Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұралары
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кенжебулатова Мира Кайратовна
Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұралары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы Педагогика және психология
5B030100
Көкшетау 2014
Мазмұны
Нормативті
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Қысқартулар мен
белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І Қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..13
1.1 Колледждердің оқу бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..13
1.2 Университеттердің типтік оқу бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ..16
ІІ Мағжан Жұмабаевтың тәлім-тәрбие
мұралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1 Мағжан Жұмабаевтың психологиялық
мұралары ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2 Мағжан Жұмабаевтың тәрбиелік
мұралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Мағжан Жұмабаевтың ұстаз туралы
пікірлері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 46
2.4 Педагогикалық эксперименттің
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .68
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Нормативті сілтемелер
1. Педагогикалық мамандықтардағы Педагогика пәнінен орта кәсіптік оқу
орындары үшін типтік оқу бағдарламасы. -М.Мәметова атындағы Қызылорда
гуманитарлық колледжі, Қызылорда қ., 2002 ж.
2. "Білім" тобындағы мамандықтар бойынша Педагогика пәнінен типтік оқу
бағдарламасы.- Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,
Алматы қ.,2013 ж.
3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы. (2011-2020 ж.ж. арналған). Астана, 2010ж.
4. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан –
2030. Алматы 1998 жыл
Анықтамалар
Абай дегеніміз сыртқы дүниедегі бір затқа, яки ішіміздегі бір жан
көрінісімізге - ойға, ішкі сезімге, қайратқа жанның төнуі, нүктеленуі деген
сөз.
Бір адамның барлық ісін басқа адамдардың істерінен айыратын сипаттар
мінез деп аталады.
Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы
хиял деп аталады.
Суреттеулерді жанның жоғалтпай сақтай білуі ес деп аталады.
Эксперимент (ғылыми тәжірибе)- психология жөнінде ғылыми зерттеу
жүргізуде эксперименттік әдіс кеңінен қолданылады.
Қысқартулар мен белгілер
ҚР – Қазақстан Республикасы
ЖОО - Жоғары оқу орны
АЭ - анықтаушы эксперимент
ҚЭ - қалыптастырушы эксперимент
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Мұра дегеніміз құндылық. Құндылық - өмірде,
халықтың менталитетінде қалыптасқан ережелерді есепке алады. Құндылықтардың
екі түрі бар: рухани және материалдық. Мағжан Жұмабаевтың еңбектері рухани
құндылыққа жатады, мұның ішінде тәлім-тәрбиелік құндылықтарға оның
еңбектері, зерттеулері, әсіресе педагогика саласында өзінің құндылығын
жоғалтқан жоқ.
М.Жұмабаевтың, Абайдың, ШШәкәрімнің, Жүсіптің педагогикалық мұраларының
негізінде өзіміздің ұлттық педагогиканы жасауға болады.
М.Жұмабаевтың мұрасы қазақ халқының тәлім-тәрбиелік тәжірибесінің көзі
болып табылады.
Бұл зерттеу Мағжан Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік тұжырымдарының
педагогикалық, психологиялық сипатын ашуға арналған. Зерттеу жұмысында
қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың оқытылу жағдайы, әрі қазақ халқының ұлттық педагогикасының
ғылыми іргетасын қалаған М.Жұмабаев мұрасының типтік оқу бағдарламаларында
көрініс табуы баяндалады.
Зерттеудің өзектілігі. Соңғы жылдары қоғамымыздағы жүріп жатқан
әлеуметтік-экономикалық жаңғырулар нәтижесі тәуелсіз Қазақстан
Республикасының тәлім-тәрбие саласының жұмыс мазмұнына жаңаша бағыт-бағдар
беріп отыр. Жас ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздар қауымына жүктелетін
міндеттерді ел Президенті өзінің Қазақстан халқына жолдауында, ҚР Білім
туралы заңында, Мәдени-этностық білім беру тұжырымдамаларында айқындап
берді.
Қазіргі жас ұрпаққа тәуелсіздікке дейінгі күрделі күрес жолының өткен
тарихын таныту міндеті қойылып, этнопедагогика мен ұлттық психологияға
қатысты халықтық ой-танымдарды ғылыми теориялық бағытта қайта жаңғыртуға
жедел бетбұрыстар жасалынуы Қазақстандық психология ғылымының алдына жаңаша
міндеттер қойып отыр. Халқымыздың рухани дүниесін, ұлттық мәдениеті мен
психологиясының тарихын терең зерделеп, ғылыми сараптау кезек күттірмейтін
іс болып табылады.
Елбасының қабылдаған Мәдени мұра бағдарламасында да халық тарихын
қалпына келтіру, өткен тарихымыздың тағылымдық тұжырымдарын қайта жаңғырту
жас ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімді дамытудың жолы ретінде
тұжырымдалады.
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақтаған тағылымдық, өнегелік
мұраларының күні бүгінге дейінгі мұраларын анықтап, ұрпақ тәрбиесінде
пайдаға жарату. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бергі - ұлттық жантану
ғылымының саласында да жаңаша сараптауларды қажет етеді.
Қазақ психологиясының даму тарихы мен өзіндік сипатын зерделеген ғалым
Қ.Б.Жарықбаев ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер төркінін ұлттық салт-
дәстүрден Орхон-Енисей жазбаларынан бастап, Қазан төңкерісіне дейінгі
кезеңді қарастыра отырып, этнопедагогика мен қазақ психологиясының ғылыми-
теориялық дәрежеге көтерілмеу себептерін ашады. Ол себептер: біріншіден,
Қазақстанда қоғамдық, гуманитарлық ғылымдардың сан-салалы тараулары бір-
бірінен дараланып, бөлініп, олардың ғылыми атаулары қалыптаса қоймағандығы,
екіншіден, әр ғылымның жекелеген ерекшеліктерін мұқият зерттейтін маман
ғылымдардың тапшылығы, үшіншіден, ғылым салаларын өрістетерлік ғылыми-
техникалық материалдық базасының жоқтығы себеп болғандығын атайды.
Егеменді еліміздің бүгінгі жаңаша сипаттағы даму үрдісіне сәйкес, тарих
қойнауында қалып қойған тарихи тұлғалардың тәлім-тәрбие туралы ойларын
тану мақсатында XX ғасыр басындағы қазақтың рухани ой-әлеміндегі, көрнекті
тұлға М.Жұмабаевтың психологиялық және тәрбиелік мұраларын арнайы қарастыру
осындай заман талабынан туындап отыр.
XX ғасыр басындағы саяси қысым қазақ ұлтының қалыпты дамуына кедергі
жасап, сырттан танылған жат психология қыспағында ұстады. Ол кеңестік
идеологиядағы аз ұлттың табиғи дамуын тежеу саясатымен ұласты. Осы
саясаттың зардабын бір ғасыр бұрын М.Жұмабаев секілді дара тұлғалар алдын
ала көре білді және халықты сақтап қалудың бірден-бір жолы заман талабына
төтеп беретін жаңаша сипатты ұлт өкілдерін, жас ұрпақты тәрбиелеу жолдарын
ұсынды.
М.Жұмабаевтың тұлғалық даралығы интеллектілік, эмоциялық, еріктік
сфералардың тұтастай психологиялық ой-пікірлердің барлық саласында танылды.
Ол басқалардың көрмейтінін көре, сезе білетін қабілетінен, жаңалықтарды
қабылдау, өңдеу ерекшелігінен және оны шеше білудің даралығынан көрінеді.
Мағжан өзінің өткен өмір жолындағы қоғамдық жағдайлардың бәріне сын
көзбен қарап, өзін өзі анықтауға, өзінің идеяларын жүзеге асырып қоғам үшін
құнды тұлғаға айналады. А.Н.Леонтьев тұжырымдамасындағы тұлғаның жүйелі
қасиеттерге ие болуға, танымдық қабілеттері мен тұлғалық қасиеттерінің
дамып жетілуі, сыртқы ортамен әрекеттестігі жағдайында жүзеге асады -
деген тұжырымдарын Мағжан тұлғасын тану арқылы көз жеткізуге болады. Ғалым
ұстанған тұжырымның мазмұны бойынша этномәдени сәйкестіліктің дұрыс
қалыптасуы тұлғаның өзін-өзі тануына, жеке даралық қасиеттерінің ашылып,
көрінуіне әсер ететін әлеуметтік-психологиялық механизм болып табылады.
М.Жұмабаев мұраларын педагогикалық, психологиялық деңгейде сараптау -
этнопедагогика мен қазақ психологиясының тұтастығы мен сабақтастығын
айқындап, тарихи даму жолын қалпына келтірудің негізгі көзі болып
есептеледі. Сондықтан да М.Жұмабаев мұраларын бүгінгі тәлім-тәрбиелік
мақсатта пайдалану қажеттілігі туындап отыр.
Ғалым О.Л. Рубишнтейн адамның белсенділігін сыртқы орта әсерімен оның
ішкі жан дүниесінің өзара әрекеттестігі нәтижесінде қарастырса, ал ғалым
С.М.Жақыповтың адамның өмірде сәтті әрекеттесуі қоғамда болып жатқан
жаңалықтарға, өзгерістерге бейімделгіштік қасиетімен байланысты - деп
тұжырымдағанындай, Мағжан тұлғасының даралығы ұлттық төл тума даму жолын
әлемдік дамудың ағымынан ажырата алды және дүниежүзілік өркениеттің оң
ықпалын таңдап, талғап қабылдап, ұлт қажетіне жарата білді.
Саяси құрсаудың қамытын халқына кигізбеудің амал-әдісін қарастырып, ел
болып халық сипатын сақтап қалудың жолы ретінде ұлтын сүйген білімді,
парасатты тұлғалар тәрбиелеуді басты мақсат ретінде ұсынды. Тәрбиенің
алғашқы бастаулары - отбасы, мектеп, оқулық деп танып, олардың ұлттық
сипатының басымдығына назар аударды. Осы жолмен жалпы адамды сүйетін, заман
өзгерістерінде жұтылып кетпейтін дара тұлғалар тәрбиелеп шығаруға
болатындығын тұжырымдады.
Европа, орыс мәдениетімен жетік таныс болған Мағжан кез келген өзгенің
әсерін (мейлі тәрбие де, әдебиет те болсын) қабылдамас бұрын қазақтың
төлтума тарихы мен мәдениетін меңгеру керек деген тұғырнама ұсынды.
Ғалымның осы ой-пікірлерінің ғылыми мәнін ашып, бүгінгі жаһандану
кезеңіндегі ұлттық тәлім-тәрбие психологиясына енгізу өзекті мәселе болып
табылады.
Мағжан - қазақтың ұлы педагогы дей отыра, оның еңбектері колледж, ЖОО-
дағы педагогикалық мамандықтарда оқитын білім алушылардың педагогика,
психология пәндерін оқыту бойынша типтік оқу бағдарламаларына енгізілмеуі,
енгізілсе, аз сағат берілуі - ойлантарлық мәселе. Қазіргі жастар батыстың
менталитетін қабылдап, қазақы мінезден ажырап бара жатыр. Сол себепті
болашақ жастарды тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың мәртебесін көтеру, ЖОО-
ның білім беру стандарттары мен колледждердің типтік оқу бағдарламаларына
М.Жұмабаевтың мұраларын енгізіп, оның "Педагогикасын" жан-жақты меңгеру
қажеттілігі туып отыр.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. М.Жұмабаев мұралары соңғы жылдары түрлі
ғылым саласында қарастырыла бастады.
А.Ақажанованың диссертациялық жұмысында Қазақстандағы педагогикалық
психология ғылымының дамып қалыптасуы сараланып, онда М.Жұмабаевтың алатын
орны айқындалды.
Қазақстандағы психологиялық ой-пікірлердің қалыптасуы, даму жолын
жүйелі зерттеген профессор Қ.Б.Жарықбаевтың оқулықтарында М.Жұмабаевтың
психологиялық көзқарастары қарастырылды.
Ізденуші А.Мірәлиеваның диссертациялық еңбегінде Ж.Аймауытовтың
психологиялық көзқарастарымен қатар, М.Жұмабаевтың да ұлттық психологияға
байланысты жекелеген түйіндерін қарастырады.
Филология ғылымдарының докторы, профессор Ш.Елеукенов М.Жұмабаевтың
шығармашылық өмірі мен дүниетанымдық көзқарастарының қалыптасуы жайында
құңды деректер жинап, ғылыми тұжырымдар түйіндеген.
Мағжан шығармаларын философиялық тұрғыда зерттеген зерттеушілер
Ә.Нысанбаев пен Ә.Дербісәлиев еңбектерінде де біздің зерттеуімізге қатысты
құнды пікірлер дәйектеледі.
Соңғы он жылда ақын шығармашылығын зерттеу нысанасы өткен түрлі
саладағы кандидаттық диссертациялар қорғалды. Олардың қатарына
Р.Н.Көшенованың М.Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары,
Д.А.Әлкебаеваның М.Жұмабаевтың поэзиясының тілдік ерекшеліктері,
Е.Е.Тілешовтың М.Жұмабаев поэзиясыңдағы романтизм, Б.Қанарбаеваның
М.Жұмабаевтың поэзиясындағы фольклорлық дәстүр, И.Д.Кутуходжаевтың
М.Жұмабаевтың мәдениеттанушылық көзқарастары, Б.Әбдешовтың М.Жұмабаевтың
прозасы, Г.Есмагулованың Идея свободы в мировоззрении М.Жумабаева және
т.б. диссертацияларда Мағжан шығармалары әртүрлі тұрғыдан зерттелді.
Дегенмен, Мағжан Жұмабаевтың осы уақытқа дейін психологиялық
аспектілері белгілі жүйеде арнайы қарастырылмады.Әрі тәлім-тәрбиелік
мұралары мен психологиялық мұраларының оқу бағдарламаларына ену мәселесі
арнайы қарастырылмады.
Зерттеудің мақсаты. М.Жұмабаевтың еңбектері мен көркем әдеби
шығармаларында айтылған тәлім-тәрбие жайлы, жан тәрбиесі жайлы
тұжырымдарының қазіргі заманғы педагогика, психологиямен үндестігін
көрсету.
Ол үшін М.Жұмабаевтың этнопсихологиялық ой-танымдары мен идеяларына
тарихи-психологиялық талдау жасап, ғалымның Қазақстандағы психология
ғылымының дамуына қосқан үлесін зерделеу.
Осы мақсаттар негізінде зерттеу жұмысының алдына мынадай міндеттер
қойылды:
- М.Жұмабаевтың педагогикалық мұраларының мазмұнына ғылыми талдау
жасау;
- М.Жұмабаевтың психологиялық мұраларының мазмұнына ғылыми талдау
жасау;
- Қазақстанның жоғарғы оқу орындарының, орта арнаулы оқу орындарының
оқу-тәрбие үдерісіне М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұраларын
қолдану мәселелерін дәйектеу;
- Нарықтық қарым-қатынас заманында мұғалім мәртебесін көтеру жолдарын
анықтау.
Зерттеудің болжамы: Егер Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық,
психологиялық мұралары болашақ педагог мамандарды даярлауда кеңінен
қолданылса, онда педагогика мен психологияны жетік меңгерген мамандарды
даярлап, тәрбиелеудегі еңбек ұтымды да жемісті болады.
Зерттеу объектісі. М.Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік, психологиялық
еңбектері.
Зерттеу пәні. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық
мұралары.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негіздері. Зерттеу жұмысы
жүйелілік және тарихи принциптерді, жеке тұлғалық және ұлттық білім
ерекшеліктерін басшылыққа алып, М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық
мұраларын дамып қалыптасу ерекшеліктерін анықтады.
Педагогика мен психологияның теориялары
Зерттеудің әдістері: Ғалымның тарихи тұрғыда жазылған шығармаларын
психологиялық талдау негізінде, әртүрлі ғылыми білімдер саласыңда
жинақталған мәліметтерді тарихи-салыстырмалық, өмірбаяндық, жүйелілік
талдау әдістері мен ғылыми кітапханалар қорындағы Қазақстан Республикасының
сирек кітаптар мен қолжазба материалдарын, архив деректерін де талдау
арқылы сараланды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
- М.Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік мұрасы ғылыми тұрғыда талданып,
ғалымның ғылыми қызметі айқындалды.
- М.Жұмабаевтың психологиялық көзқарастары ғылыми талдау нысанына
алынып, ғалымның өзіндік ұстанымының сипаты анықталды;
- Ғалымның тұлғалық қалыптасуындағы қоғамдық-әлеуметтік тарихтың ықпалы
алғаш рет анықталып, қазақтың ұлттық психологиясының даму жолындағы өзіндік
үлесі айқындалды;
- М.Жұмабаев ұстанған ұлттық принциптерді басшылыққа алу жүйеленді;
- Ғалымның поэзиялық және публицистикалық шығармаларындағы қазақ
халқының психологиялық мәселелеріне талдау жасалынды;
- Сан қырлы талант иесінің тіл ғылымының заңдылықтарын жете білуі-
педагогика, психология ғылымдарына енгізген терминдері арқылы дәлелденді;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұрасын жоғары оқу
орындарында, орта арнаулы оқу орындарының педагогикалық мамандықтарда
оқитын білім алушылардың типтік оқу бағдарламаларына оқытылуға қажетті
тақырыптар тізімі мен негізгі ұғымдар енгізілді.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: Мағжан Жұмабаевтың психология
саласындағы мұралары қазақ психологиясының әдіснамалық-теориялық
негіздерінің аса құнды құрамдас бөлігі болып табылады.М.Жұмабаевтың тәлім-
тәрбиелік мұрасы қазақ халқының этнопедагогикасының негізін құрайды.
Педагогикалық оқулықтың арқауы болады.
Зерттеудің практикалық құндылығы.
- Зерттеу нәтижелерін жалпы білім беретін орта мектептерде әдебиет,
әдептану, жантану пәндерін оқытуда пайдалануға болады;
- Зерттеу нәтижелерін сондай-ақ, жоғарғы оқу орындары, орта арнаулы
оқу орындарының педагогикалық мамандықтарда оқитын студенттердің типтік оқу
бағдарламасына енгізсе, мұғалімдер мен тәрбиешілердің ұлттық рухани танымын
байытып, әдістемелік шеберлігін ұштауға пайдасын тигізері сөзсіз.
Зерттеу көздері. ТМД елдерінің көрнекті ғалымдарының әр кездері
жарияланып философиялық, психологиялық, педагогикалық және т.б. қоғамдық-
гуманитарлық, рухани саладағы еңбектері, сондай-ақ тарихи-архив
материалдары.
Зерттеу нысанасы. М.Жұмабаевтың көлемді төл тума еңбегі Педагогика
кітабы мен Бастауыш мектептегі ана тілі, Сауатты бол және т.б. жеке
мақалалары мен әдеби шығармалары талдауға алынды.
Зерттеудің қорғауға ұсынатын негізгі тұжырымдары:
- М.Жұмабаевтың мол мұрасының ішінен психологиялық ой-танымдарын ғылыми
тұрғыдан саралау, психолог ретінде қабілетін дәлелдеу;
- М.Жұмабаевтың жалпы адамзаттың құндылық аясындағы қазақ ұлтының орнын
айқындау жолындағы өзіндік ұстанымдарының ерекшелігі.
- Ұлттық тіл, мектеп, маман тәрбиелеудегі ұлттық тәлім-тәрбиенің рөлін
негізге алған тұжырымдарын талдау.
- Ғалымның Педагогика еңбегіндегі оқыту, тәрбиелеу, іс-әрекет
психологиясының мазмұндылығын ашу.
- Шығармашылығындағы психологиялық құбылыстардың бағытын ұстануының
тарихи себептерін саралау.
- Ұлттық психология, этнопедагогика ғылымдарына енгізген терминдерін
бүгінгі қолданысқа енгізу мүмкіндіктерін саралау.
Зерттеу жұмысы нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: Мұнда белгілі
ғылыми талапқа сай әдіснамалық және теориялық қағидаларға негіздеп зерттеу
пәніне сәйкес әдіс-тәсілдерді қолдану, оның нәтижелерін қорытындылау
бұларды орта және жоғары оқу орындарында олардың тиімділігін тексерумен
қамтамасыз етілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, оның зерттелу деңгейі,
жұмыстың алға қойған мақсаттары мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, теориялық
және практикалық маңызы баяндалады.
І Қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың жағдайы
1.1 Колледждердің типтік оқу бағдарламасын талдау
Талдау объектісі ретінде ұсынылып отырған типтік оқу бағдарламасы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бастауыш және орта
кәсіптік білім жөніндегі оқу-әдістемелік Кеңесінің шешімімен 2002 жылы
бекітілді. Типтік оқу бағдарламасы 0306002-"Қазақ тілі мен әдебиеті",
0306012 01 - Іс жүргізуші, 0306012 02 - Аудармашы, 0306012 03 - Компьютерде
операторлық іс жүргізуші, 0306012 04 - Аз комплектілі мектептің мұғалімі,
0306012 06-Мұғалім-тәрбиеші, яғни педагогикалық мамандықтар бойынша
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті орта кәсіптік білім
стандартына сәйкес әзірленген. Аталған типтік оқу бағдарламасы педагогика
пәні мазмұнының міндетті минимумына және даярлық деңгейіне қойылатын
мемлекеттік талаптарды іске асыруға арналған және орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарының жұмыс оқу бағдарламаларын әзірлеуге негіз болып
табылады. Аталған бағдарлама педагогиканың даму тарихын және оның ғылыми
зерттеу әдістерін, оқыту мазмұнын, түрлерін, типтерін, мектепті басқару,
ондағы әдістемелік пәндер бойынша студенттердің білімділігі, іскерлігі және
дағдыларына негізделеді. Педагогика пәнін меңгеріп болғаннан кейін студент
білуі тиіс:
- сынып жетекшісінің қарым-қатынас түрлерін, негізгі міндеттерін білуі;
- оқулық және оқу құралдары, оқу жоспары мен бағдарламаларының
құрылымын білуі;
- сабақ және сабақ түрлерін, құрылымдық компоненттерін, мұғалімнің
сабаққа дайындық жүйелерін білуі;
- күнтізбелік-тақырыптық сабақ жоспарын құрастыра алуы;
- оқытудың негізгі әдістерін білуі;
- оқытудың дамытушылық жүйесі туралы түсінігінің болуы;
- салыстырмалы педагогика ұғымын білуі және оның ауқымды мәселелері
жөнінде, әлемдік білім жүйесінің дамуындағы жалпы тенденция жөнінде
шетелдік тәжірибедегі күтілмеген және жағымды құбылыстар жөнінде түсінігің
болуы;
- қазіргі таңдағы негізгі педагогикалық пікірлерді білуі;
- классик педагогтар мен қазақ педагог ағартушылар жайлы білуі;
- Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесі жайлы;
- Қазақстан Республикасы мектеп жөніндегі құжаттары жайлы білуі;
- оқыту принциптері жайлы білуі;
- балалардың сезімдік танымын басқарудың педагогикалық негіздерін
білуі;
- көрнекілік түрлері мен оқыту құралдары жайлы білуі;
- мектептегі оқу процестерін ұйымдастыру формалары, сабақтың типтері,
құрылымы жайлы білуі;
- оқушылардың білімін, тәрбиелік маңызы айлы білуі тиіс.
Педагогика пән материалдарын меңгерту барысында бала дамуы мен
тәрбиесіне байланысты халықтық, ұлттық педагогика көтерген мәселелер мен
оқушылар дүниетанымының көріністерінің ұштастырылуы, педагогикалық терминге
аса мән беріліп, жеткіншектердің даму заңдылықтары мен әсер ету
факторларына аса мән берілуі керек.Аталған типтік оқу бағдарламасы бойынша
болашақ маман педагогикалық қызметінде жеке адамның жан-жақты дамуы туралы,
қазіргі ғылыми деректерді қолдана отырып, тұжырым жасай білуді; оқушылардың
танымдық белсенділіктерін ұйымдастырудың негізгі әдістері мен тәсілдерін
қолдана алуды көздейді делінген. Педагогика пәнінен тақырыптық жоспар ІV
бөлімнен тұрады. І бөлімі "Педагогиканың әдістемелік -теориялық негіздері"
деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Педагогика пәні, оның міндеттері;
Даму және жеке адамның қалыптасуы; Біртұтас педагогикалық үрдіс, оның
маңызы; Мұғалім тәрбиеші, оның педагогикалық үрдісті ұйымдастырудағы рөлі;
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі, даму перспективасы. ІІ бөлім
"Тәрбие теориясы" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Қазіргі
қоғамдағы тәрбиенің мақсат, міндеттері; Тәрбие үрдісінің мәні мен мазмұны;
Тәрбие әдістері; Ұжымды қалыптастыру және оның оқушы тұлғасына ықпалы,
мектептегі балалардың ұйымдары; Оқушылардың ғылыми дүниетанымын
қалыптастыру; Адамгершілік тәрбиесі; Ақыл-ой тәрбиесі; Еңбек тәрбиесі;
Экономикалық тәрбие; Эстетикалық тәрбие; Экологиялық тәрбие; Дене тәрбиесі;
Мектеп пен отбасы, жұртшылықтың, мектепке дейінгі мекемелердің тәрбие
үрдісіндегі ынтымақтастығы. ІІІ бөлім "Дидактика оқыту теориясы (оқыту және
білім беру мазмұны)" деп аталып, келесі тақырыптрды қамтиды: Оқытудың
теориялық және әдістемелік негіздері; Оқыту принциптері, заңдылықтары;
Қазіргі мектептегі білімнің мазмұны; Оқытудың әдістері, тәсілдері,
құралдары; Оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формалары; Оқушылардың танымдық
іс-әрекетінің нәтижесін бақылау, бағалау және есепке алу. IV бөлім
"Мектептану" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Мектеп жұмысын
басқарудың ғылыми әдістемелік негіздері.
Жалпы көлемі - 176 сағат, соның ішінде: теориялық оқу - 120 сағат,
семинар, практикалық оқу - 56 сағат.
Бағдарламаның І бөлімі 1 тақырыбында (Педагогика пәні, оның
міндеттері) төмендегідей мәселелер көтерілуі тиіс: Қоғам дамуы және
тәрбиенің шығу және даму тарихы. Педагогиканың ғылым негізінде дамуы.
Дүниежүзілік және кеңес педагогикасы. Педагогика негізін салуға және
дамытуға үлес қосқан ұлы педагогтар: Я.А.Коменский, И.Г.Песталлоци,
К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин т.б. Қазақстанда педагогика мен әдістеменің
неігізін салушылар: А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов,
Ш.Құдайбердиев т.б. Педагогика ғылымының әдіснамалық негізі. Балалар мен
жастарға білім беру мен тәрбиелеу туралы түрлі философиялық көзқарастар мен
ағымдар. Педагогика ғылымының жүйесі мен салалары, басқа ғылымдармен
байланысы. Педагогика ғылымының зерттеу әдістері деп келеді де, барлығы 10
сағат беріледі, оның ішінде 8 дәріс сабағы және 2 практикалық сабақ. [1,б.7-
8] Бағдарламаның басқа бөлімдеріндегі тақырыптарда этнопедагогика, қазақ
ағартушылары мүлдем кездеспейді.
Орта кәсіптік білім беру орындарында психологияның оқытылу мәселесін
жан-жақты қарастыру үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің бастауыш және орта кәсіптік білім жөніндегі оқу-әдістемелік
Кеңесінің шешімімен 2002 жылы бекітілген типтік оқу бағдарламасы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті орта кәсіптік білім
стандартына сәйкес әзірленген. Аталған типтік оқу бағдарламасы 0306002-
"Қазақ тілі мен әдебиеті", 0306012 01 - Іс жүргізуші, 0306012 02 -
Аудармашы, 0306012 03 - Компьютерде операторлық іс жүргізуші, 0306012 04 -
Аз комплектілі мектептің мұғалімі, 0306012 06-Мұғалім-тәрбиеші, яғни
педагогикалық мамандықтарға арналған. Типтік оқу бағдарламасының мазмұны
түсінік хат, тақырыптық жоспар, білім беру мазмұны бойынша
қалыптастырылатын білімділік, іскерлік және дағды, негізгі және қосымша
әдебиеттер, оқу-әдістемелік құралдардан тұрады. Типтік оқу бағдарламасы
психологияның даму тарихын және оның ғылыми зерттеу әдістерін, ми және
психика, жеке адам және іс-әрекет психологиясы мәселелерін, адамның
психикалық таным процестерін, жеке адамның эмоциясы және сезім сферасын,
адамның психологиялық өзгешеліктерін, жас ерекшелігі мен педагогикалық
психология мәселелерін, әлеуметтік психологияның жалпы мәселелерін оқытуды
қарастырады. психология пәні бойынша тақырыптық жоспармен таныстыратын
болсақ, тақырыптық жоспар VI бөлімнен тұрады. І бөлім "Психология ғылымының
жалпы мәселелері" деп аталып, төмендегі тақырыптардан тұрады: Психология
пәні, оның зерттеу әдістері; Ми және психика; Жеке адам және іс-әрекет
психологиясы; Зейін. ІІ бөлім "Таным процестері" деп аталып, төмендегі
тақырыптардан тұрады: Түйсік; Қабылдау; Ес; Ойлау мен сөйлеу; Қиял; Жеке
адам эмоциясы; Сезім сферасының сипаттамасы; Ерік. ІІІ бөлім "адамның
даралық, психологиялық сипаттары" деп аталып, төмендегі тақырыптардан
тұрады: Темперамент; Мінез; Қабілет. IV бөлім "Жас ерекшелігі психологиясы
негіздері" деп аталады да, төмендегідей тақырыптардан тұрады: Жас
ерекшелігі психологиясы пәні; Нәрестелік және сәбилік шақтағы психикалық
даму; Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы; Бастауыш мектеп
оқушыларының психологиялық ерекшеліктері; жеткіншектер психологиясы;
Жасөспірімдер психологиясы. V бөлім "Педагогикалық психология негіздері"
деп аталады да, келесі тақырыптардан тұрады: Педагогикалық психология пәні;
Оқыту психологиясының негізі; Тәрбие психологиясы; Мұғалім психологиясы. VI
бөлім "Әлеуметтік психология негіздері" деп аталады да, келесі тақырыптарды
қозғайды: Әлеуметтік психология пәні; Отбасы қарым-қатынасының әлеуметтік
психологиясы; Педагог пен оқушы қарым-қатынасы психологиясы.
Жалпы көлемі - 122 сағат, соның ішінде: теориялық оқу - 90сағат,
семинар, практикалық оқу - 32 сағат, бос уақыт - 5 сағат. [2, б.6-8]
Орта кәсіптік білім беру орындарында психология пәнінен типтік оқу
бағдарламасының тақырыптық жоспарынан М.Жұмабаев есімі мүлдем
кездеспейтінін байқадық. Педагогикалық психология, мұғалім психологиясы
тақырыптары енгенмен, қазақтың ұлы педагогы, ұлттық психологияның негізін
қалаушы М.Жұмабаевтың есімімен, оның еңбектерімен байланысының болмауы
әрине, ойлантарлық жағдай.
1.2 Университеттердің типтік оқу бағдарламаларына талдау.
Талдау объектісі ретінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің "Білім" тобындағы мамандықтар бойынша Мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандартына сәйкес құрастырылған типтік оқу
бағдарламасы ұсынылады. Аталған оқу бағдарламасы республикалық Оқу-
әдістемелік Кеңес мәжілісінде қарастырылып, 2013 жылы жарық көрді.
Педагогика пәніне "Білім" тобындағы мамандықтар үшін 3 кредит(135 сағат)
беріледі. Типтік оқу бағдарламасында пәнді оқытудың мақсаты, міндеті,
тақырыптық жоспары, күтілетін нәтижелер, пререквизиттері мен
постреквизиттері берілген. Нақты көрсетіп өтетін болсақ, пәнді оқытудың
мақсаты - орта білім беру жүйесінде педагогикалық іс-әрекетті жүзеге асыру
бойынша болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру.
Пәнді оқытудың міндеттері:
1. Болашақ мұғалімдерде педагогикалық құбылыстарға тарихи тұрғыдан
негізделген педагогикалық дүниетанымды, педагогикалық категорияларды жете
ұғыну біліктілігін қалыптастыру;
2. Студенттерді болашақ мұғалімді даярлаудың негізі ретіндегі кәсіби-
педагогикалық іс-әрекет теориясы туралы білімдермен қамтамасыз ету;
3. Болашақ мұғалімдерде өзіндік кәсіби іс-әрекетті жүйелі байқау
біліктілігін қалыптастыру;
4. Болашақ мұғалімнің кәсіби-маңызды тұлғалық қасиеттерін (ізгілік,
педагогикалық ойлау, коммуникативтік дағды, педагогикалық әдеп,
толеранттылық және т.б.) дамыту;
5. Түйінді құзыреттіліктер жиынтығын (коммуникативтік, ақпараттық және
т.б.) қалыптастыру;
6. Студенттерге өздігінен білім алу, инновациялық және шығармашылық
ғылыми-зерттеу іс-әрекеттеріне дайындығын дамыту.
Типтік оқу бағдарламасындағы жаңа ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан
Республикасының "Білім туралы" Заңына (2007 ж.) 2012 жылы енгізілген
өзгерістер мен толықтыруларға, Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 ж.ж. арналған Мемлекеттік бағдарламасына, Болон
декларациясына және білім беру саласындағы басқа да халықаралық құжаттарға
сәйкес қолданылады. Бағдарламаның нормативті-әдістемелік базасы
құзыреттілік тәсіл тұрғысынан бәсекеге қабілетті болашақ педагогты кәсіби
даярлауға бағытталған "жаңа буынға" арналған жоғары кәсіптік білім берудің
Мемлекеттік білім стандарты (ҚР МЖМБС 3 қараша 2010 ж., №514. Өзгертулер
мен толықтырулар, 8 тамыз 2011 ж.) болып табылады.
Пәннің тақырыптық жоспары:
І бөлім "Адамзат тарихында білім берудің, мектептің және педагогикалық
ой-пікірлердің дамуы" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Педагогика тарихы мен білім берудің теориялық-әдіснамалық негіздері;
2) адамзат дамуының ерте кезеңінде тәрбиені ұйымдастыру формаларының
туындауы;
3) Ежелгі Шығыс және Көшпенді өркениет мемлекеттеріндегі тәрбие мен
оқыту. Антикалық дәуірдегі білім берудің ерекшеліктері;
4) Византиядағы педагогикалық ой-пікірдің дамуын оқыту. Орта ғасырда
Индия мен Қытайдағы оқыту мен тәрбие;
5) Таяу Шығыста, Орталық Азиялық Ренессанс және Алтын Орда дәуірінде
білім беру мен педагогикалық идеялардың дамуы(ҮІ - ХҮ ғ.ғ.);
6) Еуропа мен Америка елдері тарихындағы білім беру, мектеп және
педагогикалық ой-пікірлер;
7) Ресей тарихындағы ағартушылық пен мектептің дамуы;
8) Кеңестік кезеңдегі білім беру жүйесі мен педагогика ғылымы;
9) Қазақстан тарихында мектептің, тәрбие мен педагогикалық ой-
пікірлердің дамуы (ХҮ-ХҮІІІ ғғ. Қазақ хандығы кезеңі);
10) Қазақстандағы ХІХ-ХХ ғ. білім беру мен педагогика ғылымы. Ғасырлар
тоғысындағы білім беру жүйесі.
ІІ бөлім "Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері" деп аталып,
келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Педагогика адам тәрбиесі туралы ғылым ретінде
2) Жеке тұлғаны дамытуға, қалыптастыруға тәрбиелеуге әсер ететін
факторларға сипаттама және олардың әр түрлі жастағы топтарда көрінуі;
3) Мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті - оқу-тәрбие үдерісі нәтижелігінің
шарты.
ІІІ бөлім "Тұтас педагогикалық үдерістің теориясы мен практикасы" деп
аталып, келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Тұтас педагогикалық үдерістің мәні және құрылымы, оның заңдары мен
заңдылықтары;
2) Тәрбиенің мақсаты, оның әлеуметтік тұрғыдан негізделуі;
3) Ғылыми дүниетаным - оқушының интеллектуалды дамуының негізі;
4) Тұтас педагогикалық үдерістегі тәрбиенің мәні мен мазмұны;
5) Тәрбие үдерісінің формалары мен әдістері, құралдарының жүйесі;
6) Балалар ұжымы - тәрбиенің объектісі және субъектісі;
7) Сынып жетекшісі - сыныптың тәрбиелік жүйесін ұйымдастырушы;
8) Отбасы тәрбиесінің негіздері;
9) Тұтас педагогикалық үдерістің құрылымындағы оқыту
10) Қазіргі мектептегі білім мазмұны;
11) Оқыту формалары, әдістері мен құралдары;
12) Оқушылардың оқу жетістіктерін диагностикалау және тестілеу;
13) Оқушылардың тұтас педагогикалық үдерістегі танымдық іс-әрекетін
белсендендіру;
14) Білім берудегі инновациялық үдерістер және мұғалімнің кәсіби іс-
әрекетіндегі педагогикалық технологиялар.
ІҮ бөлім "Мектептің тұтас педагогикалық үдерісін бақылау" деп аталып,
келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Тұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастырушылық-әдістемелік басқару,
мектеп шеңберінде мұғалімдердің біліктілігін арттыру және оларды
аттестациялау;
2) Мектептің тұтас педагогикалық үдерісін диагностикалау және
жоспарлау;
3) ҚР-да 12 жылдық орта білім беру моделіне көшу жағдайындағы білім
беруді басқарудың жаңа тәсілдері.
Пәннің тақырыптық жоспарындағы І бөлімнің 10 тақырыбына, яғни
"Қазақстандағы ХІХ-ХХ ғ. білім беру мен педагогика ғылымы. Ғасырлар
тоғысындағы білім беру жүйесі" тақырыбына нақтырақ тоқталсақ, аталған
тақырып бойынша келесі мәселелер қаралуы тиіс деп көрсетілген: Қазақстанның
Ресейге қосылуы. Қазақ халқын ағарту саласындағы патша саясаты. 1768 ж.
орыстан басқа халықтарға қатысты білім беру реформаларының жобасы. Алғашқы
ұлттық мектептер. Ағартушы-демократтар Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаевтың
педагогикалық көзқарастары. Қазақстандағы қоғамдық-педагогикалық
қозғалыстар. Ахмет Байтұрсыновтың прогрессивті көзқарастары мен қоғамдық іс-
әрекеті. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық еңбектеріндегі ізгілікті
педагогика идеялары. Ж.Аймауытовтың, С.Көбеевтің педагогикалық
көзқарастары, Назипа Құлжанованың мектепке дейінгі тәрбие беру теориясы мен
әдістемесі. және т.б. тақырыпшалар берілген.[3,б.9-11]
М.Жұмабаевтың "Педагогика" еңбегін мұқият игеру үшін бір тақырыпшаның
берілуі жеткіліксіз.
Университет оқытушылары студенттердің оқу бағдарламасын жасауда ең
алдымен, ҚР-дағы ЖОО-ның білім беру стандарттарына, одан кейін типтік
бағдарламаны негізге ала отырып құрастырады. Аталған құжаттарда қазақ
халқының ұлттық педагогикасының ғылыми іргетасын қалаған Мағжан Жұмабаев
мұрасы ескерусіз қалғанын байқаймыз.
Қазақ халқының басына тәуелсіздік бақыты қонды, егемен ел болып, дүние
жүзіне танымал болдық. Алғашқы асуды алдық. Осы жемісті жетістікке жеткізу
үшін Қазақстан халқының, соның ішінде рухани және материалдық игіліктерін
арттыру үшін атқарылар іс ауқымды. Қазақ халқының ақыл-ой мәдениетін,
білімін, ұлттық сана-сезімін көтермейінше, ілгері баса алмаймыз. Ал ежелгі
жақсы салт-дәстүр, көне мәдениет, тарих, халықтық педагогика мен ұлттық
тәрбиені жаңғырту үшін тарихи тұлғалардың орнын айқындау керек.
Соңғы жылдары қоғамымыздағы жүріп жатқан әлеуметтік экономикалық
жаңғырулар нәтижесі тәуелсіз Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие
саласының жұмыс мазмұнына жаңаша бағдар беріп отыр. Жас ұрпақты
тәрбиелейтін ұстаздар қауымына жүктелетін міндеттерді ел Президенті өзінің
Қазақстан халқына Жолдауында, ҚР Білім туралы заңында, Мәдени этностық
білім беру тұжырымдамаларында айқындап берді.
Қазіргі жас ұрпаққа тәуелсіздікке дейінгі күрес жолының өткен тарихын
таныту міндетінің қойылуы - Қазақстандық педагогика ғылымының алдында
жаңаша міндеттер қойып отыр. Халқымыздың рухани дүниесін, ұлттың мәдениеті
мен халықтық педагогикасын терең зерделеп, ғылыми саралау күттірмейтін іс
болып табылады.
Елбасының қабылдаған Мәдени мұра бағдарламасында халық тарихын
қалпына келтіру, өткен тарихымыздың тағылымдық тұжырымдарын қайта жаңғырту
жас ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімді дамыту міндеттері қойылған.
Бұрын жоғалтқан асыл қазыналарымызды қайта таптық және өлгеніміз тіріліп,
өшкеніміз жанды. Қоғамның құрылымдық сипаты ғана емес, тұтастай ойлау
жүйесі жаңғырды. Тәуелсіздік қазақ халқының ғасырлар бойы аңсаған асыл
мұраты еді. Ата-бабаларымыз қанын да, жанын да аямай, қанша арпалысса да
жете алмай кеткен осынау қастерлі мақсатқа біздің ұрпақ ХХ ғасырдың аяғында
дау-дамайсыз қол жеткізді. Әлем жұртшылығы халқымыздың дербес елдігін
таныды. Мұның өзі қоғамдағы орнықты саяси ахуал жағдайында халықтың басым
көпшілігінің рухани жаңаруы арқасында жүзеге асуы мүмкін. Адамдар санасының
өзгеру, халықтың басым көпшілігінің әлемдік өркениет үлгісімен рухани
жаңару процесінің күрделі сипатын ашып көрсете отырып, ел Президенті бұл
процестің қазіргі таңда қалай жүріп жатқанына да баға берді. Сол себепті
жас ұрпақ тәрбиелеуде ұлттық құндылықтарымызға барынша назар аударып, жаңа
қырынан таныту керек. [4,б.3]
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақтаған тағылымдық, өнегелік мұраларын
ұрпақ тәрбиесінде пайдаға жарату-біздің міндетіміз.
Егеменді еліміздің бүгінгі жаңаша сипаттағы даму үрдісіне сәйкес, тарих
қойнауында қалып қойған тарихи тұлғалардың тәлім-тәрбие туралы ойларын тану
мақсатында ХХ ғасыр басындағы қазақтың рухани ой-әлеміндегі көрнекті тұлға
М. Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік мұрасын арнайы оқу бағдарламаларына енгізу
заман талабынан туындап отыр.
М.Жұмабаевтың ұлт психологиясына, ұлттық тәлім – тәлім тәрбиеге
байланысты айтқан ой – түйіндерін оның өз тұжырымдарының негізінде былайша
түйіндеуге болады:
- ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан тақтақ жол
болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс ...
сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті;
- ердің бағасы елге еткен еңбегінің зор яки кемшілігінде емес, елге
деген жүрегінің таза болуында, тілегінің елмен ортақ болуында...;
- өз ұлтын сүйген адам өз ұлтының бақыты үшін өз бақытын құрбан
қылады;
Педагог, зерттеуші Алма Қыраубаева: Болашақ мұғалімдерді қазақ
баласының жан дүниесі мүлде ескерілмеген орысша оқулықтардың аудармасымен
оқытпай, Мағжан Педагогикасындағы ойлармен нәрлендіретін кез келді.
Мағжан педагогикасы – аса сезімтал, саясаттан тыс, бала жүрегін
жараламайтын адамгершілікті педагогика, - деп жазыпты.
Халық тәрбиесінің мәселелерімен түбегейлі айналысқан Мұзафар Әлімбаев
бір еңбегінде: Оқулық – тұтас ұлттың игілігі, бүкіл халықтың кітабы. Халық
кітабы халықтың өзіндей парасатты, өнегелі, қадірлі болуы тиіс, - деп
жазып еді. Мағжан Жұмабаевтің "Педагогикасы" осы талапқа толығымен жауап
береді. Баланы елін сүйюге, имандылыққа, әдептілікке, қайраттылыққа
тәрбиелеу үшін үлгі өнегелі айналаның мінез-құлық темпераменттерінің, бала
табиғатының мәні зор екенін ғылыми дәлелдеп, ұстаз тәрбиенің сендіру, іс-
әрекетті қалыптастыру, мінез-құлықты қалыптастыру әдістерін ұсынады.
Жоғарыда берілген мәліметтерден, ҚР-дағы жоо-ның білім беру
стандарттарында, типтік оқу бағдарламасында М.Жұмабаевтың педагогикалық
мұрасы деген тақырып мүлде енбегенін байқаймыз. М.Жұмабаевтің педагогикалық
еңбектерін егжей-тегжейлі меңгергеннен кейін педагогикалық мамандықтарда
оқитын студенттердің оқу бағдарламасына келесідей тақырыптардың енуін жөн
көреміз:
1) Мағжан Жұмабаев - ұлттық педагогиканың ғылыми негізін салушы
2) Мағжан Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығы
3) М.Жұмабаевтың ұстаз туралы пікірлері, ұстаздарға қоятын талаптары
"Мағжан Жұмабаев - ұлттық педагогиканың ғылыми негізін салушы" тақырыбы
көлемінде Мағжан Жұмабаевтың педагогика қосқан үлесі туралы, педагогикалық
көзқарастары, ұлттық педагогикаға енгізген терминдері туралы толық ақпарат
беріліп, Мағжан Жұмабаев қазақ халқының ұлттық педагогикасының ғылыми
іргетасын қалаған педагог ретінде танылса; Аталған тақырып бойынша келесі
ұғымдарды игеру ұсынылады: ұлттық тәлім-тәрбие, ұлттық дүниетаным, қазақы
болмыс, ұлы педагог және т.б.
"Мағжан Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығы" тақырыбы толығымен
"Педагогика" оқулығында берілген бала тәрбиесінде қолданатын әдіс-
тәсілдерге тоқталса (Мысалы, дене тәрбиесі және жан тәрбиесі, зейінді
қалыптастыру т.б. ); Аталған тақырып бойынша келесі ұғымдарды игеру
ұсынылады: дене тәрбиесі, жан тәрбиесі (сезу, әсерлену, еске түсіру,
салыстыру, елестету, ұғыну, қиялдау, ой қорыту, сөйлеу), адамгершілік, ұлт
тілі, ұлттық байлық.
"М.Жұмабаевтың ұстаз туралы пікірлері, ұстаздарға қоятын талаптары"
тақырыбында оқытуда, тәрбиелеуде мұғалімнің орын, мұғалімнің қоғамдағы
имиджін көтеру идеясын М.Жұмабаевтың пікірлерімен ұштастыру, М.Жұмабаевтың
ұстаздарға қойған талаптары т.б. мәселелер қамтылса; Аталған тақырып
бойынша келесі ұғымдарды игеру ұсынылады:әдістемелік жұмыс, мұғалім білімін
жетілдіру жолдары, ұстазға деген көзқарас және т.б. деген ұсынысымыз бар.
Бастауыш мектепте ана тілін оқыту, тіл дамыту әдістемесін
қалыптастыруға алғаш қадам жасаушылардың бірі де - Мағжан. 1923 жылы
Бастауыш мектепте ана тілі атты еңбегін жариялайды. Ол төрт жылдық
бастауыш мектептің әр жылына сәйкес ана тілі бойынша бала тілін дамыту үшін
жүргізілетін жаттығулар, қалыптастырылар дағдылар жүйесін жасап ұсынады.
Әдіскер ғалым аталмыш еңбегінде жаттығулар мен дағдылар жүйесін ІV сыныпқа
топтай отырып төмендегіше ұсынады:
І-сыныпта: а) жандағы әсерді қысылмай сөзбен жарыққа шығару; ә) аздап
жаттаған өлең мысалдарды дұрыс, ашық айту, оқи білу; б) қысқа да болса,
дұрыс сөйлеу; в) оқуға жаттығу; г) өзі салған суреттердің астына өзінің
атын жаза білу; ғ) тақтадан, кітаптан көшіру; д) күн аттарын жазу һәм
барлық балалардың аттарын тізе білу; е) ұғынған әңгімелерін һәм басынан
кешкен оқиғаларды мұғалімнің жетекші сұрауларының жәрдемімен қайта ауызекі
айтып бере алу; ж) ертегілерді, әңгімелерді сахнаға айналдыра білу.
ІІ-сыныпта: а) естігені я көргені туралы толығырақ әңгіме айту; ә)
есіткен, көрген, оқығаны сахнаға айналдыру; б) біреумен дұрыс, толық
сөйлесе білу; в) сурет бойынша әңгіме ете білу; г) бір белгілі әңгімеге
ұқсас екінші ойдан шығарып айту; ғ) әңгіменің бір бөлімін алып тастап айта
білу; д) даяр әңгімені өз жанынан толықтыра білу; е) баспадан, жазбадан
қысқа мақалаларды көшіріп жаза білу; ж) күнделік тізу; з) оқуға ұстарту.
ІІІ-сыныпта : а) бастан кешкен оқиғалар бойынша ойдан әңгіме шығарып
тәжірибе жасау; ә) балалар жиылысында пікірін дәлелдеп толық қылып сөйлей
білу; г) әдебиет әсеріне шамасынша түрлі жақтан баға бере білу; күнделікті
календарды тізе білу; ғ) балалардың өз әсерлерінен альбом тізу, журнал
шығару; д) жиылыстар, экскурсиялар сықылды оқиғалардан жазбаша есеп бере
білу.
ІV-сыныпта : а) белгілі бір пікірдің жобасымен толық дұрыс сөйлеу һәм
жазу; ә) әдебиет әсерлерін кестелі, кестесіз, өлшеулі, өлшеусіз, сурет, жай
әңгіме сипаттарына қарай сөйлей білу; б) әдебиет әсерінен алынатын сұлулық
сезімін декламациямен тереңдету; в) оқығанды суретке салу, әдебиет әсерінен
сахнаға айналдыру; г) жазбаша баяндама һәм есептен шығып жиылыстарды сөз
сөйлеу; ғ) журналды тереңдету; д) спектакльге қатысу; е) мектепті оқу үйін
басқаруға жәрдем қылу.
М.Жұмабаев ана тілінің мектептің дәл төрінен орын ала алмай жатқанын,
мектебімізде ана тілі әлі дұрыс негізге құрылмағанын айта келіп, “Осы күнгі
мектеп баласы ана тіліне өзінің тілі емес, мұғалімнің тілі деп қарайды.
Тілдің ережелерін бала өзінің сөйлеп жүрген тілінің ережелері деп емес,
“Тіл құралдың ережелері деп түсінеді”, - дейді.
Мектептің міндеті - бір жақтан, хат таныту болса, екінші жақтан, баланы
дұрыс сөйлеуге үйрету. Балаға дұрыс тәрбие беру үшін оны әдебиетпен
таныстыру және баланы түсініп, ұғып оқуға үйрету керектігін айтқан.
Ағартушы төрт сыныпты бастауыш мектептегі ана тілінің ауданын мына
бағыттарда жүргізуді ұсынады:
1) оқу, жазуға үйрету;
2) емлеге дағдыландыру;
3) жазбаша сөзді өркендету;
4) баланың ұғымына лайық ауызша һәм жазба әдебиет түрлерімен
таныстыру;
5) ұғып оқуға дағдыландыру.[5]
М.Жұмабаев бала не нәрсемен айналысса да, ісіне ынталы болуын, мұғалім
барлық білімге ана тілін негіз қыла білуі керектігін, болмаса тілі
түзілмеген, ойын сөзбен ұқтыра білмейтін, сөз болып жарыққа шыққан ойды ұға
білмеймін балаға ешбір білім беруге мүмкін еместігін дәл аңғарған.
Бүгінгі күні мектеп оқушыларының тілін жаттықтыруда Мағжан Жұмабаевтың
Бастауыш мектепте ана тілі құралы қолданылса дейміз. Бұл мақсат орындалуы
үшін, ең алдымен "Бастауыш мектеп және оқыту" мамандығының оқу
бағдарламаларын жасауда М.Жұмабаевтың еңбектері негізге алынса, озық
әдістерден артық түспесе, кем болмар еді.
Психология - өзінің даму тарихы, пәні мен зерттеу әдістері бар
ғылым.Десек те, әлі күнге дейін психология пәні туралы жалпы қабылданған
түсініктер қалыптаспаған. Бұл психологиялық феномендердің, фактілер мен
заңдылықтардың жүйелі және интегралды табиғатының күрделілігімен
байланысты.
Даму психологиясы ХІХ ғасырдың соңында психологиялық білімдердің жеке
саласы ретінде бөлініп шыққан. Ол тұлғаның психикалық даму үрдісінің жас
ерекшелік динамикасы мен ерекшеліктерін зерттейді. Қазіргі уақытта даму
психологиясының келесі бөлімшелері нақты айқындалған: Мектепке дейінгі жас
психологиясы, бастауыш мектеп оқушысы психологиясы, жеткіншек психологиясы,
жасөспірім психологиясы, ересек адам психологиясы немесе кемел жас, қарттық
жас психологиясы.
Педагогикалық мамандықтарда оқитын студенттерге "Мағжанның жан тануы
және тәлім-тәрбиесі" элективті курс бағдарламасын ұсынамыз:
Кесте-1
"Мағжанның жан тануы және тәлім-тәрбиесі" элективті курс бағдарламасы
рс Тақырыптар Сағат саны Әдіс-тәсілдер
Теориялық Тәжірибелік
1. Курс бағдарламасының мақсаты1 Дәріс
мен міндеттері
2. М.Жұмабаев шығармалары және 1 1 Дәріс,практика,
педагогикасы пікірталас
3. нерв системасы туралы 2 1 Дәріс,практика,
түсінік пікірталас
4. Әсерлену. Перцепция. 2 1 Дәріс,практика,
Апперцепция пікірталас
5. Зейін және оның түрлері 2 2 Дәріс,практика,
пікірталас
6. Ес 1 1 Дәріс,практика,
пікірталас
7. Хиял және оны қалыптастыру 1 1 Дәріс,практика,
пікірталас
8. Ойлау. Силлогизм. Индукция 1 1 Дәріс,практика,
және дедукция пікірталас
9. Әдет туралы түсінік 1 Дәріс-семинар
10. Темперамент және оның 1 1 Дәріс,практика,
түрлері пікірталас
11. Мінез және қайрат 1 Пікірталас
12. М.Жұмабаевтың тәлім- 2 2 Дәріс,практика
тәрбиелік туралы
ой-пікірлері
13. Өткен тақырыптарды бекіту 2 Қорытынды сабақ
(тест тапсырмалары)
Барлығы 16 13
Бағдарламаның міндеттері:
1. М.Жұмабаевтың тәлімдік-педагогикалық мұрасының ұлттық педагогикадағы
орнын көрсету.
2. М.Жұмабаевтың педагогикалық еңбектерін студентерге терендете игерту.
Бағдарлама 29 сағатқа шақталған (16 сағат теориялық, 13 сағаты
практикалық). Практикалық сабақта М.Жұмабаевтың еңбектері, архив құжаттары
таныстырылып, сайыс, пікірталас, түрлі ойын, ашық сабақ, кеш, дөңгелек
үстел, кездесулер ретінде өтеді.
1-тақырып. "Мағжанның жан тануы және тәлім-тәрбиесі" элективті курс
бағдарламасының мақсаты (1 сағаты теориялық лекция түрінде) студент
жастарды М.Жұмабаевтың өмірінің негізінде Қазақстандық патриотизмге баулып,
ізгілік пен адамгершілік қағидаларына тәрбиелеу.-1 сағат
2-тақырып. Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен заманы. М.Жұмабаевтың туып
өскен ортасы. ХХ ғасыр басындағы қазақ еліндегі саяси-әлеуметтік
экономикалық жағдайдың қазақ халқына әсері. М.Жұмабаевтың педагогикасы мен
шығармалары.-2 сағат.
3-тақырып. Нерв системасы туралы түсінік.-3 сағат.
М.Жұмабаевтың Педагогикасы бойынша нерв системасы туралы түсінік.
Нерв системасы дегеніміз не және нерв системасы ағзада қандай қызмет
атқарады. Практикалық сабақ нерв системасына талдау жасау.
4-тақырып. Әсерлену. Перцепция. Апперцепция. -3 сағат.
Әсерлену дегеніміз не, перцепция және апперцепция дегенімізне деген
сұрақтарға толық жауаптар беріледі. Практикалық сабақта ұғымдарға талдау
жасау және басқа әдебиет көздеріндегі берілген түсініктермен салыстыру.
5-тақырып. Зейін және оның түрлері.- 4 сағат.
Зейін және оның түрлеріне сипаттама беру. Зейінді қалыптастыру туралы
түсінік.
Практикалық сабақ. Зейін дегеніміз не және оны қалыптастыру жолдары
туралы әңгіме және басқа әдебиет көздеріндегі түсініктермен салыстыру.
6-тақырып. Ес туралы түсінік.-2 сағат.
Ес дегеніміз не және оны қалыптастыру жолдары туралы түсінік
қалыптастыру.
Практикалық сабақта ес туралы түсінкті басқа әдебиет көздеріндегі
түсініктермен салыстыру.
7-тақырып. Хиял және оны қалыптастыру.- 2 сағат.
Хиял ұғымына түсінік беру, хиял түрлері және хиялды қалыптастыру туралы
түсінік.
Практикалық сабақ. М.Жұмабаев пен басқа ғалымдардың хиял туралы
түсініктерін ұқсастық, ерекшеліктерін зерттеп, салыстыру. Екі ғалымның
түсініктерін топты екіге бөліп, салыстырмалы тұрғыда оқып, үйрену.
8-тақырып. Ойлау. Силлогизм. Индукция және дедукция.-2 сағат.
Ойлау, силлогизм, индукция және дедукциия туралы жалпы түсінік беру.
Практикалық сабақта М.Жұмабаев пен басқа ғалымдардың ойлау, силлогизм,
индукция және дедукциия туралы түсініктерін ұқсастық, ерекшеліктерін
зерттеп, салыстыру.
9-тақырып. Әдет туралы түсінік.- 1 сағат.
Әдет туралы жалпы түсінік қалыптастыру. Әдет және оның түрлері..
10-тақырып. Темперамент және оның түрлері. - 2 сағат.
Темперамент және оның түрлері туралы жалпы түсінік қалыптастырып,
оларға сипаттама беру. Практикалық сабақта темперамент түрлеріне сипаттама
беріп, жағдаяттарды шешу.
11-тақырып. Мінез және қайрат. - 1 сағат.
Мінез және қайрат ұғымдарына сипаттама беру.
Практикалық сабақ. "Білім мен ғылымды сақтайтұғын сауыт керек – ол
мінез" тақырыбы бойынша диспут сабақ. Пікірталас тудыру.
12-тақырып. Абай М.Жұмабаевтың тәлім- тәрбиелік туралы ой-пікірлері. - 4
сағат.
"Педагогика" оқулығындағы тәлім-тәрбие, ұлттық психология, бала
тәрбиелеу мәселелері. Пәндерді оқытудағы мұғалімнің жетекші рөлі. Бала
тәрбиесі үлкен ұстаздық шеберлікті талап ететін өте жауапты іс екендігін
айқындау.
"Педагогика" оқулығының бүгінгі таңдағы орны. Мағжан Жұмабаевтың тәлім-
тәрбиелік идеяларының бүгінгі күн талабымен үндестігі.
Практикалық сабақ. М.Жұмабаевтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті
Кенжебулатова Мира Кайратовна
Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұралары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы Педагогика және психология
5B030100
Көкшетау 2014
Мазмұны
Нормативті
сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 3
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
Қысқартулар мен
белгілер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 5
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
І Қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..13
1.1 Колледждердің оқу бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..13
1.2 Университеттердің типтік оқу бағдарламаларын
талдау ... ... ... ... ..16
ІІ Мағжан Жұмабаевтың тәлім-тәрбие
мұралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
2.1 Мағжан Жұмабаевтың психологиялық
мұралары ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2 Мағжан Жұмабаевтың тәрбиелік
мұралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Мағжан Жұмабаевтың ұстаз туралы
пікірлері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 46
2.4 Педагогикалық эксперименттің
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... .65
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .68
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Нормативті сілтемелер
1. Педагогикалық мамандықтардағы Педагогика пәнінен орта кәсіптік оқу
орындары үшін типтік оқу бағдарламасы. -М.Мәметова атындағы Қызылорда
гуманитарлық колледжі, Қызылорда қ., 2002 ж.
2. "Білім" тобындағы мамандықтар бойынша Педагогика пәнінен типтік оқу
бағдарламасы.- Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті,
Алматы қ.,2013 ж.
3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік
бағдарламасы. (2011-2020 ж.ж. арналған). Астана, 2010ж.
4. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан –
2030. Алматы 1998 жыл
Анықтамалар
Абай дегеніміз сыртқы дүниедегі бір затқа, яки ішіміздегі бір жан
көрінісімізге - ойға, ішкі сезімге, қайратқа жанның төнуі, нүктеленуі деген
сөз.
Бір адамның барлық ісін басқа адамдардың істерінен айыратын сипаттар
мінез деп аталады.
Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы
хиял деп аталады.
Суреттеулерді жанның жоғалтпай сақтай білуі ес деп аталады.
Эксперимент (ғылыми тәжірибе)- психология жөнінде ғылыми зерттеу
жүргізуде эксперименттік әдіс кеңінен қолданылады.
Қысқартулар мен белгілер
ҚР – Қазақстан Республикасы
ЖОО - Жоғары оқу орны
АЭ - анықтаушы эксперимент
ҚЭ - қалыптастырушы эксперимент
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Мұра дегеніміз құндылық. Құндылық - өмірде,
халықтың менталитетінде қалыптасқан ережелерді есепке алады. Құндылықтардың
екі түрі бар: рухани және материалдық. Мағжан Жұмабаевтың еңбектері рухани
құндылыққа жатады, мұның ішінде тәлім-тәрбиелік құндылықтарға оның
еңбектері, зерттеулері, әсіресе педагогика саласында өзінің құндылығын
жоғалтқан жоқ.
М.Жұмабаевтың, Абайдың, ШШәкәрімнің, Жүсіптің педагогикалық мұраларының
негізінде өзіміздің ұлттық педагогиканы жасауға болады.
М.Жұмабаевтың мұрасы қазақ халқының тәлім-тәрбиелік тәжірибесінің көзі
болып табылады.
Бұл зерттеу Мағжан Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік тұжырымдарының
педагогикалық, психологиялық сипатын ашуға арналған. Зерттеу жұмысында
қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың оқытылу жағдайы, әрі қазақ халқының ұлттық педагогикасының
ғылыми іргетасын қалаған М.Жұмабаев мұрасының типтік оқу бағдарламаларында
көрініс табуы баяндалады.
Зерттеудің өзектілігі. Соңғы жылдары қоғамымыздағы жүріп жатқан
әлеуметтік-экономикалық жаңғырулар нәтижесі тәуелсіз Қазақстан
Республикасының тәлім-тәрбие саласының жұмыс мазмұнына жаңаша бағыт-бағдар
беріп отыр. Жас ұрпақты тәрбиелейтін ұстаздар қауымына жүктелетін
міндеттерді ел Президенті өзінің Қазақстан халқына жолдауында, ҚР Білім
туралы заңында, Мәдени-этностық білім беру тұжырымдамаларында айқындап
берді.
Қазіргі жас ұрпаққа тәуелсіздікке дейінгі күрделі күрес жолының өткен
тарихын таныту міндеті қойылып, этнопедагогика мен ұлттық психологияға
қатысты халықтық ой-танымдарды ғылыми теориялық бағытта қайта жаңғыртуға
жедел бетбұрыстар жасалынуы Қазақстандық психология ғылымының алдына жаңаша
міндеттер қойып отыр. Халқымыздың рухани дүниесін, ұлттық мәдениеті мен
психологиясының тарихын терең зерделеп, ғылыми сараптау кезек күттірмейтін
іс болып табылады.
Елбасының қабылдаған Мәдени мұра бағдарламасында да халық тарихын
қалпына келтіру, өткен тарихымыздың тағылымдық тұжырымдарын қайта жаңғырту
жас ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімді дамытудың жолы ретінде
тұжырымдалады.
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақтаған тағылымдық, өнегелік
мұраларының күні бүгінге дейінгі мұраларын анықтап, ұрпақ тәрбиесінде
пайдаға жарату. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан бергі - ұлттық жантану
ғылымының саласында да жаңаша сараптауларды қажет етеді.
Қазақ психологиясының даму тарихы мен өзіндік сипатын зерделеген ғалым
Қ.Б.Жарықбаев ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер төркінін ұлттық салт-
дәстүрден Орхон-Енисей жазбаларынан бастап, Қазан төңкерісіне дейінгі
кезеңді қарастыра отырып, этнопедагогика мен қазақ психологиясының ғылыми-
теориялық дәрежеге көтерілмеу себептерін ашады. Ол себептер: біріншіден,
Қазақстанда қоғамдық, гуманитарлық ғылымдардың сан-салалы тараулары бір-
бірінен дараланып, бөлініп, олардың ғылыми атаулары қалыптаса қоймағандығы,
екіншіден, әр ғылымның жекелеген ерекшеліктерін мұқият зерттейтін маман
ғылымдардың тапшылығы, үшіншіден, ғылым салаларын өрістетерлік ғылыми-
техникалық материалдық базасының жоқтығы себеп болғандығын атайды.
Егеменді еліміздің бүгінгі жаңаша сипаттағы даму үрдісіне сәйкес, тарих
қойнауында қалып қойған тарихи тұлғалардың тәлім-тәрбие туралы ойларын
тану мақсатында XX ғасыр басындағы қазақтың рухани ой-әлеміндегі, көрнекті
тұлға М.Жұмабаевтың психологиялық және тәрбиелік мұраларын арнайы қарастыру
осындай заман талабынан туындап отыр.
XX ғасыр басындағы саяси қысым қазақ ұлтының қалыпты дамуына кедергі
жасап, сырттан танылған жат психология қыспағында ұстады. Ол кеңестік
идеологиядағы аз ұлттың табиғи дамуын тежеу саясатымен ұласты. Осы
саясаттың зардабын бір ғасыр бұрын М.Жұмабаев секілді дара тұлғалар алдын
ала көре білді және халықты сақтап қалудың бірден-бір жолы заман талабына
төтеп беретін жаңаша сипатты ұлт өкілдерін, жас ұрпақты тәрбиелеу жолдарын
ұсынды.
М.Жұмабаевтың тұлғалық даралығы интеллектілік, эмоциялық, еріктік
сфералардың тұтастай психологиялық ой-пікірлердің барлық саласында танылды.
Ол басқалардың көрмейтінін көре, сезе білетін қабілетінен, жаңалықтарды
қабылдау, өңдеу ерекшелігінен және оны шеше білудің даралығынан көрінеді.
Мағжан өзінің өткен өмір жолындағы қоғамдық жағдайлардың бәріне сын
көзбен қарап, өзін өзі анықтауға, өзінің идеяларын жүзеге асырып қоғам үшін
құнды тұлғаға айналады. А.Н.Леонтьев тұжырымдамасындағы тұлғаның жүйелі
қасиеттерге ие болуға, танымдық қабілеттері мен тұлғалық қасиеттерінің
дамып жетілуі, сыртқы ортамен әрекеттестігі жағдайында жүзеге асады -
деген тұжырымдарын Мағжан тұлғасын тану арқылы көз жеткізуге болады. Ғалым
ұстанған тұжырымның мазмұны бойынша этномәдени сәйкестіліктің дұрыс
қалыптасуы тұлғаның өзін-өзі тануына, жеке даралық қасиеттерінің ашылып,
көрінуіне әсер ететін әлеуметтік-психологиялық механизм болып табылады.
М.Жұмабаев мұраларын педагогикалық, психологиялық деңгейде сараптау -
этнопедагогика мен қазақ психологиясының тұтастығы мен сабақтастығын
айқындап, тарихи даму жолын қалпына келтірудің негізгі көзі болып
есептеледі. Сондықтан да М.Жұмабаев мұраларын бүгінгі тәлім-тәрбиелік
мақсатта пайдалану қажеттілігі туындап отыр.
Ғалым О.Л. Рубишнтейн адамның белсенділігін сыртқы орта әсерімен оның
ішкі жан дүниесінің өзара әрекеттестігі нәтижесінде қарастырса, ал ғалым
С.М.Жақыповтың адамның өмірде сәтті әрекеттесуі қоғамда болып жатқан
жаңалықтарға, өзгерістерге бейімделгіштік қасиетімен байланысты - деп
тұжырымдағанындай, Мағжан тұлғасының даралығы ұлттық төл тума даму жолын
әлемдік дамудың ағымынан ажырата алды және дүниежүзілік өркениеттің оң
ықпалын таңдап, талғап қабылдап, ұлт қажетіне жарата білді.
Саяси құрсаудың қамытын халқына кигізбеудің амал-әдісін қарастырып, ел
болып халық сипатын сақтап қалудың жолы ретінде ұлтын сүйген білімді,
парасатты тұлғалар тәрбиелеуді басты мақсат ретінде ұсынды. Тәрбиенің
алғашқы бастаулары - отбасы, мектеп, оқулық деп танып, олардың ұлттық
сипатының басымдығына назар аударды. Осы жолмен жалпы адамды сүйетін, заман
өзгерістерінде жұтылып кетпейтін дара тұлғалар тәрбиелеп шығаруға
болатындығын тұжырымдады.
Европа, орыс мәдениетімен жетік таныс болған Мағжан кез келген өзгенің
әсерін (мейлі тәрбие де, әдебиет те болсын) қабылдамас бұрын қазақтың
төлтума тарихы мен мәдениетін меңгеру керек деген тұғырнама ұсынды.
Ғалымның осы ой-пікірлерінің ғылыми мәнін ашып, бүгінгі жаһандану
кезеңіндегі ұлттық тәлім-тәрбие психологиясына енгізу өзекті мәселе болып
табылады.
Мағжан - қазақтың ұлы педагогы дей отыра, оның еңбектері колледж, ЖОО-
дағы педагогикалық мамандықтарда оқитын білім алушылардың педагогика,
психология пәндерін оқыту бойынша типтік оқу бағдарламаларына енгізілмеуі,
енгізілсе, аз сағат берілуі - ойлантарлық мәселе. Қазіргі жастар батыстың
менталитетін қабылдап, қазақы мінезден ажырап бара жатыр. Сол себепті
болашақ жастарды тәрбиелеуде ұлттық педагогиканың мәртебесін көтеру, ЖОО-
ның білім беру стандарттары мен колледждердің типтік оқу бағдарламаларына
М.Жұмабаевтың мұраларын енгізіп, оның "Педагогикасын" жан-жақты меңгеру
қажеттілігі туып отыр.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. М.Жұмабаев мұралары соңғы жылдары түрлі
ғылым саласында қарастырыла бастады.
А.Ақажанованың диссертациялық жұмысында Қазақстандағы педагогикалық
психология ғылымының дамып қалыптасуы сараланып, онда М.Жұмабаевтың алатын
орны айқындалды.
Қазақстандағы психологиялық ой-пікірлердің қалыптасуы, даму жолын
жүйелі зерттеген профессор Қ.Б.Жарықбаевтың оқулықтарында М.Жұмабаевтың
психологиялық көзқарастары қарастырылды.
Ізденуші А.Мірәлиеваның диссертациялық еңбегінде Ж.Аймауытовтың
психологиялық көзқарастарымен қатар, М.Жұмабаевтың да ұлттық психологияға
байланысты жекелеген түйіндерін қарастырады.
Филология ғылымдарының докторы, профессор Ш.Елеукенов М.Жұмабаевтың
шығармашылық өмірі мен дүниетанымдық көзқарастарының қалыптасуы жайында
құңды деректер жинап, ғылыми тұжырымдар түйіндеген.
Мағжан шығармаларын философиялық тұрғыда зерттеген зерттеушілер
Ә.Нысанбаев пен Ә.Дербісәлиев еңбектерінде де біздің зерттеуімізге қатысты
құнды пікірлер дәйектеледі.
Соңғы он жылда ақын шығармашылығын зерттеу нысанасы өткен түрлі
саладағы кандидаттық диссертациялар қорғалды. Олардың қатарына
Р.Н.Көшенованың М.Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары,
Д.А.Әлкебаеваның М.Жұмабаевтың поэзиясының тілдік ерекшеліктері,
Е.Е.Тілешовтың М.Жұмабаев поэзиясыңдағы романтизм, Б.Қанарбаеваның
М.Жұмабаевтың поэзиясындағы фольклорлық дәстүр, И.Д.Кутуходжаевтың
М.Жұмабаевтың мәдениеттанушылық көзқарастары, Б.Әбдешовтың М.Жұмабаевтың
прозасы, Г.Есмагулованың Идея свободы в мировоззрении М.Жумабаева және
т.б. диссертацияларда Мағжан шығармалары әртүрлі тұрғыдан зерттелді.
Дегенмен, Мағжан Жұмабаевтың осы уақытқа дейін психологиялық
аспектілері белгілі жүйеде арнайы қарастырылмады.Әрі тәлім-тәрбиелік
мұралары мен психологиялық мұраларының оқу бағдарламаларына ену мәселесі
арнайы қарастырылмады.
Зерттеудің мақсаты. М.Жұмабаевтың еңбектері мен көркем әдеби
шығармаларында айтылған тәлім-тәрбие жайлы, жан тәрбиесі жайлы
тұжырымдарының қазіргі заманғы педагогика, психологиямен үндестігін
көрсету.
Ол үшін М.Жұмабаевтың этнопсихологиялық ой-танымдары мен идеяларына
тарихи-психологиялық талдау жасап, ғалымның Қазақстандағы психология
ғылымының дамуына қосқан үлесін зерделеу.
Осы мақсаттар негізінде зерттеу жұмысының алдына мынадай міндеттер
қойылды:
- М.Жұмабаевтың педагогикалық мұраларының мазмұнына ғылыми талдау
жасау;
- М.Жұмабаевтың психологиялық мұраларының мазмұнына ғылыми талдау
жасау;
- Қазақстанның жоғарғы оқу орындарының, орта арнаулы оқу орындарының
оқу-тәрбие үдерісіне М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұраларын
қолдану мәселелерін дәйектеу;
- Нарықтық қарым-қатынас заманында мұғалім мәртебесін көтеру жолдарын
анықтау.
Зерттеудің болжамы: Егер Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық,
психологиялық мұралары болашақ педагог мамандарды даярлауда кеңінен
қолданылса, онда педагогика мен психологияны жетік меңгерген мамандарды
даярлап, тәрбиелеудегі еңбек ұтымды да жемісті болады.
Зерттеу объектісі. М.Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік, психологиялық
еңбектері.
Зерттеу пәні. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық
мұралары.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негіздері. Зерттеу жұмысы
жүйелілік және тарихи принциптерді, жеке тұлғалық және ұлттық білім
ерекшеліктерін басшылыққа алып, М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық
мұраларын дамып қалыптасу ерекшеліктерін анықтады.
Педагогика мен психологияның теориялары
Зерттеудің әдістері: Ғалымның тарихи тұрғыда жазылған шығармаларын
психологиялық талдау негізінде, әртүрлі ғылыми білімдер саласыңда
жинақталған мәліметтерді тарихи-салыстырмалық, өмірбаяндық, жүйелілік
талдау әдістері мен ғылыми кітапханалар қорындағы Қазақстан Республикасының
сирек кітаптар мен қолжазба материалдарын, архив деректерін де талдау
арқылы сараланды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
- М.Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік мұрасы ғылыми тұрғыда талданып,
ғалымның ғылыми қызметі айқындалды.
- М.Жұмабаевтың психологиялық көзқарастары ғылыми талдау нысанына
алынып, ғалымның өзіндік ұстанымының сипаты анықталды;
- Ғалымның тұлғалық қалыптасуындағы қоғамдық-әлеуметтік тарихтың ықпалы
алғаш рет анықталып, қазақтың ұлттық психологиясының даму жолындағы өзіндік
үлесі айқындалды;
- М.Жұмабаев ұстанған ұлттық принциптерді басшылыққа алу жүйеленді;
- Ғалымның поэзиялық және публицистикалық шығармаларындағы қазақ
халқының психологиялық мәселелеріне талдау жасалынды;
- Сан қырлы талант иесінің тіл ғылымының заңдылықтарын жете білуі-
педагогика, психология ғылымдарына енгізген терминдері арқылы дәлелденді;
- М.Жұмабаевтың педагогикалық, психологиялық мұрасын жоғары оқу
орындарында, орта арнаулы оқу орындарының педагогикалық мамандықтарда
оқитын білім алушылардың типтік оқу бағдарламаларына оқытылуға қажетті
тақырыптар тізімі мен негізгі ұғымдар енгізілді.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: Мағжан Жұмабаевтың психология
саласындағы мұралары қазақ психологиясының әдіснамалық-теориялық
негіздерінің аса құнды құрамдас бөлігі болып табылады.М.Жұмабаевтың тәлім-
тәрбиелік мұрасы қазақ халқының этнопедагогикасының негізін құрайды.
Педагогикалық оқулықтың арқауы болады.
Зерттеудің практикалық құндылығы.
- Зерттеу нәтижелерін жалпы білім беретін орта мектептерде әдебиет,
әдептану, жантану пәндерін оқытуда пайдалануға болады;
- Зерттеу нәтижелерін сондай-ақ, жоғарғы оқу орындары, орта арнаулы
оқу орындарының педагогикалық мамандықтарда оқитын студенттердің типтік оқу
бағдарламасына енгізсе, мұғалімдер мен тәрбиешілердің ұлттық рухани танымын
байытып, әдістемелік шеберлігін ұштауға пайдасын тигізері сөзсіз.
Зерттеу көздері. ТМД елдерінің көрнекті ғалымдарының әр кездері
жарияланып философиялық, психологиялық, педагогикалық және т.б. қоғамдық-
гуманитарлық, рухани саладағы еңбектері, сондай-ақ тарихи-архив
материалдары.
Зерттеу нысанасы. М.Жұмабаевтың көлемді төл тума еңбегі Педагогика
кітабы мен Бастауыш мектептегі ана тілі, Сауатты бол және т.б. жеке
мақалалары мен әдеби шығармалары талдауға алынды.
Зерттеудің қорғауға ұсынатын негізгі тұжырымдары:
- М.Жұмабаевтың мол мұрасының ішінен психологиялық ой-танымдарын ғылыми
тұрғыдан саралау, психолог ретінде қабілетін дәлелдеу;
- М.Жұмабаевтың жалпы адамзаттың құндылық аясындағы қазақ ұлтының орнын
айқындау жолындағы өзіндік ұстанымдарының ерекшелігі.
- Ұлттық тіл, мектеп, маман тәрбиелеудегі ұлттық тәлім-тәрбиенің рөлін
негізге алған тұжырымдарын талдау.
- Ғалымның Педагогика еңбегіндегі оқыту, тәрбиелеу, іс-әрекет
психологиясының мазмұндылығын ашу.
- Шығармашылығындағы психологиялық құбылыстардың бағытын ұстануының
тарихи себептерін саралау.
- Ұлттық психология, этнопедагогика ғылымдарына енгізген терминдерін
бүгінгі қолданысқа енгізу мүмкіндіктерін саралау.
Зерттеу жұмысы нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі: Мұнда белгілі
ғылыми талапқа сай әдіснамалық және теориялық қағидаларға негіздеп зерттеу
пәніне сәйкес әдіс-тәсілдерді қолдану, оның нәтижелерін қорытындылау
бұларды орта және жоғары оқу орындарында олардың тиімділігін тексерумен
қамтамасыз етілді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, оның зерттелу деңгейі,
жұмыстың алға қойған мақсаттары мен міндеттері, ғылыми жаңалығы, теориялық
және практикалық маңызы баяндалады.
І Қазіргі педагогикалық оқу орындарындағы ұлттық жан тәрбиесі мен
педагогиканың жағдайы
1.1 Колледждердің типтік оқу бағдарламасын талдау
Талдау объектісі ретінде ұсынылып отырған типтік оқу бағдарламасы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бастауыш және орта
кәсіптік білім жөніндегі оқу-әдістемелік Кеңесінің шешімімен 2002 жылы
бекітілді. Типтік оқу бағдарламасы 0306002-"Қазақ тілі мен әдебиеті",
0306012 01 - Іс жүргізуші, 0306012 02 - Аудармашы, 0306012 03 - Компьютерде
операторлық іс жүргізуші, 0306012 04 - Аз комплектілі мектептің мұғалімі,
0306012 06-Мұғалім-тәрбиеші, яғни педагогикалық мамандықтар бойынша
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті орта кәсіптік білім
стандартына сәйкес әзірленген. Аталған типтік оқу бағдарламасы педагогика
пәні мазмұнының міндетті минимумына және даярлық деңгейіне қойылатын
мемлекеттік талаптарды іске асыруға арналған және орта кәсіптік білім
беретін оқу орындарының жұмыс оқу бағдарламаларын әзірлеуге негіз болып
табылады. Аталған бағдарлама педагогиканың даму тарихын және оның ғылыми
зерттеу әдістерін, оқыту мазмұнын, түрлерін, типтерін, мектепті басқару,
ондағы әдістемелік пәндер бойынша студенттердің білімділігі, іскерлігі және
дағдыларына негізделеді. Педагогика пәнін меңгеріп болғаннан кейін студент
білуі тиіс:
- сынып жетекшісінің қарым-қатынас түрлерін, негізгі міндеттерін білуі;
- оқулық және оқу құралдары, оқу жоспары мен бағдарламаларының
құрылымын білуі;
- сабақ және сабақ түрлерін, құрылымдық компоненттерін, мұғалімнің
сабаққа дайындық жүйелерін білуі;
- күнтізбелік-тақырыптық сабақ жоспарын құрастыра алуы;
- оқытудың негізгі әдістерін білуі;
- оқытудың дамытушылық жүйесі туралы түсінігінің болуы;
- салыстырмалы педагогика ұғымын білуі және оның ауқымды мәселелері
жөнінде, әлемдік білім жүйесінің дамуындағы жалпы тенденция жөнінде
шетелдік тәжірибедегі күтілмеген және жағымды құбылыстар жөнінде түсінігің
болуы;
- қазіргі таңдағы негізгі педагогикалық пікірлерді білуі;
- классик педагогтар мен қазақ педагог ағартушылар жайлы білуі;
- Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесі жайлы;
- Қазақстан Республикасы мектеп жөніндегі құжаттары жайлы білуі;
- оқыту принциптері жайлы білуі;
- балалардың сезімдік танымын басқарудың педагогикалық негіздерін
білуі;
- көрнекілік түрлері мен оқыту құралдары жайлы білуі;
- мектептегі оқу процестерін ұйымдастыру формалары, сабақтың типтері,
құрылымы жайлы білуі;
- оқушылардың білімін, тәрбиелік маңызы айлы білуі тиіс.
Педагогика пән материалдарын меңгерту барысында бала дамуы мен
тәрбиесіне байланысты халықтық, ұлттық педагогика көтерген мәселелер мен
оқушылар дүниетанымының көріністерінің ұштастырылуы, педагогикалық терминге
аса мән беріліп, жеткіншектердің даму заңдылықтары мен әсер ету
факторларына аса мән берілуі керек.Аталған типтік оқу бағдарламасы бойынша
болашақ маман педагогикалық қызметінде жеке адамның жан-жақты дамуы туралы,
қазіргі ғылыми деректерді қолдана отырып, тұжырым жасай білуді; оқушылардың
танымдық белсенділіктерін ұйымдастырудың негізгі әдістері мен тәсілдерін
қолдана алуды көздейді делінген. Педагогика пәнінен тақырыптық жоспар ІV
бөлімнен тұрады. І бөлімі "Педагогиканың әдістемелік -теориялық негіздері"
деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Педагогика пәні, оның міндеттері;
Даму және жеке адамның қалыптасуы; Біртұтас педагогикалық үрдіс, оның
маңызы; Мұғалім тәрбиеші, оның педагогикалық үрдісті ұйымдастырудағы рөлі;
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі, даму перспективасы. ІІ бөлім
"Тәрбие теориясы" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Қазіргі
қоғамдағы тәрбиенің мақсат, міндеттері; Тәрбие үрдісінің мәні мен мазмұны;
Тәрбие әдістері; Ұжымды қалыптастыру және оның оқушы тұлғасына ықпалы,
мектептегі балалардың ұйымдары; Оқушылардың ғылыми дүниетанымын
қалыптастыру; Адамгершілік тәрбиесі; Ақыл-ой тәрбиесі; Еңбек тәрбиесі;
Экономикалық тәрбие; Эстетикалық тәрбие; Экологиялық тәрбие; Дене тәрбиесі;
Мектеп пен отбасы, жұртшылықтың, мектепке дейінгі мекемелердің тәрбие
үрдісіндегі ынтымақтастығы. ІІІ бөлім "Дидактика оқыту теориясы (оқыту және
білім беру мазмұны)" деп аталып, келесі тақырыптрды қамтиды: Оқытудың
теориялық және әдістемелік негіздері; Оқыту принциптері, заңдылықтары;
Қазіргі мектептегі білімнің мазмұны; Оқытудың әдістері, тәсілдері,
құралдары; Оқытуды ұйымдастырудың әр түрлі формалары; Оқушылардың танымдық
іс-әрекетінің нәтижесін бақылау, бағалау және есепке алу. IV бөлім
"Мектептану" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды: Мектеп жұмысын
басқарудың ғылыми әдістемелік негіздері.
Жалпы көлемі - 176 сағат, соның ішінде: теориялық оқу - 120 сағат,
семинар, практикалық оқу - 56 сағат.
Бағдарламаның І бөлімі 1 тақырыбында (Педагогика пәні, оның
міндеттері) төмендегідей мәселелер көтерілуі тиіс: Қоғам дамуы және
тәрбиенің шығу және даму тарихы. Педагогиканың ғылым негізінде дамуы.
Дүниежүзілік және кеңес педагогикасы. Педагогика негізін салуға және
дамытуға үлес қосқан ұлы педагогтар: Я.А.Коменский, И.Г.Песталлоци,
К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин т.б. Қазақстанда педагогика мен әдістеменің
неігізін салушылар: А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов,
Ш.Құдайбердиев т.б. Педагогика ғылымының әдіснамалық негізі. Балалар мен
жастарға білім беру мен тәрбиелеу туралы түрлі философиялық көзқарастар мен
ағымдар. Педагогика ғылымының жүйесі мен салалары, басқа ғылымдармен
байланысы. Педагогика ғылымының зерттеу әдістері деп келеді де, барлығы 10
сағат беріледі, оның ішінде 8 дәріс сабағы және 2 практикалық сабақ. [1,б.7-
8] Бағдарламаның басқа бөлімдеріндегі тақырыптарда этнопедагогика, қазақ
ағартушылары мүлдем кездеспейді.
Орта кәсіптік білім беру орындарында психологияның оқытылу мәселесін
жан-жақты қарастыру үшін Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрлігінің бастауыш және орта кәсіптік білім жөніндегі оқу-әдістемелік
Кеңесінің шешімімен 2002 жылы бекітілген типтік оқу бағдарламасы Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті орта кәсіптік білім
стандартына сәйкес әзірленген. Аталған типтік оқу бағдарламасы 0306002-
"Қазақ тілі мен әдебиеті", 0306012 01 - Іс жүргізуші, 0306012 02 -
Аудармашы, 0306012 03 - Компьютерде операторлық іс жүргізуші, 0306012 04 -
Аз комплектілі мектептің мұғалімі, 0306012 06-Мұғалім-тәрбиеші, яғни
педагогикалық мамандықтарға арналған. Типтік оқу бағдарламасының мазмұны
түсінік хат, тақырыптық жоспар, білім беру мазмұны бойынша
қалыптастырылатын білімділік, іскерлік және дағды, негізгі және қосымша
әдебиеттер, оқу-әдістемелік құралдардан тұрады. Типтік оқу бағдарламасы
психологияның даму тарихын және оның ғылыми зерттеу әдістерін, ми және
психика, жеке адам және іс-әрекет психологиясы мәселелерін, адамның
психикалық таным процестерін, жеке адамның эмоциясы және сезім сферасын,
адамның психологиялық өзгешеліктерін, жас ерекшелігі мен педагогикалық
психология мәселелерін, әлеуметтік психологияның жалпы мәселелерін оқытуды
қарастырады. психология пәні бойынша тақырыптық жоспармен таныстыратын
болсақ, тақырыптық жоспар VI бөлімнен тұрады. І бөлім "Психология ғылымының
жалпы мәселелері" деп аталып, төмендегі тақырыптардан тұрады: Психология
пәні, оның зерттеу әдістері; Ми және психика; Жеке адам және іс-әрекет
психологиясы; Зейін. ІІ бөлім "Таным процестері" деп аталып, төмендегі
тақырыптардан тұрады: Түйсік; Қабылдау; Ес; Ойлау мен сөйлеу; Қиял; Жеке
адам эмоциясы; Сезім сферасының сипаттамасы; Ерік. ІІІ бөлім "адамның
даралық, психологиялық сипаттары" деп аталып, төмендегі тақырыптардан
тұрады: Темперамент; Мінез; Қабілет. IV бөлім "Жас ерекшелігі психологиясы
негіздері" деп аталады да, төмендегідей тақырыптардан тұрады: Жас
ерекшелігі психологиясы пәні; Нәрестелік және сәбилік шақтағы психикалық
даму; Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы; Бастауыш мектеп
оқушыларының психологиялық ерекшеліктері; жеткіншектер психологиясы;
Жасөспірімдер психологиясы. V бөлім "Педагогикалық психология негіздері"
деп аталады да, келесі тақырыптардан тұрады: Педагогикалық психология пәні;
Оқыту психологиясының негізі; Тәрбие психологиясы; Мұғалім психологиясы. VI
бөлім "Әлеуметтік психология негіздері" деп аталады да, келесі тақырыптарды
қозғайды: Әлеуметтік психология пәні; Отбасы қарым-қатынасының әлеуметтік
психологиясы; Педагог пен оқушы қарым-қатынасы психологиясы.
Жалпы көлемі - 122 сағат, соның ішінде: теориялық оқу - 90сағат,
семинар, практикалық оқу - 32 сағат, бос уақыт - 5 сағат. [2, б.6-8]
Орта кәсіптік білім беру орындарында психология пәнінен типтік оқу
бағдарламасының тақырыптық жоспарынан М.Жұмабаев есімі мүлдем
кездеспейтінін байқадық. Педагогикалық психология, мұғалім психологиясы
тақырыптары енгенмен, қазақтың ұлы педагогы, ұлттық психологияның негізін
қалаушы М.Жұмабаевтың есімімен, оның еңбектерімен байланысының болмауы
әрине, ойлантарлық жағдай.
1.2 Университеттердің типтік оқу бағдарламаларына талдау.
Талдау объектісі ретінде Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің "Білім" тобындағы мамандықтар бойынша Мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандартына сәйкес құрастырылған типтік оқу
бағдарламасы ұсынылады. Аталған оқу бағдарламасы республикалық Оқу-
әдістемелік Кеңес мәжілісінде қарастырылып, 2013 жылы жарық көрді.
Педагогика пәніне "Білім" тобындағы мамандықтар үшін 3 кредит(135 сағат)
беріледі. Типтік оқу бағдарламасында пәнді оқытудың мақсаты, міндеті,
тақырыптық жоспары, күтілетін нәтижелер, пререквизиттері мен
постреквизиттері берілген. Нақты көрсетіп өтетін болсақ, пәнді оқытудың
мақсаты - орта білім беру жүйесінде педагогикалық іс-әрекетті жүзеге асыру
бойынша болашақ мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру.
Пәнді оқытудың міндеттері:
1. Болашақ мұғалімдерде педагогикалық құбылыстарға тарихи тұрғыдан
негізделген педагогикалық дүниетанымды, педагогикалық категорияларды жете
ұғыну біліктілігін қалыптастыру;
2. Студенттерді болашақ мұғалімді даярлаудың негізі ретіндегі кәсіби-
педагогикалық іс-әрекет теориясы туралы білімдермен қамтамасыз ету;
3. Болашақ мұғалімдерде өзіндік кәсіби іс-әрекетті жүйелі байқау
біліктілігін қалыптастыру;
4. Болашақ мұғалімнің кәсіби-маңызды тұлғалық қасиеттерін (ізгілік,
педагогикалық ойлау, коммуникативтік дағды, педагогикалық әдеп,
толеранттылық және т.б.) дамыту;
5. Түйінді құзыреттіліктер жиынтығын (коммуникативтік, ақпараттық және
т.б.) қалыптастыру;
6. Студенттерге өздігінен білім алу, инновациялық және шығармашылық
ғылыми-зерттеу іс-әрекеттеріне дайындығын дамыту.
Типтік оқу бағдарламасындағы жаңа ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан
Республикасының "Білім туралы" Заңына (2007 ж.) 2012 жылы енгізілген
өзгерістер мен толықтыруларға, Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2011-2020 ж.ж. арналған Мемлекеттік бағдарламасына, Болон
декларациясына және білім беру саласындағы басқа да халықаралық құжаттарға
сәйкес қолданылады. Бағдарламаның нормативті-әдістемелік базасы
құзыреттілік тәсіл тұрғысынан бәсекеге қабілетті болашақ педагогты кәсіби
даярлауға бағытталған "жаңа буынға" арналған жоғары кәсіптік білім берудің
Мемлекеттік білім стандарты (ҚР МЖМБС 3 қараша 2010 ж., №514. Өзгертулер
мен толықтырулар, 8 тамыз 2011 ж.) болып табылады.
Пәннің тақырыптық жоспары:
І бөлім "Адамзат тарихында білім берудің, мектептің және педагогикалық
ой-пікірлердің дамуы" деп аталып, келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Педагогика тарихы мен білім берудің теориялық-әдіснамалық негіздері;
2) адамзат дамуының ерте кезеңінде тәрбиені ұйымдастыру формаларының
туындауы;
3) Ежелгі Шығыс және Көшпенді өркениет мемлекеттеріндегі тәрбие мен
оқыту. Антикалық дәуірдегі білім берудің ерекшеліктері;
4) Византиядағы педагогикалық ой-пікірдің дамуын оқыту. Орта ғасырда
Индия мен Қытайдағы оқыту мен тәрбие;
5) Таяу Шығыста, Орталық Азиялық Ренессанс және Алтын Орда дәуірінде
білім беру мен педагогикалық идеялардың дамуы(ҮІ - ХҮ ғ.ғ.);
6) Еуропа мен Америка елдері тарихындағы білім беру, мектеп және
педагогикалық ой-пікірлер;
7) Ресей тарихындағы ағартушылық пен мектептің дамуы;
8) Кеңестік кезеңдегі білім беру жүйесі мен педагогика ғылымы;
9) Қазақстан тарихында мектептің, тәрбие мен педагогикалық ой-
пікірлердің дамуы (ХҮ-ХҮІІІ ғғ. Қазақ хандығы кезеңі);
10) Қазақстандағы ХІХ-ХХ ғ. білім беру мен педагогика ғылымы. Ғасырлар
тоғысындағы білім беру жүйесі.
ІІ бөлім "Педагогиканың теориялық-әдіснамалық негіздері" деп аталып,
келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Педагогика адам тәрбиесі туралы ғылым ретінде
2) Жеке тұлғаны дамытуға, қалыптастыруға тәрбиелеуге әсер ететін
факторларға сипаттама және олардың әр түрлі жастағы топтарда көрінуі;
3) Мұғалімнің зерттеушілік мәдениеті - оқу-тәрбие үдерісі нәтижелігінің
шарты.
ІІІ бөлім "Тұтас педагогикалық үдерістің теориясы мен практикасы" деп
аталып, келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Тұтас педагогикалық үдерістің мәні және құрылымы, оның заңдары мен
заңдылықтары;
2) Тәрбиенің мақсаты, оның әлеуметтік тұрғыдан негізделуі;
3) Ғылыми дүниетаным - оқушының интеллектуалды дамуының негізі;
4) Тұтас педагогикалық үдерістегі тәрбиенің мәні мен мазмұны;
5) Тәрбие үдерісінің формалары мен әдістері, құралдарының жүйесі;
6) Балалар ұжымы - тәрбиенің объектісі және субъектісі;
7) Сынып жетекшісі - сыныптың тәрбиелік жүйесін ұйымдастырушы;
8) Отбасы тәрбиесінің негіздері;
9) Тұтас педагогикалық үдерістің құрылымындағы оқыту
10) Қазіргі мектептегі білім мазмұны;
11) Оқыту формалары, әдістері мен құралдары;
12) Оқушылардың оқу жетістіктерін диагностикалау және тестілеу;
13) Оқушылардың тұтас педагогикалық үдерістегі танымдық іс-әрекетін
белсендендіру;
14) Білім берудегі инновациялық үдерістер және мұғалімнің кәсіби іс-
әрекетіндегі педагогикалық технологиялар.
ІҮ бөлім "Мектептің тұтас педагогикалық үдерісін бақылау" деп аталып,
келесі тақырыптарды қамтиды:
1) Тұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастырушылық-әдістемелік басқару,
мектеп шеңберінде мұғалімдердің біліктілігін арттыру және оларды
аттестациялау;
2) Мектептің тұтас педагогикалық үдерісін диагностикалау және
жоспарлау;
3) ҚР-да 12 жылдық орта білім беру моделіне көшу жағдайындағы білім
беруді басқарудың жаңа тәсілдері.
Пәннің тақырыптық жоспарындағы І бөлімнің 10 тақырыбына, яғни
"Қазақстандағы ХІХ-ХХ ғ. білім беру мен педагогика ғылымы. Ғасырлар
тоғысындағы білім беру жүйесі" тақырыбына нақтырақ тоқталсақ, аталған
тақырып бойынша келесі мәселелер қаралуы тиіс деп көрсетілген: Қазақстанның
Ресейге қосылуы. Қазақ халқын ағарту саласындағы патша саясаты. 1768 ж.
орыстан басқа халықтарға қатысты білім беру реформаларының жобасы. Алғашқы
ұлттық мектептер. Ағартушы-демократтар Ш.Уәлиханов, А.Құнанбаевтың
педагогикалық көзқарастары. Қазақстандағы қоғамдық-педагогикалық
қозғалыстар. Ахмет Байтұрсыновтың прогрессивті көзқарастары мен қоғамдық іс-
әрекеті. Мағжан Жұмабаевтың педагогикалық еңбектеріндегі ізгілікті
педагогика идеялары. Ж.Аймауытовтың, С.Көбеевтің педагогикалық
көзқарастары, Назипа Құлжанованың мектепке дейінгі тәрбие беру теориясы мен
әдістемесі. және т.б. тақырыпшалар берілген.[3,б.9-11]
М.Жұмабаевтың "Педагогика" еңбегін мұқият игеру үшін бір тақырыпшаның
берілуі жеткіліксіз.
Университет оқытушылары студенттердің оқу бағдарламасын жасауда ең
алдымен, ҚР-дағы ЖОО-ның білім беру стандарттарына, одан кейін типтік
бағдарламаны негізге ала отырып құрастырады. Аталған құжаттарда қазақ
халқының ұлттық педагогикасының ғылыми іргетасын қалаған Мағжан Жұмабаев
мұрасы ескерусіз қалғанын байқаймыз.
Қазақ халқының басына тәуелсіздік бақыты қонды, егемен ел болып, дүние
жүзіне танымал болдық. Алғашқы асуды алдық. Осы жемісті жетістікке жеткізу
үшін Қазақстан халқының, соның ішінде рухани және материалдық игіліктерін
арттыру үшін атқарылар іс ауқымды. Қазақ халқының ақыл-ой мәдениетін,
білімін, ұлттық сана-сезімін көтермейінше, ілгері баса алмаймыз. Ал ежелгі
жақсы салт-дәстүр, көне мәдениет, тарих, халықтық педагогика мен ұлттық
тәрбиені жаңғырту үшін тарихи тұлғалардың орнын айқындау керек.
Соңғы жылдары қоғамымыздағы жүріп жатқан әлеуметтік экономикалық
жаңғырулар нәтижесі тәуелсіз Қазақстан Республикасының тәлім-тәрбие
саласының жұмыс мазмұнына жаңаша бағдар беріп отыр. Жас ұрпақты
тәрбиелейтін ұстаздар қауымына жүктелетін міндеттерді ел Президенті өзінің
Қазақстан халқына Жолдауында, ҚР Білім туралы заңында, Мәдени этностық
білім беру тұжырымдамаларында айқындап берді.
Қазіргі жас ұрпаққа тәуелсіздікке дейінгі күрес жолының өткен тарихын
таныту міндетінің қойылуы - Қазақстандық педагогика ғылымының алдында
жаңаша міндеттер қойып отыр. Халқымыздың рухани дүниесін, ұлттың мәдениеті
мен халықтық педагогикасын терең зерделеп, ғылыми саралау күттірмейтін іс
болып табылады.
Елбасының қабылдаған Мәдени мұра бағдарламасында халық тарихын
қалпына келтіру, өткен тарихымыздың тағылымдық тұжырымдарын қайта жаңғырту
жас ұрпақтың бойына шынайы отаншылдық сезімді дамыту міндеттері қойылған.
Бұрын жоғалтқан асыл қазыналарымызды қайта таптық және өлгеніміз тіріліп,
өшкеніміз жанды. Қоғамның құрылымдық сипаты ғана емес, тұтастай ойлау
жүйесі жаңғырды. Тәуелсіздік қазақ халқының ғасырлар бойы аңсаған асыл
мұраты еді. Ата-бабаларымыз қанын да, жанын да аямай, қанша арпалысса да
жете алмай кеткен осынау қастерлі мақсатқа біздің ұрпақ ХХ ғасырдың аяғында
дау-дамайсыз қол жеткізді. Әлем жұртшылығы халқымыздың дербес елдігін
таныды. Мұның өзі қоғамдағы орнықты саяси ахуал жағдайында халықтың басым
көпшілігінің рухани жаңаруы арқасында жүзеге асуы мүмкін. Адамдар санасының
өзгеру, халықтың басым көпшілігінің әлемдік өркениет үлгісімен рухани
жаңару процесінің күрделі сипатын ашып көрсете отырып, ел Президенті бұл
процестің қазіргі таңда қалай жүріп жатқанына да баға берді. Сол себепті
жас ұрпақ тәрбиелеуде ұлттық құндылықтарымызға барынша назар аударып, жаңа
қырынан таныту керек. [4,б.3]
Қазақ халқының ғасырлар бойы жинақтаған тағылымдық, өнегелік мұраларын
ұрпақ тәрбиесінде пайдаға жарату-біздің міндетіміз.
Егеменді еліміздің бүгінгі жаңаша сипаттағы даму үрдісіне сәйкес, тарих
қойнауында қалып қойған тарихи тұлғалардың тәлім-тәрбие туралы ойларын тану
мақсатында ХХ ғасыр басындағы қазақтың рухани ой-әлеміндегі көрнекті тұлға
М. Жұмабаевтың тәлім-тәрбиелік мұрасын арнайы оқу бағдарламаларына енгізу
заман талабынан туындап отыр.
М.Жұмабаевтың ұлт психологиясына, ұлттық тәлім – тәлім тәрбиеге
байланысты айтқан ой – түйіндерін оның өз тұжырымдарының негізінде былайша
түйіндеуге болады:
- ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан тақтақ жол
болғандықтан, әрбір тәрбиеші сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиіс ...
сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті;
- ердің бағасы елге еткен еңбегінің зор яки кемшілігінде емес, елге
деген жүрегінің таза болуында, тілегінің елмен ортақ болуында...;
- өз ұлтын сүйген адам өз ұлтының бақыты үшін өз бақытын құрбан
қылады;
Педагог, зерттеуші Алма Қыраубаева: Болашақ мұғалімдерді қазақ
баласының жан дүниесі мүлде ескерілмеген орысша оқулықтардың аудармасымен
оқытпай, Мағжан Педагогикасындағы ойлармен нәрлендіретін кез келді.
Мағжан педагогикасы – аса сезімтал, саясаттан тыс, бала жүрегін
жараламайтын адамгершілікті педагогика, - деп жазыпты.
Халық тәрбиесінің мәселелерімен түбегейлі айналысқан Мұзафар Әлімбаев
бір еңбегінде: Оқулық – тұтас ұлттың игілігі, бүкіл халықтың кітабы. Халық
кітабы халықтың өзіндей парасатты, өнегелі, қадірлі болуы тиіс, - деп
жазып еді. Мағжан Жұмабаевтің "Педагогикасы" осы талапқа толығымен жауап
береді. Баланы елін сүйюге, имандылыққа, әдептілікке, қайраттылыққа
тәрбиелеу үшін үлгі өнегелі айналаның мінез-құлық темпераменттерінің, бала
табиғатының мәні зор екенін ғылыми дәлелдеп, ұстаз тәрбиенің сендіру, іс-
әрекетті қалыптастыру, мінез-құлықты қалыптастыру әдістерін ұсынады.
Жоғарыда берілген мәліметтерден, ҚР-дағы жоо-ның білім беру
стандарттарында, типтік оқу бағдарламасында М.Жұмабаевтың педагогикалық
мұрасы деген тақырып мүлде енбегенін байқаймыз. М.Жұмабаевтің педагогикалық
еңбектерін егжей-тегжейлі меңгергеннен кейін педагогикалық мамандықтарда
оқитын студенттердің оқу бағдарламасына келесідей тақырыптардың енуін жөн
көреміз:
1) Мағжан Жұмабаев - ұлттық педагогиканың ғылыми негізін салушы
2) Мағжан Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығы
3) М.Жұмабаевтың ұстаз туралы пікірлері, ұстаздарға қоятын талаптары
"Мағжан Жұмабаев - ұлттық педагогиканың ғылыми негізін салушы" тақырыбы
көлемінде Мағжан Жұмабаевтың педагогика қосқан үлесі туралы, педагогикалық
көзқарастары, ұлттық педагогикаға енгізген терминдері туралы толық ақпарат
беріліп, Мағжан Жұмабаев қазақ халқының ұлттық педагогикасының ғылыми
іргетасын қалаған педагог ретінде танылса; Аталған тақырып бойынша келесі
ұғымдарды игеру ұсынылады: ұлттық тәлім-тәрбие, ұлттық дүниетаным, қазақы
болмыс, ұлы педагог және т.б.
"Мағжан Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығы" тақырыбы толығымен
"Педагогика" оқулығында берілген бала тәрбиесінде қолданатын әдіс-
тәсілдерге тоқталса (Мысалы, дене тәрбиесі және жан тәрбиесі, зейінді
қалыптастыру т.б. ); Аталған тақырып бойынша келесі ұғымдарды игеру
ұсынылады: дене тәрбиесі, жан тәрбиесі (сезу, әсерлену, еске түсіру,
салыстыру, елестету, ұғыну, қиялдау, ой қорыту, сөйлеу), адамгершілік, ұлт
тілі, ұлттық байлық.
"М.Жұмабаевтың ұстаз туралы пікірлері, ұстаздарға қоятын талаптары"
тақырыбында оқытуда, тәрбиелеуде мұғалімнің орын, мұғалімнің қоғамдағы
имиджін көтеру идеясын М.Жұмабаевтың пікірлерімен ұштастыру, М.Жұмабаевтың
ұстаздарға қойған талаптары т.б. мәселелер қамтылса; Аталған тақырып
бойынша келесі ұғымдарды игеру ұсынылады:әдістемелік жұмыс, мұғалім білімін
жетілдіру жолдары, ұстазға деген көзқарас және т.б. деген ұсынысымыз бар.
Бастауыш мектепте ана тілін оқыту, тіл дамыту әдістемесін
қалыптастыруға алғаш қадам жасаушылардың бірі де - Мағжан. 1923 жылы
Бастауыш мектепте ана тілі атты еңбегін жариялайды. Ол төрт жылдық
бастауыш мектептің әр жылына сәйкес ана тілі бойынша бала тілін дамыту үшін
жүргізілетін жаттығулар, қалыптастырылар дағдылар жүйесін жасап ұсынады.
Әдіскер ғалым аталмыш еңбегінде жаттығулар мен дағдылар жүйесін ІV сыныпқа
топтай отырып төмендегіше ұсынады:
І-сыныпта: а) жандағы әсерді қысылмай сөзбен жарыққа шығару; ә) аздап
жаттаған өлең мысалдарды дұрыс, ашық айту, оқи білу; б) қысқа да болса,
дұрыс сөйлеу; в) оқуға жаттығу; г) өзі салған суреттердің астына өзінің
атын жаза білу; ғ) тақтадан, кітаптан көшіру; д) күн аттарын жазу һәм
барлық балалардың аттарын тізе білу; е) ұғынған әңгімелерін һәм басынан
кешкен оқиғаларды мұғалімнің жетекші сұрауларының жәрдемімен қайта ауызекі
айтып бере алу; ж) ертегілерді, әңгімелерді сахнаға айналдыра білу.
ІІ-сыныпта: а) естігені я көргені туралы толығырақ әңгіме айту; ә)
есіткен, көрген, оқығаны сахнаға айналдыру; б) біреумен дұрыс, толық
сөйлесе білу; в) сурет бойынша әңгіме ете білу; г) бір белгілі әңгімеге
ұқсас екінші ойдан шығарып айту; ғ) әңгіменің бір бөлімін алып тастап айта
білу; д) даяр әңгімені өз жанынан толықтыра білу; е) баспадан, жазбадан
қысқа мақалаларды көшіріп жаза білу; ж) күнделік тізу; з) оқуға ұстарту.
ІІІ-сыныпта : а) бастан кешкен оқиғалар бойынша ойдан әңгіме шығарып
тәжірибе жасау; ә) балалар жиылысында пікірін дәлелдеп толық қылып сөйлей
білу; г) әдебиет әсеріне шамасынша түрлі жақтан баға бере білу; күнделікті
календарды тізе білу; ғ) балалардың өз әсерлерінен альбом тізу, журнал
шығару; д) жиылыстар, экскурсиялар сықылды оқиғалардан жазбаша есеп бере
білу.
ІV-сыныпта : а) белгілі бір пікірдің жобасымен толық дұрыс сөйлеу һәм
жазу; ә) әдебиет әсерлерін кестелі, кестесіз, өлшеулі, өлшеусіз, сурет, жай
әңгіме сипаттарына қарай сөйлей білу; б) әдебиет әсерінен алынатын сұлулық
сезімін декламациямен тереңдету; в) оқығанды суретке салу, әдебиет әсерінен
сахнаға айналдыру; г) жазбаша баяндама һәм есептен шығып жиылыстарды сөз
сөйлеу; ғ) журналды тереңдету; д) спектакльге қатысу; е) мектепті оқу үйін
басқаруға жәрдем қылу.
М.Жұмабаев ана тілінің мектептің дәл төрінен орын ала алмай жатқанын,
мектебімізде ана тілі әлі дұрыс негізге құрылмағанын айта келіп, “Осы күнгі
мектеп баласы ана тіліне өзінің тілі емес, мұғалімнің тілі деп қарайды.
Тілдің ережелерін бала өзінің сөйлеп жүрген тілінің ережелері деп емес,
“Тіл құралдың ережелері деп түсінеді”, - дейді.
Мектептің міндеті - бір жақтан, хат таныту болса, екінші жақтан, баланы
дұрыс сөйлеуге үйрету. Балаға дұрыс тәрбие беру үшін оны әдебиетпен
таныстыру және баланы түсініп, ұғып оқуға үйрету керектігін айтқан.
Ағартушы төрт сыныпты бастауыш мектептегі ана тілінің ауданын мына
бағыттарда жүргізуді ұсынады:
1) оқу, жазуға үйрету;
2) емлеге дағдыландыру;
3) жазбаша сөзді өркендету;
4) баланың ұғымына лайық ауызша һәм жазба әдебиет түрлерімен
таныстыру;
5) ұғып оқуға дағдыландыру.[5]
М.Жұмабаев бала не нәрсемен айналысса да, ісіне ынталы болуын, мұғалім
барлық білімге ана тілін негіз қыла білуі керектігін, болмаса тілі
түзілмеген, ойын сөзбен ұқтыра білмейтін, сөз болып жарыққа шыққан ойды ұға
білмеймін балаға ешбір білім беруге мүмкін еместігін дәл аңғарған.
Бүгінгі күні мектеп оқушыларының тілін жаттықтыруда Мағжан Жұмабаевтың
Бастауыш мектепте ана тілі құралы қолданылса дейміз. Бұл мақсат орындалуы
үшін, ең алдымен "Бастауыш мектеп және оқыту" мамандығының оқу
бағдарламаларын жасауда М.Жұмабаевтың еңбектері негізге алынса, озық
әдістерден артық түспесе, кем болмар еді.
Психология - өзінің даму тарихы, пәні мен зерттеу әдістері бар
ғылым.Десек те, әлі күнге дейін психология пәні туралы жалпы қабылданған
түсініктер қалыптаспаған. Бұл психологиялық феномендердің, фактілер мен
заңдылықтардың жүйелі және интегралды табиғатының күрделілігімен
байланысты.
Даму психологиясы ХІХ ғасырдың соңында психологиялық білімдердің жеке
саласы ретінде бөлініп шыққан. Ол тұлғаның психикалық даму үрдісінің жас
ерекшелік динамикасы мен ерекшеліктерін зерттейді. Қазіргі уақытта даму
психологиясының келесі бөлімшелері нақты айқындалған: Мектепке дейінгі жас
психологиясы, бастауыш мектеп оқушысы психологиясы, жеткіншек психологиясы,
жасөспірім психологиясы, ересек адам психологиясы немесе кемел жас, қарттық
жас психологиясы.
Педагогикалық мамандықтарда оқитын студенттерге "Мағжанның жан тануы
және тәлім-тәрбиесі" элективті курс бағдарламасын ұсынамыз:
Кесте-1
"Мағжанның жан тануы және тәлім-тәрбиесі" элективті курс бағдарламасы
рс Тақырыптар Сағат саны Әдіс-тәсілдер
Теориялық Тәжірибелік
1. Курс бағдарламасының мақсаты1 Дәріс
мен міндеттері
2. М.Жұмабаев шығармалары және 1 1 Дәріс,практика,
педагогикасы пікірталас
3. нерв системасы туралы 2 1 Дәріс,практика,
түсінік пікірталас
4. Әсерлену. Перцепция. 2 1 Дәріс,практика,
Апперцепция пікірталас
5. Зейін және оның түрлері 2 2 Дәріс,практика,
пікірталас
6. Ес 1 1 Дәріс,практика,
пікірталас
7. Хиял және оны қалыптастыру 1 1 Дәріс,практика,
пікірталас
8. Ойлау. Силлогизм. Индукция 1 1 Дәріс,практика,
және дедукция пікірталас
9. Әдет туралы түсінік 1 Дәріс-семинар
10. Темперамент және оның 1 1 Дәріс,практика,
түрлері пікірталас
11. Мінез және қайрат 1 Пікірталас
12. М.Жұмабаевтың тәлім- 2 2 Дәріс,практика
тәрбиелік туралы
ой-пікірлері
13. Өткен тақырыптарды бекіту 2 Қорытынды сабақ
(тест тапсырмалары)
Барлығы 16 13
Бағдарламаның міндеттері:
1. М.Жұмабаевтың тәлімдік-педагогикалық мұрасының ұлттық педагогикадағы
орнын көрсету.
2. М.Жұмабаевтың педагогикалық еңбектерін студентерге терендете игерту.
Бағдарлама 29 сағатқа шақталған (16 сағат теориялық, 13 сағаты
практикалық). Практикалық сабақта М.Жұмабаевтың еңбектері, архив құжаттары
таныстырылып, сайыс, пікірталас, түрлі ойын, ашық сабақ, кеш, дөңгелек
үстел, кездесулер ретінде өтеді.
1-тақырып. "Мағжанның жан тануы және тәлім-тәрбиесі" элективті курс
бағдарламасының мақсаты (1 сағаты теориялық лекция түрінде) студент
жастарды М.Жұмабаевтың өмірінің негізінде Қазақстандық патриотизмге баулып,
ізгілік пен адамгершілік қағидаларына тәрбиелеу.-1 сағат
2-тақырып. Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен заманы. М.Жұмабаевтың туып
өскен ортасы. ХХ ғасыр басындағы қазақ еліндегі саяси-әлеуметтік
экономикалық жағдайдың қазақ халқына әсері. М.Жұмабаевтың педагогикасы мен
шығармалары.-2 сағат.
3-тақырып. Нерв системасы туралы түсінік.-3 сағат.
М.Жұмабаевтың Педагогикасы бойынша нерв системасы туралы түсінік.
Нерв системасы дегеніміз не және нерв системасы ағзада қандай қызмет
атқарады. Практикалық сабақ нерв системасына талдау жасау.
4-тақырып. Әсерлену. Перцепция. Апперцепция. -3 сағат.
Әсерлену дегеніміз не, перцепция және апперцепция дегенімізне деген
сұрақтарға толық жауаптар беріледі. Практикалық сабақта ұғымдарға талдау
жасау және басқа әдебиет көздеріндегі берілген түсініктермен салыстыру.
5-тақырып. Зейін және оның түрлері.- 4 сағат.
Зейін және оның түрлеріне сипаттама беру. Зейінді қалыптастыру туралы
түсінік.
Практикалық сабақ. Зейін дегеніміз не және оны қалыптастыру жолдары
туралы әңгіме және басқа әдебиет көздеріндегі түсініктермен салыстыру.
6-тақырып. Ес туралы түсінік.-2 сағат.
Ес дегеніміз не және оны қалыптастыру жолдары туралы түсінік
қалыптастыру.
Практикалық сабақта ес туралы түсінкті басқа әдебиет көздеріндегі
түсініктермен салыстыру.
7-тақырып. Хиял және оны қалыптастыру.- 2 сағат.
Хиял ұғымына түсінік беру, хиял түрлері және хиялды қалыптастыру туралы
түсінік.
Практикалық сабақ. М.Жұмабаев пен басқа ғалымдардың хиял туралы
түсініктерін ұқсастық, ерекшеліктерін зерттеп, салыстыру. Екі ғалымның
түсініктерін топты екіге бөліп, салыстырмалы тұрғыда оқып, үйрену.
8-тақырып. Ойлау. Силлогизм. Индукция және дедукция.-2 сағат.
Ойлау, силлогизм, индукция және дедукциия туралы жалпы түсінік беру.
Практикалық сабақта М.Жұмабаев пен басқа ғалымдардың ойлау, силлогизм,
индукция және дедукциия туралы түсініктерін ұқсастық, ерекшеліктерін
зерттеп, салыстыру.
9-тақырып. Әдет туралы түсінік.- 1 сағат.
Әдет туралы жалпы түсінік қалыптастыру. Әдет және оның түрлері..
10-тақырып. Темперамент және оның түрлері. - 2 сағат.
Темперамент және оның түрлері туралы жалпы түсінік қалыптастырып,
оларға сипаттама беру. Практикалық сабақта темперамент түрлеріне сипаттама
беріп, жағдаяттарды шешу.
11-тақырып. Мінез және қайрат. - 1 сағат.
Мінез және қайрат ұғымдарына сипаттама беру.
Практикалық сабақ. "Білім мен ғылымды сақтайтұғын сауыт керек – ол
мінез" тақырыбы бойынша диспут сабақ. Пікірталас тудыру.
12-тақырып. Абай М.Жұмабаевтың тәлім- тәрбиелік туралы ой-пікірлері. - 4
сағат.
"Педагогика" оқулығындағы тәлім-тәрбие, ұлттық психология, бала
тәрбиелеу мәселелері. Пәндерді оқытудағы мұғалімнің жетекші рөлі. Бала
тәрбиесі үлкен ұстаздық шеберлікті талап ететін өте жауапты іс екендігін
айқындау.
"Педагогика" оқулығының бүгінгі таңдағы орны. Мағжан Жұмабаевтың тәлім-
тәрбиелік идеяларының бүгінгі күн талабымен үндестігі.
Практикалық сабақ. М.Жұмабаевтың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz