Оқушыларды табиғатты ойша және елестете отырып бейнелеуге үйрету
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушыларды табиғатты ойша және елестете отырып бейнелеуге
үйрету Пейзаж
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. ТАРАУ. Кескіндеме жайында қысқаша тарихы
1. Кескіндеме туралы мәлімет және табиғатты бейнелеу
жанры ... ... ... .8
1.2 Қазақстандағы кескіндеменің дамуы, қазақстан
пейзажистері ... ... ... ... .12
1.3 Майлы бояумен жұмыс істеуге арналған аспаптар
... ... ... ... ... ... ... ..16
2. ТАРАУ. Оқушыларға кеңістікті үйрету әдісі.
2.1 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың тиімділігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.2 Оқушыларға табиғатты бейнелеуге үйретудің негізгі мен мазмұны,
іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Заман талабына сәйкес сурет сабағын өткізу, табиғатты
бейнелеуге арналған методикалық
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.4 Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.5 Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар. Табиғатты бейнелеуде нұсқадан жұмыс істеу
әдісі ... ... ... ... ... ... 35 2.6 Табиғатты бейнелеуде
нұсқадан жұмыс істеу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 60
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе.
Көкейкестілік: Қазақстан Республикасының Білім заңында және Білім
беру тұжырымдамасында келешек қоғам мүшесі, болашақта оның белсенді
қайраткері болатын ұрпақпен, олардың білім алып, дамуымен айналысатын
мамандарды білімді де, парасатты, шебер де, іскер етіп даярлауға баса көңіл
бөлу керектігі атап айтылған.
Кез келген тарихи кезенде, қоғам дамуында еліміздің болашағы, жас ұрпақ
тәрбиесі, білім беру жуйесі шет қалған емес.
Бүгінгі танда білім беру жүйесінде үлкен өзгерістер болып жатыр.
Тәуелсіздігімізді алғаннан бері мемлекетіміз әлемнін барлық түкпірімен
рухани – мәдени байланыстар жасап, тыным көкжиегіміз кеңейе түсті.
Адам баласының қоршаған ортаны бейнелеуге ынтасы ежелгі дәуірлерден
басталған. Оған алғашқы адамдардың сүйектерге, мамонт мүйіздеріне және
үңгірлерге бейнелеген суреттері дәлел. Ол бейнелер сол кездегі адамдардың
тұрмыс тіршілігін, қоршаған орта туралы көзқарасын көрсетеді. Біртіндеп осы
бейнелер негізінде жазу пайда болды. Сөз жоқ, алғашқы адамдар жасаған
бейнелеу өнерінің үлгілері аяқ астынан пайда болған жетістік емес, ол
көптеген жылдар бойы дамып жетілген тәжірибе мен дәстүрдің жемісі болатын.
Өнер –өмір бұлағы, ізгілік пен әсемдік бұлағы және тылсым
дүние.
Оны сөзбен жеткізу мүмкін емес. Өнерді , оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан
–жақты түсіну үшін әсемдік, әдемілік зандарын жақсы түсіну шарт.Карл Маркс:
Егер сен өнердең шын ләззат аламын десең, көркемдіктен тағлым алған адам
болуын керек ,дейді. Өнер адам тұлғасына, оңың дамуы мен қалыптасуына зор
гуманитарлық әсер ететін күшке ие. Өнер арқылы адамның адамға, табиғатқа,
қоғамға деген сезімі, қоршаған ортамен бірлігін сезінуі туындайды. Өнер
адамзат баласының дүние- танымын, ой-өрісін кеңейтіп, шығармашылық
қабілетін оятып, адамның жан дүниесін рухани байытады. Өнердің адамға
моральдық, яғни адамгершілік құндылықтарды беруде де ролі зор. Өнер
шығармалары – бұл адам өмірі мен олардың сезімінің ең толық та нақты
тарихы. [7 б. 1 ]
Мәселе: Бүгінгі күні мектептің алдына қойған өзекті мәселелері:
"Оқушылардың жеке тұлға ретіндегі эстетикалық мәдениетінің психологиялық -
педагогикалық жағдайын қалыптастыру, қоғам талабы мен әлеуметтік
сұраныстарға сәйкес тәрбие және білім беру, басқару деңгейін жаңа сатыға
көтеру, мектепте педагогикалық менеджмент теориясын жүзеге асыру,
эстетикалық бағыттағы жан-жақты жоспарланған жұмыстарды жүргізу, бейнелеу
өнерін оқыту әдістемесін жетілдірудің ғылыми, әдістемелік жолдарын табу,
мектеп ұстаздарын ғылыми-ізденіс жұмысқа бейімдеу, оқушылардың шығармашылық
туындыларын жариялауға қолдау жасаудың бағыттарын жетілдіру.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында өсіп келе жатқан жеткіншек
ұрпақтың мәдени өрісін көтеру, сұлулықты қабылдау қабілетін қалыптастыру
арқылы төл мәдениеттің белсенді жасаушысы, иесі, жалғастырушысы болуына да
зор мән беріліп жатыр.
Әсіресе оқушылардың өз елінің, халқының соның ішінде өзі мекен
ететін аймақтың мәдениетіне, салт дәстүрлеріне деген сезімдік-эстетикалық
қарым-қатынасын бейнелеу өнерін оқыту арқылы қалыптастыру жылдағы
Елбасымыздың халыққа арнаған Жолдауларында ерекше мән беріліп келеді.
Демек, бұл білім беру саласына қойып отырған тапсырма деп түсінуіміз қажет.
Өнерді терең оқыту қандай қажеттіліктен туындап отыр? деген сұрақ тууы
мүмкін. Соңғы кезде ақпараттық кеңістік кеңейіп, жас жеткіншектер, тіпті
жас суретшілерде батыстың мәдениетіне, өнеріне көп еліктей бастады,
патриоттық сезімнен арыла бастады. Көпшілігі өз елінің, өз жерінің
әсемдігіне мән бермей, ұлттық мәдениетін бағалай білмеуде, ұлттық
құндылықтардан алшақтай бастауда. Сондықтан да ұлттық мектептерде
эстетикалық пәндерді оқыту мазмұнына ұлттық нақыш беруді батыл енгізетін
кез келді деп ойлаймын.
Сонымен
қатар қазіргі кезде білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі ол
оқулық тану саласы болып отыр. Оқулық – ол оқытуды бағдарламада белгіленген
мақсаттарына және дидактика талаптарына сәйкес белгілі бір оқу пәні бойынша
ғылыми білімдердің негіздерін баяндайтын кітап. Оқулық басқа басылымдардан
атқаратын өзіндік қызметтері, мазмұны, мәтінге қойылатын талаптар және
ерекше құрылымы арқылы ажыратылады. Қазіргі кезде шығарыла бастаған жаңа
оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенінің тұжырымдамасы ғылыми-теориялық
бағамдаулар негізінде өмірге келуде. Әйтсе де, жалпы ғылыми қағидалар мен
өз еліміздің идеологиясын басшылыққа алып, ұлттық сана, рухани
құндылықтарымызды арқау еткен нақты да дәл оқулық теориясын жасау алдағы
күндердің еншісінде қалып отыр және білім беру саласында қазақша
оқулықтардың аз болуы біршама қиындықтар туғызуда.
Деректерді талдау: Жұмысты дайындау барысында көптеген әдебиеттер
талданды. Кіріспе бөліміне ақпаратты Бейнелеу өнері және сызу журналынан
және Әлемдік өнертану атты 3 томдык кітаптар жинағынан алдым. Тарихи
бөлімге тоқталатың болсақ Болат Байжігітовтың Өнер тарихы мен теориясы,
Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері , Р. Мизанбаевтың Живопись
оқулықтарын пайдаландым. Әдістемелік бөлімде А. С. Шипановтың Әуесқой
жас суретшілер мен мүсіншілер , Г . В. Беданың Кескіндеме және оның
бейнелеу құралдары оқулықтарынан алдым.
Зерттеу мақсаты:
Бүгінгі қоғам жағдайында терең білімді, ой-өрісі, рухани-
адамгершілігі, танымдық қабілеті жетілген, ұдайы шығармашылық ізденісте
жүретін жастарды тәрбиелеу – білім беру жүйесінің негізгі мақсаттарының
бірі. Бұл ғасырлар бойы адамзат жинаған тәжірибені жастарға жеткізетін
педагогтардың алдына қойылатын талап деңгейлерін айқындап алуды қажет
етеді.
- Оқушылардың бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтарың
қалыптастыру.
- Қоршаған ортадағы пішіндер мен түстердің байлығын көрсете білу.
- Өнерге баулу негізінде қоршаған ортаға қатынасы қалыптасқан ,
өмірдің
әртүрлі құбылыстарының өзіндік құндылығын, әлем әсемдігін
түсінген,
рухани бай және эстетикалық дамыған жастар тәрбиелеу;
- көркем шығармашылыққа деген қабілеттілігі мен әр түрлі өнер
тіріндегі
көркем бейнелердің мәнерлігін жеткілікті денгейде жасай білу
біліктілігін, көркемдік талғамын дамыту.
- Оқушылардың бойында Отанына деген сүйіспеншілік сезім туғызу;
- Оқушылардың эстетикалық талғамын арттыру;
- Өз елінің қылқалам шеберлерімен таныстыру;
- Өз өлкесінің әсем табиғатына, өнер туындыларына деген оңды
көзқарас
қалыптастыру;
- Оқушыларды сұлулыққа, әсемдікке үйрете отырып, ұлттық өнеріне деген
сүйіспеншілігін қалыптастыру;
Зерттеу объектісі: Оқушыларға табиғат көрінісін бейнелеудің
үлгілерін үйрету. Табиғат көрінісін бақылап этюд жазуға бейімдеу. Қоршаған
ортадағы табиғатты тікелей көріп бейнелеуге, оны сезіммен қабылдауға
оқушылар дағдысын қалыптастыру.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі педагогика
ғылымын негізге алады. Халық педагогиканың көптеген ғасырлар бойы, тіпті
жазу- сызу пайда болғанға дейін қалыптасып дамып отырған.
Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістерді
дамытып, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге үйрету. Ауызша
ойлайтын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс
ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Осы ойындардың арқасында
балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті,
уақытты бағдарлауға үйренеді.
Зерттеу болжамы:Егер бейнелеу өнері сабақтары осындай
дидактикалық ойындар, сызбалар пайдалану арқылы жүргізілетін болса,
оқушылардың бейнелеу сабағына деген қызығушылықтары артып, пән статусы
көтеріледі.
Егер табиғатты бейнелеу өнері сабақтарында пейзажды бақылау,
бейнелеу өнері туындыларын талдау арқылы сурет салу әдісінің негізінде
құрастырылса, онда оқушылардың кеңістікті дұрыс, әрі сауатты бейнелеу
шеберлігінің деңгейінің көтерілуін күтуге болады.
Сабақ кезінде эстетикалық көңіл күй мен қызығушылық, ересек пен баланың
бірлескен шығармашылық ахуалы ерекше роль ойнайды
Оқушының ішкі жан дүниесін байытып, дамьггуға, шығармашылық ақыл-ойьн,
қиялын көрсете білугс мүмкіндік береді. Шығармашылық баланың іс-әрекеттің
жаңа тәсілдерін игеруінде, алдын ала ой құру мен оларды жүзеге асыру
үрдісіндегі жаңа материалды өз бетіншее қолдануында көрінеді.
Бейнелеуге, мүсіндеуге, аппликацияға үйретудің жаңа технологиясын пайдалану
және баламен қарым-қатынас жасаудың жүйелі кешенді жұмысын жүргізу
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудын бірден бір шарты болып
табылады.
Зерттеу міндеттері: Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп
реформаларына негізгі бағыттарында аса маңызды міндеттер:
- оқушылардың көркем - шығармашылық қабілеттері мен бейімділігін, ой
ұшқырлығы мен бейнелі көрермендік зейінін, заттар мен қоршаған ортаға деген
эстетикалық құндылық қатынасын дамыту, шығармашылық жеке тұлғасын
қалыптастыру;
- композициялық зандылықтар, түстану, натураға қарап, еске түсіру және
көз алдында елестету бойынша сурет салу негіздеріне үйрету;
- салынған суреттегі форма, тепе- теңдік, көлем, перспектива, жарық пен
көлеңке, композицияға ерекше назар аударуға үйрету;
- кеңістік ұғымдарын, болмысты көркем – бейнелі қабылдауын қалыптастыру,
оның әсемдігі мен түс байлығының үйлесімділігін түсіне отырып, түстүйсігін
дамыту;
Зерттеу әдістері: талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б. әдістер
арқылы мектеп оқу орындарында білім беру мәселесіне байланысты жарық көрген
мемлекеттік құжаттармен танысу; педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен,
зерттеу тақырыбына қатысты жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді
баспасөз материалдарымен, мектепте білім беруге арналған оқулықтар,
әдістемелік нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері: ұғым, байымдау, пікірін
айту, баға беру, сендіру
- әңгімелесу
- пікірталас
- өнеге
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі –сендіру әдісі. Оқушыларға
адам мінезіне қойылатын талаптар, еңбектің, басқа адамдармен қарым-
қатынастың маңызы туралы айтып, оның дұрыстығына баланың көзін жеткізуге
ұмтылу.
Этикалық әңгіме – этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға талдату.
Оқушылармен әңгімелесу барысында ,олардың ойын тындап, ынтымақтаса жұмыс
істеп, адамның мінез- құлқына, жүріс тұрысына қойылатын талаптарды бұзған
оқушылардың іс- қылықтарын талдау.
Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге сенімін
арттырып, ондағы қабілеттер мен кейбір адамдардың жалған көзқарастарымен
күресуге үйрету.
Өнеге. Оқушылар әдебиеттегі және өмірдегі түрлі кейіпкерлерге үлгі
тұтып, жан- дүниесіне үнілу.
Ғылыми жаналық:
Қазіргі заман талабына сай технологияларды қолдану ұлы
суретшілердің шығармашылық туындыларын талдау, оқушылардың шығармашылық
белсенділігінің ойлау қабілетінің қарқынды өсуіне, ұлттық патриоттық
сезімді тәрбиелеуге ықпал етеді.
Тәжирибелік маңызы:
Зерттеу жұмысында келтірілген деректер мен әдістемелік нұсқаулар
мектепте сабақ өткізу барысында қолдануға болады.
1. ТАРАУ Кескіндеме жайында қысқаша тарихы
1.1 Кескіндеме туралы мәлімет және табиғатты бейнелеу жанры.
Бейнелеу өнерінің көп тараған басты түрлерінің бірі - кескіндеме.
Өнердің күрделі де маңызды түріне айналу үшін ол ұзақ жолдардан, қилы
кезеңдерден өтті. Сурет салу ермек емес, адамды табиғат көріністерін,
маңайымды қоршаған неше түрлі оқиғаларды жазақтықта бейнелеу, шым-шытырық
өмір, жайнаған табиғат құбылыстарын екі өлшем бойынша қылқалам арқылы ғана
шағын жазықтықта бейнелеу онай міндет емес. Сызық, жарық пен көлеңке, түс
болу т.б. тәсілдерді пайдалану арқылы суретші болмыстағы сан алуан
оқиғаларды тізбек-тізбек етіп көз алдымызға келтіреді, ерекше эстетикалық
толқу, ой сенімін туғызады.
Ұлы суретші Илья Репиннің : Кескіндеменің жаны бояу емес, идея, тек идея!
- деген пікірді бұл өнер түрінің негізгі әлеуметтік мәнін дұрыс түсінуге
көмектеседі.
Көне заманнан бері келе жатқан сурет салу өнері сызықтан (графикадан)
басталады. Графика дегеніміз грек тілінен аударғанда сызамын, жазамын,
сурет саламын деген мағынаны береді.
Бірте-бірте графика техникасы күрделене түсті де, кескіндемеге жол ашты.
ХX-ХXІ ғасырларда Еуропада сурет салудың негізгі материалдары әр түрлі ағаш
тақтайлар болды. Шығыста шұға, пергамент (бұзау терісі), күріштен жасалған
қағаз пайдаланылды.
Шығарманы жазуға кіріспес бұрын шебер оның жоспарын, құрылысын (композиция)
мұқият ойластырады, қағаз бетіне алдын-ала шағын суреттер (эскиз) салады.
Ірі туындылар қажырлы еңбекті, ұзақ уақытты талап етеді. Мысалы, Ренессанс
дәуірінің алыбы Леонардо да Винчи өзінің әйгілі "Мона Лиза - Джокодасын"
жасауға бір жылдан астам уақытын сарп еткен. Сәл ғана езу тартқан, бет
әлпетінде күлкі өзі ойнаған уыздай жас келіншектің бейнесін салу үшін
майталман шебер лайықты кеіпкерлер іздеп, Италия қалаларын аралады, көп аам
жиналған сауық кештеріне, жәрмеңкелерге, шөп сататын базарларға барып
тұрды. Демек, Леонарданың кескіндеуді бейнелеудің басқа түрлерінің бәрінен
жоғары қойып, "өнердің атасы" деуі өте орынды сияқты. Мұндай құнды еңбек
ұзақ уақыт ізденуден туады. Ол айна бетіне шағылысып түскен бейнеден
анағұрлым терең, мазмұнды әрі көркем болуы тиіс. Италия өнерінің тағы да
бір кемеңгер қайраткері Рафаэль Санти осындай творчествалық азаптарды еске
ала отырып: "Мен бір сұлудың салу үшін бірінен-бірі өткен жүздеген сымбатты
арулармен жақын танысып, оларды көз алдымнан өткізуім керек", - деген екен.
Осы бір ғана сөйлемде қаншама терең сыр жатыр. Ал орыс суретшісі Александр
Иванов өзінің Третьяков галереясындағы "Мессияның халыққа көрінуі" деген
атақты туындысына қайта-қайта оралып, оны толық аяқтауға жиырма бес жыл
өмірін арнаған.
Көптеген суретшілеріміздің кескіндемелік шығармалары тұрмыс-салтты, әдеп-
ғұрыпты, халықтар дәстүрін баяндауға арналған.
Мысалы, Әбілхан Қастеев салған революциядан бұрынғы қазақ елінің тарихын
бейнелейтін туындыларды еске алайық.
Оның Сатылған қалыңдық және Қыз алып қашу деген еңбектері көптеген
ғасырлар бойы мықтылардың отымен кіріп, күлкімен шыққан, күң болған қазақ
қыздарының революциядан бұрынғы қайғылы да зарлы өмірін көз алдымызға
елестетеді.
Живопись атауын қазақ тіліндегі әдебиеттерде кескіндеме деп аударып
жүр. Ол негізінен силуэт, сыртқы пішім (бейне), яғни табиғаты жағынан
графика түсініктеріне жақын. Ал бұл жерде кескіндеме бейнелеу өнері
ретінде қолданалып отыр. Кәсіби өнер түсінігіне келетін болсақ
(Профессиональное искусство), әдейі академиялық білім алған суретшілер
шұғылданатын өнер.Оның бұл түрімен айналысатын адамның академиялық
машықтылық пен академиялық позициялық принциптері қоятын талап-тілектері
кәсіби деңгейде меңгеру тиіс. Осыған байланысты Кәсіби кескіндеме өнері
деген тұжырымды анықтап айтатын болсақ академиялық позициялық
принциптерінде қалыптасқан бейнелеу өнері. Қазақстанда Ұлы Қазан
төкерісінен кейін пайда болған Республикалық мәдени өнеріне түбегейлі
әсер еткен академияның позициялық принцип негіздерін анықтайтын
Еуропалық классикалық реализм. Бізге Москва, Ленинград секілді
орталық қалаларда орналасқан Кеңес Үкіметінің көркем өнер орнындарынан
енген еді. Біз бейнелейтін өнердің оның басқа түрлері секілді адамның көңіл-
күй сазы мен сезімі тереңдеудің дамытуда, яғни эмоционалды тәжірибені
арттыруда қосатын үлесіне рухани мәдениетімізді меңгеруге этикалық,
эстетикалық тәжірибенің тиімді жолын ашуға табиғи жағдайда жасайтын
құрал ретінде қарастырамыз. Дегенме бейнелеу өнерінің негізгі
критерилері.Бейнелеу өнері деген түсінік атауының өзі білдіріп тұрғандай
ол затты, тұлғаны, табиғатты бейнелеу деген сөзден пайда болады. Яғни,
көркем құрал-тәсілдер (бояу түсі, штрих, нақыштау, ою, шекімдеу)
және материалдар (қағаз, кенеп (холст), саз, тас) арқылы табиғи объектінің
образбейнесі сомдау. Ол шындықтың образды көшірмесі болғандықтан ұқсас,
емес деген критерилермен бағаланады. Бейнелеу өнерінің реализм түсінігін
қатысты айқындау сипаты осыған байланысты. Бейнелеу өнерін әр кезеңде, әр
жағдайда түрліше айтады. Өнердің осы түріне енетін шығармаларда көзбен
қарау арқылы түсініп, бағалап, кеңістікке қабылдаймыз. Осыған байланысты
кеңістік немесе кеңістікті бенелеу, яғни визуальді өнер түсініктері
бейнелеу өнеріне синоним бола алады. Орысша айтқанда ол профессиональное
немесе визуальное искусство. Сызық пен жазықтық үшін масштабтылығымен
пласстикалық икемділікке қатысты оның пласстикалық өнер деп қалыптасты.
Бейнелеу өнеріне тағы бір синонимі - әсем өнер. Мұндай шығармалар сазды
нақыш пен әсем бедерлік, айшықты бояу түсімен ырғақты сызық
әуендері мен таңбалар кереқарлығымен анықталатындықтан және оның басты
көркемдік бейнесі - сұлулық, әсемдік болғандықтан да, ол осылай аталады.
Дегенмен осы түсініктердің ішінде жиі пайдаланатын термин - бейнелеу өнері.
Ол заманның рухани мәнін, саяси философиялық көркем мәдени эстетикалық
адамгершілік идеяларын мағыналы мазмұнға айналдырады.
Осыған эмоционалды психологиялық сипат береді. Бейнелеу өнерінің
түрлеріне живопись, графика, мүсін, көркем фото т.б. жатады. Сонымен бірге
сәулет
өнері, қол өнері, дизайн үшін кеңістікті, пластиканы, визуальді әсем деген
секілді түсініктерде ортақ екені белгілі. Қолөнер туындылары, дизайн
бұйымдары, архитектуралык ғимараттар нактылы ешнәрсені бейнелегенмен,
олардың образы, пішіні, құрайтын көркем пластикалық құрылымдары мен ырғақты
тізілімше және синтезді сипатына қарай өнердің осы түрлерінде бейнелеу
өнерінде жанаманы жатқызамыз. Ал живопись пен қол өнер арасындағы
айырмашылық біз бейнелеу өнері деген түсінікті өзінің атауына сәйкес
реалистік өнерімен синони ретінде қарастыру тәжірибесіне байланысты
анықталады. Жалпы айтқанда бейнелеу өнерінің өткеніне зер салып казіргі
таңдағы көрінісіне талдау жасасақ және оның болашағына көз жүгіртер болсақ
бейнелеу өнері жөнінде қалыптасқан өзіміздің білетін классикалық пікір мен
қазақтың дәстүрлі шығармашылығы және осы шығармашылық негізінде пайда
болған дәстүрлі халық өнері мен дәстүрлі өнер арасындағы ұқсастықтар мен
айырмашылықтарды, олардың өзара әсері мен жүйелі даму заңдылықтарын да
ескеруіміз керек. Ол үшін біз бір жағынан бейнелеу өнердің өрбу аумағын
камтитын заңдылықтарына назар аударуымыз керек. Оның реализм шеңберінде
көріністері мен даму тарихында орын алған көркемдік, стильдік, жалпы
халықтың сипаттағы бет-бейнесін анықтап алуға тиіспіз.
Осы айтылған мәселені екінші бір бейнелеу өнерінің жалпы халықтың сипаты
мен бірге оның ұлттық ерекшелігі болатыны дауыссыз. Ал ұлттық белгілердің
қалыптасуы өнердің синтездік болмысы мен анықталатын күрделі кұбылыстарымен
байланысты. Алдымен бейнелеу өнерінің табиғи сипатына байланысты
қалыптасқан реализм түсінігіне тоқталайық, бұл түсінік бұрынғы мектеп және
жоғарғы көркем оқу орындарында жетекші орын алып келеді. Өнер тарихында
реализмнің басты ұғымы мен табиғатымыз жоғарғы тас дәуірі кезеңінен бері
қарай дамытамыз. Бұл кезең өнері қуатты және өміршен болатын. Одан кейінгі
ежелгі Қосөзен өмірі, Мысыр, Қытай, Жапон, Үнді секілді елдердің ішкі
мәдениетіндегі ұлттық ерекшелік пен реалихзм арақатынасындағы көркемдік
римдерге әлемдік мәдениет тарихы үшін көкейкесті мәселелердің бірі.
Табиғатты бейнелеу жанры. Кескіндеме –бейнелеу өнерінің неғұрлым
бай әрі толысқан түрі, онда бейнелеудің сан алуан мол құралдары
қолданылады. Әр суретшінің өзіндік бейімі таңдаған жолы бар. Біреулері
натюрморт жазуға, екіншісі портрет, үшіншісі пейзаж жазуға, төртіншісі әр
түрлі тарихи тақырыпты, тұрмыстық көріністерді, т.б. жазуға құмар. Суретші
өзі қалаған, сүйген тақырыптарды қалап алады. Бейнелеу өнерінде бұлай
бөліну жанр деп аталады. Жанрлар: натюрморт, пейзаж, портрет, жанрлық
кертиналар болып бөлінеді [15 б. 9 ].
Жанр сөзі француздың Qene түр немесе тек сөзіне шыққан. Кескіндемеде
мынадай жанрлар бөлінеді: натюрморт, пейзаж, портрет, және тақырыптық
картина. Адам әу бастан –ақ табиғат көріністеріне ерекше мән беріп салаған
болатын. Бірақ көпке дейін белгілі бір оқиға мен адамның тұлға-тұрпатын
бейнелегенде керек фон ретінде пайдаланылып келген. Тек XVII – ғасырда ғана
біріңғай табиғат көрінісін бейнелейтін картиналар туа бастады. Мұндай
жанрды
Голланд суретшілері ойлап тапқан. Голландия солтүстік теніздің жағасындағы
мұхит деңгейінен төмен орналасқан ел. Сондықтан суретшілер өз өлкесінің
табиғаты деп ұғып, мейлінше тәпіштеп мұқият көрсете білген. Голланд
суретшілері ондай пейзаждарды шағын кенеп шаршыларға салатын. Кейін жұрт
оларды кішкентай Голландықтар деп атап кетті.
Пейзаж – табиғатқа қарап отырып, айнытпай сурет салу емес, оның мағынасын
ашу, шебердің ойын, сезімдерін, көңіл күйін беру. Табиғат еш уақытта
өзгерген емес. Мыңдаған жылдар бойы сол бейнесінде қалып отырады. Тек
суретші оны уақытына қарай бейнелеуі мүмкін. Әр ғасырда әр суретші оны
өзінше түсініп, өмір сүрген уақытына қарай, сол уақыттың қоғамдық
құрылысына байланысты 10.
Пейзаж ("Раузасіе" деген француз сөзінен шыққан) - бұл ландшафтты,
табиғатты бейнелеу.Пейзаж өнері өте әр алуан. Кейбір пейзаждар өмірде бір
нақты өкілдердің көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшілердің қиялынан
туады. Ондай шығармалардың қай – қайсысын да суретшілер табиғаттың мінез-
құлқын айнытпай беруге тырысады.
Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа Шығыс
елдерде (УІІ-Х ғасыларда) Еуропадағыдан ертерек қалыптасты. Еуропалық
кескіндемеде ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан кейін
Голландияда ерекше жоғарғы дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі XIX
ғасырдың соңына түспе-түс келді (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және басқа
да көптеген суретшілер).
Пейаж - қайсібір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ
осы бір өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп,
түрліше бейнеледі.
XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздстіретін кеңістік.
Атақты маринист Айвазовскийде теңіз әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш,
мөлдірлеу құпия сырлы түңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап
қояды. Адамдар, тіпті көшелердің өзі де осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем
стихияға деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке бөлінген.
Бір табиғи мотивтың өзі суретшінің қыл қаламына мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл-күйін
береді. Оның үстіне, "мәңгілік" табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге
жаңа әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобиль жолдары, жоғарғы вольтті электр желілерінің діңгектері мен
сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттің будақтаған ізі - осының бәрі
бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғара тұра алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әдетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Тақырыптық картина - өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын көрсететін
қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі бейнелейтін
картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастауын алады - жартастар мен үңгірлерде алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және бақа да іс әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптен табылуда.
Ежелгі Египет, Греция, Рим заманынан қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
1.2 Қазақстандағы кескіндеменің дамуы, қазақстан пейзажистері.
Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі өнердің бір түрі болып
саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның алғашқы элементтері
былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан, матадан жасалған
бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда архитектура құрылыстардың
безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең қолданылды. Ахмет Иассауи
мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан) нақышталуында, бейіт үстіне қойылған
құлпытастар мен бектастарда (геометриялық көрініс, жануар бейнелері),
кілемдерде (текемет, сырмақ, алаша, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй
жиһаздарындағы суреттер елеулі орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов. Ол
өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі ескерткіштерін,
тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам портреттерін
(Сырымбет, Шақырымдық бағана тұсындағы табиғат көрінісі, 1850;
Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы бейнелеу
енерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды. Ол
ұйымдастыған түңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды
Кескіндеме - туындылары арнаулы материалдың бетіне бояу арқылы
салынатын бейнелеу өнерінің бір жанры. Суретші кескіндемелік шығармасы
арқылы заттың сипаты, нәрсе мен кеңістіктің қарым-қатынасын, сәуле мен
көлеңкесі, қысқасы кең дүниенің сұлулыққа толы таңғажайып байлығын ашып
бейнелеуге ұмтылады. Кескіндеме дәуірдің рухани мазмұны мен әлеуметтік
дамуын бейнелеумен қатар, идеологиялық және танымдық қызмет атқарады. Ол
тарихи, тұрмыс салт, соғыс, пейзаж, портрет, натюрморт тәрімізді негізгі
жанрларға, сонымен қатар орындау сипатына арналуына, бейнелеріне қарай
-монументті сәндік (қабырға өрнек, плафондар, панно), қондырғылы
(архитектуралық үйлесуге қатысты жоқ суреттер, яғни картиналар) және сәндік
суреттер (театр мен кино көріністері, ондағы киім үлгілерін бейнелейтін
суреттер), икон салу, миниатюра тобына бөлінеді.
Кескіндеме тағы бір түрі диорама мен панорама. Сондай-ақ, белгілі бір
монументті туындының шешімін табуда мозайка мен витраж да кескіндемемен
ұштасып жатады. Суреттің өңің келтіретің бояу түрлері мен ойын сауық
әдістеріне қарай да кескіндеме туындылары майлы бояулы кескіндеме, фреска
(кеппеген сулы бояумен салынады), темпера (әр түрлі қосындыдан, яғни
жұмыртқаның сарысы мен өсімдік шырынының қосындысынан, немесе желім
мен майлы су ерітіндісін араластыру арқылы т.б), желімді бояумен,
балауызбен сырлы бояумен, керамикалық боямен (тез балқитын әйнексарысуды
күйдіріп жапсыратын), силикаттық бояумен (еритін әйнек) салынатын суреттер
болып жіктеледі. Кескіндемелік шығармаларды салуда акварель, гуашь,
пастель, тушь қолданылады. Суреттің мазмұнына қарай бояу түсін құбылту
кескідемедегі негізгі әдіс болып саналады. Әр түрлі бояулардың үлесімін
тауып, түсін құбылтудан бар кескіндеменің суретші қалаған нақышы шығады.
Бір ғана түстегі бояу мен реңнің кұбылту арқылы салынатын кескіндеменің
түрін - монохромды кескіндеме деп атайды. Профессионалды кескіндеменің туып
қалыптасуы мен даму жолы XX ғасырдың 30 жылдары басталады. 1933 жылы алғаш
рет Алматыда Қазақстан Суретшілер Одағының ұйымдастыру комитеті құрылса,
1935 жылы Қазақстан Мемлекеттік көркемсурет галереясы, ал 1938 жылы
Театркөркемсурет училищесі ашылды.
Суреті Н.Г.Хлудовтың "Киіз үй" (1891), "Тайынша мінген бала" (1907), "Тау
өзені" (1933) атты шығармаларында қазақ халқының өмір тіршілігі, тұрмыс-
салты мен мекен-жайының көркем табиғаты өз бейнесін тапты.
Алғашқы үйымдастыру жылдарындағы көптеген қиындықтарға қарамастан,
қазақтың бейнелеу өнері елімізде болған маңызды өзгерістерді бейнелеуге ат
салысты. 30- жылдардағы кескіндемелердің салған суреттерінде жаңа дәуірдің
жарқын бейнесі Ф. И. Блокоевтың Қазақ қыздары мен Ертістегі көпір
құрылысы, В. И. Антошенко – Оленевтың Станокшы қыздары т.б көрінді.
Қазақстандағы бейнелеу өнерінің дамуы реалистік кескіндеме заңдылықтары мен
тәсілдерін меңгеруге ұмтылған жас суретшілердің қатарын молайтты. Мысалы,
А.Ташбаев "Автопортрет" (1930), Б.Сәрсенбаев "Бай" (1934) атты картиналарын
салды. Осы жылдары қазақ бейнелеу өнеріне өзіндік үлес қосқан.
Ә.Қастеевтің акварельдік туындылары : "Мектепте", "Қызды еріксіз алып
қашу", "Сатып алынған қалыңдық", "Колхоз той", ұлттық нақышқа толы, өткір
бейнеленген С.Құсықбаевтың портреті, 1930; Кітап ұстаған қазақ қызы,
1932; Абай, 1934. т .б суреттері жарық көрді.
Суретші 1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы
болды. 1931 жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке,
Автопортрет, Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), !Айдынды мүз (1951),
Биік таудағы мүз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларында анық байкалады.
Түрсиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-41),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет
қайраткерлерінің портреттерін (Сәбит Мүқанов, 1945, Сауранбаев Н., 1943).
Қазақстан жерінде, Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті. Салған
суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып есептелетін
аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен жағасындағы қарағай,
1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт, 1965), Р.В. Великанованы (Қарағаштар,
1942; Табиғат құшағында, 1964), Қ.Қожықовты (Абай өлеңдерінің
иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты қазақ, 1933),
П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды шахталарында,
1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында 1950-60 жж.
белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова жемісті еңбек
етті.
Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі, Қарағанды
облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.), атақты
Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2 ғ.)
т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі кесенесі,
Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ халқының атадан
балаға мұра боп келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің бәрін ажыратуға
болады. Бұл күнде кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу өнерінің түрлері -
кескіндеме, мүсін өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы өнер дамудың сара
жолына түскен.
Қазақстан пейзажистері. Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі
өнердің бір түрі болып саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның
алғашқы элементтері былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан,
матадан жасалған бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда
архитектура құрылыстардың безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең
қолданылды. Ахмет Иассауи мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан)
нақышталуында, беіт үстіне қойылған қүлпытастар мен бекістастарда
(геометриялық көрініс, жануар бейнелері), кілемдерде (текемет, сырмақши,
алаша, басқүр, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй жиһаздарында суреттер елеулі
орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов. Ол
өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі ескерткіштерін,
тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам портреттерін
(Сырымбет, Шақырымдық бағана түсындағы табиғат көрінісі, 1850;
Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы бейнелеу
енерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды. Ол
ұйымдастыған тұңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды.
Қастеевтің ұлттық нақышқа толы, өткір бейнеленген (С.Құсықбаевтың
портреті, 1930; Кітап үстаған қазақ қызы, 1932; Абай, 1934) біраз
суреттері бар.
1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы болды. 1931
жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке, Автопортрет,
Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), Айдынды мұз (1951),
Биік таудағы мұз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларьшда анық байкалады.
Түрсиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-1941),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет қайраткерлерінің
портреттерін (Сәбит Мүқанов, 1945, Сауранбаев Н., 1943).
Қазақстан жерінде, Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті.
Салған суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып
есептелетін аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен
жағасындағы қарағай, 1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт, 1965), Р.В.
Великанованы (Қарағаштар, 1942; Табиғат қүшағында, 1964), Қ.Қожықовты
(Абай өлеңдерінің иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты
қазақ, 1933), П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды
шахталарында, 1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында
1950-60 жж. белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова
жемісті еңбек етті.
Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі, Қарағанды
облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.), атақты
Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2 ғ.)
т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі кесенесі,
Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ халқының атадан
балаға мүра боп
келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің бәрін ашыратуға болады. Бұл күнде
кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу өнерінің түрлері - кескіндеме, мүсін
өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы өнер дамудың сара жолына түскен.
Оның барлық түрлері мен жанрлары өркен жайды. Қазақстан шеберлерінің
шығармалары шетел галереясынан М.Кенебаев, С.Ә.Мамбеев,
1.3 Майлы бояумен жұмыс істеуге арналған аспаптар
масленка мен мастихин және басқада аспаптар.
Майлы боямен жұмыс істеу үшін матехин мен масленка керек. Мастехин
холстан да палитрадан да қажетсіз бояуларды алып тастайтын ерекше формалы
серпінді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам орнына пайдаланып, ерекше
үлкен жағымдылар жасайды. Маленка бұралатын қақпағы және палитраға
бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын метал құрылғы: Масленкаға онда
құйылған еріткішті ластамас үшін тек таза қылқаламды батыруға рұқсат
етіледі. Қазіргі кезде ерекше шығармашылық жұмыстардың түрін орындау
мақсатында
майлы бояу техникасында мастехинмен жазу әдісі қолданылып жүр.
Майлы бояумен жұмыс істеу үшін көбіне № 2- ден № - 12-ге дейінгі түрлі
номерлердегі жалпақ, қылшықты қылқаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген
кезде бір қылқаламды ғана амалдай тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл
техникасында қылқаламды, мысалы, акварельдегідей жумайды. Сондықтан
суретшілер бірм мезгілде бірнеше қылқаламдарды - қызыл, жасыл, және басқа
өң- реңктер үшін жеке-жеке пайдаланады. Ұсақ деталдарды салу үшін қолда
жіңішке әрі жұмсақ қылқаламдар болғаны дұрыс, бәріне де жұмсақ қылшықты
(күзен қылшықты) қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпімді және тығыз топтастырылған болуы, олардан
жекелеген қылшықтар сорайып шығып тұрмауы тиіс. Қылқаламдағы қылшықтар шорт
кесілмей, өздерінң табиғи ұштарымен іріктеліпалынған болуы керек. Жақсы
қылқаламдарда бұл ереже сақталып қана қоймайды, оларда тіпті жекеленген
қылшықтардың жуандығы қылқаламның номеріне (көлнміне) сәйкес келіп
отырады.
Сапасы жоғары қылқаламдарды әуксқой суретшіне кейде таба қоюдың өзі қиын
болады. Егер қылқалам онша тегіс формада болмас, оны ыстық суға (бірақ
отта емес) салып, аздап қыздырған және содан кейін металл трубкаларды
қысқыштармен немесе пассатиждермен қысқан жөн. Қылшық жағын былай өндейді.
Ең алдымен оны тұтастық пен қаттылық жағдайға келтіреді, бұл үшін оны
ерітілген шайырға немесе өте ыстық ағаш желімге батырады. Ал бүкіл қылшық
бөлік желімдеуші заттармен бұйраланған кезде, саусақтармен жайлап қысып
артық желімді шығарады да қылқаламғм қажетті форманы береді. Осылайша желім
жағылған қылқаламды содан кейін тік, орташа зімпара теріде, үшын біртіндеп
үшкірлей отырып, тегістейді. Содан соң қылқаламнан желімді ыстық сумен
шаяды, ал егер шайырды пайдаланған болса, оны бензинмен ерітеді.
Қылқаламды әсіресе ауылды жерде тұратындар қолдан жасап алуға
да болады. Мұны жасау прцесі мынадай: қаңылтырдан дайындаманы өлшеп кесіп
алып, оны аздап конус формалы түтікше етіп майыстырады, ал бірікен жерін
дәнекерлейді. Содан кейін қылшықтарды тандап алып, оның табиғи ұштарын
теңестіреді, оны шамамен түтікшенің шығыр аузымен бірдей немесе аздап
жіңішкерек етіп топтап буады. Қылшықты түтікшеге ол шамамане 12-15 мм
–дей шығып тұратындай етіп салады ( осы шығып тұратын бөлікті жалауша деп
атайды).
Түтікшенің соңын қысқышпен қысады. Мұнан кейін түтікшеге балқытылған
шайырды бекітеді. Түтікшеге сапқа кигізеді де қылқалам дайын болады.
Қылқаламдар үшін шошқаның қылшығы ғана жарайды деп есептеуге болмайды. Ірі
қара малдың ақ жүнінен жап-жақы қылқаламдар жасап алуға болады. Оны жүні
ұзын жерлерден: құлақтардың ішіне, жалдан, ұйрықтың үстіне алу қажет Мұны
апрель – майда, мпл түлеген кезде жасаған жасы.
Қылқаламға жұмсалатын шаш (қылшық) алдын-ала көп өндеуді талап етеді. Оны
жақсылап тарайды, содансоң майынан арылтады, бұл үшін бензінде жуады. Оны
бензінде бірнеше тәулік ұстайды, содан соң таза сумен жуады. Одан кейін,
серпімділік беру үшін шашты шамамен 50-1600 С –та ысытады.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды: әйтсе олар өте жарамсыз болып қалуы мүмкін. Жұмысты
бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ шүберекпен
мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды. Керосині бар
ыдыста олар қылшық ыдыстың түбіне тиіп түрмайтындай етіп орналастыруға
тиіс. Бұл үшін ыдысты тесіктері бар картонмен жауып, қылқаламдар тығыз
қойылыады. Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен
және шүберекпен құрғатып сүртеді. Қылқаламды сабынды жылы сумен бояудың
іздері толық жойылғанға дейін жақсылап жуады.
2. ТАРАУ. Оқушыларға кеңістікті үйрету әдісі
2.1 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың тиімділігі
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс
орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын
тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке
келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын
дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты
нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді
білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың
зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды
қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге
үлес қосады.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту,
тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Әдіс дәл жалпы мағынасында мақсатқа жету іс- әрекетін нақты ретке
келтіру тәсілдері.
Сонымен оқу әдістері оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына
мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни, оқушылардың ойын дамытады, өз бетінше
ізденіп жаңа білім игеруге ықпал жасайды.
Әдіс пен тәсілдің шекарасы өте жылжымалы, құбылмалы, сондықтан
олардың шекарасын анықтау өте қиын. Өйткені, әдіс кейде тәсілге, ал
әдістемелік тәсіл оқыту әдісіне ацналады.
Мысалы: Оқушылар зерттеу негізінде суреттермен танысып, тақырып
бойынша нақты білім алса, онда суреттерді демонстрациялау әдіске, ал
баяндау тәсілге жатады.
Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір негіз
бойынша топтарға бөлінеді.XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков,
К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін
жетілдірді.Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік
жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я.
Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір
компьютерлік жүйелер арқы-лы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету
үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және
дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту,
білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша
оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін
реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында
тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту
әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған.
Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын
көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі
әртүрлі. Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әлістеріне
байланысты біршама құнды пікірлер айттты. Олардың пікіренше бейнелеуді
оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Чепнино
өзінің кескіндеме туралы трактатында Байқасаң салтанатты қақпа арқылы
жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу деп
жазған.
Живопись туралы үш кітап еңбегінде Леон Баттист Альберти бірқатар
құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде
қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижесі болуы ғылыми биіктілікке байланысты
деп жазды.
Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздене бере отырып, сурет салу
тек қолды жаттықтыру емес, ақыл-ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл
қағиданы басшылыққа алып кеәіннен Микиланджело суретті қолмен емес баспен
салады деген болатын. Қазіргі суретшілердің жұмыстарын талдау кезінде біз
негізіне мән бере қоймаймыз
XV ғасырда бейнелеу әдістемесінің дамуына суретші-ағартушы
Альбертидің қосқан үлесі зор болды. Бейнелеу әдістемесінің дамуына үлкен
әсерін тигізген Леонардо да Винчидің "Живопись туралы кітап" еңбегін айтуға
болады. Альберти сияқты Леонардо да Винчи де бейнелеуге негізгі ғылыми пән
ретінде қарады. Леонардо "ілме" арқылы бейнелеу тәсілі оқушыларға зиян
екенін айтып: "Бұл ойластырылған құралдан бас тарту керек, өздігінен сурет
сала алмайтын адамдар үшін бұл бағыт ақыл-ойларына зиян келтіреді және оның
көмегінсіз ешбір жақсы дүние жасай алмайды" деп жазды.
Леонардоның болымды әдістерінің бірі өткен жаңа материалды бекіту
мақсатында есте сақтау арқылы сурет салу болды. Ол: "Егер сен жаңа танысқан
нәрсені жақсы есіңде сақтағын келсе, онда мына тәсілді пайдалан: бір
нәрсені бірнеше мәрте көшіріп салған соң, ол есіңде қалды деп ойласаң, онда
оны үлгіден қарамай бейнелеп көр", - деп жазды.
Қайта өрлеу дәуірінің ұлы неміс суретшісі Альбрехт Дюрер бейнелеу
өнерін оқыту әдістемесі жөнінде, сондай-ақ жалпы өнер мәселелері жөнінде
аса құнды теориялық еңбектер қалдырды. Ол өзінің "... кімдекім өзі нені
болса да білсе, қажет еткен өзгелерге соны оқыту керек" деген гуманистік
көзқарасымен де ерекшеленді.
Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне енгізген Дюрердің "көлемді
жалпылау" әдісі аса құнды жетістік болды. Сол кездегі ағартушы-суретшілер
кеңінен пайдаланған бұл әдіс қазіргі кезде де бейнелеуге оқытудың
классикалық әдістерінің бірі ретінде қолданылып жүр.
XVII ғасыр бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің даму тарихындагы жаңа
педагогикалык; жүйе академиялық жүйенің қалыптасу кезеңі болды. Жаңа жүйе
тек оқушыларға ғана емес, сонымен қатар педагогке де нақты талаптар қойды.
Оқыту әдістемесі және тәрбие ғылыми негіздерге сүйене отырып құрылуы керек
деп табылып, академия ұстаздары "өнер, суретші жетістігі -ол құдайдың сыйы
емес, еңбек пен ғылыми танымның нәтижесі" деп уағыздады.
Академиялық жүйемен оқытудың ерекшелігі өнерге оқыту, ғылыми ағарту және
биік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Оқушыларды табиғатты ойша және елестете отырып бейнелеуге
үйрету Пейзаж
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1. ТАРАУ. Кескіндеме жайында қысқаша тарихы
1. Кескіндеме туралы мәлімет және табиғатты бейнелеу
жанры ... ... ... .8
1.2 Қазақстандағы кескіндеменің дамуы, қазақстан
пейзажистері ... ... ... ... .12
1.3 Майлы бояумен жұмыс істеуге арналған аспаптар
... ... ... ... ... ... ... ..16
2. ТАРАУ. Оқушыларға кеңістікті үйрету әдісі.
2.1 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың тиімділігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.2 Оқушыларға табиғатты бейнелеуге үйретудің негізгі мен мазмұны,
іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Заман талабына сәйкес сурет сабағын өткізу, табиғатты
бейнелеуге арналған методикалық
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.4 Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
2.5 Кеңістіктің формалары мен түрлерін түсіндіруге арналған көрнекі
құралдар. Табиғатты бейнелеуде нұсқадан жұмыс істеу
әдісі ... ... ... ... ... ... 35 2.6 Табиғатты бейнелеуде
нұсқадан жұмыс істеу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 60
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе.
Көкейкестілік: Қазақстан Республикасының Білім заңында және Білім
беру тұжырымдамасында келешек қоғам мүшесі, болашақта оның белсенді
қайраткері болатын ұрпақпен, олардың білім алып, дамуымен айналысатын
мамандарды білімді де, парасатты, шебер де, іскер етіп даярлауға баса көңіл
бөлу керектігі атап айтылған.
Кез келген тарихи кезенде, қоғам дамуында еліміздің болашағы, жас ұрпақ
тәрбиесі, білім беру жуйесі шет қалған емес.
Бүгінгі танда білім беру жүйесінде үлкен өзгерістер болып жатыр.
Тәуелсіздігімізді алғаннан бері мемлекетіміз әлемнін барлық түкпірімен
рухани – мәдени байланыстар жасап, тыным көкжиегіміз кеңейе түсті.
Адам баласының қоршаған ортаны бейнелеуге ынтасы ежелгі дәуірлерден
басталған. Оған алғашқы адамдардың сүйектерге, мамонт мүйіздеріне және
үңгірлерге бейнелеген суреттері дәлел. Ол бейнелер сол кездегі адамдардың
тұрмыс тіршілігін, қоршаған орта туралы көзқарасын көрсетеді. Біртіндеп осы
бейнелер негізінде жазу пайда болды. Сөз жоқ, алғашқы адамдар жасаған
бейнелеу өнерінің үлгілері аяқ астынан пайда болған жетістік емес, ол
көптеген жылдар бойы дамып жетілген тәжірибе мен дәстүрдің жемісі болатын.
Өнер –өмір бұлағы, ізгілік пен әсемдік бұлағы және тылсым
дүние.
Оны сөзбен жеткізу мүмкін емес. Өнерді , оның қоғамдық тәрбиелік мәнін жан
–жақты түсіну үшін әсемдік, әдемілік зандарын жақсы түсіну шарт.Карл Маркс:
Егер сен өнердең шын ләззат аламын десең, көркемдіктен тағлым алған адам
болуын керек ,дейді. Өнер адам тұлғасына, оңың дамуы мен қалыптасуына зор
гуманитарлық әсер ететін күшке ие. Өнер арқылы адамның адамға, табиғатқа,
қоғамға деген сезімі, қоршаған ортамен бірлігін сезінуі туындайды. Өнер
адамзат баласының дүние- танымын, ой-өрісін кеңейтіп, шығармашылық
қабілетін оятып, адамның жан дүниесін рухани байытады. Өнердің адамға
моральдық, яғни адамгершілік құндылықтарды беруде де ролі зор. Өнер
шығармалары – бұл адам өмірі мен олардың сезімінің ең толық та нақты
тарихы. [7 б. 1 ]
Мәселе: Бүгінгі күні мектептің алдына қойған өзекті мәселелері:
"Оқушылардың жеке тұлға ретіндегі эстетикалық мәдениетінің психологиялық -
педагогикалық жағдайын қалыптастыру, қоғам талабы мен әлеуметтік
сұраныстарға сәйкес тәрбие және білім беру, басқару деңгейін жаңа сатыға
көтеру, мектепте педагогикалық менеджмент теориясын жүзеге асыру,
эстетикалық бағыттағы жан-жақты жоспарланған жұмыстарды жүргізу, бейнелеу
өнерін оқыту әдістемесін жетілдірудің ғылыми, әдістемелік жолдарын табу,
мектеп ұстаздарын ғылыми-ізденіс жұмысқа бейімдеу, оқушылардың шығармашылық
туындыларын жариялауға қолдау жасаудың бағыттарын жетілдіру.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында өсіп келе жатқан жеткіншек
ұрпақтың мәдени өрісін көтеру, сұлулықты қабылдау қабілетін қалыптастыру
арқылы төл мәдениеттің белсенді жасаушысы, иесі, жалғастырушысы болуына да
зор мән беріліп жатыр.
Әсіресе оқушылардың өз елінің, халқының соның ішінде өзі мекен
ететін аймақтың мәдениетіне, салт дәстүрлеріне деген сезімдік-эстетикалық
қарым-қатынасын бейнелеу өнерін оқыту арқылы қалыптастыру жылдағы
Елбасымыздың халыққа арнаған Жолдауларында ерекше мән беріліп келеді.
Демек, бұл білім беру саласына қойып отырған тапсырма деп түсінуіміз қажет.
Өнерді терең оқыту қандай қажеттіліктен туындап отыр? деген сұрақ тууы
мүмкін. Соңғы кезде ақпараттық кеңістік кеңейіп, жас жеткіншектер, тіпті
жас суретшілерде батыстың мәдениетіне, өнеріне көп еліктей бастады,
патриоттық сезімнен арыла бастады. Көпшілігі өз елінің, өз жерінің
әсемдігіне мән бермей, ұлттық мәдениетін бағалай білмеуде, ұлттық
құндылықтардан алшақтай бастауда. Сондықтан да ұлттық мектептерде
эстетикалық пәндерді оқыту мазмұнына ұлттық нақыш беруді батыл енгізетін
кез келді деп ойлаймын.
Сонымен
қатар қазіргі кезде білім беру жүйесіндегі өзекті мәселелердің бірі ол
оқулық тану саласы болып отыр. Оқулық – ол оқытуды бағдарламада белгіленген
мақсаттарына және дидактика талаптарына сәйкес белгілі бір оқу пәні бойынша
ғылыми білімдердің негіздерін баяндайтын кітап. Оқулық басқа басылымдардан
атқаратын өзіндік қызметтері, мазмұны, мәтінге қойылатын талаптар және
ерекше құрылымы арқылы ажыратылады. Қазіргі кезде шығарыла бастаған жаңа
оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешенінің тұжырымдамасы ғылыми-теориялық
бағамдаулар негізінде өмірге келуде. Әйтсе де, жалпы ғылыми қағидалар мен
өз еліміздің идеологиясын басшылыққа алып, ұлттық сана, рухани
құндылықтарымызды арқау еткен нақты да дәл оқулық теориясын жасау алдағы
күндердің еншісінде қалып отыр және білім беру саласында қазақша
оқулықтардың аз болуы біршама қиындықтар туғызуда.
Деректерді талдау: Жұмысты дайындау барысында көптеген әдебиеттер
талданды. Кіріспе бөліміне ақпаратты Бейнелеу өнері және сызу журналынан
және Әлемдік өнертану атты 3 томдык кітаптар жинағынан алдым. Тарихи
бөлімге тоқталатың болсақ Болат Байжігітовтың Өнер тарихы мен теориясы,
Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері , Р. Мизанбаевтың Живопись
оқулықтарын пайдаландым. Әдістемелік бөлімде А. С. Шипановтың Әуесқой
жас суретшілер мен мүсіншілер , Г . В. Беданың Кескіндеме және оның
бейнелеу құралдары оқулықтарынан алдым.
Зерттеу мақсаты:
Бүгінгі қоғам жағдайында терең білімді, ой-өрісі, рухани-
адамгершілігі, танымдық қабілеті жетілген, ұдайы шығармашылық ізденісте
жүретін жастарды тәрбиелеу – білім беру жүйесінің негізгі мақсаттарының
бірі. Бұл ғасырлар бойы адамзат жинаған тәжірибені жастарға жеткізетін
педагогтардың алдына қойылатын талап деңгейлерін айқындап алуды қажет
етеді.
- Оқушылардың бейнелеу өнеріне деген қызығушылықтарың
қалыптастыру.
- Қоршаған ортадағы пішіндер мен түстердің байлығын көрсете білу.
- Өнерге баулу негізінде қоршаған ортаға қатынасы қалыптасқан ,
өмірдің
әртүрлі құбылыстарының өзіндік құндылығын, әлем әсемдігін
түсінген,
рухани бай және эстетикалық дамыған жастар тәрбиелеу;
- көркем шығармашылыққа деген қабілеттілігі мен әр түрлі өнер
тіріндегі
көркем бейнелердің мәнерлігін жеткілікті денгейде жасай білу
біліктілігін, көркемдік талғамын дамыту.
- Оқушылардың бойында Отанына деген сүйіспеншілік сезім туғызу;
- Оқушылардың эстетикалық талғамын арттыру;
- Өз елінің қылқалам шеберлерімен таныстыру;
- Өз өлкесінің әсем табиғатына, өнер туындыларына деген оңды
көзқарас
қалыптастыру;
- Оқушыларды сұлулыққа, әсемдікке үйрете отырып, ұлттық өнеріне деген
сүйіспеншілігін қалыптастыру;
Зерттеу объектісі: Оқушыларға табиғат көрінісін бейнелеудің
үлгілерін үйрету. Табиғат көрінісін бақылап этюд жазуға бейімдеу. Қоршаған
ортадағы табиғатты тікелей көріп бейнелеуге, оны сезіммен қабылдауға
оқушылар дағдысын қалыптастыру.
Зерттеу пәні: Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі педагогика
ғылымын негізге алады. Халық педагогиканың көптеген ғасырлар бойы, тіпті
жазу- сызу пайда болғанға дейін қалыптасып дамып отырған.
Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістерді
дамытып, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай іріктеуге үйрету. Ауызша
ойлайтын дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс
ырғақтарына еліктеу қабілеттері жетіледі. Осы ойындардың арқасында
балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалыптасады, кеңістікті,
уақытты бағдарлауға үйренеді.
Зерттеу болжамы:Егер бейнелеу өнері сабақтары осындай
дидактикалық ойындар, сызбалар пайдалану арқылы жүргізілетін болса,
оқушылардың бейнелеу сабағына деген қызығушылықтары артып, пән статусы
көтеріледі.
Егер табиғатты бейнелеу өнері сабақтарында пейзажды бақылау,
бейнелеу өнері туындыларын талдау арқылы сурет салу әдісінің негізінде
құрастырылса, онда оқушылардың кеңістікті дұрыс, әрі сауатты бейнелеу
шеберлігінің деңгейінің көтерілуін күтуге болады.
Сабақ кезінде эстетикалық көңіл күй мен қызығушылық, ересек пен баланың
бірлескен шығармашылық ахуалы ерекше роль ойнайды
Оқушының ішкі жан дүниесін байытып, дамьггуға, шығармашылық ақыл-ойьн,
қиялын көрсете білугс мүмкіндік береді. Шығармашылық баланың іс-әрекеттің
жаңа тәсілдерін игеруінде, алдын ала ой құру мен оларды жүзеге асыру
үрдісіндегі жаңа материалды өз бетіншее қолдануында көрінеді.
Бейнелеуге, мүсіндеуге, аппликацияға үйретудің жаңа технологиясын пайдалану
және баламен қарым-қатынас жасаудың жүйелі кешенді жұмысын жүргізу
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытудын бірден бір шарты болып
табылады.
Зерттеу міндеттері: Жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп
реформаларына негізгі бағыттарында аса маңызды міндеттер:
- оқушылардың көркем - шығармашылық қабілеттері мен бейімділігін, ой
ұшқырлығы мен бейнелі көрермендік зейінін, заттар мен қоршаған ортаға деген
эстетикалық құндылық қатынасын дамыту, шығармашылық жеке тұлғасын
қалыптастыру;
- композициялық зандылықтар, түстану, натураға қарап, еске түсіру және
көз алдында елестету бойынша сурет салу негіздеріне үйрету;
- салынған суреттегі форма, тепе- теңдік, көлем, перспектива, жарық пен
көлеңке, композицияға ерекше назар аударуға үйрету;
- кеңістік ұғымдарын, болмысты көркем – бейнелі қабылдауын қалыптастыру,
оның әсемдігі мен түс байлығының үйлесімділігін түсіне отырып, түстүйсігін
дамыту;
Зерттеу әдістері: талдау, жинақтау, салыстыру, баяндау және т.б. әдістер
арқылы мектеп оқу орындарында білім беру мәселесіне байланысты жарық көрген
мемлекеттік құжаттармен танысу; педагогикалық, психологиялық әдебиеттермен,
зерттеу тақырыбына қатысты жүргізілген зерттеу жұмыстарымен және мерзімді
баспасөз материалдарымен, мектепте білім беруге арналған оқулықтар,
әдістемелік нұсқаулармен танысу, оларға талдау жасау;
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері: ұғым, байымдау, пікірін
айту, баға беру, сендіру
- әңгімелесу
- пікірталас
- өнеге
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі –сендіру әдісі. Оқушыларға
адам мінезіне қойылатын талаптар, еңбектің, басқа адамдармен қарым-
қатынастың маңызы туралы айтып, оның дұрыстығына баланың көзін жеткізуге
ұмтылу.
Этикалық әңгіме – этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға талдату.
Оқушылармен әңгімелесу барысында ,олардың ойын тындап, ынтымақтаса жұмыс
істеп, адамның мінез- құлқына, жүріс тұрысына қойылатын талаптарды бұзған
оқушылардың іс- қылықтарын талдау.
Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге сенімін
арттырып, ондағы қабілеттер мен кейбір адамдардың жалған көзқарастарымен
күресуге үйрету.
Өнеге. Оқушылар әдебиеттегі және өмірдегі түрлі кейіпкерлерге үлгі
тұтып, жан- дүниесіне үнілу.
Ғылыми жаналық:
Қазіргі заман талабына сай технологияларды қолдану ұлы
суретшілердің шығармашылық туындыларын талдау, оқушылардың шығармашылық
белсенділігінің ойлау қабілетінің қарқынды өсуіне, ұлттық патриоттық
сезімді тәрбиелеуге ықпал етеді.
Тәжирибелік маңызы:
Зерттеу жұмысында келтірілген деректер мен әдістемелік нұсқаулар
мектепте сабақ өткізу барысында қолдануға болады.
1. ТАРАУ Кескіндеме жайында қысқаша тарихы
1.1 Кескіндеме туралы мәлімет және табиғатты бейнелеу жанры.
Бейнелеу өнерінің көп тараған басты түрлерінің бірі - кескіндеме.
Өнердің күрделі де маңызды түріне айналу үшін ол ұзақ жолдардан, қилы
кезеңдерден өтті. Сурет салу ермек емес, адамды табиғат көріністерін,
маңайымды қоршаған неше түрлі оқиғаларды жазақтықта бейнелеу, шым-шытырық
өмір, жайнаған табиғат құбылыстарын екі өлшем бойынша қылқалам арқылы ғана
шағын жазықтықта бейнелеу онай міндет емес. Сызық, жарық пен көлеңке, түс
болу т.б. тәсілдерді пайдалану арқылы суретші болмыстағы сан алуан
оқиғаларды тізбек-тізбек етіп көз алдымызға келтіреді, ерекше эстетикалық
толқу, ой сенімін туғызады.
Ұлы суретші Илья Репиннің : Кескіндеменің жаны бояу емес, идея, тек идея!
- деген пікірді бұл өнер түрінің негізгі әлеуметтік мәнін дұрыс түсінуге
көмектеседі.
Көне заманнан бері келе жатқан сурет салу өнері сызықтан (графикадан)
басталады. Графика дегеніміз грек тілінен аударғанда сызамын, жазамын,
сурет саламын деген мағынаны береді.
Бірте-бірте графика техникасы күрделене түсті де, кескіндемеге жол ашты.
ХX-ХXІ ғасырларда Еуропада сурет салудың негізгі материалдары әр түрлі ағаш
тақтайлар болды. Шығыста шұға, пергамент (бұзау терісі), күріштен жасалған
қағаз пайдаланылды.
Шығарманы жазуға кіріспес бұрын шебер оның жоспарын, құрылысын (композиция)
мұқият ойластырады, қағаз бетіне алдын-ала шағын суреттер (эскиз) салады.
Ірі туындылар қажырлы еңбекті, ұзақ уақытты талап етеді. Мысалы, Ренессанс
дәуірінің алыбы Леонардо да Винчи өзінің әйгілі "Мона Лиза - Джокодасын"
жасауға бір жылдан астам уақытын сарп еткен. Сәл ғана езу тартқан, бет
әлпетінде күлкі өзі ойнаған уыздай жас келіншектің бейнесін салу үшін
майталман шебер лайықты кеіпкерлер іздеп, Италия қалаларын аралады, көп аам
жиналған сауық кештеріне, жәрмеңкелерге, шөп сататын базарларға барып
тұрды. Демек, Леонарданың кескіндеуді бейнелеудің басқа түрлерінің бәрінен
жоғары қойып, "өнердің атасы" деуі өте орынды сияқты. Мұндай құнды еңбек
ұзақ уақыт ізденуден туады. Ол айна бетіне шағылысып түскен бейнеден
анағұрлым терең, мазмұнды әрі көркем болуы тиіс. Италия өнерінің тағы да
бір кемеңгер қайраткері Рафаэль Санти осындай творчествалық азаптарды еске
ала отырып: "Мен бір сұлудың салу үшін бірінен-бірі өткен жүздеген сымбатты
арулармен жақын танысып, оларды көз алдымнан өткізуім керек", - деген екен.
Осы бір ғана сөйлемде қаншама терең сыр жатыр. Ал орыс суретшісі Александр
Иванов өзінің Третьяков галереясындағы "Мессияның халыққа көрінуі" деген
атақты туындысына қайта-қайта оралып, оны толық аяқтауға жиырма бес жыл
өмірін арнаған.
Көптеген суретшілеріміздің кескіндемелік шығармалары тұрмыс-салтты, әдеп-
ғұрыпты, халықтар дәстүрін баяндауға арналған.
Мысалы, Әбілхан Қастеев салған революциядан бұрынғы қазақ елінің тарихын
бейнелейтін туындыларды еске алайық.
Оның Сатылған қалыңдық және Қыз алып қашу деген еңбектері көптеген
ғасырлар бойы мықтылардың отымен кіріп, күлкімен шыққан, күң болған қазақ
қыздарының революциядан бұрынғы қайғылы да зарлы өмірін көз алдымызға
елестетеді.
Живопись атауын қазақ тіліндегі әдебиеттерде кескіндеме деп аударып
жүр. Ол негізінен силуэт, сыртқы пішім (бейне), яғни табиғаты жағынан
графика түсініктеріне жақын. Ал бұл жерде кескіндеме бейнелеу өнері
ретінде қолданалып отыр. Кәсіби өнер түсінігіне келетін болсақ
(Профессиональное искусство), әдейі академиялық білім алған суретшілер
шұғылданатын өнер.Оның бұл түрімен айналысатын адамның академиялық
машықтылық пен академиялық позициялық принциптері қоятын талап-тілектері
кәсіби деңгейде меңгеру тиіс. Осыған байланысты Кәсіби кескіндеме өнері
деген тұжырымды анықтап айтатын болсақ академиялық позициялық
принциптерінде қалыптасқан бейнелеу өнері. Қазақстанда Ұлы Қазан
төкерісінен кейін пайда болған Республикалық мәдени өнеріне түбегейлі
әсер еткен академияның позициялық принцип негіздерін анықтайтын
Еуропалық классикалық реализм. Бізге Москва, Ленинград секілді
орталық қалаларда орналасқан Кеңес Үкіметінің көркем өнер орнындарынан
енген еді. Біз бейнелейтін өнердің оның басқа түрлері секілді адамның көңіл-
күй сазы мен сезімі тереңдеудің дамытуда, яғни эмоционалды тәжірибені
арттыруда қосатын үлесіне рухани мәдениетімізді меңгеруге этикалық,
эстетикалық тәжірибенің тиімді жолын ашуға табиғи жағдайда жасайтын
құрал ретінде қарастырамыз. Дегенме бейнелеу өнерінің негізгі
критерилері.Бейнелеу өнері деген түсінік атауының өзі білдіріп тұрғандай
ол затты, тұлғаны, табиғатты бейнелеу деген сөзден пайда болады. Яғни,
көркем құрал-тәсілдер (бояу түсі, штрих, нақыштау, ою, шекімдеу)
және материалдар (қағаз, кенеп (холст), саз, тас) арқылы табиғи объектінің
образбейнесі сомдау. Ол шындықтың образды көшірмесі болғандықтан ұқсас,
емес деген критерилермен бағаланады. Бейнелеу өнерінің реализм түсінігін
қатысты айқындау сипаты осыған байланысты. Бейнелеу өнерін әр кезеңде, әр
жағдайда түрліше айтады. Өнердің осы түріне енетін шығармаларда көзбен
қарау арқылы түсініп, бағалап, кеңістікке қабылдаймыз. Осыған байланысты
кеңістік немесе кеңістікті бенелеу, яғни визуальді өнер түсініктері
бейнелеу өнеріне синоним бола алады. Орысша айтқанда ол профессиональное
немесе визуальное искусство. Сызық пен жазықтық үшін масштабтылығымен
пласстикалық икемділікке қатысты оның пласстикалық өнер деп қалыптасты.
Бейнелеу өнеріне тағы бір синонимі - әсем өнер. Мұндай шығармалар сазды
нақыш пен әсем бедерлік, айшықты бояу түсімен ырғақты сызық
әуендері мен таңбалар кереқарлығымен анықталатындықтан және оның басты
көркемдік бейнесі - сұлулық, әсемдік болғандықтан да, ол осылай аталады.
Дегенмен осы түсініктердің ішінде жиі пайдаланатын термин - бейнелеу өнері.
Ол заманның рухани мәнін, саяси философиялық көркем мәдени эстетикалық
адамгершілік идеяларын мағыналы мазмұнға айналдырады.
Осыған эмоционалды психологиялық сипат береді. Бейнелеу өнерінің
түрлеріне живопись, графика, мүсін, көркем фото т.б. жатады. Сонымен бірге
сәулет
өнері, қол өнері, дизайн үшін кеңістікті, пластиканы, визуальді әсем деген
секілді түсініктерде ортақ екені белгілі. Қолөнер туындылары, дизайн
бұйымдары, архитектуралык ғимараттар нактылы ешнәрсені бейнелегенмен,
олардың образы, пішіні, құрайтын көркем пластикалық құрылымдары мен ырғақты
тізілімше және синтезді сипатына қарай өнердің осы түрлерінде бейнелеу
өнерінде жанаманы жатқызамыз. Ал живопись пен қол өнер арасындағы
айырмашылық біз бейнелеу өнері деген түсінікті өзінің атауына сәйкес
реалистік өнерімен синони ретінде қарастыру тәжірибесіне байланысты
анықталады. Жалпы айтқанда бейнелеу өнерінің өткеніне зер салып казіргі
таңдағы көрінісіне талдау жасасақ және оның болашағына көз жүгіртер болсақ
бейнелеу өнері жөнінде қалыптасқан өзіміздің білетін классикалық пікір мен
қазақтың дәстүрлі шығармашылығы және осы шығармашылық негізінде пайда
болған дәстүрлі халық өнері мен дәстүрлі өнер арасындағы ұқсастықтар мен
айырмашылықтарды, олардың өзара әсері мен жүйелі даму заңдылықтарын да
ескеруіміз керек. Ол үшін біз бір жағынан бейнелеу өнердің өрбу аумағын
камтитын заңдылықтарына назар аударуымыз керек. Оның реализм шеңберінде
көріністері мен даму тарихында орын алған көркемдік, стильдік, жалпы
халықтың сипаттағы бет-бейнесін анықтап алуға тиіспіз.
Осы айтылған мәселені екінші бір бейнелеу өнерінің жалпы халықтың сипаты
мен бірге оның ұлттық ерекшелігі болатыны дауыссыз. Ал ұлттық белгілердің
қалыптасуы өнердің синтездік болмысы мен анықталатын күрделі кұбылыстарымен
байланысты. Алдымен бейнелеу өнерінің табиғи сипатына байланысты
қалыптасқан реализм түсінігіне тоқталайық, бұл түсінік бұрынғы мектеп және
жоғарғы көркем оқу орындарында жетекші орын алып келеді. Өнер тарихында
реализмнің басты ұғымы мен табиғатымыз жоғарғы тас дәуірі кезеңінен бері
қарай дамытамыз. Бұл кезең өнері қуатты және өміршен болатын. Одан кейінгі
ежелгі Қосөзен өмірі, Мысыр, Қытай, Жапон, Үнді секілді елдердің ішкі
мәдениетіндегі ұлттық ерекшелік пен реалихзм арақатынасындағы көркемдік
римдерге әлемдік мәдениет тарихы үшін көкейкесті мәселелердің бірі.
Табиғатты бейнелеу жанры. Кескіндеме –бейнелеу өнерінің неғұрлым
бай әрі толысқан түрі, онда бейнелеудің сан алуан мол құралдары
қолданылады. Әр суретшінің өзіндік бейімі таңдаған жолы бар. Біреулері
натюрморт жазуға, екіншісі портрет, үшіншісі пейзаж жазуға, төртіншісі әр
түрлі тарихи тақырыпты, тұрмыстық көріністерді, т.б. жазуға құмар. Суретші
өзі қалаған, сүйген тақырыптарды қалап алады. Бейнелеу өнерінде бұлай
бөліну жанр деп аталады. Жанрлар: натюрморт, пейзаж, портрет, жанрлық
кертиналар болып бөлінеді [15 б. 9 ].
Жанр сөзі француздың Qene түр немесе тек сөзіне шыққан. Кескіндемеде
мынадай жанрлар бөлінеді: натюрморт, пейзаж, портрет, және тақырыптық
картина. Адам әу бастан –ақ табиғат көріністеріне ерекше мән беріп салаған
болатын. Бірақ көпке дейін белгілі бір оқиға мен адамның тұлға-тұрпатын
бейнелегенде керек фон ретінде пайдаланылып келген. Тек XVII – ғасырда ғана
біріңғай табиғат көрінісін бейнелейтін картиналар туа бастады. Мұндай
жанрды
Голланд суретшілері ойлап тапқан. Голландия солтүстік теніздің жағасындағы
мұхит деңгейінен төмен орналасқан ел. Сондықтан суретшілер өз өлкесінің
табиғаты деп ұғып, мейлінше тәпіштеп мұқият көрсете білген. Голланд
суретшілері ондай пейзаждарды шағын кенеп шаршыларға салатын. Кейін жұрт
оларды кішкентай Голландықтар деп атап кетті.
Пейзаж – табиғатқа қарап отырып, айнытпай сурет салу емес, оның мағынасын
ашу, шебердің ойын, сезімдерін, көңіл күйін беру. Табиғат еш уақытта
өзгерген емес. Мыңдаған жылдар бойы сол бейнесінде қалып отырады. Тек
суретші оны уақытына қарай бейнелеуі мүмкін. Әр ғасырда әр суретші оны
өзінше түсініп, өмір сүрген уақытына қарай, сол уақыттың қоғамдық
құрылысына байланысты 10.
Пейзаж ("Раузасіе" деген француз сөзінен шыққан) - бұл ландшафтты,
табиғатты бейнелеу.Пейзаж өнері өте әр алуан. Кейбір пейзаждар өмірде бір
нақты өкілдердің көрінісін бейнелесе, енді біреулері суретшілердің қиялынан
туады. Ондай шығармалардың қай – қайсысын да суретшілер табиғаттың мінез-
құлқын айнытпай беруге тырысады.
Пейзаж дербес жанр ретінде Қытайда, Жапонияда және басқа Шығыс
елдерде (УІІ-Х ғасыларда) Еуропадағыдан ертерек қалыптасты. Еуропалық
кескіндемеде ол XVII ғасырда, алдымен Италияда пайда болды, ал содан кейін
Голландияда ерекше жоғарғы дамыды. Орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі XIX
ғасырдың соңына түспе-түс келді (И.Левитан, К.Коровин, Н.Рерих және басқа
да көптеген суретшілер).
Пейаж - қайсібір жерлерді жай айнытпай бейнелей салу емес, онда
суретшінің сезімдері мен ойларын берудің үлкен мүкіндіктері жатыр. Адам
өмірімен салыстырып қарағанда аспан, теңіз толқындары, ормандар мен таулар
жүздеген, мыңдаған жылдар бұрын қандай болса, сондай күйінде қалады. Бірақ
осы бір өзгермейтін табиғатты алуан дәуір суретшілері түрліше көріп,
түрліше бейнеледі.
XVII ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз үнемі
дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жұмыс орны,
тіршілік әрекетін іздстіретін кеңістік.
Атақты маринист Айвазовскийде теңіз әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш,
мөлдірлеу құпия сырлы түңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап
қояды. Адамдар, тіпті көшелердің өзі де осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем
стихияға деген тәнтілікке, романтикалық сүйіспеншілікке бөлінген.
Бір табиғи мотивтың өзі суретшінің қыл қаламына мүлде басқа толысуға,
басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын, көзқарастарын, көңіл-күйін
береді. Оның үстіне, "мәңгілік" табиғат тіршілігіне уақыт өтуімен бірге
жаңа әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады. Темір жолдар,
автомобиль жолдары, жоғарғы вольтті электр желілерінің діңгектері мен
сымдары, аспанда ұшқан реактивтік самолеттің будақтаған ізі - осының бәрі
бүгінгі күннің көрінісі. Мұны қазіргі заманғы суретші аңғара тұра алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әдетте, тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Тақырыптық картина - өмірді, адамдардың өзара қарым-қатынастарын көрсететін
қандай да бір шын мәніндегі немесе фантастикалық көріністі бейнелейтін
картинаны осылай атайды. Мұндай картиналар тарихтан бұрынғы
замандардан өз бастауын алады - жартастар мен үңгірлерде алғашқы қауым
адамның аң аулау сәтін және бақа да іс әрекет түрлерін бейнелеген суреттер
көптен табылуда.
Ежелгі Египет, Греция, Рим заманынан қабырғаға салынған
живописьтің тамаша үлгілері бізге дейін жетіп отыр.
1.2 Қазақстандағы кескіндеменің дамуы, қазақстан пейзажистері.
Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі өнердің бір түрі болып
саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның алғашқы элементтері
былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан, матадан жасалған
бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда архитектура құрылыстардың
безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең қолданылды. Ахмет Иассауи
мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан) нақышталуында, бейіт үстіне қойылған
құлпытастар мен бектастарда (геометриялық көрініс, жануар бейнелері),
кілемдерде (текемет, сырмақ, алаша, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй
жиһаздарындағы суреттер елеулі орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов. Ол
өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі ескерткіштерін,
тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам портреттерін
(Сырымбет, Шақырымдық бағана тұсындағы табиғат көрінісі, 1850;
Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы бейнелеу
енерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды. Ол
ұйымдастыған түңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды
Кескіндеме - туындылары арнаулы материалдың бетіне бояу арқылы
салынатын бейнелеу өнерінің бір жанры. Суретші кескіндемелік шығармасы
арқылы заттың сипаты, нәрсе мен кеңістіктің қарым-қатынасын, сәуле мен
көлеңкесі, қысқасы кең дүниенің сұлулыққа толы таңғажайып байлығын ашып
бейнелеуге ұмтылады. Кескіндеме дәуірдің рухани мазмұны мен әлеуметтік
дамуын бейнелеумен қатар, идеологиялық және танымдық қызмет атқарады. Ол
тарихи, тұрмыс салт, соғыс, пейзаж, портрет, натюрморт тәрімізді негізгі
жанрларға, сонымен қатар орындау сипатына арналуына, бейнелеріне қарай
-монументті сәндік (қабырға өрнек, плафондар, панно), қондырғылы
(архитектуралық үйлесуге қатысты жоқ суреттер, яғни картиналар) және сәндік
суреттер (театр мен кино көріністері, ондағы киім үлгілерін бейнелейтін
суреттер), икон салу, миниатюра тобына бөлінеді.
Кескіндеме тағы бір түрі диорама мен панорама. Сондай-ақ, белгілі бір
монументті туындының шешімін табуда мозайка мен витраж да кескіндемемен
ұштасып жатады. Суреттің өңің келтіретің бояу түрлері мен ойын сауық
әдістеріне қарай да кескіндеме туындылары майлы бояулы кескіндеме, фреска
(кеппеген сулы бояумен салынады), темпера (әр түрлі қосындыдан, яғни
жұмыртқаның сарысы мен өсімдік шырынының қосындысынан, немесе желім
мен майлы су ерітіндісін араластыру арқылы т.б), желімді бояумен,
балауызбен сырлы бояумен, керамикалық боямен (тез балқитын әйнексарысуды
күйдіріп жапсыратын), силикаттық бояумен (еритін әйнек) салынатын суреттер
болып жіктеледі. Кескіндемелік шығармаларды салуда акварель, гуашь,
пастель, тушь қолданылады. Суреттің мазмұнына қарай бояу түсін құбылту
кескідемедегі негізгі әдіс болып саналады. Әр түрлі бояулардың үлесімін
тауып, түсін құбылтудан бар кескіндеменің суретші қалаған нақышы шығады.
Бір ғана түстегі бояу мен реңнің кұбылту арқылы салынатын кескіндеменің
түрін - монохромды кескіндеме деп атайды. Профессионалды кескіндеменің туып
қалыптасуы мен даму жолы XX ғасырдың 30 жылдары басталады. 1933 жылы алғаш
рет Алматыда Қазақстан Суретшілер Одағының ұйымдастыру комитеті құрылса,
1935 жылы Қазақстан Мемлекеттік көркемсурет галереясы, ал 1938 жылы
Театркөркемсурет училищесі ашылды.
Суреті Н.Г.Хлудовтың "Киіз үй" (1891), "Тайынша мінген бала" (1907), "Тау
өзені" (1933) атты шығармаларында қазақ халқының өмір тіршілігі, тұрмыс-
салты мен мекен-жайының көркем табиғаты өз бейнесін тапты.
Алғашқы үйымдастыру жылдарындағы көптеген қиындықтарға қарамастан,
қазақтың бейнелеу өнері елімізде болған маңызды өзгерістерді бейнелеуге ат
салысты. 30- жылдардағы кескіндемелердің салған суреттерінде жаңа дәуірдің
жарқын бейнесі Ф. И. Блокоевтың Қазақ қыздары мен Ертістегі көпір
құрылысы, В. И. Антошенко – Оленевтың Станокшы қыздары т.б көрінді.
Қазақстандағы бейнелеу өнерінің дамуы реалистік кескіндеме заңдылықтары мен
тәсілдерін меңгеруге ұмтылған жас суретшілердің қатарын молайтты. Мысалы,
А.Ташбаев "Автопортрет" (1930), Б.Сәрсенбаев "Бай" (1934) атты картиналарын
салды. Осы жылдары қазақ бейнелеу өнеріне өзіндік үлес қосқан.
Ә.Қастеевтің акварельдік туындылары : "Мектепте", "Қызды еріксіз алып
қашу", "Сатып алынған қалыңдық", "Колхоз той", ұлттық нақышқа толы, өткір
бейнеленген С.Құсықбаевтың портреті, 1930; Кітап ұстаған қазақ қызы,
1932; Абай, 1934. т .б суреттері жарық көрді.
Суретші 1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы
болды. 1931 жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке,
Автопортрет, Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), !Айдынды мүз (1951),
Биік таудағы мүз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларында анық байкалады.
Түрсиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-41),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет
қайраткерлерінің портреттерін (Сәбит Мүқанов, 1945, Сауранбаев Н., 1943).
Қазақстан жерінде, Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті. Салған
суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып есептелетін
аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен жағасындағы қарағай,
1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт, 1965), Р.В. Великанованы (Қарағаштар,
1942; Табиғат құшағында, 1964), Қ.Қожықовты (Абай өлеңдерінің
иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты қазақ, 1933),
П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды шахталарында,
1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында 1950-60 жж.
белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова жемісті еңбек
етті.
Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі, Қарағанды
облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.), атақты
Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2 ғ.)
т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі кесенесі,
Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ халқының атадан
балаға мұра боп келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің бәрін ажыратуға
болады. Бұл күнде кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу өнерінің түрлері -
кескіндеме, мүсін өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы өнер дамудың сара
жолына түскен.
Қазақстан пейзажистері. Кескіндеме Қазақстан территориясындағы ежелгі
өнердің бір түрі болып саналады. Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде оның
алғашқы элементтері былғарыдан, сүйектен, ағаштан, тастан, металлдан,
матадан жасалған бұымдарды нақыштаудан көрінеді. Орта ғасырларда
архитектура құрылыстардың безендірілуі мен халықтық қолөнерде сурет кең
қолданылды. Ахмет Иассауи мешіт-кесенесінің (14 ғасыр Түркістан)
нақышталуында, беіт үстіне қойылған қүлпытастар мен бекістастарда
(геометриялық көрініс, жануар бейнелері), кілемдерде (текемет, сырмақши,
алаша, басқүр, т.б.), ыдыс аяқтар мен үй жиһаздарында суреттер елеулі
орынға ие болды.
Қазақтың тұңғыш суретшілерінің бір - ұлы ағартушы, ғалым Ш.Уәлиханов. Ол
өзінің саяхаттары кезінде туған жердің пейзаждарын, ежелгі ескерткіштерін,
тұрмыстық заттарын, киімдерін өмір көріністерін, адам портреттерін
(Сырымбет, Шақырымдық бағана түсындағы табиғат көрінісі, 1850;
Сартайдың портреті, 1856) қағаз бетіне түсірді. Қазақстандағы бейнелеу
енерінің дамуына суретші Н.Г.Хлудовтың тигізген әсері зор болды. Ол
ұйымдастыған тұңғыш көркемсурет студиясынан бірінші профессионал қазақ
суретшісі Ә.Қастеев бастауыш білім алды. Н.Хлудов қазақтың тұрмыс-салт
дәстүрін, табиғат көріністерін бейнелейтін (Әйелдің портреті 1885, Тау
өзені, 1886, Салт атты, 1902) біраз еңбектер тудырды.
Қастеевтің ұлттық нақышқа толы, өткір бейнеленген (С.Құсықбаевтың
портреті, 1930; Кітап үстаған қазақ қызы, 1932; Абай, 1934) біраз
суреттері бар.
1945-1956 жж. Қаз КСР-і Суретшілер Одағы басқармасының төрағасы болды. 1931
жылы бірінші рет көшпелі көрмеге қатысты. Оның Мектепке, Автопортрет,
Қарындасымның портреті (1930), Көгілдір көйлекті қыз
(1931) және де басқа портреттік туындылары көркем шеберліктің үлгісі әрі
олар бейнелеген қаһармандарының жан дүниесіне терең бойлай білудің айғағы.
1937 жылдан табиғатты бейнелеу жанрында жемісті еңбек етті. Бірқатар
шығармаларында қала болмысы (Кіші станица көрінісі, Медеуде, Тау
көрінісі, т.б.) бейнеленді. Туған жерге деген махаббатты Жайлауда
(1938), Үй жанында (1940), Күзгі табиғат (1942), Айдынды мұз (1951),
Биік таудағы мұз айдыны (1954), Гүлденген алма ағашы, Қыс (1958),
Суретші шеберханасында (1962), деген туындыларьшда анық байкалады.
Түрсиб (1932), Егін орағы (1934), Жаңа мен ескі тұрмыс (1937-1941),
трихтиптарында қазақ ауылының төңкеріске дейін және одан кейінгі өмірі мен
тұрмысы шынайы бейнеленеді. Ә.Қастеев Азамат соғысы тақырыбына арнап
Қазақстанда Қызыл Армия ұйымдастыру (1940), Амангелді сарбаздары (1970)
сияқты картиналар салды. Жайлаудағы автодүкен (1963), Қапшағай ГЭС-і
(1972) монументті полотнолардың, ғалымдар мен мәдениет қайраткерлерінің
портреттерін (Сәбит Мүқанов, 1945, Сауранбаев Н., 1943).
Қазақстан жерінде, Тың туралы, Қазақстан байлығы сияқты акварельдік
топтамалардың авторы Ә.Қастеев қаламынан туған мыңдаған картина, акварель,
суреттер республиканың бейнелеу өнеріндегі жылнамасы іспетті.
Салған суреттерінің көркемдік дәрежесі жоғарғы, дербес шығарма болып
есептелетін аға буын суретшілердің қатарына Е.А.Говорованы Өзен
жағасындағы қарағай, 1940; Мәжнүн тал, 1958; Ымырт, 1965), Р.В.
Великанованы (Қарағаштар, 1942; Табиғат қүшағында, 1964), Қ.Қожықовты
(Абай өлеңдерінің иллюстрациялары, 1944-48), Л.В.Гербановскидің (Атты
қазақ, 1933), П.Я.Залцманды (Жорық, 1967), Ә.Ысмайловты (Қарағанды
шахталарында, 1932; Шахтерлер, 1932) т.б. атауға болады. Сурет жанрында
1950-60 жж. белгілі суретшілер Сахи Романов, Е.М.Сидоркин, Г.М.Ысмаилова
жемісті еңбек етті.
Негізінде Қазақ халқының бейнелеу өнері ертеден белгілі, Қарағанды
облысында Бейітінен табылған қыш сауыттар (б.з., б. 10-8 ғ.), атақты
Қарғалы алтын тәтісі (диадема) мен сырғалар (б.з., б. 2ғ. Мен б.з. 2 ғ.)
т.б. көне дүниелер - шебер мүсінделген өнер туындылары. Айша Бибі кесенесі,
Ахмет Иассауи мешіт-кесенесі, Бабаджа Хатун күмбезі қазақ халқының атадан
балаға мүра боп
келе жатқан ою-орнек, әшекей түрлерінің бәрін ашыратуға болады. Бұл күнде
кәсіби дәрежеге жеткен қазақ бейнелеу өнерінің түрлері - кескіндеме, мүсін
өнері мен графика, халықтық қолтаңбалы өнер дамудың сара жолына түскен.
Оның барлық түрлері мен жанрлары өркен жайды. Қазақстан шеберлерінің
шығармалары шетел галереясынан М.Кенебаев, С.Ә.Мамбеев,
1.3 Майлы бояумен жұмыс істеуге арналған аспаптар
масленка мен мастихин және басқада аспаптар.
Майлы боямен жұмыс істеу үшін матехин мен масленка керек. Мастехин
холстан да палитрадан да қажетсіз бояуларды алып тастайтын ерекше формалы
серпінді пышақ. Кейде оны суретшілер қылқалам орнына пайдаланып, ерекше
үлкен жағымдылар жасайды. Маленка бұралатын қақпағы және палитраға
бекітуге арналған ерекше қысқышы бар шағын метал құрылғы: Масленкаға онда
құйылған еріткішті ластамас үшін тек таза қылқаламды батыруға рұқсат
етіледі. Қазіргі кезде ерекше шығармашылық жұмыстардың түрін орындау
мақсатында
майлы бояу техникасында мастехинмен жазу әдісі қолданылып жүр.
Майлы бояумен жұмыс істеу үшін көбіне № 2- ден № - 12-ге дейінгі түрлі
номерлердегі жалпақ, қылшықты қылқаламдар алынады. Маймен жұмыс істеген
кезде бір қылқаламды ғана амалдай тұруға болмайды, өйткені жұмыстың бұл
техникасында қылқаламды, мысалы, акварельдегідей жумайды. Сондықтан
суретшілер бірм мезгілде бірнеше қылқаламдарды - қызыл, жасыл, және басқа
өң- реңктер үшін жеке-жеке пайдаланады. Ұсақ деталдарды салу үшін қолда
жіңішке әрі жұмсақ қылқаламдар болғаны дұрыс, бәріне де жұмсақ қылшықты
(күзен қылшықты) қылқаламдарды пайдаланған жақсы болады.
Қылшықты қылқаламдар серпімді және тығыз топтастырылған болуы, олардан
жекелеген қылшықтар сорайып шығып тұрмауы тиіс. Қылқаламдағы қылшықтар шорт
кесілмей, өздерінң табиғи ұштарымен іріктеліпалынған болуы керек. Жақсы
қылқаламдарда бұл ереже сақталып қана қоймайды, оларда тіпті жекеленген
қылшықтардың жуандығы қылқаламның номеріне (көлнміне) сәйкес келіп
отырады.
Сапасы жоғары қылқаламдарды әуксқой суретшіне кейде таба қоюдың өзі қиын
болады. Егер қылқалам онша тегіс формада болмас, оны ыстық суға (бірақ
отта емес) салып, аздап қыздырған және содан кейін металл трубкаларды
қысқыштармен немесе пассатиждермен қысқан жөн. Қылшық жағын былай өндейді.
Ең алдымен оны тұтастық пен қаттылық жағдайға келтіреді, бұл үшін оны
ерітілген шайырға немесе өте ыстық ағаш желімге батырады. Ал бүкіл қылшық
бөлік желімдеуші заттармен бұйраланған кезде, саусақтармен жайлап қысып
артық желімді шығарады да қылқаламғм қажетті форманы береді. Осылайша желім
жағылған қылқаламды содан кейін тік, орташа зімпара теріде, үшын біртіндеп
үшкірлей отырып, тегістейді. Содан соң қылқаламнан желімді ыстық сумен
шаяды, ал егер шайырды пайдаланған болса, оны бензинмен ерітеді.
Қылқаламды әсіресе ауылды жерде тұратындар қолдан жасап алуға
да болады. Мұны жасау прцесі мынадай: қаңылтырдан дайындаманы өлшеп кесіп
алып, оны аздап конус формалы түтікше етіп майыстырады, ал бірікен жерін
дәнекерлейді. Содан кейін қылшықтарды тандап алып, оның табиғи ұштарын
теңестіреді, оны шамамен түтікшенің шығыр аузымен бірдей немесе аздап
жіңішкерек етіп топтап буады. Қылшықты түтікшеге ол шамамане 12-15 мм
–дей шығып тұратындай етіп салады ( осы шығып тұратын бөлікті жалауша деп
атайды).
Түтікшенің соңын қысқышпен қысады. Мұнан кейін түтікшеге балқытылған
шайырды бекітеді. Түтікшеге сапқа кигізеді де қылқалам дайын болады.
Қылқаламдар үшін шошқаның қылшығы ғана жарайды деп есептеуге болмайды. Ірі
қара малдың ақ жүнінен жап-жақы қылқаламдар жасап алуға болады. Оны жүні
ұзын жерлерден: құлақтардың ішіне, жалдан, ұйрықтың үстіне алу қажет Мұны
апрель – майда, мпл түлеген кезде жасаған жасы.
Қылқаламға жұмсалатын шаш (қылшық) алдын-ала көп өндеуді талап етеді. Оны
жақсылап тарайды, содансоң майынан арылтады, бұл үшін бензінде жуады. Оны
бензінде бірнеше тәулік ұстайды, содан соң таза сумен жуады. Одан кейін,
серпімділік беру үшін шашты шамамен 50-1600 С –та ысытады.
Нағыз шебер өзінің барлық аспаптарын, әсіресе қылқаламдарды үлгілі
тазалықта ұстайды: әйтсе олар өте жарамсыз болып қалуы мүмкін. Жұмысты
бітіргеннен кейін суретші қылқаламды қағазбен, одан кейін жұмсақ шүберекпен
мұқият сүртеді, мұнан соң оларды керосинге салып қояды. Керосині бар
ыдыста олар қылшық ыдыстың түбіне тиіп түрмайтындай етіп орналастыруға
тиіс. Бұл үшін ыдысты тесіктері бар картонмен жауып, қылқаламдар тығыз
қойылыады. Керосиннен алынған қылқаламдарды жұмыс алдында тағы да қағазбен
және шүберекпен құрғатып сүртеді. Қылқаламды сабынды жылы сумен бояудың
іздері толық жойылғанға дейін жақсылап жуады.
2. ТАРАУ. Оқушыларға кеңістікті үйрету әдісі
2.1 Оқушыларға бейнелеу өнерін оқытудың тиімділігі
Әдіс – оқу-тәрбие жұмыстарының алдында тұрған міндеттерді дұрыс
орындау үшін мұғалім мен оқушылардың бірлесіп жұмыс істеу үшін қолданатын
тәсілдері. Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке
келтіріледі. Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызып, оқушының ақыл-ойын
дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты
нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары. Оқыту әдістері ең анық фактілерді
білуді қамтамасыз етеді, теория мен тәжірибенің арасын жақындатады.
Тәсіл – оқыту әдісінің элементі. Жоспарды хабарлау, оқушылардың
зейінін сабаққа аудару, оқушылардың мұғалім көрсеткен іс-қимылдарды
қайталауы, ақыл-ой жұмыстары тәсілге жатады. Тәсіл оқу материалын түсінуге
үлес қосады.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту,
тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Әдіс дәл жалпы мағынасында мақсатқа жету іс- әрекетін нақты ретке
келтіру тәсілдері.
Сонымен оқу әдістері оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына
мүмкіндік туғызуы тиіс, яғни, оқушылардың ойын дамытады, өз бетінше
ізденіп жаңа білім игеруге ықпал жасайды.
Әдіс пен тәсілдің шекарасы өте жылжымалы, құбылмалы, сондықтан
олардың шекарасын анықтау өте қиын. Өйткені, әдіс кейде тәсілге, ал
әдістемелік тәсіл оқыту әдісіне ацналады.
Мысалы: Оқушылар зерттеу негізінде суреттермен танысып, тақырып
бойынша нақты білім алса, онда суреттерді демонстрациялау әдіске, ал
баяндау тәсілге жатады.
Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір негіз
бойынша топтарға бөлінеді.XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков,
К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік, зерттеу, зертханалық әдістерін
жетілдірді.Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік
жұмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я.
Голант сөздік, тәжірибелік, көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір
компьютерлік жүйелер арқы-лы білім алу мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету
үшін қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік және
дағдыларды қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс-әрекет, бекіту,
білім, іскерлік, дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша
оқыту әдісі - дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін
реттеп, ұйымдастыру тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында
тұрған міндеттермен сәйкестендірілген.И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту
әдістерін оқушылардың танымдық жұмыстарының түріне қарай топтастырған.
Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім алудың жолдарын
көрсетеді.
Оқытушының басшылығымен жұмыс істейтін оқушылардың танымдық белсенділігі
әртүрлі. Қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бейнелеуді оқыту әлістеріне
байланысты біршама құнды пікірлер айттты. Олардың пікіренше бейнелеуді
оқытудың негізі заттан қарап бейнелеу болу керек деді. Мысалға, Чепнино
өзінің кескіндеме туралы трактатында Байқасаң салтанатты қақпа арқылы
жетелеп өнерге апаратын ең жетілген жетекші – ол заттан қарап бейнелеу деп
жазған.
Живопись туралы үш кітап еңбегінде Леон Баттист Альберти бірқатар
құнды әдістемелік ережелер ұсынды. Ол бейнелеуді маңызды ғылыми пән ретінде
қарастырды. Өнерге оқытудың нәтижесі болуы ғылыми биіктілікке байланысты
деп жазды.
Альберти оқыту әдістемесіне ғылыми негіздене бере отырып, сурет салу
тек қолды жаттықтыру емес, ақыл-ойды жаттықтыру деп қарастырды. Бұл
қағиданы басшылыққа алып кеәіннен Микиланджело суретті қолмен емес баспен
салады деген болатын. Қазіргі суретшілердің жұмыстарын талдау кезінде біз
негізіне мән бере қоймаймыз
XV ғасырда бейнелеу әдістемесінің дамуына суретші-ағартушы
Альбертидің қосқан үлесі зор болды. Бейнелеу әдістемесінің дамуына үлкен
әсерін тигізген Леонардо да Винчидің "Живопись туралы кітап" еңбегін айтуға
болады. Альберти сияқты Леонардо да Винчи де бейнелеуге негізгі ғылыми пән
ретінде қарады. Леонардо "ілме" арқылы бейнелеу тәсілі оқушыларға зиян
екенін айтып: "Бұл ойластырылған құралдан бас тарту керек, өздігінен сурет
сала алмайтын адамдар үшін бұл бағыт ақыл-ойларына зиян келтіреді және оның
көмегінсіз ешбір жақсы дүние жасай алмайды" деп жазды.
Леонардоның болымды әдістерінің бірі өткен жаңа материалды бекіту
мақсатында есте сақтау арқылы сурет салу болды. Ол: "Егер сен жаңа танысқан
нәрсені жақсы есіңде сақтағын келсе, онда мына тәсілді пайдалан: бір
нәрсені бірнеше мәрте көшіріп салған соң, ол есіңде қалды деп ойласаң, онда
оны үлгіден қарамай бейнелеп көр", - деп жазды.
Қайта өрлеу дәуірінің ұлы неміс суретшісі Альбрехт Дюрер бейнелеу
өнерін оқыту әдістемесі жөнінде, сондай-ақ жалпы өнер мәселелері жөнінде
аса құнды теориялық еңбектер қалдырды. Ол өзінің "... кімдекім өзі нені
болса да білсе, қажет еткен өзгелерге соны оқыту керек" деген гуманистік
көзқарасымен де ерекшеленді.
Бейнелеу өнерін оқыту әдістемесіне енгізген Дюрердің "көлемді
жалпылау" әдісі аса құнды жетістік болды. Сол кездегі ағартушы-суретшілер
кеңінен пайдаланған бұл әдіс қазіргі кезде де бейнелеуге оқытудың
классикалық әдістерінің бірі ретінде қолданылып жүр.
XVII ғасыр бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің даму тарихындагы жаңа
педагогикалык; жүйе академиялық жүйенің қалыптасу кезеңі болды. Жаңа жүйе
тек оқушыларға ғана емес, сонымен қатар педагогке де нақты талаптар қойды.
Оқыту әдістемесі және тәрбие ғылыми негіздерге сүйене отырып құрылуы керек
деп табылып, академия ұстаздары "өнер, суретші жетістігі -ол құдайдың сыйы
емес, еңбек пен ғылыми танымның нәтижесі" деп уағыздады.
Академиялық жүйемен оқытудың ерекшелігі өнерге оқыту, ғылыми ағарту және
биік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz