Салық шегерімдері
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны есептелуінің
теориялық негіздері 6
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні мен оның жіктелуі 6
1.2 Жеке табыс салығының мәні мен маңызы 12
1.3 Төлем көзінен салық салынатын табыстар және олардың түрлері 16
2 Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша 2010-2012 жылдар
аралығында салықтық түсімдер мен жеке табыс салығының жағдайын 23
талдау
2.1 Ақжар ауданның жалпы сипаттамасы және бюджет көрсеткіштерінің 23
орындалуы
2.2 Ақжар ауданы бойынша салықтық түсімдер мен жеке табыс 32
салығынының серпінін талдау
3 Солтүстік Қазақстан облысының Ақжар ауданында салық салуды 38
жетілдіру арқылы бюджет кірісін ұлғайту жолдары
3.1 Жеке табыс салығын өндіріп алу жолдары мен салықтық бақылауды 38
жетілдіру
3.2 Жеке тұлғаларға есептелетін салықтарды төлеу тәртібі мен салық 45
төлеуден жалтарынудың алдын алу жолдарын бақылау
3.3 Шетел мемлекеттерінің жеке табыс салықтарының ерекшеліктері 51
Қорытынды 60
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Жергілікті бюджеттің
кірісін қалыптастыруда жеке табыс салығының рөлі атты дипломдық жұмыстың
тақырыбы қазіргі таңды өте өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Жұмыстың
өзектілігі келесіде: салық салу негізінде бюджет кірісінің негізі бөлігін
құрайтын жеке тұлғалар салығы орын алады. Біздің Қазақстан
Республикамызда екі сатылы бюджеттік жүйе қабылданған соң салықтың
дамыту және талдау негізінде жеке тұлғалар салығы тек қана республикалық
табысты құрмай, сонымен қатар жергілікті бюджет кірісінің негізгі
баптарын құрады. Салық Кодексі әрқашан өзгеріп отырғандақтан, тақырыптың
зерттелуі әрқашанда қайта қарауды талап етеді. Сондықтан таңдап алынған
тақырып өзекті болып табылады.
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
міне, 23 жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген
өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конститутқиясының 35-бабында Занды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
жасалын, биыл тағы да өзгертулер мен толықтырулар енгізді.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Мемлекеттік тұрақты экономикасын құруда жанама салықтар маңызды орын
алады. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі
эколномикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде
жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму
проблемаларын шешу қызметін атқарады. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде,
белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті
мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және
жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып
және нығайып келеді. Президент халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің
бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің
қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады. Сол
басылымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші
басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру – туралы экономикалық өрлеудің
іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды
дамыту жолдарын ұсынуымыз қажет деп қарастырылған.
Қаржы министрлігі Салық комитеті жыл сайын салық заңнамасына
өзгертулер енгізу және жыл басында салық төлеушілермен кездесу өткізіп,
бухгалтерлер мен қаржы қызметі басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер
жайында түсінік беріп отыру - Салық комитетінің жақсы дәстүріне
айналғандығын атап өтті.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Жеке тұлғаларға салынатын салық
түрлерін, оның ішінде жеке табыс салығын зерттеу, жеке тұлғалар салығының
қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Жеке тұлғаларға
салынатын салықтарды зерттеу барысында Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е.,
Мельников В.Д., Байдүйсенов А.Д., ІлиясовҚ.Қ., Құлпыбаев С., сияқты
экономистер үлкен үлес қосқан.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - жеке табысқа салық салуды жетілдіру
жолдарының теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер қойылған:
- Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға есептелетін салықтардың,
оның ішінде жеке табыс салығының теориялық негіздері;
- салық комитетінің жеке тұлғаларға есептелетін салықтық төлемдерді
бақылауындағы экономикалық жұмысын талдау;
- жеке тұлғаларға есептелетін салықтарды және оны бақылауды жетілдіру
жолдары.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Солтүстік Қазақстанның Ақжар ауданының
салық комитеті.
Дипломдық жұмыстың пәні – жеке тұлғаларға салынатын салық және оның
түрлері.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Қаржы Министірлігі Салық
комитеті ақпараттық технологияларды қолдану арқылы салық әкімшіліктендіруін
жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
отандық және шет ел ғалымдарының еңбектері, Казақстан Республикасының
заңдылық - нормативтік актілері мен стстистика агеттігінің ақпараты,
Солтүстік Қазақстан облысының Салық комитетінің қаржылық бөлімінің
есептілік мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
- бірінші тарауда Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны
есептелуінің теориялық негіздері жайында қарастырылған.
- екінші тарауда Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша 2010-2012
жылдар аралығында салықтық түсімдер мен жеке табыс салығының жағдайын
талдау жасалынған.
- үшінші тарауда Солтүстік Қазақстан облысының Ақжар ауданында салық салуды
жетілдіру арқылы бюджет кірісін ұлғайту жолдары қамтылған.
Дипломдық жұмыстағы зерттеудін нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны есептелуінің
теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні мен қызметтері
Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде мемлекетпен өткізілетін
заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен алымдар. Қазақстан ғалымы
Е.В.Похоров өте бір қызық ереже ұсынды. Оның ойынша салық - бұл жоғары
мемлекеттік билік органдармен (парламентпен) заңдар арқылы біржақты
белгіленетін міндетті, төлеусіз және қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар
әрдайым өкілеттік органдармен заңды және жеке тұлғалардан өндіріліп
алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) есептелу
жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік меншікке) енеді және мемлекеттік
мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл анықтама әдебиетте ұсынылған
барлығынан жақсыларының бірі болып табылады және эксперттер бойынша дұрыс
көзқарас ұсынады .
Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы
ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта болу
инструменті болып, салықтар болу жүйесіндегі болатын шығындарды санау
немесе басқа қызмет нышанында дамуда ұстауға негізделген.
Еуропадағы орта ғасырлық салық шаруашылығының қазіргі дамып жатқан
елдердің сол шаруашылығымен ұқсастығын анықтау өте оңай. Дамудың қай
сатысында тұрғанын анықтау үшін, елдің тек салық жүйесіментанысу
жеткілікті. Егер екіден үш немесе одан да жоғары салықтық түсімдер тұтыну
тауарларына және мүліктік салықтар үлесіне келсе, онда бұл жерде біз
өндіріс жағынан әлсіз, нашар дамыған елді қарастырып отырмыз. Жоғары
айтылғаннан келесі қорытынды жасауға болады: әлсіз, нашар дамыған
экономикасы бар ел негізінен жанама салық салуға мәжбүр болады, ал тура
салық салу жоғары білімді халқы, дамыған экономикасы бар елдерге тән [1,15
б].
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің
ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар - өркениетті
қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы
көрмейді. Әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу
төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте
әсіресе құлдырамайды деп санайды [2,26 б].
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп
мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі –
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Салықтардың ашық түрде болуы Адам Смиттің атауы бойынша салық
мемлекеттің құқық түрінде көлемі мен төлеу мерзімі белгіленген жүктемесі.
Жалпы қоғамның мүддесі үшін мемлекеттің өмір сүруі үшін мемлекеттің салық
жинау құқығы туындайды, яғни салықтар - заңмен негізделген, ашық түрдегі
мемлекеттік алым.
Сондықтан Адам Смиттің ойынша Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі деп жазған.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған.
Салық салудың қазіргі таңдағы принциптері мынадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін
есепке ала отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан
алынатын салық прогресивті болуы тиіс.
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш
салынуы қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін
емес.
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек.
4.Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс.
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға
жеңіл бейімделуі және икемді болуы керек.
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету
керек және мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында
мынадай үш қызметті атқарады.
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл - қазыналық.
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық
төлеушілерге нормативтік құқықтық актілер негізінде салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептейді, салық мөлшерлемесін және
төлеу мерзімін белгілейді. Салықтардың қазыналық қызметі - түрлі
субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет пайдасына өтеді. Салықтың
қазыналық қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі құралып,
салықтың қоғамдық міндеті артады. Қорыта айтқанда, мемлекеттің бюджет
саясаты жүзеге асырылады.
Салықтың келесі қызметтерінің бірі — бақылау (реттеу). Мемлекет
экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың
кейбір салаларын дамытуды ынталандырады және қажет жағдайда тежеп отырады
(салық жеңілдіктері жасалады, салық ставкаларын төмендетеді). Бюджетке
түскен салық түсімдерін реттейді және бақылап отырады. Кез келген қызмет
түріне бақылау жасау қажет. Ал енді салық түсімдеріне бақылау өте қажет
екені даусыз. Мемлекет бюджеттің кірісі мен шығысын есептейді, соған сәйкес
өз қызметін атқарады .
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің тиімділігі
бағаланады, қаржы ағымдары мен қызмет түрлеріне бақылау қамтамасыз етіледі.
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі — қайта бөлу. Бюджетке
түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар жобасына
сәйкес және әр салаларға мақсатқа сай бөлінуін қарастырады. Салық
түсімдерінің мақсатқа сай және өз уақытында жұмсалуына қадағалау жасайды
[3,30 б].
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
және әлеуметтік процестерге әсер ету құралы ретінде қолдануға мүмкіндік
береді.
Салыктардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары
жиналады, осыдан кейін жалпы мемлекеттік мәселелерді шешуге бағытталады,
әлеуметтік топтардың табыстары арасындағы қатынастарды өзгерту жолымен
әлеуметтік тепе-теңдікті ұстап тұрады.
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінің орындалуына жауап
беретін бірден бір мемлекеттік орган.
Салық — бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Салықтың мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба
отырып,елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп,басқа да шығыстарды
жаба білу.
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап
көрсетілген, Мәселен, ынталандырушы. Салықтардың ынталандырушы қызметінің
көмегімен мемлекет өндірістің және басқа да шаруашылық субъектілерінің
дамуын ынталандырады. Сонымен қатар салық жеңілдіктерін, төмен пайызды
салық ставкаларын енгізеді.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің
қандай да бір түріне арнайы салықты енгізу жолымен жүзеге асырылады.
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық
жаңару, халық санының өсуі үшін әр түрлі шаралар жасайды.
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс
түрлерін дамыту тиімсіз болады. Салық саясаты арқылы мемлекет өндіріс
түрлерінің дамуын шектейді немесе тоқтатады, Қазақстан Республикасында бұл
қызмет 10-20-30 пайыздық салық ставкаларымен қатар және нөл пайыздық салық
ставкалары арқылы жүзеге асуда [4,45 б].
Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті
төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен
байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі
жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады.Әрине, мұндай қадам салық
заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді .
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен
бірге алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасыз болып келеді; Алым
қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен бір
құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа
түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді:
алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа
түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке
жолығудың өзі ерікті болады.
Салықты төлеудің екі тәсілі бар: табыстан және капиталдан. Экономика
көзқарасынан олардың қайсысын қолдану мақсатты екенін айтуға болмайды,
өйткені әрбір жеке жағдайды барлық экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-
саяси жағдайлардың жиынтықтар негізінде шешу керек. Салық теориясында салық
бірлігінің түсінігі бар – бұл салықты есептеу негізіне жатқызылған салық
объектісінің бөлігі. Мысалы, табыс салығында салық бірлігі болып –
теңге,доллар немесе марка: жер бойынша – 1 гектар, 1 участке; акцизде – 1
шөлмек, 1 қорап шылым.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін салық реформасының
үш кезеңі өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан бастап 1995 жылдың
маусымына дейін)
Республикада салықтардың 40 түрі атқарылды:
1.Жалпы мемлекеттік салықтар;
2.Жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3.Жергілікті салықтар.
Салықтық реформалардың екінші кезеңі (1995 жылдың маусымынан бастап
2001 жылға дейін)
Осы кезеңде салықтар 11-ге дейін қысқартылды. Олар жалпы мемлекеттік
және жергілікті салықтарға бөлінді. 1996 жылы Салықтар және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңында 30 шақты өзгерістер
енгізілді.
Салықтар мен жинақтар саны 18 түрге дейін көбейді.
Салықтық реформаның үшінші кезеңі (2001 жылдан бастап ).
Салықтық жоба болып Жаңа Салық Кодексі тағайындалды. Ол үш бөлімнен
тұрады: жалпы бөлім, ерекше бөлім, салықтық әкімшілеу.
Салық реформасының үшінші кезеңінде (2001 жыл 12 маусым) Қазақстан
Республикасының жаңа салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан
бастап қолданысқа енді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі салық кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – Салық
кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі,
өзгертіледі немесе күшін жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінің
арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің
нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға енгізуге
тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста
болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлімшелері қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енуі
мүмкін.
Үшінші кезеңнің негізгі міңдеті болып бюджетке қатысы бар мемлекеттік
органдардың, фискальдық органдардың және салық төлеушілердің арасындағы
құқықтық аспектілерді жақсарту.
Жаңа Салық Кодекстің құрылымы үш үлкен бөлімнен тұрады:
1.Жалпы
2.Ерекше
3.Салық әкімшілігін жүргізу [5,66 б].
Жалпы бөлім- салық заңнамасының конституциясы. Осы бөлімде салық
заңнамасының қалыптасу қағидалары анықталынған, осы қағидаларға байланысты
заңнамадағы өзгерістер бюджетпен ғана қабылданады, ал жылдың басынан
еңгізіледі. Бірақ ол нарық коньектурасы мен ағымдағы өзгерістерді реттейтін
кедендік баж ставкалары мен акциздерге жатпайды. Жалпы бөлімде берілген
қағидалық жағдайлар салық заңнамасының негізі болуы тиіс.
Ерекше бөлімді алсақ, осындай жағдай туады, ол мемлекет тұрақтылыққа
қарсы болуы.
Салық әкімшілігін жүргізу бөлім, ол процессуалдық сұрақтарды анықтау.
Азаматтық кодекстегі аспектілердің көбі, Ерекше бөлім, біздің
қоғамдағы шаруашылық өмірдің жеке сфераларын реттеуші басқа да заңдар,
жақындағы 2-3 жылда өзгерістерге ұшырауы тиіс. Бұл мемлекет пен салық
төлеуші арасындағы процессуалдық қарым-қатынастарға да тиеді.
Қазақстан Республикасының Салықтың және басқа да міндетті төлемдердің
түрлері. (2012 жылдың 1 қаңтарына берілген өзгерістерімен толықтырулар
жағдайы бойынша Салық кодексі).
1) Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы салықтардың түрлері :
Корпоративтік табыс салығы,қосылған құн салығы,акциздер, экспортқа
рента салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен
салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдар
салығы, мүлік салығы, ойын бизнесі салығы, тіркелген салық,бірыңғай жер
салығы;
Алым дегеніміз – белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
2) Бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер:
Мемлекеттік баж, алымдар, тіркеу алымдары, автокөлік құралының
Қазақстан Республикасы аумағымен жүргені үшін алым, аукционнан алынатын
алым, жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым,
телевизия және радио тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
рұқсат беру үшін алым.
Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлемдер:
Жер учаскесін пайдаланғаны үшін, үстіңгі көздерден су ресурсын
пайдаланғаны үшін;жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін,орманды пайдаланғаны
үшін, ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланғаны үшін, радиожиілік
спектрін пайдаланғаны үшін,кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
Салықтың бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық бюджет
туралы заңда айқындалған тәртіппен тиісті бюджеттердің кірістеріне түседі.
Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасы салық жүйесінде 13 салық,
бес алым және он төлем түрлері қарастырылған заңда аталған салықтар мен
төлемдерден басқа да төлемдер түрлерін жасауды ешбір органының салық
төлеушіден тасып кетуге құқы жоқ. Себебі ол салық туралы заңды
белгіленбеген, көрсетілмеген [6,45 б].
Сонымен, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде оларға
салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші ретінде
салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар танылса, ал
салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезенде алған
табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік кұралдары, пайдасы және тағы да
басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, тендік және
тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
1.2 Жеке табыс салығының мәні мен маңызы
Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып табылады.
Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын шетелдіктің немесе
азаматтығы жоқ адамның (бұдан әрі - резидент шетелдік тұлға) табыстарынан
төлем көзінен жеке табыс салығын есептеуді, ұстауды және аударуды, сондай-
ақ салық есептілігін табыс етуді салық агенті белгiленген тәртіппен
жүргізеді.
Төлем көзінен жеке табыс салығын есептеу кезінде салық шегерімдері
қолданылады. Резидент шетелдік тұлға Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлердегі көздерден алатын табыстарға белгіленген тәртіппен салық салуға
жатады.
Резидент емес жеке тұлғалардың табыстарынан жеке табыс салығын
есептеу, ұстау және аудару, сондай-ақ салық есептілігін табыс ету
белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Салық салу объектілері болып:
1. Жеке тұлғаның:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар түріндегі табыстары жеке
табыс салығы салынатын объектілер болып табылады [7, 50 б].
2. Салық салу объектілері салық салуға жататын табыстар мен осы
бөлімде көзделген тәртіппен және мөлшердегі жағдайларда салық шегерімдері
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
3. Жеке тұлғаның табысы ретінде қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерлерде
бюджет қаражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек, жәрдемақылар
мен өтемақылар;
2) жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес өтеу;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 3)
тармақша өзгертілді (2010 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
(бұр.ред.қара)
3) қызметкерлердің жұмысы жол бойында өтетін, жол жүру сипатына ие,
қызмет көрсетілетін учаскелер шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты
болатын жағдайларда - оларға осындай жұмыстың әрбір күніне республикалық
бюджет туралы заңда белгiленген және мұндай төлемдердi есепке жазу күнi
қолданыста болатын 0,35 айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі өтемақы
төлемдері;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен (2010 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгiзiлді) (бұр.ред.қара); 2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2011.21.07. № 467-
ІV ҚР Заңымен (2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен (2013 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) 4) тармақша өзгертілді
4) егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, қызметтік, оның iшiнде
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметкердi оқыту, оның
біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау мақсатындағы іссапарлар
кезіндегі:
Қазақстан Республикасы шегіндегі іссапар бойынша - іссапарда болған
күнтізбелік қырық күннен аспайтын кезең ішінде - іссапарда болған әрбір
күнтізбелік күн үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және
тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік
көрсеткіштің 6 еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге іссапар бойынша - іссапарда
болған күнтізбелік қырық күннен аспайтын кезең ішінде - іссапарда болған
әрбір күнтізбелік күн үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік
көрсеткіштің 8 еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
2009.30.12 № 234-IV Заңымен 5) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1
қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара) 5) Қазақстан Республикасы
ёлттық Банкi бюджетiнiң қаражаты (шығыстар сметасы) есебiнен қамтылатын
мемлекеттік мекемелердi қоспағанда, мемлекеттік мекемелер Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде жүргiзетiн қызметтiк,
оның iшiнде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметкердi оқыту,
оның біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау мақсатындағы iссапарлар
кезіндегі өтемақылар;2009.30.12 № 234-IV Заңымен 6) тармақша жаңа
редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
6) Қазақстан Республикасы ёлттық Банкi бюджетiнiң қаражаты (шығыстар
сметасы) есебiнен қамтылатын мемлекеттік мекемелер Қазақстан
Республикасының заңнамасында көзделген мөлшерде және тәртiппен жүргiзетiн
қызметтiк, оның iшiнде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
қызметкердi оқыту, оның біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау
мақсатындағы iссапарлар кезіндегі өтемақылар [8,50 б].2009.30.12 № 234-IV
Заңымен 7) тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
7) қызметкер басқа жерге жұмысқа ауысқан не жұмыс берушiмен бірге
басқа жерге көшкен кездегі жол жүру, мүлкін көшіру, күнтізбелік отыз күннен
аспайтын мерзімге үй-жай жалдау бойынша құжатпен расталған шығыстар
өтемақысы;
8) жұмыс берушінің табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асырумен
байланысты емес және нақты жеке тұлғаларға бөлінбейтін шегерімдерге
жатқызылмайтын шығыстары;2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009 жылғы 1
қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2010.30.06. № 297-ІV ҚР
Заңымен (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
9) тармақша өзгертілді; 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 9) тармақша жаңа
редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
9) мұндай жұмыстың әрбір күнтізбелік күні үшін республикалық бюджет
туралы заңда белгiленген және тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста
болатын айлық есептік көрсеткіштің екі еселенген мөлшерінде далалық
жағдайда геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және iздестiру
жұмыстарымен айналысатын қызметкерлердiң далалық үлесі;2011.21.07. № 467-ІV
ҚР Заңымен 10) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
10) жұмыс берушiнiң вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн адамдардың өндiрiс
объектiсiнде болу кезеңiнде жұмыстарды орындауы мен ауысымаралық демалысы
үшiн жағдай жасай отырып, олардың тұрмыс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету үшiн:
тұрғын үй жалдау бойынша;
осы тармақтың 4) тармақшасында белгiленген тәулiктiк өтемақы шегiнде
тамақтануға арналған шығыстары [9,45 б].
11) қызметкерлерді Қазақстан Республикасында тұратын (болатын) жерінен
жұмыс орнына дейін және кері қарай жеткізуге байланысты шығыстар;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нормалар
бойынша берілген арнаулы киімнің, арнаулы аяқ киімнің, басқа да жеке
қорғану және алғашқы медициналық көмек құралдарының, сабынның,
зарарсыздандыру құралдарының, сүт немесе құны соған тең басқа да емдеу-
профилактикалық тамақтануға арналған тамақ өнімдерінің құны;2009.30.12 №
234-IV Заңымен 13) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан
қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
13) сақтандырудың мiндеттi түрiн реттейтiн Қазақстан Республикасының
заңнамалық актiсiне сәйкес жұмыс берушiмен жасалған, қызметкер еңбек
(қызметтiк) мiндеттерiн атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан мiндеттi
сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдерi;
14) материалдық нұқсанды өтеудің сот шешімі бойынша тағайындалған
сомасы;
15) төлем көзінен осындай салықтың ұсталғанын растайтын құжаттар
болған кезде бұрын төлем көзінен жеке табыс салығы салынған дивидендтер,
сыйақылар, ұтыстар сомалары;
16) жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру сыйлықақыларын (аннуитетті) төлеу үшін
өмірді сақтандыру бойынша сақтандыру ұйымдарына жіберген зейнетақы
жинағының сомалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделген тәртіппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша құнын өтеп сатып алу сомалары;2010.30.06. №
297-ІV ҚР Заңымен 17) тармақша өзгертілді (2011 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерде
міндетті зейнетақы жарналарын және әлеуметтік аударымдарды уақтылы
ұстамағаны (есебіне жазбағаны) және (немесе) аудармағаны үшін есебіне
жазылған өсімпұл сомалары;
18) гуманитарлық көмек түрінде алынған мүліктің құны;2009.30.12 № 234-
IV Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара);
2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа
енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен (2013 ж. 1
қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) 19) тармақша
өзгертілді
19) Қазақстан Республикасында мемлекеттік тiркелуге жататын және
меншiк құқығында бір жыл және меншiк құқығын тiркеген күннен бастап одан да
ұзақ уақыт болатын механикалық көлік құралы мен тіркемелерді өткізу (заңды
тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн
өсімі;2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы 1
қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V
ҚР Заңымен (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
20) тармақша өзгертілді
20) меншік құқығын тіркеу күнiнен бастап бір жыл және одан да ұзақ
уақыт Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында болатын тұрғын
үйлерді, саяжай құрылыстарын, гараждарды өткізу (заңды тұлғаның жарғылық
капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн өсімі; 2011.21.07. № 467-
ІV ҚР Заңымен 21) тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 21)
тармақша жаңа редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара)
21) бір жыл және одан да ұзақ уақыт Қазақстан Республикасының
аумағында меншік құқығында болатын, меншік құқығы туындаған күннен бастап
өткізу (заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) күніне дейін
нысаналы мақсаты жеке тұрғын үй құрылысы, саяжай құрылысы, жеке қосалқы
шаруашылықты жүргізу, гараж салу болып табылатын жер учаскелерін және
(немесе) жер үлестерін өткізу (заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым
ретінде беру) кезіндегі құн өсімі; 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 22)
тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 22) тармақша жаңа редакцияда
(2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
22) егер жер учаскесін және (немесе) жер үлесін сатып алуға және
иеліктен шығаруға арналған құқық белгілейтін құжаттарды жасау күндері
арасындағы кезең бір жылды немесе одан да ұзақ уақытты құраса, Қазақстан
Республикасының аумағындағы, меншік құқығы туындаған күннен бастап өткізу
(заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) күніне дейін
нысаналы мақсаты жеке тұрғын үй құрылысы, саяжай құрылысы, жеке қосалқы
шаруашылықты, бау-бақша шаруашылығын жүргізу, гараж салу болып табылатын
жер учаскелерін және (немесе) жер үлестерін өткізу (заңды тұлғаның жарғылық
капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн өсімі;
23) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік мұқтаждар
үшін құнын өтеп сатып алынған мүлік құнының өсімі [10,70 б].2012.26.12. №
61-V ҚР Заңымен 24) тармақша жаңа редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
24) дара кәсіпкер болып табылмайтын жалға беруші жеке тұлғаның жалға
берілген мүлікті күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсаған шығыстарын өтеу
немесе жалға алушының жалдау шарты бойынша төлем есебіне есептелмейтін,
жеке тұлғадан жалға алған мүлікті күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсаған
шығыстары;
25) опционды орындау кезінде опционның базалық активінің нарықтық
құнының опционды атқару бағасынан асып түсуі. Опционды жеке тұлғаға беруге
негіз болған тиісті құжатта опционның базалық активі бекітілген баға
опционды орындау бағасы болып табылады;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 26)
тармақша өзгертілді (2010 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 26) тармақша жаңа редакцияда
(2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
26) егер мұндай тауар бірлігінің құны республикалық бюджет туралы
заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тауарды осындай беру күні
қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 5 еселенген мөлшерінен
аспайтын болса, жарнама мақсатында өтеусіз (оның ішінде сыйға тарту
түрінде) берілген тауардың құны;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 27)
тармақшамен толықтырылды (2009 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
27) адамдарды қабылдау және оларға қызмет көрсету бойынша өкiлдiк
шығыстар.2009.30.12 № 234-IV Заңымен 28) тармақшамен толықтырылды (2009
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi)
28) заңды тұлғалардан және дара кәсiпкерлерден алынған, оның iшiнде
қызметкердiң өз жұмыс берушiсiнен алған кредиттердi (қарыздарды,
микрокредиттердi) пайдаланғаны үшiн сыйақыны үнемдеуден түсетiн материалдық
пайда.
Салық ставкалары - жоғарыда көрсетілген табыстарды қоспағанда, салық
төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық салынады.
Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі көздерден
алынған дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка бойынша салық
салынады [11,57 б].
Салық кезеңі болып салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі
болып табылады. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстардан жеке табыс
салығын есептеу үшін салық кезеңі айқындалады.
1.3 Төлем көзінен салық салынатын табыстар және олардың түрлері
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға табыстардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс [12,36 б].
Салықты есептеу, ұстау және төлеу. Жеке табыс салығын есептеуді салық
агенті төлем көзінен салық салынатын табыстар бойынша, салық салуға жататын
табысты есебіне жазу кезінде жүргізеді. Егер өзгеше көзделмесе, жеке табыс
салығын ұстауды салық агенті төлем көзінен салық салынатын табысты төлеу
күнінен кешіктірмей жүргізеді. 2009.12.02. № 133-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы
1 қаңтардан бастап қолданысқа енді) (бұр.ред.қара); 2009.16.11. № 200-ІV ҚР
Заңымен (2009 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді) (бұр.ред.қара) 3-
тармақ өзгертілді; 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 3-тармақ жаңа редакцияда
(2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) Егер
өзгеше көзделмесе, салық агентi төленген табыстар бойынша жеке табыс
салығын аударуды табыс төлеу жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейін
күнтізбелік жиырма бес күннен кешіктірмей өзiнің орналасқан жерi бойынша
жүзеге асырады. Салық агентiнiң құрылымдық бөлiмшелерi қызметкерiнiң
табыстары бойынша жеке табыс салығын аудару құрылымдық бөлiмшелердің
орналасқан жері бойынша тиiстi бюджеттерге жүргiзiледi.
Заңды тұлға өз шешімімен оның құрылымдық бөлімшесі төлеген (төлеуге
жататын) төлем көзінен салық салынатын табыстар бойынша өзінің құрылымдық
бөлімшесін төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша салық агенті
деп тануға құқылы.
Бұл ретте заңды тұлғаның шешімі немесе мұндай шешімнің күшін жою
мұндай шешім қабылданған тоқсаннан кейінгі тоқсаннан бастап күшіне енеді.
Егер жаңадан құрылған құрылымдық бөлімше салық агенті деп танылған
жағдайда, заңды тұлғаның осындай тану туралы шешімі осы құрылымдық бөлімше
құрылған күннен бастап немесе осы құрылымдық бөлімше құрылған тоқсананнан
кейінгі тоқсаннан бастап қолданысқа енгізіледі. Резидент заңды тұлғаның
шешімі бойынша салық агенттері деп танылған құрылымдық бөлімшелер үшін
әлеуметтік салықты дербес төлеушілер болып танылады. Депозитарлық қолхаттар
бойынша табыстардан салықты есептеуді және ұстауды осындай депозитарлық
қолхаттардың базалық активінің эмитенті жүргізеді. Оңайлатылған декларация
негізінде шағын бизнес субъектілері және шаруа немесе фермер қожалықтары
үшін арнаулы салық режимдерін қолданатын салық агенттерінің жеке табыс
салығын төлеу мерзімдері белгіленген.
2009.30.12 № 234-IV Заңымен мазмұн 161-1-баппен толықтырылды (2010
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) Мемлекеттік мекемелердiң
салықты есептеу, ұстау және төлеу ерекшелiктерi:
1. Мемлекеттік органның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi
және (немесе) аумақтық органдары өздерiне бағынысты мемлекеттік мекемелер
қызметкерлерiнiң табыстары бойынша салық агенттерi ретiнде қарастырылуы
мүмкiн.
Жергiлiктi атқарушы органның шешiмi бойынша оның құрылымдық
бөлiмшелерi және (немесе) аумақтық (төмен тұрған) органдары өздерiне
бағынысты мемлекеттік мекемелер қызметкерлерiнiң табыстары бойынша салық
агенттерi ретiнде қарастырылуы мүмкiн. Бұл ретте, осы бапта белгiленген
тәртiппен салық агенттерi деп танылған мемлекеттік мекемелер үшiн
әлеуметтiк салық төлеушiлер деп танылады.
Салықты төлеу салық агентiнiң орналасқан жерi бойынша тиiстi
бюджеттерде жүргiзiледi. Салық агентi жеке табыс салығын есептеудi, ұстауды
және төлеудi белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде жүргiзедi. Салық агентi
жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық жөніндегі декларацияны белгiленген
тәртiппен және мерзiмдерде табыс етедi.
Қазақстан Республикасының азаматтары бойынша жеке табыс салығы және
әлеуметтік салық бойынша көзделген декларация есепті тоқсаннан кейінгі
екінші айдың 15 күнінен кешіктірілмей, салық төленетін жердегі салық
органдарына табыс етіледі.2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 1-1-тармақпен
толықтырылды (2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар бойынша жеке табыс салығы мен
әлеуметтік салық бойынша декларацияны салық агенті салық төлеу орны бойынша
салық органдарына есепті салық кезеңдері кіретін тоқсаннан кейінгі екінші
айдың 15-інен кешіктірмей табыс етеді. Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін
және оңайлатылған декларация негізінде шағын бизнес субъектілері үшін
арнаулы салық режимдерін қолданатын салық агенттері осы режимдер
қолданылатын қызмет бойынша жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
бойынша декларация табыс етпейді. 2009.30.12 № 234-IV Заңымен мазмұн 2-1-
тармақпен толықтырылды (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдҚұрылымдық бөлiмшелерi бар салық агенттерi бөлiмшенiң орналасқан
жеріндегі салық органына жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық жөніндегі
декларацияға құрылымдық бөлiмше бойынша жеке табыс салығының және
әлеуметтiк салықтың сомасын есептеу жөніндегі қосымшаны табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны есептелуінің
теориялық негіздері 6
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні мен оның жіктелуі 6
1.2 Жеке табыс салығының мәні мен маңызы 12
1.3 Төлем көзінен салық салынатын табыстар және олардың түрлері 16
2 Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша 2010-2012 жылдар
аралығында салықтық түсімдер мен жеке табыс салығының жағдайын 23
талдау
2.1 Ақжар ауданның жалпы сипаттамасы және бюджет көрсеткіштерінің 23
орындалуы
2.2 Ақжар ауданы бойынша салықтық түсімдер мен жеке табыс 32
салығынының серпінін талдау
3 Солтүстік Қазақстан облысының Ақжар ауданында салық салуды 38
жетілдіру арқылы бюджет кірісін ұлғайту жолдары
3.1 Жеке табыс салығын өндіріп алу жолдары мен салықтық бақылауды 38
жетілдіру
3.2 Жеке тұлғаларға есептелетін салықтарды төлеу тәртібі мен салық 45
төлеуден жалтарынудың алдын алу жолдарын бақылау
3.3 Шетел мемлекеттерінің жеке табыс салықтарының ерекшеліктері 51
Қорытынды 60
Қолданылған әдебиеттер тізімі 62
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Жергілікті бюджеттің
кірісін қалыптастыруда жеке табыс салығының рөлі атты дипломдық жұмыстың
тақырыбы қазіргі таңды өте өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Жұмыстың
өзектілігі келесіде: салық салу негізінде бюджет кірісінің негізі бөлігін
құрайтын жеке тұлғалар салығы орын алады. Біздің Қазақстан
Республикамызда екі сатылы бюджеттік жүйе қабылданған соң салықтың
дамыту және талдау негізінде жеке тұлғалар салығы тек қана республикалық
табысты құрмай, сонымен қатар жергілікті бюджет кірісінің негізгі
баптарын құрады. Салық Кодексі әрқашан өзгеріп отырғандақтан, тақырыптың
зерттелуі әрқашанда қайта қарауды талап етеді. Сондықтан таңдап алынған
тақырып өзекті болып табылады.
Қазақстан Республикасы егемендік алып, тәуелсіз мемлекет болғанына да,
міне, 23 жылдың жүзі болды. Осы кезең аралығында салық жүйесіне көптеген
өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасы Конститутқиясының 35-бабында Занды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады деп атап көрсетілген.
Салықтар мемлекеттің саяси және экономикалық қызметтерін
қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады.
Салықтар - мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Салық кодексі қабылданғаннан бері бірнеше толықтырулар мен өзгерістер
жасалын, биыл тағы да өзгертулер мен толықтырулар енгізді.
Қазақстан Республикасының Салық кодексін қабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және қол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ажырата отырып, оны
ерекше тауар түрінде қарастырылғанын атап өтуге болады.
Мемлекеттік тұрақты экономикасын құруда жанама салықтар маңызды орын
алады. Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп кеткен.
Салық – нарықтық қатынастардың бір бөлігі, оның қызмет етуі елдегі
эколномикалық реформалардың нәтижелілігімен тығыз байланысты. Өз кезегінде
жүргізілген салықтық реформалардың тиімділігі мемлекеттің экономикалық даму
проблемаларын шешу қызметін атқарады. Яғни салық – бұл белгілі бір көлемде,
белгілі бір мерзімде жалпы мемлекеттік қажеттіліктер үшін өкілетті
мемлекеттік органдардың актілері негізінде бюджетке төленетін заңды және
жеке тұлғалардан қайтарымсыз төлемдері.
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап дамып
және нығайып келеді. Президент халыққа жолдауында Қазақстанның әлемнің
бәсекеге барынша қаблетті, әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің
қатарына қалай қосылуы жолындағы негізгі жеті басым бағыты айқындады. Сол
басылымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші
басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру – туралы экономикалық өрлеудің
іргетасы болмақ. Яғни экономикалық саланы жаңарту және жаңғырту, қарқынды
дамыту жолдарын ұсынуымыз қажет деп қарастырылған.
Қаржы министрлігі Салық комитеті жыл сайын салық заңнамасына
өзгертулер енгізу және жыл басында салық төлеушілермен кездесу өткізіп,
бухгалтерлер мен қаржы қызметі басшыларына, кәсіпкерлерге сол өзгерістер
жайында түсінік беріп отыру - Салық комитетінің жақсы дәстүріне
айналғандығын атап өтті.
Тақырыпты зерттеудің дәрежесі. Жеке тұлғаларға салынатын салық
түрлерін, оның ішінде жеке табыс салығын зерттеу, жеке тұлғалар салығының
қазіргі жағдайы, жеткен жетістіктері, проблемалары отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарастырылған. Жеке тұлғаларға
салынатын салықтарды зерттеу барысында Үмбетәлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е.,
Мельников В.Д., Байдүйсенов А.Д., ІлиясовҚ.Қ., Құлпыбаев С., сияқты
экономистер үлкен үлес қосқан.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - жеке табысқа салық салуды жетілдіру
жолдарының теориялық және практикалық аспектілерін зерттеу.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер қойылған:
- Қазақстан Республикасында жеке тұлғаларға есептелетін салықтардың,
оның ішінде жеке табыс салығының теориялық негіздері;
- салық комитетінің жеке тұлғаларға есептелетін салықтық төлемдерді
бақылауындағы экономикалық жұмысын талдау;
- жеке тұлғаларға есептелетін салықтарды және оны бақылауды жетілдіру
жолдары.
Дипломдық жұмыстың объектісі – Солтүстік Қазақстанның Ақжар ауданының
салық комитеті.
Дипломдық жұмыстың пәні – жеке тұлғаларға салынатын салық және оның
түрлері.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Қаржы Министірлігі Салық
комитеті ақпараттық технологияларды қолдану арқылы салық әкімшіліктендіруін
жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі ретінде
отандық және шет ел ғалымдарының еңбектері, Казақстан Республикасының
заңдылық - нормативтік актілері мен стстистика агеттігінің ақпараты,
Солтүстік Қазақстан облысының Салық комитетінің қаржылық бөлімінің
есептілік мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
- бірінші тарауда Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны
есептелуінің теориялық негіздері жайында қарастырылған.
- екінші тарауда Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы бойынша 2010-2012
жылдар аралығында салықтық түсімдер мен жеке табыс салығының жағдайын
талдау жасалынған.
- үшінші тарауда Солтүстік Қазақстан облысының Ақжар ауданында салық салуды
жетілдіру арқылы бюджет кірісін ұлғайту жолдары қамтылған.
Дипломдық жұмыстағы зерттеудін нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 Қазақстан Республикасының жеке табыс салығы және оны есептелуінің
теориялық негіздері
1.1 Салық ұғымының экономикалық мәні мен қызметтері
Салық – бұл мемлекеттік заңдылықтар негізінде мемлекетпен өткізілетін
заңды және жеке тұлғалардан міндетті түсімдер мен алымдар. Қазақстан ғалымы
Е.В.Похоров өте бір қызық ереже ұсынды. Оның ойынша салық - бұл жоғары
мемлекеттік билік органдармен (парламентпен) заңдар арқылы біржақты
белгіленетін міндетті, төлеусіз және қайтарымсыз ақшалай төлемдер, олар
әрдайым өкілеттік органдармен заңды және жеке тұлғалардан өндіріліп
алынады, мемлекеттік бюджетке (республикалық және жергілікті) есептелу
жолымен мемлекеттің кіріспе (мемлекеттік меншікке) енеді және мемлекеттік
мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі. Бұл анықтама әдебиетте ұсынылған
барлығынан жақсыларының бірі болып табылады және эксперттер бойынша дұрыс
көзқарас ұсынады .
Салық заңды және жеке тұлғалардың міндетті түрде мемлекеттің қаржы
ресурсын қалыптастыруға қатысуы тиісті. Сонымен бірге, қайта болу
инструменті болып, салықтар болу жүйесіндегі болатын шығындарды санау
немесе басқа қызмет нышанында дамуда ұстауға негізделген.
Еуропадағы орта ғасырлық салық шаруашылығының қазіргі дамып жатқан
елдердің сол шаруашылығымен ұқсастығын анықтау өте оңай. Дамудың қай
сатысында тұрғанын анықтау үшін, елдің тек салық жүйесіментанысу
жеткілікті. Егер екіден үш немесе одан да жоғары салықтық түсімдер тұтыну
тауарларына және мүліктік салықтар үлесіне келсе, онда бұл жерде біз
өндіріс жағынан әлсіз, нашар дамыған елді қарастырып отырмыз. Жоғары
айтылғаннан келесі қорытынды жасауға болады: әлсіз, нашар дамыған
экономикасы бар ел негізінен жанама салық салуға мәжбүр болады, ал тура
салық салу жоғары білімді халқы, дамыған экономикасы бар елдерге тән [1,15
б].
Вашингтондағы АҚШ-тың (Америка Құрама Штаттары) салық мекемелерінің
ғимаратының бірінің сыртындағы жазу еске түсіреді: Салықтар - өркениетті
қоғамның бағасы. Американдықтар да біз сияқты салықтарды төлеуді жақсы
көрмейді. Әрбіреуі өздігімен: Өркениетті қоғамның бағасын басқа біреу
төлесін. Халық көп және егер мен төлемесем не мемлекетте не өркениетте
әсіресе құлдырамайды деп санайды [2,26 б].
Сондықтан да мемлекет әрбіреуіміз бөлек төлеуден салықты алуды көп
мүдделілі болғандықтан, қатал салықтық міндеттерді құруға мәжбүр және
олардың атқарылмауы аз дегенде мемлекеттік мәжбүрлердің қатал түрлерімен
әрі кетсе тумаған салық төлеушіні қылмыстық іске тартуға дейін жетеді.
Бенжамин Франклин америкалық мемлекеттендірудің негіздеуші – аталарының
бір афоризімінде: Өмірде екі нәрсе сөзсіз: өлім мен салықтар деп
айтылған.
Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі, салық
белгілі бір объектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді.
Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі –
бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде
немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.
Салықтардың ашық түрде болуы Адам Смиттің атауы бойынша салық
мемлекеттің құқық түрінде көлемі мен төлеу мерзімі белгіленген жүктемесі.
Жалпы қоғамның мүддесі үшін мемлекеттің өмір сүруі үшін мемлекеттің салық
жинау құқығы туындайды, яғни салықтар - заңмен негізделген, ашық түрдегі
мемлекеттік алым.
Сондықтан Адам Смиттің ойынша Салық – төлеушілер үшін құлдықтың емес,
бостандықтың белгісі деп жазған.
Адам Смит принциптері, салық саясатының аксиомаларына айналған
олардың өздерінде болатындардан басқасы жай және белгілі болғандығының
арқасында ешқандай басқа да түсініктер керек емес. Жаңа уақыт кезеңіне
сәйкес бүгінгі таңда бұл принциптер кеңейтілген және торлықтырылған.
Салық салудың қазіргі таңдағы принциптері мынадай:
1. Салық ставкасының мөлшері салық төлеушінің мүмкіншіліктерін
есепке ала отырып белгіленуі керек, яғни табыс көлеміне сәйкес. Табыстан
алынатын салық прогресивті болуы тиіс.
2. Табысқа салық салу біртекті сипатта болуы үшін барлық күш
салынуы қажет. Табыстың немесе капиталдың бірнеше салық салынуы мүмкін
емес.
3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушінің оны
төлеудің бас тартуына мүмкіншілікіті қалдырмауы керек.
4.Салық төлеудің жүйесі мен процедурасы салық төлеушілерге жайлы
түсінікті және ыңғайлы болу керек және де салық жинайтын мекемелерге
экономды болуы тиіс.
5. Салық жүйесі өзгеріп жатқан қоғамдық-саяси мұқтаждықтарға
жеңіл бейімделуі және икемді болуы керек.
6. Салық жүйесі жалпы ішкі өнімді қайта бөлуді қамтамасыз ету
керек және мемлекеттік саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.
Салық экономикалық категория ретінде және өзінің қалыптасуы барысында
мынадай үш қызметті атқарады.
Салықтың ең бірінші кезектегі атқаратын қызметі, бұл - қазыналық.
Мемлекет өз қазынасын толықтыру мақсатында табыс көздерін жасайды. Салық
төлеушілерге нормативтік құқықтық актілер негізінде салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептейді, салық мөлшерлемесін және
төлеу мерзімін белгілейді. Салықтардың қазыналық қызметі - түрлі
субъектілер табысының бір бөлігі мемлекет пайдасына өтеді. Салықтың
қазыналық қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігі құралып,
салықтың қоғамдық міндеті артады. Қорыта айтқанда, мемлекеттің бюджет
саясаты жүзеге асырылады.
Салықтың келесі қызметтерінің бірі — бақылау (реттеу). Мемлекет
экономиканы дамыту жолында салықтық реттеу процесі арқылы экономиканың
кейбір салаларын дамытуды ынталандырады және қажет жағдайда тежеп отырады
(салық жеңілдіктері жасалады, салық ставкаларын төмендетеді). Бюджетке
түскен салық түсімдерін реттейді және бақылап отырады. Кез келген қызмет
түріне бақылау жасау қажет. Ал енді салық түсімдеріне бақылау өте қажет
екені даусыз. Мемлекет бюджеттің кірісі мен шығысын есептейді, соған сәйкес
өз қызметін атқарады .
Салықтардың бақылау қызметінің арқасында салық жүйесінің тиімділігі
бағаланады, қаржы ағымдары мен қызмет түрлеріне бақылау қамтамасыз етіледі.
Салықтың келесі атқаратын қызметтерінің бірі — қайта бөлу. Бюджетке
түскен салық түсімдерін қаржыландыруды қажет ететін бағдарламалар жобасына
сәйкес және әр салаларға мақсатқа сай бөлінуін қарастырады. Салық
түсімдерінің мақсатқа сай және өз уақытында жұмсалуына қадағалау жасайды
[3,30 б].
Салықтың қайта бөлу қызметі мемлекетке салықты қоғамдағы экономикалық
және әлеуметтік процестерге әсер ету құралы ретінде қолдануға мүмкіндік
береді.
Салыктардың қайта бөлу қызметінің көмегімен бюджетте ақша қаражаттары
жиналады, осыдан кейін жалпы мемлекеттік мәселелерді шешуге бағытталады,
әлеуметтік топтардың табыстары арасындағы қатынастарды өзгерту жолымен
әлеуметтік тепе-теңдікті ұстап тұрады.
Салық қызметінің міндеті - бюджеттің табыс бөлігінің орындалуына жауап
беретін бірден бір мемлекеттік орган.
Салық — бірінші кезекте, бюджет саясатын жүзеге асыра отырып,
мемлекеттік бюджетті толықтыруды көздейді. Осы бюджетке түскен салық
түсімдеріне қайдан келеді және қайда кетеді жөнінде бақылау жасайды. Ал
енді осы қызметтердің қорытындысы ретінде бюджетке түскен салық және
салықтық емес түсімдерге қайта бөлу жасалады.
Салықтың мақсаты - мемлекет әділетті түрде өз шығындарын да жаба
отырып,елдің әлеуметтік топтарына да қолдау көрсетіп,басқа да шығыстарды
жаба білу.
Көптеген экономикалық әдебиеттерде салықтардың бірнеше қызметтері атап
көрсетілген, Мәселен, ынталандырушы. Салықтардың ынталандырушы қызметінің
көмегімен мемлекет өндірістің және басқа да шаруашылық субъектілерінің
дамуын ынталандырады. Сонымен қатар салық жеңілдіктерін, төмен пайызды
салық ставкаларын енгізеді.
Салықтардың ынталандырмайтын қызметі оларды басу мақсатында әрекеттің
қандай да бір түріне арнайы салықты енгізу жолымен жүзеге асырылады.
Салықтардың тұрақтандырушы қызметі экономикалық өсу, техникалық
жаңару, халық санының өсуі үшін әр түрлі шаралар жасайды.
Салықтардың шектеу қызметі. Мемлекетке кейде бірсыпыра өндіріс
түрлерін дамыту тиімсіз болады. Салық саясаты арқылы мемлекет өндіріс
түрлерінің дамуын шектейді немесе тоқтатады, Қазақстан Республикасында бұл
қызмет 10-20-30 пайыздық салық ставкаларымен қатар және нөл пайыздық салық
ставкалары арқылы жүзеге асуда [4,45 б].
Жаңа салық кодексіне сәйкес, салық және бюджетке түсетін міндетті
төлемдер құрылымын, сонымен қатар ставкаларын қайта қарастырулармен
байланысты өзгертулер мен толықтыруларды енгізуді жылына бір рет келесі
жылдың қаңтарынан бастап шектеуді ұсынады.Әрине, мұндай қадам салық
заңдылығының бірқалыптылығын және нақтылығын қамтамасыз етеді .
Қазақстан Республикасында нақты Кодекспен белгіленген салық және
бюджетке түсетін міндетті төлемдер қызмет жасайды.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының Конституциясында салықтар мен
бірге алымдар сияқты басқа да түрлерді еске алады.
Екіншіден, салықтың белгісі төлемсіз және баламасыз болып келеді; Алым
қатысты баламалы төлем болып келеді – алымды төлеп субъект мемлекетпен бір
құқық немесе рұқсат алады.
Үшіншіден, салықты төлеу себебі бойынша мемлекетпен қарым-қатынасқа
түскен тұлғалар төлеу субъектісіне мәжбүрлеу сипаттамасын алып жүреді:
алымдарды төлеу себебі бойынша тұлғалардың мемлекетпен қарым-қатынасқа
түсуі оған ерікті сипатта болады, өйткені алымды төлеу жайымен мемлекетке
жолығудың өзі ерікті болады.
Салықты төлеудің екі тәсілі бар: табыстан және капиталдан. Экономика
көзқарасынан олардың қайсысын қолдану мақсатты екенін айтуға болмайды,
өйткені әрбір жеке жағдайды барлық экономикалық, қаржылық және әлеуметтік-
саяси жағдайлардың жиынтықтар негізінде шешу керек. Салық теориясында салық
бірлігінің түсінігі бар – бұл салықты есептеу негізіне жатқызылған салық
объектісінің бөлігі. Мысалы, табыс салығында салық бірлігі болып –
теңге,доллар немесе марка: жер бойынша – 1 гектар, 1 участке; акцизде – 1
шөлмек, 1 қорап шылым.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігін алғаннан кейін салық реформасының
үш кезеңі өтті.
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан бастап 1995 жылдың
маусымына дейін)
Республикада салықтардың 40 түрі атқарылды:
1.Жалпы мемлекеттік салықтар;
2.Жалпы міндетті жергілікті салықтар;
3.Жергілікті салықтар.
Салықтық реформалардың екінші кезеңі (1995 жылдың маусымынан бастап
2001 жылға дейін)
Осы кезеңде салықтар 11-ге дейін қысқартылды. Олар жалпы мемлекеттік
және жергілікті салықтарға бөлінді. 1996 жылы Салықтар және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңында 30 шақты өзгерістер
енгізілді.
Салықтар мен жинақтар саны 18 түрге дейін көбейді.
Салықтық реформаның үшінші кезеңі (2001 жылдан бастап ).
Салықтық жоба болып Жаңа Салық Кодексі тағайындалды. Ол үш бөлімнен
тұрады: жалпы бөлім, ерекше бөлім, салықтық әкімшілеу.
Салық реформасының үшінші кезеңінде (2001 жыл 12 маусым) Қазақстан
Республикасының жаңа салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан
бастап қолданысқа енді.
Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік
қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай-ақ
қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық актілерден
тұрады.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу
жөніндегі салық кодексінде көзделмеген міндет ешкімге жүктелуге тиіс емес.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – Салық
кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі,
өзгертіледі немесе күшін жояды.
Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінің
арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің
нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда,
салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға енгізуге
тыйым салынады.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста
болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың
құрылымдық бөлімшелері қолданады.
Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасын өзгерту бойынша
өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң
актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар
қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарынан бастап қана қолданысқа енуі
мүмкін.
Үшінші кезеңнің негізгі міңдеті болып бюджетке қатысы бар мемлекеттік
органдардың, фискальдық органдардың және салық төлеушілердің арасындағы
құқықтық аспектілерді жақсарту.
Жаңа Салық Кодекстің құрылымы үш үлкен бөлімнен тұрады:
1.Жалпы
2.Ерекше
3.Салық әкімшілігін жүргізу [5,66 б].
Жалпы бөлім- салық заңнамасының конституциясы. Осы бөлімде салық
заңнамасының қалыптасу қағидалары анықталынған, осы қағидаларға байланысты
заңнамадағы өзгерістер бюджетпен ғана қабылданады, ал жылдың басынан
еңгізіледі. Бірақ ол нарық коньектурасы мен ағымдағы өзгерістерді реттейтін
кедендік баж ставкалары мен акциздерге жатпайды. Жалпы бөлімде берілген
қағидалық жағдайлар салық заңнамасының негізі болуы тиіс.
Ерекше бөлімді алсақ, осындай жағдай туады, ол мемлекет тұрақтылыққа
қарсы болуы.
Салық әкімшілігін жүргізу бөлім, ол процессуалдық сұрақтарды анықтау.
Азаматтық кодекстегі аспектілердің көбі, Ерекше бөлім, біздің
қоғамдағы шаруашылық өмірдің жеке сфераларын реттеуші басқа да заңдар,
жақындағы 2-3 жылда өзгерістерге ұшырауы тиіс. Бұл мемлекет пен салық
төлеуші арасындағы процессуалдық қарым-қатынастарға да тиеді.
Қазақстан Республикасының Салықтың және басқа да міндетті төлемдердің
түрлері. (2012 жылдың 1 қаңтарына берілген өзгерістерімен толықтырулар
жағдайы бойынша Салық кодексі).
1) Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы салықтардың түрлері :
Корпоративтік табыс салығы,қосылған құн салығы,акциздер, экспортқа
рента салығы, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен
салықтары, әлеуметтік салық, жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдар
салығы, мүлік салығы, ойын бизнесі салығы, тіркелген салық,бірыңғай жер
салығы;
Алым дегеніміз – белгілі бір қызмет түрін бастар алдында немесе осы
қызмет түріне құқық берер кезде төленетін міндетті төлем.
2) Бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер:
Мемлекеттік баж, алымдар, тіркеу алымдары, автокөлік құралының
Қазақстан Республикасы аумағымен жүргені үшін алым, аукционнан алынатын
алым, жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым,
телевизия және радио тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға
рұқсат беру үшін алым.
Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлемдер:
Жер учаскесін пайдаланғаны үшін, үстіңгі көздерден су ресурсын
пайдаланғаны үшін;жануарлар әлемін пайдаланғаны үшін,орманды пайдаланғаны
үшін, ерекше қорғалатын табиғи аумақты пайдаланғаны үшін, радиожиілік
спектрін пайдаланғаны үшін,кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін;
Салықтың бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде және республикалық бюджет
туралы заңда айқындалған тәртіппен тиісті бюджеттердің кірістеріне түседі.
Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасы салық жүйесінде 13 салық,
бес алым және он төлем түрлері қарастырылған заңда аталған салықтар мен
төлемдерден басқа да төлемдер түрлерін жасауды ешбір органының салық
төлеушіден тасып кетуге құқы жоқ. Себебі ол салық туралы заңды
белгіленбеген, көрсетілмеген [6,45 б].
Сонымен, салықтар көптеген елдерде әр түрлі аталғанымен, кейде оларға
салық салу және алыну жолдары ұқсас болып келеді. Салық төлеуші ретінде
салық төлеу жауапкершілігі жүктелген занды және жеке тұлғалар танылса, ал
салық салу объектілері болып салық төлеушінің есепті кезенде алған
табыстары, тауарлары, мүліктері, көлік кұралдары, пайдасы және тағы да
басқалар табылады. Салық ақшалай және заттай түрде әділеттілік, тендік және
тұрақтылық тәрізді салық салу принциптері негізінде құрылған салық
ставкаларын қолдану арқылы алынады. Салық ставкалары тұрақты немесе пайыз
түрінде тағайындалады. Пайыздық ставкалар үйлесімді, үдемелі және кемімелі
болып бөлінеді. Ал салық жеңілдіктері сол мемлекеттің қазыналық саясатының
бағыттары мен бағдарламаларын ескере отырып жүзеге асырылады.
1.2 Жеке табыс салығының мәні мен маңызы
Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер
болып табылады.
Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын шетелдіктің немесе
азаматтығы жоқ адамның (бұдан әрі - резидент шетелдік тұлға) табыстарынан
төлем көзінен жеке табыс салығын есептеуді, ұстауды және аударуды, сондай-
ақ салық есептілігін табыс етуді салық агенті белгiленген тәртіппен
жүргізеді.
Төлем көзінен жеке табыс салығын есептеу кезінде салық шегерімдері
қолданылады. Резидент шетелдік тұлға Қазақстан Республикасынан тысқары
жерлердегі көздерден алатын табыстарға белгіленген тәртіппен салық салуға
жатады.
Резидент емес жеке тұлғалардың табыстарынан жеке табыс салығын
есептеу, ұстау және аудару, сондай-ақ салық есептілігін табыс ету
белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Салық салу объектілері болып:
1. Жеке тұлғаның:
1) төлем көзінен салық салынатын табыстар;
2) төлем көзінен салық салынбайтын табыстар түріндегі табыстары жеке
табыс салығы салынатын объектілер болып табылады [7, 50 б].
2. Салық салу объектілері салық салуға жататын табыстар мен осы
бөлімде көзделген тәртіппен және мөлшердегі жағдайларда салық шегерімдері
арасындағы айырма ретінде айқындалады.
3. Жеке тұлғаның табысы ретінде қарастырылмайды:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерлерде
бюджет қаражаты есебінен төленетін атаулы әлеуметтік көмек, жәрдемақылар
мен өтемақылар;
2) жеке тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес өтеу;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 3)
тармақша өзгертілді (2010 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
(бұр.ред.қара)
3) қызметкерлердің жұмысы жол бойында өтетін, жол жүру сипатына ие,
қызмет көрсетілетін учаскелер шегіндегі қызметтік сапарлармен байланысты
болатын жағдайларда - оларға осындай жұмыстың әрбір күніне республикалық
бюджет туралы заңда белгiленген және мұндай төлемдердi есепке жазу күнi
қолданыста болатын 0,35 айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі өтемақы
төлемдері;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен (2010 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгiзiлді) (бұр.ред.қара); 2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2011.21.07. № 467-
ІV ҚР Заңымен (2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен (2013 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) 4) тармақша өзгертілді
4) егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, қызметтік, оның iшiнде
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметкердi оқыту, оның
біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау мақсатындағы іссапарлар
кезіндегі:
Қазақстан Республикасы шегіндегі іссапар бойынша - іссапарда болған
күнтізбелік қырық күннен аспайтын кезең ішінде - іссапарда болған әрбір
күнтізбелік күн үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және
тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік
көрсеткіштің 6 еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерге іссапар бойынша - іссапарда
болған күнтізбелік қырық күннен аспайтын кезең ішінде - іссапарда болған
әрбір күнтізбелік күн үшін республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болатын айлық есептік
көрсеткіштің 8 еселенген мөлшерінен аспайтын тәуліктік өтемақылар;
2009.30.12 № 234-IV Заңымен 5) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1
қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара) 5) Қазақстан Республикасы
ёлттық Банкi бюджетiнiң қаражаты (шығыстар сметасы) есебiнен қамтылатын
мемлекеттік мекемелердi қоспағанда, мемлекеттік мекемелер Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген мөлшерде жүргiзетiн қызметтiк,
оның iшiнде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қызметкердi оқыту,
оның біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау мақсатындағы iссапарлар
кезіндегі өтемақылар;2009.30.12 № 234-IV Заңымен 6) тармақша жаңа
редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
6) Қазақстан Республикасы ёлттық Банкi бюджетiнiң қаражаты (шығыстар
сметасы) есебiнен қамтылатын мемлекеттік мекемелер Қазақстан
Республикасының заңнамасында көзделген мөлшерде және тәртiппен жүргiзетiн
қызметтiк, оның iшiнде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
қызметкердi оқыту, оның біліктілігiн арттыру немесе қайта даярлау
мақсатындағы iссапарлар кезіндегі өтемақылар [8,50 б].2009.30.12 № 234-IV
Заңымен 7) тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
7) қызметкер басқа жерге жұмысқа ауысқан не жұмыс берушiмен бірге
басқа жерге көшкен кездегі жол жүру, мүлкін көшіру, күнтізбелік отыз күннен
аспайтын мерзімге үй-жай жалдау бойынша құжатпен расталған шығыстар
өтемақысы;
8) жұмыс берушінің табыс алуға бағытталған қызметті жүзеге асырумен
байланысты емес және нақты жеке тұлғаларға бөлінбейтін шегерімдерге
жатқызылмайтын шығыстары;2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009 жылғы 1
қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2010.30.06. № 297-ІV ҚР
Заңымен (2010 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
9) тармақша өзгертілді; 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 9) тармақша жаңа
редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
9) мұндай жұмыстың әрбір күнтізбелік күні үшін республикалық бюджет
туралы заңда белгiленген және тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста
болатын айлық есептік көрсеткіштің екі еселенген мөлшерінде далалық
жағдайда геологиялық-барлау, топографиялық-геодезиялық және iздестiру
жұмыстарымен айналысатын қызметкерлердiң далалық үлесі;2011.21.07. № 467-ІV
ҚР Заңымен 10) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
10) жұмыс берушiнiң вахталық әдiспен жұмыс iстейтiн адамдардың өндiрiс
объектiсiнде болу кезеңiнде жұмыстарды орындауы мен ауысымаралық демалысы
үшiн жағдай жасай отырып, олардың тұрмыс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету үшiн:
тұрғын үй жалдау бойынша;
осы тармақтың 4) тармақшасында белгiленген тәулiктiк өтемақы шегiнде
тамақтануға арналған шығыстары [9,45 б].
11) қызметкерлерді Қазақстан Республикасында тұратын (болатын) жерінен
жұмыс орнына дейін және кері қарай жеткізуге байланысты шығыстар;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нормалар
бойынша берілген арнаулы киімнің, арнаулы аяқ киімнің, басқа да жеке
қорғану және алғашқы медициналық көмек құралдарының, сабынның,
зарарсыздандыру құралдарының, сүт немесе құны соған тең басқа да емдеу-
профилактикалық тамақтануға арналған тамақ өнімдерінің құны;2009.30.12 №
234-IV Заңымен 13) тармақша жаңа редакцияда (2009 жылғы 1 қаңтардан
қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара)
13) сақтандырудың мiндеттi түрiн реттейтiн Қазақстан Республикасының
заңнамалық актiсiне сәйкес жұмыс берушiмен жасалған, қызметкер еңбек
(қызметтiк) мiндеттерiн атқарған кезде оны жазатайым оқиғалардан мiндеттi
сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру төлемдерi;
14) материалдық нұқсанды өтеудің сот шешімі бойынша тағайындалған
сомасы;
15) төлем көзінен осындай салықтың ұсталғанын растайтын құжаттар
болған кезде бұрын төлем көзінен жеке табыс салығы салынған дивидендтер,
сыйақылар, ұтыстар сомалары;
16) жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру
шарты бойынша жасасқан сақтандыру сыйлықақыларын (аннуитетті) төлеу үшін
өмірді сақтандыру бойынша сақтандыру ұйымдарына жіберген зейнетақы
жинағының сомалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделген тәртіппен сақтандыру ұйымдарына бағытталған, зейнетақы
аннуитетінің шарттары бойынша құнын өтеп сатып алу сомалары;2010.30.06. №
297-ІV ҚР Заңымен 17) тармақша өзгертілді (2011 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
17) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мөлшерде
міндетті зейнетақы жарналарын және әлеуметтік аударымдарды уақтылы
ұстамағаны (есебіне жазбағаны) және (немесе) аудармағаны үшін есебіне
жазылған өсімпұл сомалары;
18) гуманитарлық көмек түрінде алынған мүліктің құны;2009.30.12 № 234-
IV Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) (бұр.ред.қара);
2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа
енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен (2013 ж. 1
қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) 19) тармақша
өзгертілді
19) Қазақстан Республикасында мемлекеттік тiркелуге жататын және
меншiк құқығында бір жыл және меншiк құқығын тiркеген күннен бастап одан да
ұзақ уақыт болатын механикалық көлік құралы мен тіркемелерді өткізу (заңды
тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн
өсімі;2009.30.12 № 234-IV Заңымен (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдi) (бұр.ред.қара); 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы 1
қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V
ҚР Заңымен (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
20) тармақша өзгертілді
20) меншік құқығын тіркеу күнiнен бастап бір жыл және одан да ұзақ
уақыт Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында болатын тұрғын
үйлерді, саяжай құрылыстарын, гараждарды өткізу (заңды тұлғаның жарғылық
капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн өсімі; 2011.21.07. № 467-
ІV ҚР Заңымен 21) тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 21)
тармақша жаңа редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара)
21) бір жыл және одан да ұзақ уақыт Қазақстан Республикасының
аумағында меншік құқығында болатын, меншік құқығы туындаған күннен бастап
өткізу (заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) күніне дейін
нысаналы мақсаты жеке тұрғын үй құрылысы, саяжай құрылысы, жеке қосалқы
шаруашылықты жүргізу, гараж салу болып табылатын жер учаскелерін және
(немесе) жер үлестерін өткізу (заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым
ретінде беру) кезіндегі құн өсімі; 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 22)
тармақша өзгертілді (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 22) тармақша жаңа редакцияда
(2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
22) егер жер учаскесін және (немесе) жер үлесін сатып алуға және
иеліктен шығаруға арналған құқық белгілейтін құжаттарды жасау күндері
арасындағы кезең бір жылды немесе одан да ұзақ уақытты құраса, Қазақстан
Республикасының аумағындағы, меншік құқығы туындаған күннен бастап өткізу
(заңды тұлғаның жарғылық капиталына салым ретінде беру) күніне дейін
нысаналы мақсаты жеке тұрғын үй құрылысы, саяжай құрылысы, жеке қосалқы
шаруашылықты, бау-бақша шаруашылығын жүргізу, гараж салу болып табылатын
жер учаскелерін және (немесе) жер үлестерін өткізу (заңды тұлғаның жарғылық
капиталына салым ретінде беру) кезіндегі құн өсімі;
23) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік мұқтаждар
үшін құнын өтеп сатып алынған мүлік құнының өсімі [10,70 б].2012.26.12. №
61-V ҚР Заңымен 24) тармақша жаңа редакцияда (2013 ж. 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
24) дара кәсіпкер болып табылмайтын жалға беруші жеке тұлғаның жалға
берілген мүлікті күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсаған шығыстарын өтеу
немесе жалға алушының жалдау шарты бойынша төлем есебіне есептелмейтін,
жеке тұлғадан жалға алған мүлікті күтіп ұстауға және жөндеуге жұмсаған
шығыстары;
25) опционды орындау кезінде опционның базалық активінің нарықтық
құнының опционды атқару бағасынан асып түсуі. Опционды жеке тұлғаға беруге
негіз болған тиісті құжатта опционның базалық активі бекітілген баға
опционды орындау бағасы болып табылады;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 26)
тармақша өзгертілді (2010 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
(бұр.ред.қара); 2012.26.12. № 61-V ҚР Заңымен 26) тармақша жаңа редакцияда
(2013 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)
26) егер мұндай тауар бірлігінің құны республикалық бюджет туралы
заңда тиісті қаржы жылына белгіленген және тауарды осындай беру күні
қолданыста болатын айлық есептік көрсеткіштің 5 еселенген мөлшерінен
аспайтын болса, жарнама мақсатында өтеусіз (оның ішінде сыйға тарту
түрінде) берілген тауардың құны;2009.16.11. № 200-ІV ҚР Заңымен 27)
тармақшамен толықтырылды (2009 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді)
27) адамдарды қабылдау және оларға қызмет көрсету бойынша өкiлдiк
шығыстар.2009.30.12 № 234-IV Заңымен 28) тармақшамен толықтырылды (2009
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi)
28) заңды тұлғалардан және дара кәсiпкерлерден алынған, оның iшiнде
қызметкердiң өз жұмыс берушiсiнен алған кредиттердi (қарыздарды,
микрокредиттердi) пайдаланғаны үшiн сыйақыны үнемдеуден түсетiн материалдық
пайда.
Салық ставкалары - жоғарыда көрсетілген табыстарды қоспағанда, салық
төлеушінің табыстарына 10 проценттік ставка бойынша салық салынады.
Қазақстан Республикасындағы және одан тысқары жерлердегі көздерден
алынған дивидендтер түріндегі табыстарға 5 проценттік ставка бойынша салық
салынады [11,57 б].
Салық кезеңі болып салық агенттерінің төлем көзінен салық салынатын
табыстардан жеке табыс салығын есептеуі үшін күнтізбелік ай салық кезеңі
болып табылады. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстардан жеке табыс
салығын есептеу үшін салық кезеңі айқындалады.
1.3 Төлем көзінен салық салынатын табыстар және олардың түрлері
Төлем көзінен салық салынатын табыстарға табыстардың мынадай түрлері
жатады:
1) қызметкердің табысы;
2) жеке тұлғаның салық агентінен түсетін табыстары;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін зейнетақы төлемдері;
4) дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
5) стипендиялар;
6) жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс [12,36 б].
Салықты есептеу, ұстау және төлеу. Жеке табыс салығын есептеуді салық
агенті төлем көзінен салық салынатын табыстар бойынша, салық салуға жататын
табысты есебіне жазу кезінде жүргізеді. Егер өзгеше көзделмесе, жеке табыс
салығын ұстауды салық агенті төлем көзінен салық салынатын табысты төлеу
күнінен кешіктірмей жүргізеді. 2009.12.02. № 133-ІV ҚР Заңымен (2009 жылғы
1 қаңтардан бастап қолданысқа енді) (бұр.ред.қара); 2009.16.11. № 200-ІV ҚР
Заңымен (2009 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлді) (бұр.ред.қара) 3-
тармақ өзгертілді; 2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 3-тармақ жаңа редакцияда
(2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара) Егер
өзгеше көзделмесе, салық агентi төленген табыстар бойынша жеке табыс
салығын аударуды табыс төлеу жүзеге асырылған ай аяқталғаннан кейін
күнтізбелік жиырма бес күннен кешіктірмей өзiнің орналасқан жерi бойынша
жүзеге асырады. Салық агентiнiң құрылымдық бөлiмшелерi қызметкерiнiң
табыстары бойынша жеке табыс салығын аудару құрылымдық бөлiмшелердің
орналасқан жері бойынша тиiстi бюджеттерге жүргiзiледi.
Заңды тұлға өз шешімімен оның құрылымдық бөлімшесі төлеген (төлеуге
жататын) төлем көзінен салық салынатын табыстар бойынша өзінің құрылымдық
бөлімшесін төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы бойынша салық агенті
деп тануға құқылы.
Бұл ретте заңды тұлғаның шешімі немесе мұндай шешімнің күшін жою
мұндай шешім қабылданған тоқсаннан кейінгі тоқсаннан бастап күшіне енеді.
Егер жаңадан құрылған құрылымдық бөлімше салық агенті деп танылған
жағдайда, заңды тұлғаның осындай тану туралы шешімі осы құрылымдық бөлімше
құрылған күннен бастап немесе осы құрылымдық бөлімше құрылған тоқсананнан
кейінгі тоқсаннан бастап қолданысқа енгізіледі. Резидент заңды тұлғаның
шешімі бойынша салық агенттері деп танылған құрылымдық бөлімшелер үшін
әлеуметтік салықты дербес төлеушілер болып танылады. Депозитарлық қолхаттар
бойынша табыстардан салықты есептеуді және ұстауды осындай депозитарлық
қолхаттардың базалық активінің эмитенті жүргізеді. Оңайлатылған декларация
негізінде шағын бизнес субъектілері және шаруа немесе фермер қожалықтары
үшін арнаулы салық режимдерін қолданатын салық агенттерінің жеке табыс
салығын төлеу мерзімдері белгіленген.
2009.30.12 № 234-IV Заңымен мазмұн 161-1-баппен толықтырылды (2010
жылғы 1 қаңтардан қолданысқа енгiзiлдi) Мемлекеттік мекемелердiң
салықты есептеу, ұстау және төлеу ерекшелiктерi:
1. Мемлекеттік органның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi
және (немесе) аумақтық органдары өздерiне бағынысты мемлекеттік мекемелер
қызметкерлерiнiң табыстары бойынша салық агенттерi ретiнде қарастырылуы
мүмкiн.
Жергiлiктi атқарушы органның шешiмi бойынша оның құрылымдық
бөлiмшелерi және (немесе) аумақтық (төмен тұрған) органдары өздерiне
бағынысты мемлекеттік мекемелер қызметкерлерiнiң табыстары бойынша салық
агенттерi ретiнде қарастырылуы мүмкiн. Бұл ретте, осы бапта белгiленген
тәртiппен салық агенттерi деп танылған мемлекеттік мекемелер үшiн
әлеуметтiк салық төлеушiлер деп танылады.
Салықты төлеу салық агентiнiң орналасқан жерi бойынша тиiстi
бюджеттерде жүргiзiледi. Салық агентi жеке табыс салығын есептеудi, ұстауды
және төлеудi белгiленген тәртiппен және мерзiмдерде жүргiзедi. Салық агентi
жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық жөніндегі декларацияны белгiленген
тәртiппен және мерзiмдерде табыс етедi.
Қазақстан Республикасының азаматтары бойынша жеке табыс салығы және
әлеуметтік салық бойынша көзделген декларация есепті тоқсаннан кейінгі
екінші айдың 15 күнінен кешіктірілмей, салық төленетін жердегі салық
органдарына табыс етіледі.2011.21.07. № 467-ІV ҚР Заңымен 1-1-тармақпен
толықтырылды (2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілді)
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар бойынша жеке табыс салығы мен
әлеуметтік салық бойынша декларацияны салық агенті салық төлеу орны бойынша
салық органдарына есепті салық кезеңдері кіретін тоқсаннан кейінгі екінші
айдың 15-інен кешіктірмей табыс етеді. Шаруа немесе фермер қожалықтары үшін
және оңайлатылған декларация негізінде шағын бизнес субъектілері үшін
арнаулы салық режимдерін қолданатын салық агенттері осы режимдер
қолданылатын қызмет бойынша жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
бойынша декларация табыс етпейді. 2009.30.12 № 234-IV Заңымен мазмұн 2-1-
тармақпен толықтырылды (2009 жылғы 1 қаңтардан қолданысқа
енгiзiлдҚұрылымдық бөлiмшелерi бар салық агенттерi бөлiмшенiң орналасқан
жеріндегі салық органына жеке табыс салығы және әлеуметтiк салық жөніндегі
декларацияға құрылымдық бөлiмше бойынша жеке табыс салығының және
әлеуметтiк салықтың сомасын есептеу жөніндегі қосымшаны табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz