Бастауыш сынып оқушыларынң сөйлеу тілін дамыту жұмыстарының әдістемесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

1. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ БҰЗЫЛУНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытуға халық педагогикасының әсері және орны . . . 7

1. 2 Оқушылардың сөздік қорын дамытудың жолдары мен тәсілдері . . . 14

1. 3 Сөйлеу тілі құрамының бөліктері және олардың дамуы, сөйлеудің анатомиялық, физиологиялық механизмі мен сөйлеуі мен естуінде ауытқулары бар балалар . . . . 19

1. 4 Сөйлеу процесінің анатомиялық - физиологиялық механизмі . . . 23

2. СӨЙЛЕУ ТІЛІ БҰЗЫЛҒАН БАЛАЛАРМЕН ІСТЕЛЕТІН МҰҒАЛІМ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ.

2. 1 Байланыстырып сөйлеуді дамыту жолдары . . . 31

2. 2 Байланыстырып сөйлеуді қалыптастырудағы қалып қойған аралықты толтыру жолындағы мұғалім жұмысының мазмұны . . . 33

2. 3 Бастауыш сынып оқушыларынң сөйлеу тілін дамыту жұмыстарының әдістемесі . . . 36

2. 4 Сөзді өзгерту және сөз жасау дағдылары мен байланыстырып сөйлеуді дамыту . . . 43

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 54

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 55

ҚОСЫМША . . . 58

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында оқытудың, білім берудің алғашқы деңгейінің мазмұнындамсы баланың сөз байлығын дамытудың, оның ойы мен тілін дамытуда еркін сөйлеуге үйретуде алатыны ерекше аталған. Өкінішке орай, қазіргі кезде өзіміз көріп - біліп жүргеніміздей, отбасында, көптеген ата - аналар бала тілін дұрыс тәрбиелемеуден, олармен қарым - қатынаста екі тілді сөйлеуі, өнегесіз тәрбие салдарын, балалардың денсаулық жағдайлары, мен педагогикалық қараусыздықтан елімізде психикалық дамуы тежелген балалар саны жылдан - жылға арта түсуде.

Бастауыш сынып оқушыларның сөйлеу тілінің ерекшеліктерін зерттеген ғалымдарды атап өтсек: сөздік қорының шектелуі жайлы зерттеген (Т. В. Егорова, С. Г. Шевченко), сөз жасау процесінің қалыптасуының өзгешелігін (Е. С. Слепович, Г. Д. Тригер) күрделі грамматикалық құрылымдарды қолдану және түсінудегі қиындықтарды (Г. Н. Рахмакова, Л. В. Ясснан), жазба тілінің қалыптасуының ерекше өзгешелігін ( Н. А. Сыпина, Р. Д. Тригер, Г. Н. Рахмакова) тілдің реттеу функциясының жеткіліксіздігін (Д. П. Пускаева, А. Д. Кошелева, И. А. Коробейников) тар зерттей Қазақстандық Қ. Молдабеков бастауыш сынып оқушыларының оқулықтары мен балалар әдебиеті мәтіндерін лингво - статистикалық әдіспен зерттеу арқылы балалар тілінің даму динамикасын анықтауға біраз еңбек сіңірді.

Бүгінгі таңда бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін қалыптастыру мәселесі ана тілімізде толық, арнайы зерттелген емес.

Олай болса, бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін теориялық және әдістемелік зерттеу қажеттігіне орай ана тіліміздегі қазіргі ғылыми әдебиетерде жеткіліксіз қарастырылуы мені дипломдық жұмыс тақырыбын «Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту» деп таңдауыма себепші болды.

Зерттеудің мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту ерекшеліктерін көрсету, олардың тілін мектепке дайындығын анықтау, Балалардың сөйлеу тілін дамыту жолдарын теориялық-әдістемелік тұрғыдан сараптаған ғылыми әдістемелік әдебиеттер негізінде әдіс-тәсілдерді талдап, сөйлеу тілін дамытуға бастайтын жолдарды тұтастықта тану.

Зерттеу пәні: бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілінің даму ерекшеліктерін ескере отырып, олардың сөйлеу тілін дамыту әдістері, жолдары.

Зерттеудің нысаны : бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту үдерісі.

Зерттеудің болжамы: е гер де оқу үрдісінің әр кезеңдерінде оқушылардың сөйлеу тілін дамытуда ғылыми - педагогикалық, жан - жақты тұлғалық, бағдарлық негізде талдау жасалып, оқу - тәлімдік мәні айқындалса және ол әдістемелік тұрғыда қамтамасыз етілсе, бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тіліның даму негізінде білім деңгейі көтеріліп, дербестігі мен шығармашылығы қалыптасар еді.

Зерттеудің әдістері: зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдебиеттерге теориялық талдау жасап, зерттеу, жүйелеу, бастауыш сыныптардағы балалардың сөйлеу тілін дамытуға көмек көрсету мәселесін талдап, қорытындылау, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, байқау, эксперимент нәтижелерін саралау, тиімділігін тексеру.

Зерттеудің міндеттері:

- Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту проблемасын теориялық тұрғыда қарастыру және оны қазіргі кезеңде дамытудың перспективалық бағыттарын айқындау.

- Орта мектептердегі бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту моделін құру.

- Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамуының тәжірибиеден өткізу арқылы бұрынғы оқушылардың сөйлеу тілінің дамуын анықтау.

- Жүргізілген тәжірибиеге негіздей отырып, оқушылардың сөйлеу тілі түзетілуінің даму жолдарын көрсету.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

Бастауыш сынып оқушыларындағы сөйлеу тілін дамыту жолдарын зерттеу деңгейлерін талдау арқылы сипатталды.

«Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту» ұғымының мәні зерттеудің теориялық базасы ретінде ашылды;
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың жолдары айқындалды;
Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту жолдарының ғылыми-әдістемелер жүйесі ұсынылып, тәжірибелік-экспериментте тексеріліп, ұсыныстар жасалды;

Зерттеудің теориялық мәні: Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілінің дамуына көмек көрсетудің жолдарын қалыптастырудағы іс-әрекеттің диалектикалық қағидалары, қоғам, мен ой-пікірдің даму заңдылықтары.

Зерттеудің тәжірибелік мәні:

Зерттеу мазмұны, қорытындылары және әдістемелік ұсыныстарды бала-бақшаларда, мектептерде, әлеуметтік педагогтар, психологтар, яғни педагогикалық кадрлар даярлау жүйесінде және білім беру жүйесінде кадрларды қайта даярлау, мұғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында, оқу-тәрбие үдерісінде қолдануға болады.

Дипломның құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, практикалық бөлім және қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде: зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, нысаны, пәні, ғылыми болжамы, зерттеу міндеттері, зерттеу көздері, әдіснамалық негізі мен зерттеу әдістері айқындалып, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі қорғауға ұсынылған тұжырымдар, зерттеу кезеңдері, дипломның құрылымы қарастырылды.

«Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту» атты бірінші бөлімде мәселенің даму генезисі, зерттелу деңгейлері сипатталды. Негізгі ұғымдардың мәні ашылды, оларға өзіндік тұрғыдан анықтама берілді. Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың қызметі, мақсаттары, міндеттері, ұстанымдары сипатталады, Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудағы жас ерекшеліктері анықталды.

«Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамыту» тақырыбына жазылған екінші бөлімде Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың мазмұны түсіндіріліп, оларға педагог, мұғалім-педагог - ата-ана жүйесі іске асыру тәжірибесі сипатталды, педагогикалық алғы шарттар айқындалды.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижесінде бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытудың тұжырымдары мен ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған қорытындылар мен ұсыныстар беріліп, зерттеу мәселесінің болашағы көрсетілді

Зерттеу базасы: Бұланды ауданы № 5 орта мектебі

1 БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ БҰЗЫЛУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу тілін дамытуға халық педагогикасының әсері және орны

Қазақстан Республикасының білім беру кеңістігінде жалпы білім беретін мектептердің орны ерекше. Білім беруді дамытудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасында білім беру деңгейлерінің бірінші сатысы-бастауыш білім, 1-4 сыныптар деп белгіленген. Бұл жаста баланың ақыл-ойының дамуы, оқу мен тәрбие ісіндегі оқу мен жазу жұмыстарының саналы, сапалы ұйымдастырылуы оң нәтиже беретіні сөзсіз. Ал оның негізгі кілті оқу, сөйлеу дағдысын жетілдіру, дамыту, қалыптастыру болып табылады. Қоғамда қызмет істеуге және өмір сүруге қажетті білім көлемі оқушылар үшін бастауыш сынып оқушыларыныңтан басталатыны белгілі. Бастауыш мектептегі балалардың оқуға, білім алуға деген ықыласын ояту, оқу дағдыларын тұрақтандыру арқылы сөз байлығын сыныптан-сыныпқа көшкен сайын дамыту, жетілдіру, қалыптастыру ісі оңай шаруа емес. Бұл ретте халық даналығының қайнар көзіне бойлаған ұстаз ғана нәтижеге жетеді. Психолог ғалымдардың анықталу бойынша, баланың ой-өрісін, интеллектің дамуы ана тілінде оқып, білім алу арқылы жүзеге асады. Адам қай кезде де өз ойын сөз арқылы жеткізетіні мәлім. Ал сөзге шебер, сөз қадірін білетін қазақ ұлтының ерекшелігін талай ойшылдар, орыс ғалымдары айтып кеткендігі тарихтан аян. Республикада жалпы білім беру жүйесінің мазмұнының ғылыми-әдістемелік негізін айқындаумен айналысатын Ы. Алтынсарин атындағы ғылыми-зерттеу институты, кейінде Ы. Алтынсарин атындағы қазақ білім академиясының мамандары бала тәрбиесінде оқыту мазмұнын анықтауда халықтық педагогиканың таусылмас қайнар көзін ұтымды пайдалану турасында көп тың ойлар айтты. Педагогикалық ойлардың анталогиясына арналған жинақ шығады. Осы материалдарда бастауыш сынып оқушысының сөз байлығын дамытуда ертегі, мақал-мәтел, жұмбақ, жаңылтпаштар, хикая, аңыздардың өлшеусіз мүмкіндігі бар екендігі айтылған. Отбасында бастауыш сынып оқушыларының алдымен ата-анасының әлдиін естіп, ертегіге қанып өссе, біз үшін бұл мәселе айтулы дәрежеде проблема болмас еді. «Бала тәрбиесі-бесіктен» деген тәрбиелік ұғымды әрдайым есте сақтаған қазақ халқы баласын алдымен халықтық дәстүрде тәрбиелеуді ұстанған. Халық қашан да өскелең ұрпақты тәрбиелеудің мәнін, оның қиындығы мен қуанышын, одан шығатын нәтижені біліп отырған. Осы тұрғыдан қарағанда, ауыз әдебиетіндегі шағын жанрлар-мақал-мәтелдер, жұмбақтар, санамақтар, жаңылтпаштар, ойын өлеңдерінің әрқайсысының баланың ой-өрісін, дүниетанымын, қиялын, тілін дамытуда, тәлім-тәрбиесінде терең мән жатыр.

Мақал-мәтелдер-ұзақ жылдар бойы халықтың іс-тәжірибесінен түйінделген даналықтың жемісі. Мақал-мәтелдер - әр кезеңде ата-бабадан ұлағатты сөз, парасатты ой ретінде ұрпақтың еншілеген мол қазынасы. Олар-көлемі жағынан шағын болғанымен, мазмұны кең, ойы терең, тілі өткір де бай мұра. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінінде халықтың өмір сүру барысындағы тәжірибесі, көңілге түйген ақылының кені жатыр. Мысалы, тіл өнері, сөз қадірі туралы мақал-мәтелдердің де үйретері мол.

Тіл қылыштан өткір.

Ойнап сөйлесең де,

Ойлап сөйле, -деп ескерткен.

Мақал-мәтелдер балаға айтатын ойын қысқа да нұсқа түрде жеткізуге үйретеді, сөз қадірін түйсінтеді.

Баланың ойлау қабілетін дамытатын, танымын кеңейтетін тамаша үлгінің бірі-жұмбақ. Ол халықтың ойынан, қиялынан туған ұтқыр да бейнелі шығармасы. Қазақ халқында жұмбақ ерте заманнан қолданылып, қарым-қатынас жасаудың ерекше бір құралына айналғаны белгілі. Үлкендер арасында адамды тану, сынау, әзіл-қалжың, шешендік шеберлігін байқату ойын түрінде қолданылса, балалар үшін жұмбақты дүниенің қыр-сырын білдіртуге, танымы мен қиялын ұштауға, тіл шеберлігіне, ой жүйріктігіне баулу мақсатында қолданған. Жұмбақтар нәрсенің, заттың, құбылыстың жалпы сыртқы көрінісін сипаттау, ішкі мазмұнын білдірту, екінші бір нәрсемен салыстыру, басқа нәрсеге теңеу, ұқсату, баламалау, әсірелеу мазмұнында беріледі. Жұмбақтардың мазмұнында тілдік қолданыстар да сан алуан болып келеді.

Жұмбақталатын нәрсенің ішкі және сыртқы сапа белгілерін сипаттай, оларды айқын ажырату арқылы.

Бір нәрсе іші қуыс сырты томпақ.

Болады денесінде үш-төрт құлақ. (қазан)

Жасырылған затты тұспалдай, өзіндік ерекшеліктерін атай отыра жұмбақтау.

Бар екен үш қанатты ұшып кетпес,

Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.

Өзінің мекнінен шығып кетсе,

Тіршілік көремін деп үміт етпес. (балық)

Жұмбақталған затты екінші бір нәрсемен салыстыру, ерекшелігін ұқсата жасыру мағынасында.

Екі кісі қарауыл қарайды,

Бір кісі шөпшек тереді. (түйенің өркеші, ерні)

Теңей ауыстыру мағынасында жасыру (метафора) .

Сұм жүзді, құралай көзді

Киікше секірген

Бура санды, жолбарыс тонды. (құрбақа)

Эпитет, зорайту арқылы теңей қолдану мағынасында.

Зер -зер кілем, зер кілем,

Көтерейін десем, зор кілем.

(Жер)

Теңеу, салыстыра ұқсату мағынасында жасыру.

Тұрса түйедей,

Жатса қояндай. (Ер тоқым)

Баламалау, ауыстыра екінші затқа ұқсата айту мағынасында.

Көк көйлекті жеңешем,

Көлбең-көлбең етеді. (Түтін)

Төрт бала бірін-бірі қуалайды.

(Арбаның дөңгелегі)

Әсірелеу, жұмбақталған заттың қасиетін зорайту мағынасында. (Гипербола) .

Бір балуан өзі күшті қайраты мол,

Өзінен үлкен затты көтерер ол.

Мейлі қыр, мейлі жота, мейлі төбе,

Қайқаңдап аса берер бәріненде ол.

(Құмырысқа)

Жұмбақтың осындай тілдік ерекшеліктерін балаға анықтап жеткізе білу, туған тілінің байлығын сезінуіне, тілдік қолданыс ерекшеліктерін тануға, сөз саптау, сөйлеу мәдениетін үйренуге, өз ойын шебер де мәнерле етіп, жеткізе білуіне, шығармашылық қабілетін өсіруге көптен көп көмегін тигізеді. Баланың сөздік қорын молайтуға, ұйқастырып сөйлеуге, сан атауын, ретін білдіртуге үйрететін «Санамақ» өлеңіндегі «Бірім-бір», «Екім-екі» деп қайта-қайта қайталануы баланың сандарды есте сақтау қабілетін арттырады. Өлеңнің мазмұны одан әрі тереңдей түсіп, «бір дегенім-білеу»,

«екі дегенім-егеу», - деп әр санды бір сөзге балап айтады. Осында айтылған сөздердің бәрі-тұрмысымызға қатысы бар, заттардың, құрал-бұйымдардың атаулары.

Халық ауыз әдебиеті үлгілері ішінде балаларға арналған жаңылтпаштардың да өзіндік мәні бар. Әдетте жаңылтпаштар айтылуы қиын жеке дыбыстар мен сөздерден тұрады. Мысалы, «Р» дыбысын дұрыс айтуды

Торта қойдым

Орта қойдым

Орта қойдым

Жорта қойдым, -деп жаңылтпаш арқылы үйренеді.

Сөздерді мағынасына қарай дұрыс ажыратып, айтуға баулитын: .

Беріп тайлақты,

Алдым тай, лақты-дейтін жаңылтпашты жай ғана айта салмай, дауыс интоноциясымен дұрыс, мәнерлеп айтуды қажет етеді.

Жаңылтпаштар баланы мүдірмей, шапшаң сөйлеуге үйретеді, тіл мүкістігін түзетеді, сөйлеу мәнеріне жаттықтырады.

Үш кіші ішік піштім,

Бес кіші ішік піштім,

Неше кіші ішік піштім?-дейтін баланы ойлантатын жұмбақ сипатындағы жаңылтпаштар да кездеседі. Мазмұндық жағынан қарағанда тәрбиелеу мақсатында айтылатын жаңылтпаштар да бар. Мысалы:

Атам томағаламаған бүркітті,

Мен томағаламағанда

Кім томағалайды?

Шөмеленбеген шөпті

Мен шөмелемей

Кім шөмелейді?

-деген жаңылтпаштар іс-әрекеттің жөн-жосығын білуге үйретеді, сөздік қорын байытады. (Бүркітті томағалау, шөпті шөмелеу) .

Жаңылтпаштар баланы сөз мағынасын бұрмаламай, абайлап, анық сөйлеуге үйретеді. Айналадағы көріністер мен құбылыстармен таныстыратын қызықты жанр.

Баланың тілін ширатуда ойын-өлеңдерінің берері мол. Ауыз әдебиетіндегі

«Қуыр-қуыр, қуырмаш», «Ұшты-ұшты», «Кім керек?» т. б. ойын-өлеңдері баланың танымын кеңейтіп, байқампаздыққа, зеректікке тәрбиелеп, тілін ширатады. «Қуыр-қуыр, қуырмаш» өлеңі балаға саусақтарының атын (бас бармақ, сұқ саусақ, ортан қол, аты жоқ қол, шынашақ) теңеу аттарын (бас бармақ, балалы үйрек, ортан терек, шылдыр шүмек, кішкене бөбек) үйретеді. Сол сияқты жан-жануарлар, аң-құстар, табиғат құбылыстары жайындағы «Бір қазан сүт», «Қарға-қарға, қарғалар» «Сауысқан», «Бақа», «Түйе-түйе, түйелер» және т. б. өлең-тақпақтар да баланың танымын кеңейтіп, тілдерін ширатады. Мысалы, «Бір қазан сүт» өлеңі арқылы іс-әрекеті кезіндегі қалпын, өзіне тән дыбыстауын біледі, ол дыбыстарды бейнелейтін сөздерді үйренеді. Осыған еліктеп басқа да құстардың, аңдардың дыбыстауына мән бере бастайды. Оқушылардың тілін ширатуда, сөздік қорын молайтуда, бейнелі, көркем сөйлеуге үйретуде, сөйлем мәдениетіне тәрбиелеуде халық ауыз әдебиеті үлгілерін оқытудың маңызы зор.

Сөйлеуді меңгерту оқушының айтайын деген ойын ауызша және жазбаша түрде екінші адамға түсінікті етіп жеткізуін қамтмамасыз ету болса, ал сөйлеуді үйрету күнделікті жағдайларға байланысты іске асып отыруы қажет. Сөйлеуді меңгертуде оның функционалдық қызметіне қажетті мынадай құрылымдық жүйе қалыптастырылса, бұл іс біршама тиімді түрде жүзеге асар еді.

Сөйлеу үрдісін дайындауға бағытталған материалдар (лексикалық минимум, тірек сөздер, оқушыға бұрыннан таныс сөздер)

Сөйлеу үрдісін құрастыруға бағытталған материалдар (тілдесім диологтар)
Сөйлеу үрдісін жүйелеуге бағытталған материалдар(шағын функционалдық мәтіндер, яғни лексикалық минимум мен тілдесім диологтарының қолданылған көріністері, көркем мәтіндер үлгілері)
Коммуникативтік- қатысымдық әрекетті іске асыруға бағытталған материалдар(түрлі жаттығулар)
Өзін - өзі тексеру және бағалау әрекеттері(тестілік)

Д. Эльконин жазбаша тіл ауызша сөйлеудің қызметі, қолданылу ерекшелігіне ғана емес, ішкі құрылымының қалыптасуы жөнінен де ерекшеленетінін, оның түрлі жағдайларға тәуелді емес екендігін, баланың ауызша сөйлеуіне қарағанда ерікті екендігін дәлелдеу үшін өзінің зерттеулерін бастауыш сынып оқушыларының жазбаша тіліне, оның қалыптасу кезеңдеріне сәйкес құрды. Ол жазбаша тілді пікірлесудің, ойды қалыптастырудың ерекше тәсілі ретінде түсінгісі келді және оның грамматикалық формаларға емес, психологиялық күйге қалай әсер ететінін зерттеді. Бастауыш сынып оқушыларында жазба тілді қалыптастыруда ерекше маңызды еркін сөйлеудің негізгі мүмкіндіктері көшіру мен жаздыртуда емес, еркін хат жазуға үйрету екендігін көрсетті. Оның ойынша, жазбаша тіл ойды тәртіпке, жүйеге келтіреді, баланың ой тасқындарын реттеп, оны ауыспалы мағынада бере білуге үйретеді. Бірақ баланың ойды реттеп бере алуы оның пікірлесу, жағдайға бейімделу қабілетінің қалыптасу мүмкіндігі бар-жоқтығына байланысты. Ал оқушылардың жазбаша тілдің психологиялық механизмдерін меңгеру ерекшеліктеріне қарай, олардың ауызша тілі де икемді әрі еркін бола түседі. Ал мектептегі сөйлеу мәдениетін қалыптастырып, дамыту балалардың сабақтағы оқу әрекетін дұрыс ұйымдастыруға байланысты десек, бұл өз кезегінде оқыту мазмұнынан туындайды. Сондықтан да өз зерттеуіміздегі «балалар тілі» деген тіркестің бастауыш сынып оқушыларының оқулықтары мәтіндеріндегі сөз, сөз формасы мен сөйлемдердің балалар тілі арқылы қолданысқа түсетіндігін, мектептегі оқыту барысында бұл сөздерді олардың толық меңгеретіндігін есепке ала отырып алынған тіркес екендігіне назар аудартқымыз келеді.

Балалар тілін, олардың сөйлеу қызметін зерттеу тілшілер мен психологтарды, әсіресе, ХІХ шы ғасырдың соңында көбірек қызықтыра бастады. Осы кезеңде түрлі жастағы балалар тілін статистикалық әдіс-тәсілдермен зерттеудің алғашқы қадамдары жасалды. Атап айтқанда, Н. А. Рыбников, А. Н. Гвоздев, Э. Штейнфельдт, А. Люблинская, М. Р. Львов, т. б. балалар тілін квантитативтік әдіспен зерттеушілердің алғашқы өкілдері болды. Қ. Молдабек бастауыш сынып оқушыларының оқулықтары мен балалар әдебиеті мәтіндерін лингво-статистикалық әдіспен зерттеу арқылы балалар тілінің даму динамикасын анықтауға біраз еңбек сіңірді. Зерттеуде бастауыш сынып оқушыларының оқулықтары мен балалар әдебиеті мәтіндеріндегі сөз қолданыстардың игерілу, меңгерілу шамасын анықтау мақсатында қала және дала мектептерінде арнайы эксперименттер жүргізіліп, алынған зерттеу нәтижелерін лингвостатистикалық әдіспен зерттеу арқылы алынған қорытындылармен салыстыра отырып, мектеп оқулықтарындағы мәтіндердің оқушылардың сөздік қорын кеңейту мен байыту мақсатындағы қызметіне лайықты бағалар берілген.

Жоғарыда айтылған мәселелерді ескере отырып, осы зерттеулерді әрі қарай толықтыру мақсатында мына төмендегі жайттарды анықтауға жұмысымыздың ерекше маңызды мәселесі деп есептейміз.

Мектептегі оқытудың алғашқы кезеңіндегі бала тілінің дамуы, меңгерілген лексиканың сандық және сапалық ерекшеліктері.
ауызша тілді меңгерудің жүйесіз, ретсіз түрінен мектепте морфология мен лексиканы оқып-үйренудің жүйеленген үлгілеріне көшу.
сөздік қордағы лексикалық бірліктердің синонимдік қатарын толықтыру және меңгерген лексиканың семантикасын және экспресивтік мәндегі сөздердің мағыналарын ұғыну.
оқып үйренуге арналған минимум сөзддіктерге тілімізде жиі кездесетін және жаңа мәнге ие сөздерді сұрыптап ала білу.

Қазіргі тіл білімінің даму тәжірибесі көрсеткендей, тілдің түрлі топтарының лексикасы мен морфологиясын салыстыруға және оның нәтижелерін алуға жағдай туғызатын мәтіннің квантитативтік әдісінің ерекше тиімді түрі: жиілік сөздік, алфавитті-жиілік сөздік және кері алфавитті-жиілік сөздіктер алу болып табылады. Бұл сөздіктер арқылы бастауыш сынып оқушыларының оқулықтарының тілін тілдің басқа түрлі салаларымен салыстыруға және квантитативтік әдіс арқылы алынған бастауыш сынып оқушыларының оқулықтары мәтіндеріндегі сөз қолданыстарды анықтап, алынған зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, оқушыларға ана тілінде меңгертудің тиімді әдіс-тәсілдерін қолдануға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.