Геометриялық фигураларды оқыту әдістемесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
М. Мәметова атындағы Қызылорда гуманитарлық колледжі
коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Геометриялық фигураларды оқыту әдістемесі

Пәні: Математиканың теориялық негіздері және математиканы оқыту әдістемесі
Тобы: ББ-Б-14к
Орындаған: Орынбаева Б.А
Қабылдаған: Тілеумбетова И.А

Қызылорда, 2017
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І . ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ФИГУРАЛАРДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1.Геометриялық материалды оқыту әдістемесі
1.2. Геометрия негізгі түсініктері.Нүктемен танысу әдістемесі
1.3. Сызықпен , кесіндімен таныстыру әдістемесі
1.4.Сәулемен , бұрышпен таныстыру әдістемесі
1.5.Шеңбермен , дөңгелекпен танысу әдістемесі
1.6.Геометрия және алгебра элементтерін оқыту теориясы мен
технологиясы
1.7.Геометриялық фигураларды сабақтарды қолдану
ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ. Сабақ жоспары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Білім беру жүйесінің барлық буындарына, соның ішінде бастауыш буынға зор жауапкершілік жүктейді. Өйткені білім мен тәлім-тәрбиенің негізі бастауыш мектепте қаланады.
1-4 сыныптардағы математика оқулықтарының әрқайсысының аса маңызды ерекшеліктерінің бірі - қарастырылатын мәселелердің және оқушылардың игеруі тиіс білік пен дағдыларының іргетасы болып табылатын, математика ғылымының негізгі қағидаларын айшықтап көрсетумен және түсініп сезінумен сипатталатын теориялық білімнің жетекшілік рөлін қамтамасыз ету болып табылады.Ал теориялық білім жайында сөз болғанда, тек қана терминдермен және анықтамалармен шектеліп қалмайды, керісінше, тәуелдіктерді, заңдарды және т.б.игеруге де ерекше мән береді,яғни оның жан-жақтылығын да ескереді.
Оқулықта әр сабақтың жаттығулар жүйесіне негізделген жұмыс әдістемесінің үлгісі берілген.Оқулықтағы тапсырмалардың берілу формасы; түрі; көлемі;орналасу қалпы және рет-тәртібі әр оқушының өздігінен оқу іс-әрекетін қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді. Оқушы мұғалімнің педагогикалық әсерінің объектісі ғана емес; оқытудың белсенді субъектісі деңгейіне көтерілуі керек.Осыған қолайлы жағдай туғызу мақсатында тапсырмалар жүйелі жасалған және орындалатын амалдар мен іс-әрекеттердің түрін және рет-тәртібін анықтауға септігін тигізетін алгоритмдер мен нұсқаулар нақты жаттығулар бойынша келтіріледі.
Зерттеу жұмысының мақсаты :Өскелең ұрпаққа білім мен тәрбие беру мәселесін жан-жақты жетілдіру қажет. Осыған орай бастауыш мектепте оқытылатын пәндерден жаңа мемлекеттік стандарт, бағдарламалар жасалып, соларға сәйкес оқу-әдістемелік кешендер жазылды, оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың жаңа жүйесі мектептердің тәжірибесіне енгізілуде, яғни педагогикалық ғылымның озық идеялары мен жинақталған тәжірибелердің нәтижелері жаңа жағдайларда өзінің қолданысын тауып отыр.
Сондықтан да бастауыш сыныптарда математиканы оқыту процесінің және оның құрамды бөліктерінің өзіндік ерекшеліктерін айқындайды:
+ Математиканы оқытудың мақсаты тұжырымдалады;
+ Кімді оқытамыз, яғни бастауыш буындағы оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктері зерттеледі,
+ Оқытудың мазмұны анықталады және оны қарастырудың тәртібі негізделеді;
+ Оқытудың әдіс-тәсілдері іріктеледі;
+ Оқытудың құрал - жабдығының түрлері ұсынылады;
+ Оқытуды үйымдастыру түрлері айқындалады;
+ Оқытудың нәтижелері және олардың нақты деңгейінің қандай болу керектігі анықталады.
+ Геометриялық кеңістік ұғымдары жөніндегі білімдерін жалпылау.
+ Геометриялық фигураларды бір бірінен ажыратуға машықтандыратын тапсырмалар қайталау және пысықтау мақсатында кездесуі мүмкін және олардың бәрі жаңадан еңгізіліп отырған түсініктермен тығыз байланысты қарастырылған жөн.

Зерттеу жұмысының міндеті:
+ Бастауыш мектеп математикасының мазмұны , оны оқытудың ерекшеліктері анықталады және оны ғылыми негізі жасалады;
+ Математика курсының мазмұны мен логикалық құрылымы және ғылыми - техниканың бүгінгідаму деңгейіне сай негізделеді;
+ Бастауыш буында математиканы оқытуға қатысты жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары , озық тәжірибе жұмыстары өз деңгейнде қарастырылады.
+ Геометриялық кеңістік ұғымдары.

І . ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ФИГУРАЛАРДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
1.1.Геометриялық материалды оқыту әдістемесі
Геометриялық материал бастауыш сыныптарда бөлек тақырып болып қарастырылмайды. Геометриялық материал арифметикалық және алгебралық материалдармен тығыз байланыста қарастырылады. Геометриялық материалдардан бастауыш сыныпта: кеңістік туралы түсінік, нақты фигура туралыұғым, геометриялық фигуралармен байланысты қарапайым ұғымдар , оларды ажырату, геометриялық шамаларды өлшеу, фигураларды салудың бастама білігін қалыптастыру, әр түрлі геометриялық шамалармен таныстыру және т.б. қарастырылады. Геометриялық фигуралардың 1-сыныпта бұрын беріліп жүргеннен гөрі біршама кеңейтіліп берілу себебі пәнішіндік мұқтаждықтан және қажеттіліктен туындайды. Өйткені олар алдағы уақытта көрнекілік ретінде жиі қолданылады, сондай-ақ дамытушылық сипаттағы жаттығулар мен тапсырмаларды орындауға тірек білім болып табылады; ал олардың ішіндегі шығармашылықпен байланыстылары, көбінесе геометриялықфигураларды бөліктерге бөлу және бөліктерден құрастыруды көздейді. Геометриялық фигуралар жайында түсініктер де біртіндеп тиянақталып, дами түседі. Осы уақытқа дейін геометриялық фигуралар бір тұтас деп түсіндіріліп келсе, енді олардың элементтерімен таныстыру жүзеге асырылады. Осыған орай үшбұрыштың және шаршының қабырғалары - кесінділер, ал бұрыштың қабырғалары - сәулелер, олардың төбелері- нүктелер болып табылатынына назар аударылады. Сонымен бірге үшбұрыштың , төртбұрыштың (бес, алты бұрыштың) элементтері ( бұрыштың төбелері, қабырғалары )аталу сандарымен (3,4,5,6) сәйкестендіріледі. Геометриялық фигуралардан бастауыш сыныпта : сызықтар (түзу , қисық, тұйықталған және тұйықталмаған қисық сызықтар); нүкте; сәуле; бұрыштар қарастырылады.
Сондай-ақ , көпбұрыш; тіктөртбұрыш; шаршы; тік , сүйір, доғал бұрыштар; текше; шеңбер; дөңгелек; параллелепипед; параллель ; перпендикуляр түзулер оқытылады.
Тақырыптың міндеттері :
1. Геометриялық фигуралар туралы түсініктерін қалыптастыру
2. Сызбалық және өлшеуіш аспаптардың көмегімен және оларды пайдаланбай ( көзбен өлшеу, қолдан сызу, т.с.с) оқушыларда өлшеудің және геометриялық фигураларды салудың машықтық біліктерін қалыптастыру.
3. Кеңістік ұғымдары жөніндегі білімдерін жалпылау.
4. Геометриялық фигураларды бір-бірінен ажыратуға машықтандыратын тапсырмалар қайталау және пысықтау мақсатында кездесуі мүмкін және олардың бәрі жаңадан енгізіліп отырған түсініктермен тығыз байланысты қарастырылады.
Тапсырмалар :
Геометриялық материалды оқытуды мынадай қағидалар басшылыққа алынды:
* Геометриялық материалдарды оқыту барысында оқушылардың мектепке дейінгі және күнделікті өмірден алынған білімдеріне сүйенеді.
* Геометриялық фигуралар тек оқытудың мақсаты ғана емес, оқытудың құралы да, геометриялық материалдар санларды нөмірлеу, арифметикалық амалдар, мәтінлі есептер, үлес сияқты мәселелерді оқыту баысында көрнекі құрал ретінде пайдаланылады:
* Геометриялық ұғымдарға (тік бұрыш, шаршы және периметрден басқаларына) анықтама тек қана онтенсивті түрде көрсету арқылы беріледі,
* Геометриялық материалдар оқушылардың ойлау қабілетін дамыту үшін де пайдаланылады;
* Геометриялық материалдар оқушыларға ойлау қабілетін дамыту үшін де пайдаланылады;
* Геометриялық материалдар оқушыларда практикалық іскерліктер қалыптастырады.

Жалпы геометриялық материалдар жайлы оқушыларда берік білім қалыптастыру үшін мынадай геометриялық мағынада тапсырмалар қарастырылады:
1. Геометриялық фигураларды санау материалдары ретінде пайдалана алады.
2. Геометриалық шамалар ( ұзындық, аудан) және оларды өлшеу жайлы түсінік қалыптастырылатын есептер.
3. Көптбұрыштың периметрін , ауданын табуға арналған есептер.
4. Салу есептері
5. Геометриялық фигураларды саралауға (классификациялау) арналған тапсырмалар. (Бір топ фигуралар ішінен үшбұрыштарды теріп жаз деген сияқты).
6. Фигураны бөліктерге бөлу немесе керісінше элеметтері бойынша фигура құрастыру.
7. Әріпті пайдалана отырып геометриялық сызбаларды оқу, жазу.
8. Нәрселердің немеес оның қандай да бөлігінің геометриялық формасын анықтау.

1.2. Геометрия негізгі түсініктері.Нүктемен танысу әдістемесі
Әлі адамдар ештеңе білмейтін , ештеңе қолдарынан келмейтін ертедегі алғашқы заманарда да олар өздеріне әр түрлі пішінде үйлер салып , құнарлы жерлерді өлшеп , оларды учаскелерге бөлді. Біртіндеп өлшеумен және тұрғызумен байланысты дағдылар, әр түрлі ережелер пайда болды. Осылайша геометрия ғылымы пайда болды. Осылайша геометрия ғылымы пайда болды, ол грек тілінен аударғанда жер өлшеу деген мағынаны білдіреді. [1]
Оқушы өзін қоршаған ортадағы заттардың ішінен текше, тік бұрышты параллелепипед, пирамида, конус, призма, цилиндр пішінді заттарды оңай таба алады.Бұлар - көлемді фигуралар немесе геометриялық денелер.

Суреттен көлемді фигуралар - геометриялық денелердің бейнелерін көруге болады. Оқушы өзі де үшбұрыш, тіктөртбұрыш, шаршы , көпбұрыш, шеңберді оңай сала алады. Бұлар - жазық геометриялық фигуралар. Ал жазық фигуралар дегеніміз не?
Олардың ерекшелігі сонда , әрбір жазық фигураны қағаз бетінен қиып алуға және үстел бетіне тұтасымен орналастыруға немесе тақтаға ілуге , қатты қағазға жапсыруға болады. Ал мұндай көлемді фигуралармен істеуге болмайды.
Жазық геометриялық фигуралар

Нүктелерді латын алфавитінің бас әріптерімен белгілейді. Сен суреттен А,В,М нүктелерін көріп тұрсың. Нүктені белгілеу үшін былай айтылады: А нуктесі, В нуктесі, М нуктесі .
Сыззу кезінде түзуді бейнелеу үшін сызғыш қолданылады. Бірақ сызбада біз түзудің бөлігін ғана көрсете аламыз. Сондықтан да түзуді басы да, ұшы да жоқ шексіз деп айтады.
Түзуді бір кіші әріппен немесе латын алфавитінің екі бас әрпімен белгілейді.
Нүктемен танысу әдістемесі.
Мақсаты: геометриялық фигуралармен таныстыру (нүкте,сәуле,бұрыш) және оларды бір бірінен ажыратуға үйрету.
Қарындаштың немесе қаламның ұшы және олардың қағаз бетінеқалдыратын іздері-нүкте жайында түсінік беріледі. Түзу сызықпен танысудан кейін балалар нүктені түзеуге қоюды,берілген 1,2,3 нүктелер арқылы түзу сызықтар жүргізуге,оған қатысты нүктенің орнын анықтауға үйренеді. 3-сыныптың 3-тоқсанында оқушылар нүктенін латынның бас әріптерімен белгіленетінін үйренеді. Мысалы К,М,О,А,Е және т.б. Олар нүктенің қасына жазылады. Балалар нүктелерді әріптермен белгілеуге және белгіленген нүктелерді оқуға жаттығады. [2]
Қарындаштың немесе қаламның ұшы және олардың қағаз бетіне қалдыратын іздері- нүкте жайында түсінік беріледі. Термин енгізіледі

А● М ●
● ●В

Былай айтылады: а түзуі , СD түзуі
Бір нүкте арқылы неше түзу болса да жүргізуге болады
Бір нүкте арқылы неше түзу болса да жүргізуге болады
Екі нүкте арқылы тек бір түзу ғана жүргізуге болады
Екі нүкте арқылы тек бір түзу ғана жүргізуге болады

Түзу шексіз болғандықтан , оны өлшеуге болмайды. Оқушылардың естеріне түсірген барлық геометриялық фигуралар нуктелер және түзулерден тұрады.
Сәуле
Егер бір нүкте белгілеп , одан түзудің бөлігін жүргізетін болсақ, онда сәуленің кескіні пайда болады.
Түзудің бөлігі жүргізілетін нүкте сәуленің басы деп аталады. Сәуленің ұшы жоқ.
Сәулені бір кіші әріппен немесе латын алфавитінің екі бас әрпімен белгіле.

Геометриялық материал бастауыш сыныптарда бөлек тақырып болып қарастырылмайды. Геометриялық материал арифметикалық және алгебралық материалдармен тығыз байланыста қарастырылады. Геометриялық матриалдардан бастауыш сыныпта: кеңістік турады түсінік, нақты фигура туралы ұғым, геометриялық фигуралармен байланысты қарапайым ұғымдар,оларды ажырату, геометриялық шамаларды өлшеу, фигураларды салудың бастама білігін қалыптастыру, әр түрлі геометриялық шамалармен таныстыру және т.б. қарастырылады. [3]
Геометриялық фигуралардың 1-сыныпта бұрын беріліп жүргеннен гөрі біршама кеңейтіліп берілу себебі пәнішіндік мұқтаждықтан және қажеттіліктен туындайды. Өйткені олар алдағы уақытта көрнекілік ретінже жиі қолданылады, сондайақ дамытушылық сипаттағы жаттығулар мен тапсырмаларды орындауда тірек білім болып табылады; ал олардың ішіндегі шығармашылықпен байланыстылары, көбінесе геометриялық фигураларды бөліктерге бөлу және бөліктерден құрастыруды көздейді. Геометриялық фигуралар жайындағы түсініктерде біртіндеп тиянақталып, дами түседі. Осы уақытқа дейін геометриялық фигуралар бір тұтас деп түсіндіріліп келсе, енді олардың элементтерімен таныстыру жүзеге асырылады. Осыған орай үшбұрыштың және шаршының қабырғалары-кесінділер, ал бұрыштың қабырғалары-сәулелер, олардың төбелері-нүктелер болып табылатынына назар аударылады. Сонымен бірге үшбұрыштың,төртбұрышты (бес,алты бұрыштың) элементтері(бұрыштары,төбелері,
қабырғалары) аталу сандарымен (3,4,5,6) сәйкестендіріледі. Геометриялық фигуралардан бастуыш сыныпта:сызықтар (түзу,қисық,тұйықталған және тұйықталмаған қисық сызықтар); нүкте;сәуле;бұрыштар қарастырылады.
Сондай-ақ,көпбұрыш; тіктөртбұрыш, шаршы, тік, сүйір, доғал бұрыштар, текше, шеңбер, дөңгелек, параллелепипед, параллель, перпендикуляр түзулер оқытылады.
Түзу сызықпен танысудан кейін балалар нүктені латынның бас әріптерімен белгілейтінін үйренеді. Мысалы: D,K,M,O,E,A және т.б. Олар нүктенің қасына жазылады( үлгісі тақтаға жазылады). Балалар нүктелерді әріптермен белгілеуге және белгіленген нүктелерді оқуға жаттығады. [4]
Жалпы геометриялық метериалдар жайлы оқушыларда берік білім қалыптастыру үшін мынадай геометриялық мағынада тапсырмалар қарастырылады:
1. Геометриялық фигураларды санау метериалдары ретінде пайдалана алады.
2. Геометриялық шамалар (ұзындық, аудан) және оларды өлшеу жайлы түсінік қалыптастырылатын есептер.
3. Көпбұрыштың периметрін,ауданын табуға арналған есептер.
4. Салу есептері.
5.Геометриялық фигураларды саралауға (классификациялау) арналған тапсырмалар. (Бір топ фигуралар ішінен үшбұрыштарды теріп жаздеген сияқты).
6. Фигураны бөліктерге бөлу немесе керісінше элементтері бойынша фигура құрастыру.
7. Әріпті пайдалана отрырып геометриялық сызбаларды оқу,жазу.
8. Нәрселердің немесе оның қандай да бөлігінің геометриялық формасын анықтау.

1.3. Сызықпен , кесіндімен таныстыру әдістемесі
1- Сынып оқушыларының түзу сызық туралы түсініктері әр түрлі машықтық
жаттығуларды орындау арқылы қалыптасады. Мұндайда түзу сызықты қисықпен сәйкестендіреді. Мысалы, жіпті созып қарайды, салынған суретін қарайды, қағазды сызық бойынша қияды, әрбіреуінде сызық қисық немеес түзу қалай пайда болғанвн айтып отырады.Балалар жазықтықта кез келген бағытта сызылған түзу сызықты тануы, оны қисықтан айыра білуі, сызғыш көмегімен түзу сыза білуі керек. Осы мақсатта оқушылар түзу және қисық сызықтар жүргіжеді. Оларды айналадағы заттардан, тақтада сызылған сызықтар ішінен табады және көрсетеді. [5]
Жаттығуларды орындау барысында балалар түзудің кейбір қасиеттерімен танысады. Мысалы, нүкте арқылы түзу немесе қисық, ал екі түкте арқылы тек қана бір түзу, бірнеше қисықты жүргізуге юолатынын бақылайды.
Егер нүкте қағаз бетімен қозғалатын болса сызық пайда болады. Сызық сызғыш арқылы жүргізілген болса түзу болады.Ол қисық бола алады. Түзу сызықтың бөліктерінен тұратын сызық сынық деп аталады.Сызықтардың да нүктелер сияқты түсі, иісі, қалыңдығы, ені болмайды. Бірақ олардың ұзындығы болады және ол шексіз болуы мүмкін. Қисық сызықтардың бұрыштық нүктерелері болады. Сызықтар тұйық және тұйық емес болады. Тұйық сызық жазықтықта ішішне шексіз түзу, тіпті сәуле жүргізіге мүмкін емес шектелеген фигураны бейлейді. Егер сызық сызғышпен ешқандай бөлігінде сәйкес келмесе , онда оның қисық болғаны. Қисықтар тұйықталған және тұйықталмаған болады.Егер кейбір бөліктері сызғышпен сәйкес келіп, бірақ түгел сәйкес келмесе онда ол - сынық болады. Сфнфқтфң сыну нүктесі оның төбесі деп аталады. Тұйықталған және тұйықталмаған сынықтар болады. Сынықты құрайтын кесінділер оның бөліктері болып табылады
АВСD- СЫНЫҚ
А,В,С,D - төбелері
АВ, DС, СD, DЕ- бөліктері

Кесіндімен таныстыру әдістемесі
Мақсаты: кесінді жайында түсінік беру және оларды басқа фигуралардан ажыратуды үйрету,кесінді салудың ерекшелігімен таныстыру. М-1-сынып 13 бет.
Сымның қиындысын алып,басымен ұшын көрсетіп немесе тақтаны жиектеп керілген жіптін үстінен борды жүргізіп, жіпті тартып, жіберіп қалса,тақта бетіне із түседі. Оның екі ұшын нүктемен тұйықтап,бұл кесінді деп түсіндіреміз. [6]

1.4.Сәулемен , бұрышпен таныстыру әдістемесі
Нүктемен түзу туралы білімді пайдаланып, оқушыларды сәуле туралы ұғымды түсіндіруге болады. Сәулемен танысу машықтық жұмысты орындау процессінде отеді:
1) нүкте саламыз
2)нүктеге оңға қарай түзу сызық жүргіземіз (бұл сәуле екенін айтамыз. Нүкте-сәуленің басы,сәуле оңға бағытталған).
3)латын әрпімен сәуленің басын белгілейміз
4)әр түрлі бағытта сәулелер салу.
Сәуле деп текке аталмаған. Ол күн сәулесін немесе жарық түсіргішті еске түсіреді. Солар сияқты математикалық сәуленің басы бар да,соңы жоқ болады. Сәуле латынның екі бас әрпімен белгіленеді, оның алғашқысы сәуленің басын, ал екіншісі-сәуленің кез келген ішкі нүктесін белгілейді. [7]
Сәуле-MN, M-сәуле басы
Бұрышпен танысу әдістемесі.
Бұрышты қағазды бүктеп шығарып алуға немесе әр түрлі құралдармен бұйымдардан көрсетуге болады.
Мақсаты: геометриялық фигуралармен таныстыру (нүкте,сәуле,бұрыш) және оларды бір бірінен ажыратуға үйрету.
1)сәулелер арасындағы жазықтық бөлігін басқа түспен бояймыз (бұрыш)
2)қағаз бетіне бұрыш саламыз да оны қиып аламыз. Бұрыш үлгісі (моделі) бойынша бұрыштың төбелерімен қабырғаларын таныстыру.
3)айналадағы заттардын бұрышты табу, шама бойынша бұрыштарды салыстыру. Балаларды бұрышпен бірге оның ішкі облысы жөнінде түсінік қалыптастыру үшін алғашқы кезеңдерде бұрыштардың қағаздық үлгілерімен жұмыс жасайды. (ермексазбен жұмыс жасату). Бұрыштың өлшемі оның қабырғаларының ұзындықтарына тәуелді емес, қабырғаларының бір -- біріне қатысты өзара орналасуына байланысты-қабырғалары неғұрлым бжақын болса, бұрыш аз,ал қабырғаларының арасы қашық болса,бұрыш үлкен болады
Басы ортақ екі сәуле жазықтықты екі бөлікке бөледі. Осының кіші бөлігі бұрыш деп аталады. Сәулелер бұрыштың қабырғалары деп аталады,ал олардың ортақ бастаулары бұрыш төбесі деп аталады. [8]
Бұрыш үш нүктемен бнлгіленеді: ьіреуі бір қабырғасында, екіншісі-төбесінде, үшіншісі-екінші қабырғасында. Бұрышты белгілеуде таңбасы пайдаланылады. Мысалы ABC-ABC бұрышы. Бас нүктесі ортақ екі сәуле жазықтықты екігебөледі. Осының кішісі бұрыш деп аталады. Сәулелердің өздері бұрыш қабырғалары, ал олардың ортақ нүктесі бұрыш төбесі деп аталады. М-2-сынып. 83-бет.
Сүйір бұрыш. Егер тік бұрыштың ішінде сондай төбе мен бұрыш салатын болсақ,ол тік бұрыштан кіші болады. Мұндай бұрыштар сүйір бұрыштар деп аталады.

Доғал бұрыш. Егер бұрыш тік бұрыштан үлкен, бірақ екі түзуден кіші болса доғал бұрыш деп аталады.

1.5.Шеңбермен , дөңгелекпен танысу әдістемесі.
Тақтадан циркуль көмегімен, ал оқушылар дәптерінде қисық тұйық сызық сызады. Сызық шеңбер деп аталатынын таныстырамыз. Оқушылар шеңбермен дөңгелек ұғымдарын айыру үшін арнайы тапсырмалар беріледі. Мысалы, шеңбер сал,дөңгелекті боя,дөңгелекпен шеңбердің центрын,сонымен қатар шеңберге тиісті және тиісті емес нүктелерді белгілету. [9]
Шеңбер тұйық қисық. Барлық нүктелер бір нүктеден бірдей қашықтықта орналасса, оны шеңбердің центры деп атайды. Бұл қашықтық шеңбердің радиусы деп аталады. Шеңберді шаблон немесе циркульдың көмегімен салады. Шаблон арқылы салынған шеңбердің центрын табу қиын. Ал циркульмен салынған болса,циркульдың бір аяғы центрда орналысады.
Шеңбер; O-центр
AO=BO=CO=DO-радиустары
Радиус-шеңбер нүктесінен оның центріне дейін қашықтық.
Диаметр-центр арқылы өтетін шеңбердің екі нүктесін қосатын кесінді.
Шеңбер диаметры әрдайым оның радиусынан екі есе үлкен болады.
Дөңгелекпен танысу әдістемесі.
Шеңбер сызып,шеңбер бойынша дөңгелек қиып аламыз, ал оқушылар шеңбердің ішіндегі бетті штрихтайды. Шеңбердің бұл бөлігі дөңгелек екені таныстырылып,дөңгелектің центры белгіленеді. Шеңберден нүкте салынады да, ол центрмен қосылалы. Бұл кесінді-шеңбердің радиусы. Бірнеше радиустар жүргіземіз,өлшейміз,олар өзара тең деген қортынды жасаймыз.
Дөңгелек-шеңбермен шектелген жазықтықтың бөлігі.
О-шеңбермен дөңгелектің центры;
ОА-радиус.
Текшемен танысу әдістемесі.
Текше 3-сыныпта қарастырылынады. Балалар текшені қарастыру кезінде қабырғаларымен,қырларымен,төбелерме н танысады. Бұл-текше,оның үш өлшемі бар: ұзындығы-1 см,ені-1 см,биіктігі-1 см. Бұл текшенің көлемі 1 см (1 текше метр).
Текшенің көлемін өлшегеннен кейін оқушылар текшені салумен танысады. Бұл былайша жүзеге асады:бұл-текше. Оның 8 төбесі бар. Оның 2 төбесін қосатын кесіндіні қабырғасы деп атаймыз. Барлық қабырғаралының ұзындықтары бірдей. Текшенің 6 жағы (алдынғы,артқы,төменгі,жоғарғы,оң және сол жағы) бар (текшенің суретін салу,қабырғаларын санау).

1.6.Геометрия және алгебра элементтерін оқыту теориясы мен технологиясы
Бастауыш сыныптарда геометрия элементтерін оқытудың негізгі міндеттері:
oo оқушылардың геометриялық фигура туралы айқын түсініктерін және
алғашқы ұғымдарын қалыптастыру;
oo кеңістік ұғымының, бақылау, салыстыру, абстракциялау, жалпылау
біліктерінің дамуына ықпал жасау;
oo оқушыларда сызба және өлшеуіш аспаптарының көмегімен және оларды (көзмөлшерімен өлшеу және тағы басқа) өлшеуде және геометриялық фигураларды салуда практикалық біліктерін қалыптастыру.
Бастауыш мектепте геометриядан кеңістік туралы түсінік, нақты фигура туралы
ұғым, геометриялық фигуралармен байланысты қарапайым ұғымдар, оларды ажырату, геометриялық шамаларды өлшеу, фигураларды салудың алғашқы білігін қалыптастыру, әртүрлі геометриялық шамалармен таныстыру және тағы басқаларды қалыптастыру
көзделеді.
1-сыныпта оқушылар нүктемен, қисық және түзу сызықпен, сәулемен, бұрыш
ұғымымен танысады. Балалар мұғалімнің үлгісі бойынша тор көзге нүктелерді салып үйренеді және нүктеден түзу сызық жүргізіп, оның сәуле деп аталатын фигура екендігімен танысады және бір нүктеден шыққан екі түзуден бұрыш жасалатыны түсіндірі-леді. Оқушының түзу сызық туралы түсінігі олардың әртүрлі практикалық жаттығуларды орындау барысында қалыптастырады. Мұнда түзу сызықты, қисық сызықтысалыстыру жүзеге асады. Мысалы: жіпті керіп, одан кейін оны сәл босатуға болады немесе түзу жалғыз аяқ қисық жол кескінделген суреттер пайдаланылады.
Кесіндімен таныстыру үшін түзу сызықта екі нүкте белгілейді де, мұғалім түзудің бір нүктесінен екінші нүктесінен бөлігін түзудің кесіндісі деп немесе кесінді деп, ал нүктелер кесіндінің ұштары деп аталатынын атап көрсетеді. Балалар тақтаға сызылған басқа түзулерге нүктелер түртіп қояды да, алынған кесінділерді және кесінділердің ұштарынкөрсетеді. Содан кейін мұғалім сызбада қалай кескінделетінін көрсетеді. Түзумен салыстырылады. Оқушылар түзулерді және кесінділерді сызбадан көрсетеді және өздері детүзулер сызады, сөйтіп түзу шектелмегендігін, ал кесінді шектелгендігін, қағаз бетінде түзудің бір бөлігі ғана кескінделетінін түсіне бастайды. Көпбұрыш, бұрыш, шеңбер,дөңгелек туралы ұғым балаларда бүкіл бастауыш оқу кезеңінде және одан кейінгі
сыныптарда қалыптасады. [10]
Алғашқыда 1-ші ондықты оқып-үйренгенде геометриялық фигуралар дидакти-
калық материалдар түрінде пайдаланылады. Одан әрі қарай көпбұрыштардың жеке
түрлерін оқып-үйренуге кіріседі. Бұл кезеңде көпбұрыштардың элементтері, қабыр-
ғалары, төбелері бөліп қарастырылады. Мысалы: 3 санын өткен кезде әртүрлі Δ-р
қарастырылады. Түрлі-түсті қағаздан, пластмассадан, тағы басқа материалдан
әзірленген Δ-ң моделдеріне оқушылар әр фигурадағы 3 қабырғаны, 3 Δты және
3 төбені көрсетеді. Осыдан кейін тура осы тұрғыдан 4-бұрыштар, 5-бұрыштар, тағы
басқалар қарастырылады. Мұнда бұл жұмысты 1-ші ондық көлемінде сәйкес сандарды
оқумен байланыстырады. Көпбұрыштардың элемнеттерін бөліп көрсете отырып, оқушылар элементтер санымен фигураның аталуы арасындағы байланысты (3 - қабырға, 3-төбе, 3 бұрыш, т.б.) аңғарады. Сонымен қатар балалар көпбұрыштың бұрыштарының төбелері мен қабырғаларының саны бірдей болатынын түсінеді. Көпбұрыштармен
жұмыс істеген кезде оқушының бұрыш туралы ұғымдары кеңейе түседі. Көпбұрыш-тарының бір төбесінен шыққан 2 қабырғаны бұрыш деп атайды. Көпбұрыштардың
бұрыштарын құруға үйренеді. Оқушылар мұғалімнің басшылығымен тік төртбұрыштытабуды үйренеді. Олар кез келген формадағы қағазды екіге бүктеп, онда пайда болған
қиылысатын екі түзу сызықтан бірдей 4 бұрыш жасайды. Мұғалім мұндай бұрыштар тік бұрыштар деп аталатын түсіндіреді. Тік бұрыш туралы ұғымды пысықтау үшін арнайы тапсырмалар беріледі:
1. Бірнеше әртүрлі бұрыштардың ішінен тік бұрыштар табу.
2. Берілген көпбүрыштардан тік бұрыштарды табу.
3. Дәптердің жолдарын пайдаланып, оған тік бұрыш сызу.
4. Тік бұрышы бар фигуралар сызу.
Бұрыш ұғымы оқушыларда көпбұрыштарды, мысалы тік төртбұрышты оқып-үйреткенде пысықталады. Бірнеше тікбұрыштардың ішінен оқушылар тіктөртбұрыш-
тың моделінің көмегімен 1,2 тікбұрышы бар фигураларды, сондайақ барлық бұрыштарытік төртбұрыштытабады.[11] Оқушылар қоршаған ортадан тік төртбұрышты формалы нәрселерді табады. Тақтаға сызылған немесе папкаға қыстырып қойған басқа геометриялық фигураның ішінен тік төртбұрыштарды көрсетеді. Оларды торкөз қағаздан қиып
алады және нүктелер бойынша дәптерлеріне сызады. Жұмыстың келесі кезеңінде
оқушылар тік төртбұрыштың негізгі қасиеттерінің бірі - қарама-қарсы қабырғаларының
өзара тең болатынымен танысады. Мұғалім алдымен балалардың тіктөртбұрыштың қандай қабырғаларын қарама-қарсы қабырғалар деп атауға болатынын қаншалықты
түсінгенін анықтап алып, оқушыларға тік төртбұрыштардың қағаздан жасалған
моделін пайдаланып, оны беттестіру арқылы қарама- қарсы қабырғаларын салысты-руды ұсынады. Оқушылар тік төртбұрыштың қарама-қарсы қабырғаларының қасиетін
меңгерген соң, тік төртбұрыштар жиынына тартылады, яғни шаршымен танысады.
Сабақта жұмысты шаршы дегеніміз тік төртбұрыштардың дербес түрі
екендігін оқушылар түсінетіндей етіп ұйымдастыру керек. Шаршылар қабырғалары
тең тік төртбұрыштар екендігін баса көрсету үшін мынадай жаттығулар ұсынылады:
1-ші: Шаршы деп атауға болмайтын тік төртбұрыштарды көрсетіңдер.
2-ші: Берілген бұрыштардың ішінен тік төртбұрыштарды табыңдар.
3-ші: Көрсетілген тік төртбұрыштардың ішінен 2 шаршыны табыңдар.
Бастауыш сыныпта оқушылар шеңбермен танысады. Дөңгелекті көп бұрышпен
салыстыра отырып, оқушылар көпбұрыштың шекарасы тұйық сынық сызық, ал дөңге-лектің шекарасы тұйық қисық сызық, яғни шеңбер екендігін тағайындайды. Бастауыш
сынып оқушыларына геометриялық фигуралар туралы түсiнiк беруде сәндiк-қолданбалы
өнер материалдарын пайдаланудың мүмкiндiгi зор, өйткенi халық шеберлерi өздерiнiң
барлыққиялын, өмiрден жинаған бай тәжiрибесiн, терең бiлiмiн геометриялық ою-өрнектер арқылы сәндiк-қолданбалы өнер туындыларын безендiруге жұмсады. Ою-өрнектiң барлығының негiзiнде геометриялық ұғым элементтерi бар, әсiресе, геоме
триялық оюөрнектiң негiзi геомериялық фигуралардан тұрады, атаулары да солардың
пiшiнiне сәйкес. Ең қарапайым оюлар нүкте мен сызықтар туралы түсiнiк беруге, ал олардың күрделi формаға айналуының нәтижесiнде пайда болған үшбұрыш, төртбұрыш, шаршы, шеңбер, т.б. тәрiздес өрнектер көпбұрыштар туралы ұғымды қалыптастыруға мүмкiндiк туғызады. [12]
Мәселен, Шеңбер ою-өрнегiн шеңбер туралы ұғымды қалыптастыруда қолдана
отырып, өмiр сүрiп отырған жерiмiз, күнiмiз, киiз үй, оның шаңырағы бәрi дөңгелеекендiгiн, шеңбер осыларды бейнелейтiндiгiн айту қажет. Тұмарша оюы ұшбұрыш
үлгiлес болып келедi. Осындай тұмарлар тiлкөзден сақтау үшiн үй жануарларының,
бойтұмар ретiнде балалардың мойнына тағылатындығы туралы әңгiмелеу оқушылар-дың дүниетанымын кеңейтедi. Қолөнер үлгiлерiн оқытудың құралы ретiнде қолданғанда оның элементтерi қолданылған тапсырмалар жүйесiн пайдалану оқушылардың белсендiлiгiн арттырады. Кез келген геометриялық материалды оқыту байқаудан, оны әр
түрлi жағдайларда қарастырудан басталатыны анық. Осы қағидаға сәйкес оқушылар-
ға мынадай тапсырмалар жүйесiн ұсынуға болады:
1. Байқау тапсырмалары. Оқушылар сәндiк-қолданбалы өнер туындыларынан, ою-өрнектерден геометриялық фигураларды табады, олардың қасиеттерiн анықтайды, орналасу тәртiбiн көрсетедi, өзара салыстырады, яғни мұғалiмнiң басшылығымен қолөнер
материалдарына геометриялық талдау жасайды.
2. Өлшеуге берiлген тапсырмалар. Мұнда оқушыларға қолөнер үлгiлерiндегi геометриялық фигураларды салыстыру үшiн олардың ұзындықтарын, бұрыштарын, аудандарын өлшеу ұсынылады.
3. Салуға берiлген тапсырмаларды оқушылар сызба құралдарының көмегiмен не олардың көмегiнсiз орындайды. Мысалы, геометриялық фигуралардан ұлттық ою-өрнектердi құрастырады, оюдың элементтерiн өрнекке дейiн толықтырып салады,
геометриялық ою-өрнектердi бұйымдардың, заттардың iшiн әшекейлеу үшін
қолданады.
4. Есептеуге берiлген тапсырмалар. Сәндiк-қолданбалы өнер туындыларындағы
геометриялық фигуралардың санын есептейдi, олардың ауданын, периметрiн табады,
5. Аралас тапсырмалар. Мұнда байқау, өлшеу, салу, есептеу тәсiлдерi кешендi түрдежүзеге асырылады, жоғарыда айтылған тапсырмалардың барлығы өзара араласып келедi. Сонымен, осы айтылғандарды негiзге ала отырып, сәндiк-қолданбалы өнер
материалдарының педагогикалық мүмкiндiктерiн ашып көрсетуге болады: бастауыш
сыныптарда геометриялық материалды оқытуды жетiлдiредi, сәндiкқолданбалы өнердегiматематикалық бiлiмнiң мазмұнын меңгертедi, халықтың қолөнерiмен тереңiрек таныстырып, оған деген аялы көзқарасты қалыптастырады, эстетикалық талғамды дамытады, өнерге деген қызығушылықты арттырады. [13]
Бірінші топтың жаттығулары ажырату және танып білу іс- әрекеттерінің орын-далуын көздейді. Мұнда оқушылар жаттығуларды орындау барысында фигуралардың бірнеше қасиеттерден тұратын сипаттамалық белгілерін еске түсіреді және оларды айтыпшығады, әрі қарай сол қасиеттер фигураларға тән екендігін біртіндеп тағайындап,
тексеруден өткізеді, сонан кейін бір фигураларды қарастырып отырған ұғымға тиістінемесе тиісті емес екендігі жайында қорытынды жасайды.Геометриялық пішіндер (фигуралар) ішінде орналасқан ою-үлгілері берілген:
Бір жағында ою орналасса, сол фигураның екінші жағында нөмірлер жазылған.
Барлық тік төртбұрыштардың және үшбұрыштардың сәйкес нөмірлерін теріп жазыңдар
Екінші топтың жаттығулары геометриялық фигуралардың бейнелерін еске түсіруді
көздейді. Халқымыздың сәндік- қолданбалы өнер туындыларының ішінен геометрилық
фигуралар пішіндес заттарды атаңдар. Кез келген тік төртбұрыш, үш бұрыш сызыңдар.
Оның ішіне ою үйлестіріп табыңдар. Үшінші топтың жаттығулары сызу дағды-
ларын қалыптастыруға және тиянақтай түсуге арналады. Сонда әртүрлі жағдайларда
геометриялық фигураларды салудың ерекшеліктері пысықталады. Түскиіздің ені 3м,
ұзындығы 5 м. Суретін сызыңдар. Тұмарша оюының пішіні қандай?Суретін сызыңдар.
Халқымыздың сәндік-қолданбалы өнеріне негізделген әр тапсырмалардың қайсысы
орындалғанда болсын, алдымен сәйкес фигуралардың сипаттамалық белгілері мен қасиеттері еске түсіріледі де, әрі қарай фигура қалауымызша өлшем бойынша салынады.

1.7.Геометриялық фигураларды сабақтарды қолдану
Қазіргі заманғы білім берудегі мақсатқа жетудің негізі - мектептегі оқу - тәрбие үрдісін, оқыту формаларын және әдістерін жаңарту. Дамудың жаңа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.