Бұқаларға арналған қора-жайларға қойылатын ветеринариялық-санитариялық және гигиеналық талаптар, малдарды күтіп-бағу жағдайлары және оларды жақсарту шаралары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Ветеринария факультеті
Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Бұқаларға арналған қора-жайларға қойылатын ветеринариялық-санитариялық және
гигиеналық талаптар, малдарды күтіп-бағу жағдайлары және оларды жақсарту
шаралары тақырыбында жазылған

Орындаған: Күмісбекқызы
Нұржанат ВС 315
Қабылдаған: Малдыбаева Айгүл

Алматы 2016 жыл

Курстық жұмыстың жоспары
1.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
2. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2.1.1 Жоба тапсырмасын
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...7
2.1.2 Көлемді - жоспарларды есептеу шешімдері (ені, ұзындығы) кеңдігі,
ғимарат
көлем ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2.2.Ветеринариялық - санитариялық нысандарға қойылатын зоогигиеналық
талаптар (төсеніш материалдарын есептеу, қый сақтағыш, өлексені утильдейтін
орын) және олардың беріктілігін сақтайтын шараларды белгілеу.
... ... ... ... ... 17
2.3 Бұқаларды азықтандыру және мал азығына қойылатын санита-риялық-
гигиеналық талаптар (азық қоймасын есептеп шығару, мал азығын са-нитариялық
тұрғыдан бағалау) және азықтың санитариялық сапасын сақтайтын шараларды
белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...22
2.4. Суға және су көзіне қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар (ішетін
суды санитариялық бағалау, тәуліктік су қажеттілігін есептеу, суды залалсыз-
дандыру) және оның санитариялық сапалылығын сақтау шараларын белгі-
леу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
2.5 Бұқаларды күтіп-бағу технологиясын, күтуді, пайдалануды са-нитариялық-
гигиеналық бағалау (микроклимат параметрлерін, желдетуді, жылу балансын,
жарықтандыруды, төсеніш материалдарын есептеу) және оларды же-тілдіру
шараларын
белгілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .33
3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
4. Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .50

РЕФЕРАТ
Жұмыс: беттен, 4 кестеден, 14 суреттен тұрады.
Түйінді сөздер: гигена, санитариялық тексеру, дезинфекция, дератизация,
дезинсекция, дезинвазия, т.б.

I Кіріспе.

Ауыл шаруашылығында сүтті, сүтті-етті және етті ірі қара мал шаруашылы-
ғының маңызы өте зор. Ірі қара малынан алынатын өнімнің түрі көп: сүт, ет
жә-не тері жатады. Ал, оның қиы топырақтың құнарлығын арттыру үшін қолданы-
лады.
Жалпы мал шаруашылығының ішінде ірі қара мал шаруашылығынан алы-натын
өнім 60%-дан асса, ал Ресейдің солтүстік-батыс облыстарында, Балтық теңізі
бойындағы республикаларда және ауыр өнеркәсіпті тәуелсіз мемлекеттер
достастықтарының аймақтарында бұл өнім 65-70%-ға дейін жетеді.
Сүт өнімі жағынан ірі қара мал басқа ауыл шаруашылық малдарына қара-ғанда
көп алда. Көптеген алдыңғы қатарлы шаруашылықтарда әр сиырдан жы-лына 7000
кг-нан артық сүт сауса, ал аса сүтті сиырлардан бір маусымда (305 тәулік
ішінде) 27600 кг дейін сүт сауған, ол Кубаның Убре-Бланки атты сиыры
тәулігіне 110,9 кг сүт берген. Бордақыланған төлдердің төулікте қосатын сал-
мағы 1500 г-нан да асуда.
Ірі қара малы өте төзімді және өмір сүретін орталығына тез бейімделгіш,
сондықтан да әлемнің барлық аймақтарында өсіріледі Сонымен ТМД-ның 45- 50°С
ыстықты аймақтарында және -60°С қысы өте аязды аймақтарда да өсіріледі.
Ірі қара малының қорыту органдарының ерекшеліктеріне байланысты
клетчаткасы көп азықтарды жақсы қорытады, әрі қорытуы 55-60%-ға дейін
жетеді. Жылқы мен шошқа малдарын алсақ олардың азық клетчаткасын қорытуы
тек қана 18- 30%-ға дейін ғана жетеді.
Жаз айларында ірі қара жайлымды жақсы пайдаланып, өнім өндіріп,
шаруашылыққа көп пайда келтіре алады.
Кейбір етті асыл тұқымды ірі қара малының бұқалары 20 жасқа дейін де
шаруашылықта пайдаланылады, 23 жасқа дейін өмір сүре алады. Ғылыми
деректер бойынша 35-40 жасқа дейін өмір сүрген сиырлар бар. Ал, орташа
шаруашылықтарда сиырларды 10-12 жасқа, бұқаларды 7-8 жасқа дейін ұстайды,
себебі бұл малдардың жасы ұлғайған сайын өнімі азайып, төлдеуі кеми
бастайды.
Қазақстан Республикасында сүтті және етті тұқымды ірі қара малын дамытуда
үлкен жетістікке жетті. Біріншіден ірі қара малының саны артуымен қатар
малды асылдандыру мәселесі жөнделді. 1 қаңтар 1990 жылғы мәлімдеме бойынша
ТМД-да ірі қара малының жалпы саны 118,3 млн басқа жетті деп. Қазақстанда
жалпы ірі қара мал саны 9,7 млн-нан. Мал саны бойынша ТМД-да Үнді және АҚШ
мемлекеттерінен кейін үшінші орында. Сонымен қатар ірі қара малының сапасы
да жақсарды. 1932 жылы асыл тұқымды ірі қара малы 10%-ға жетсе, 1990 жылы
95%-дан асты. Сүтті ірі қара мал аймақтарында асыл тұқымды малдар
өсіріледі. Аз уақыттың ішінде ТМД-да 12 ірі қара мал тұқы-мы шығарылды,
оған Кострома, Сычев, Лебедин, Алатау, Әулиеата, қазақтың ақ бас т.б. ірі
қара мал тұқымдары жатады. Сонымен қатар шаруашылықтағы сиырлардың
сүттілігі, ал етке өткізген малдардың тірідей салмағы артты. Соның
нәтижесінде ірі қара малының саны өсуімен байланысты сүт және ет өнімдері
де кебейді.
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректері бойынша
2004 жылы ірі қара саны 5 млн 803,7 мың бас болса, оның ішінде сиырдың саны
2 млн 379,4 мың басқа жеткен. Ал 2010 одан 30% -ға түсіп кетті. Әрбір жыл
сайын ірі қара басының саны көбеюге көңіл бөліп жатыр.

Ірі қара малы және оның жабайы тұқысдары барлық дүние жүзінің
аймақтарында дамыған. Оның саны жыл сайын арташа 2% өсіп тұрады. Осы ірі
қара малының жартысы Үнді, АҚШ, ТМД, Бразилия, Қытай және Ар-гентина
мемлекеттерінің шаруашылықтарында шоғырланған өндірістік негіздегі
технолоия бойынша ірі қара малының 300-дей тұқымы, зебудің 121
тұқымы және 29 тұқым гибридтері өсіп дамуда. Дүние жүзінде ірі қара малының
еті АҚШ-та көп өндіріледі.
Әлем бойынша осы мемлекеттердің үлесіне ірі қара етін өндірудің 39,1%
келеді. Аргентина мен Бразилия мемлекеттері 10,1%-ға дейін ірі қара етін
өндіруде.
Сүт өнімі АҚШ-та, Францияда, ФРГ-да көп өндіріледі. Оның ішінде АҚШ-та
бүкіл дүние жүзін алғанда 13,5% сүт өнімі алынса, Францияда -7,7%,
Германия - 5,7% жетуде.
Әр сиырдан сауылатын сүт өнімі жағынан алда Голландия және АҚШ
мемлекеттері. Бұл мемлекеттерде орташа әр сиырдан жылына 5000 кг-нан артық
сүт сауады. Бір - ақ дүние жүзі бойынша көптеген мемлекеттерде әр сиырдан
1000 кг-да жетпейтін сүт сауады. Мысалы, Эфиопияда - 137 кг, Пакистнда —
320 кг, Үнді де — 460 кг, Колумбияда - 763 кг.
Ірі қара тұқымын бүкіл дүние жүзі мемлекеттері өсіреді. Жалпы көптеген
мемлекеттерде ең көп тараған ірі қара тұқымын бірнеше туыстас топтарға
бөлуге боладыу.

2.1.1. Шаруашылықтың аты ет көбейтетін Береке фермасы.

Бұл шаруашылықта ет, тері және ұрық алу үшін асрайтын ірі

қара малдарға арналған, нақты ережеге сай құрылған ферма.

Ветеринариялық - санитариялық бақылау, қораларын

жобалау және салу.

Ветеринариялық - санитариялық бақылау қораларын жобалау және са-

лу барысында мына кезеңдер жүргізіледі:

- Құрылысты техника – экономикалық тұрғыдан негіздегенде;

- Құрылысқа жер таңдағанда

- Жобаларға ветеринариялық - санитариялық тұрғыдан сараптағанда;

- Құрылыс кезінде ветеринариялық - санитариялық нормалардың сақта-луына
бақылау жүргізгенде;

- Қораны пайдалануға қабылдағанда.

- Ветеринариялық - санитариялық бақылау әртүрлі нормативтік құжаттарға
негізделіп жүргізіледі (СНиП 2.10.03.–84“Животноводческие, птицеводческие и
звероводческие здания и сооружения, НТП – Нормы технологического
проектирования. Технологиялық жобалау нормалары, ТЖН және т.б)

ТЖН–да (НТП) барлық малға керекті зоогигиеналық талаптарының бар-
лығы анықталған: малдың ұстау жүйелері, табының мөлшері мен құрылымы қора
қопсы номенклатурасы және т.б.

Қазіргі уақытта Ресейде мал обьектілеріне арналған 14 негізгі НТИ –
АПК 1.10.01.001-00 "Нормы технологического проектирования форм крупного ро-
гатого скота крестьянских хозяйств" және тағы басқа ұсынылған.

Бұл құжаттардың ішінде ерекше орын алатын құжат: НТП – АПК 1.10.07.
001- 02 "Нормы технологического проектирования ветеринарных обьектов для
живодноводческих, звероводческих, птичеводческих“ крестьянских хозяйств.

Бұлардан басқа да ауыл шаруашылық министрлік бекітетін құжаттар
(инструкция, әдістеме, құралдар, нұсқаулар) жобалау кезінде қолданады.

Жобалаудың негізгі мақсаты жануарларға максималды өнім ала ала-тындай
жағдай жасауға мүмкіндік беретін мал шаруашылығы нысандарының жобаларын
жасау.

Құрылыс нормалары мен ережелері (СНиП) – ауыл шаруашылығының барлық
салаларында жобалау мен құрылысты реттейтін негізгі нормативтік талаптар
мен ережелер жиынтығы. Қазіргі уақытта жобалау мен құрылыстың әртүрлі
сұрақтарына жауап беретін 80 аса СНиП жұмыс істейді. (Ресей).
Құрылыс саласындағы мемлекеттік стандарттар (МЕМСТ) – негізгі және
ұсынылатын ережелерді белгілейді, олар ғимарат пен құрылыстардың жеке
бөліктерінің, құрылыс материалдарының нақты параметрлері мен сипаттамасын
белгілеп, бұл өнімді құрастыру, өткізу және қолдану кезіндегі техникалық
бірлігін қамтамасыз етеді.

Жобалау мен құрылыс бойынша ережелер жиынтығы – құрылыс нор-малары,
ережелері және жалпытехникалық стандарттардың қажетті талаптарын қамтамасыз
ететін ережелерді белгілейді.

Территориалды құрылыс нормалары – облыстар мен аудандардың эко-
номикалық мүмкіндіктерін, ұлттық салт дәстүрлерін, социалды және табиғи-
климаттық ерекшеліктерін ескеретін ұсынылатын ережелер мен тиісті
территорияның шекарасында қолданылуы тиісті нормаларды белгілейді.

Мал шаруашылығы нысандарын жобалау кезінде Мемлекеттік бақылау
органдарының құжаттарын қолдану қажет, мысалы: Мемлекекттік өрт сөндіру
қызметі, ТЖМ (төтенше жағдайлар министрлігі), Мемлекеттік экология, т.б.

Мал қора салынатын жерге қойылатын талаптар: құрғақ , сәл биік-тікте,
су баспайтын болуы тиіс. Айналасныда жасыл желек болуы тиіс. Жер қыртысының
құрамы ау және су өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабі-леті
төмендеу, дымқыл кемінде 5 м тереңдікте болғаны жөн.

Мал шаруашылығының технологиялық жобалау нормаларын(ТЖН) салалық
жобалау мен ғылыми-зерттеу институттары жануарлардың жеке түр-леріне, ірі
нысандар мен жеке фермерлік шаруашылықтар үшін жасайды.
Нормалар:
Зоогигиеналық талаптарға сәйкес келетін мал шаруашылығын жобалау
талаптары малды өсіру ерекшеліктерін, технологиялық элементтерді, ғимарат-
тардың құрылымын анықтап;

Құрылымдық элементтерге, қондырғыларға, қажетті микроклимат пара-
метрлерін қамтамасыз ететін жүйелерге және жануарлардың басқа да тір-
шілігіне қажетті жүйелер мен қоралардың номенклатурасын анықтап, бел-
гілейді.

Санитариялық қорғау аймағы – мал қораларының қабырғасы мен неме-се
олардың шарбағымен елді мекен арасындағы территорияны қамтиды. Бұл
территорияның негізгі міндеті – ферманы елді мекенде болатын жұқпалы
аурулардан сақтау әрі мал фермасындағы кейбір зиянды факторлардан сақтау
болып табылады.

Зооветеринариялық арақашықтық – ол әр түрлі мал шаруашылығы
кәсіпорындарының өзара ең аз ара қашықтығы. Оның негізгі мақсаты – әр
кәсіпорындарда байқалатын жарамсыз зиянды әсерлерін бір – біріне таратпау
(шаң – тозаңды, микробтарды, газдарды және т.б.).

Мал шаруашылығы кәсіпорындарының және басқа да объектілердің өзара
зооветеринариялық арақашықтығы шамамен 50-3000 м арасында уытқып отырады.
Құрылысқа араналған жер таңдау.
Мал шаруашылығы ысандатын тұрғызуға арналған жерді таңдау кезінде
комиссия құрады, оның құрамына: жобаға тапсырыс беруші өкілдері, жобалау
ұйымының, территориалдық және жергілікті мемлекеттік мүшелер өкілдері,
сонымен қатар, зооветеринариялық және санитариялы-эпидемиологиялық
қызметкерлер кіреді.
Таңдап алынған жер құрғақ, сәл биіктікте, тасқын не нөсерлі жаңбырдан
соң су батпайтынболуы тиіс. Жер қыртысының құрамы ауа және су өткізгіш,
түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, көк-желек отырғызуға
жарамды болуы тиіс.
Жер асты сулары 0,5м тереңдікте, су қабаттары 5м артық тереңдікте
орналаксуы тиіс.
Жерге қойылатын басты талап оның топырақтық инфекциялардан таза болуы.
Құрылыс материалдарына қойылатын ветеринариялық – санитариялық
талаптар.
■ Жылу өткізгіштік – беткейлердегі температуралардың айырмашылық-тарына
байланысты бір беткейден екінші беткейге өзінің қалыңдығы арқылы
материалдың жылуды өткізе алу қабілеті. Материалдың бұл қасиетін жылу
өткізгіштік коэффициенті (h) дейді. h- коэффициенті қарама қарсы
беткейлердің температуралардың айырмашылығы 1ºС тең, қалыңдығы 1м,
ауданы 1м3 материалдан бір сағат ішінде өткен жылу мөлшеріне тең,
ккал сағ·м2 · ºС. Қоршау конструкцияларына (қабырға, еден, төбе) жылу
коэффицентінің негізгі жылу өткізгіш коэффицентәнің негізгі жылу
өткізгіш коэффицентінен белгілі мөлшерде әрқайсысына жіберіледі. Жылу
коэффиценті (К) жылу мөлшеріне тең, бір сағаттың ішінде 1 м2 қоршау
конструкциясының ғимаратын әртүрлі

■ Температурада ауада қарамақарсы бағытта 1.0 ккал (4,м2, 0 с). Мысалы:
Силикаттық кірпіш 1,4 ккал (ч.м2.0 С) Жылу өткізгіш коэффицетінің
негіз-демесінде қорғау конструкциясының кері жылу өткізгішінің
коэффицентін анықтауға болады. Жылу өткізгіштің көлемң кері
пропорционалды.

■ Жылу қабылдағыштығы – қыздыру кезінде материалдың белгілі бір жы-лу
мөлшерін сіңіре алу қабілеті.

■ Өртке тұрақтылығы – материалдың бұзылмай, өрт кезінде оттың әсе-ріне
қарсы тұру қабілеті.

■ Суыққа тұрақтылығы – суға қаныққан материалдың бірнеше рет мұзда-тып,
еріткенде бұзылмай, пішінін сақтау қабілеті.

2. 1.2 Көлемді- жоспарларды есептеу шешімдері (ені, ұзындығы)
кеңдігі, ғимарат көлемі

Сурет 2.1.Байлап ұстау

Сурет 2.2. Байлаусыз (әжіреде)
Осы екі жүйенің әрқайсысының нақты жағдайға байланысты жазды күні
жайылымды пайдаланумен немесе жыл бойы қолда бағумен үйлестіре отырып
қолданылуы мүмкін.
Бұқаны байлап бағу кезінде еңбек өнімділігін арттыру үшін бүкіл
технологиялық операциялар механикаландырылады, жартылай автоматты бас
жіптер, азық үлестіру мен қи шығаруға механикаландырылған құралдар
пайдаланылады.
Малды күтіп-бағудың бұл әдісі кезінде шаруашылық мамандары мен мал
күтушілерге олардың денсаулығы мен өнімділігін бақылау жеңіл. Тұрақты
азықтандыру және суару, тынығу және сауу орнының болуы, жылы да қүрғақ
төсеніш құрылғы, кеңде жарық, жақсы желдетілген қора-жай, жеке- жеке
азықтандырып, тағы басқа операциялар күтіп- бағудың бұл әдісі кезінде
бұқалардың өнімділігін тиімді түрде арттыруға мүмкіндік береді.
Малды байлаусыз күтіп-бағудың әдісі еңбек шығынын аздап кемітеді, еңбекті
көп қажет ететін процестерді өте жақсы механикаландыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде бұл әдіс өте көп қолданылады. Бірақ байлаусыз бағып - күтуге
қыстыкүні микроклимат реттеуге келетін жақсы қора-жай, жеткілікті түрде
төсеніш, қатты еденді серуендету қорасы, механикаландыру құралдары керек.
Сонымен бірге малды топтарға бөлу қажет.
Қазіргі кезде малды байлаусыз бағып-күтудің екі түрі қолданылады. Олар -
қалың төсеніш үстінде бағып-күту және бокстарда төсенішсіз бағып-күту.
Сиырларды қалың төсеніш үстінде байлаусыз бағып - күту шетелдерде өте кең
тараған. Бір-ақ бізде ол онша қолдау таба қойған жоқ. Басты себебі -
төсеніштің (сабан) жеткіліксіздігі, қора-жайға микроклимат қалыптастырып,
жақсы санитариялық жағдай да ұстап түрудың қиындығы.

Схема 2.1. 200 басты ірі қараға малға арналған ферманың жобасы.

Схема 2.2. Бір бұғаға арналған орын.

Схема 2.3. 1 бас ірі қара малға арналған жоба.

Қораның – ұзындығы 125 м, ені – 22м болады. Бұқа тұратын орынның
мөлшері - ұзындығы 2,5 м дейін, ені - 1,8 - 2м болады. Әжіренің мөлшері
мынандай: ені 3-3,5, ұзындығы - 3-3,5 м, алаңы - 10,5-12 м2. Серуендетуге
арналған тиісті алаңы - 20-40 м2.
Қора қабырғасы. Қора қабырғасының жылу және дымқыл өткізбеуі
мақсатында қабырғаның қалыңдығы мен ол жасалатын материал ескеріледі.
Жылуға берік жәнеауаны орташа деңгейде өткізіп тұратын болғаны жөн.
Төбе жапқыштар.Барынша жеңіл, берік, жылуды аз жіберетін,
құрғақ,теп – тегіс, су өткізбейтін, қатты, ұзаққа шыдайтын болуы тиіс.
Қора төбесі. Қора ғимаратты не басқа құрылыстарды сыртқы табиғи
әсерлерден қорғайтын конструкция. Ол тіректі бөлімдерден және сыртқы
жапқыштардан тұрады. Төбені шатырлы және шатырсыз етіп алады.

Сурет 2.3. Жоба бойынша ірі қара малға арналған қора сыртқы салу
көрінісі.

Сурет 2.4. Ферманың салынып жатқан ішкі көрінісі.

Сурет 2.5. Ірі қараға арналған фермасы.

Сурет 2.6.Ірі қараға арналған фермасы ішкі көрінісі.

Схема 2.4
.
Қораның фундаменттің құрамы:- 1.812.1-2-шi топтама бойынша құрама
темiрбетон кебiстер, (өлшемдi түрлер-3)0,1, 1.812.1-1-шi топтама бойынша.
(өлшемдi түрлер - 1), (өлшемдi түрлер - 4) 13579-78-шi ГОСТ бойынша блоктер
бетон.
Негiз арқалықтар - 1.415-1-шi топтама бойынша құрама темiрбетон, құйып
шықты. (өлшемдi түрлер - 1) 1.
1.462.1-1080-шi топтама бойынша арқалықтар шатыр тiреуiш-темiрбетон.
(өлшемдi түрлер - 1) 1, 2 құйяды.
Жарты қаңқалар - 1.822.1-282-шi топтама бойынша құрама темiрбетон,
қуып шығамыз. (өлшемдi түрлер - 1) 1, 2.
Бағаналар - 1.823.1-2-шi топтама бойынша құрама темiрбетон, құйямыз. 0-
шi, 1 (өлшемдi түрлер - 3) 1, 2.
Қабырғалар - 1.832.1-9-шы топтама бойынша екi қабат жеңiл бетон
панелдер, қуып шығамыз. (өлшемдi түрлер - 12) 4, серии1832.1-10, арналған
қуып шығамыз. (өлшемдi түрлер - 1) 0, 1, 2 және кiрпiш.
Қалқалар – кiрпiш.
Ұстатқыштар - 1.038.1-1-шi топтама бойынша құрама темiрбетон, қуып шығамыз.
(өлшемдi түрлер - 6) 1.
Жолдар - 1.462-14-шi топтама бойынша құрама темiрбетон, қуып шыға-мыз.
(өлшемдi түрлер - 1) 1, 2.
Жамылғы - 1.865-6-шы топтама бойынша ағаш қаңқамен, j=125 кгм3тiң
минералды мақта тақталарынан таскендiр қаптамасы және жылытқышпен тақта,
қуып шығымыз. (өлшемдi түрлер - 2) 1, құрама 1.865.1-484-шi топтама
бойынша құрама темiрбетоны, қуып шығамыз. (өлшемдi түрлер - 1) 3.
Шатыр - таскендiр Ува парақтары, 5Жылытқыш - j=100 кгм3 минералды мақта
тақталары.
Сатылар -1.450.3-3-шi топтама бойынша металлдық, қуып шықты 2.

Сурет 2.7.Сыртқы көрініс дарбазаның сурет 2.8. Ішкі көрініс
дарбазаның

Қақапа, есік, тамбуралар. Бұлардың бәрі ғимарат пен оларды қорғайтын,
қоршаған орта мен жылу алмасып тұратын бөліктері. Қақпа арқылы жылу
алмасады, сондықтан оны тығыз, суық күндері қайтпайтындай етіп жасау керек.
Қақпаның бетін ағаштан, ал ішін жылу өткізбейтін заттар салынған тақтайдан
жасайды.

2.2.Төсеніш салу
Мал қолға қараған кезде зоогигиеналық шарттарды ұқыпты орындау үшін
төсеніш қолданудың аса зор маңызы бар.
Малға арналған төсеніш қурғақ, таза, жумсақ және жылы болуға тиіс.
Төсенішке түрлі сұйық заттар сіңеді, малдың денесінің зақымдануынан аман
сақтайды, еденнің ойлы-қырлы жерін тегістеп, мал орнын жумсартады. Малға
төсеніш салмаса, оның денсаулығына және өнімділігіне қолайсыз болады.
Сиырдык төсенішін күнбе-күн алмастырып отырады. Қый үстінде жатуы оның
жүнін ластайтындығын, денсаулығына зыянды әсер ететіндігін және жұқпалы,
сондай-ақ глисті ауруларды таратуға көмектесетіндігін іске алып тұр.

Сурет 2.1. төсеніш түрлері.

Сурет 2.2.cабан төсеніш .

Сурет 2.3.темір төсеніш.

Сурет 2.4.төсеніш салу үлгісі.
Күздік егістіқ сабаны төсеніш үшға ең қолайлы материал болады. Ол малдың
суйық несептерін жақсы сіңіреді. Бұл үшін сабанның ұзындығын 20 — 30
сантиметр етіп турайды.
Сиыр қораларында төсенішке шымтезектің жоғарғы бетінен алынған ұзын
шөпті құрғақ қабатын пайдалануға да болады. Қурғақ шымтезек малдың несебін
бойына жақсы сіңіреді және қора ауасындағы ылғалды, сасық газдарды жутып
алады.

Сурет 2.4. сиырдың тұяқтарына жағымды төсеніш.
Ағаш үгінділерін төсеніш ретінде қораларында қолдануға болады.
Бір бас малға күніне төсенішке мынадай мөлшерде сабан қолдануға болады:
жылқыға 1,6—2,4 кг, сиыр малына 3 кг, бұзауға 1,5 — 2,5 кг, шошқаға 1 — 1,5
кг. Шымтезек төсеніш үшін мынадай мөлшерде қолданылады: жылқыға 2,5—3 кг,
сиыр малына 3— 4 кг, шошқаға 1,5 — 2,5 кг.
Бұлар төсеніш колданудың орта мөлшері. Бірнеше шаруашылықтар малға бұдан
да мол төсеніш қолданады. Мысалы, Ресейде Ворошилов атындағы колхоздың
фермасында сиырдың төсенішіне күніне 4 кг-нан сабан жұмсайды, бұның өзі
колхоз егісі үшін көң қорын арттыруға мүмкіндік тудырады.

Сурет 2.5. сиырға арналған төсеніш.

Қый төсеніштердің құрлыстары.
Қыйды мезгілінде жыйнаудың және ояы қый тәккіште дұрыс сақтаудың малдың
денсаулығын сақтау үшін аса зор маңызы бар. Мұнымен қатар, қыйды дурыс
сақтағанда оның тыңайтқыштық қасиеті сақталады, бұл егін шығымдығын
арттыруға көмекші болады.
Қыйды дұрыс сақтағанда жұқпалы және глисті аурулардың тарау
мүмкіншіліктері азаяды.
Қый төккішті жасағанда зоогигиеналық мынадай талаптарды дұрыс орындау
қажет:
1) қый төккішті мал қораларынан кем дегенде 100 метр жерде жасау керек;
2) қый төккішті жасайтын орын үйлердің және мал қоралары жағынан соғатын
желдің (үнемі) ық жағында болуы тиіс; мұнымен қатар, қый төккіштер мал
қораларынан төменгі беткейде және жерінен су өтпейтіи учаскіде, жауыи және
көктемгі сулар жайылмайтын, су алатын жерлерден аулак, болуы керек;
3) қый төккіштіқ айналасына ағаш отырғызады.
Қый төккіш жасар алдында еңалдымен алаңды тегістеп, бетіне қалыңдығын
20—30 сантиметр етіп балшық төсейді, оның үстінен бір қабат тас қалайды.
Алаңның айналасынан ор қазылады.

Сурет2.6.Қыйды жинайтын машин 2010 жылы ойлап тапқан

Күрделі шаруашылықтарда қый төккіш тереңдетіліп жасалады. Суйық көң ағу
үшін бұл қый төккіштің түбін бір жағына қарай еңкіштеу жасайды.
Еңкіштіктің. мөлшері әрбір метрге 5 см болады. Еңкіштелген жақтан суйық көң
қабылдағыш құдық қазылады. Буған қуйылған суйық көңді насоспен шығарып және
мал қораларының жанында жасалған суйық көң қабылдағыштағы қый суйығьш қый
төккіштегі көңге қайта-қайта шашып тұрады.
Жукпалы аурумен ауырған малдардың қыйын бөлек ұйіп өздігінен қыздыру
арқылы зарарсыздандыруға болады. Бұл үшіи қый төккіш жанындағы участокке
бір қабат зарарсыз қый, сабан, шымтезек немесе ағаш жапырақтары, қалындығы
25 сантиметр болып, төселеді. Мұндай төсеніш зарарланған қыйды жерге
тигізбеуге, оның өздігінен қызуын жақсартуға керек болады. Төсеніш үстіне
ауру малдардың қыйын қопсытып, жоғарғы жағын шошайтыңқырап, биіктігін 1,25
метр етіп үйеді. Егер үйілген қый кепсе қыйдың әрбір текшеме- тріие кемінде
екі жарым шелек су қуйып ылғалдайды. Осы қыйдың үстіне және жаи-жағына
сабан, шымтезек немесе зарарланбаған қыйдан қалындығын 10 см етіп жабады,
мұнан кейін оның үстіне осыншалық мөлшердегі қалыңдықта топырақ құйылады.
Осылайша үйілген қыйдағы қызудың көтерілуі жұқпалы аурулардың
қоздырғыштарының көпшілігін жояды.
Заралсыздандырудық мерзімі мал ауруларьщық қоэлотов атындағы колхозда
(Қострома облысы, Нерехтырғыштарына карай бір айдан алты айға дейін
созылады) бұзауларды туғаннан кейінгі 4—5 күннен қалады. Қыйды
зарарсыздандырғаннан кейін тықайткын жаз дыруға шығарады.
ретінде пайдалануға болады.Тұқым бұқаларды бой жаздыруға сыйырлардан бөлек
шығарады.
Ауру малдар қорасынан суйық көк қабылдағыштық шығарады. Караваево тұқым
мал бөліген ағын суды зарарсыздандыру үшін малдәргер іс шара қолданады.
мұрындықшықғаға таққан шынжырмен даланің — немесе мал фельдшерінің нұсқауы
бойынша жатқан екі путтық гирге (ескі түрі) 3 — 4 салы известь (әк)
пайдаланылады.

Сурет 2.8. Қорада ұстау

2. 3.Тұқымдық бұқаны азықгандыру

Сурет 3.1.сиырды азықтандыру.

Тұқымдық бұқа азықтандыруын сапалы ұрықты қажетті мөлшерде өндіру
бағытында ұйымдастырылады. Азықтандыру деңгейі мен сапасы бұқаның жыныстық
потенциалын, яғни ұрықтандыру қабілетін көтеріп, жоғары ұрық сапасын
қамтамасыз етуі керек. Ол үшін тұқымдық бұқаны қуатты, энергияға қаныққан,
протеиндік құнарлылығы жоғары, минералдық заттар мен витаминдерге бай
азықтармен азықтандырады.
Бұқаның қоректік мұқтаждығы жасы, тірілей салмағы мен өнімділігіне
байланысты өзгереді. Айталық, тірілей салмағы 1000 кг тартатын сақа бұқаға
ұрық (шөует) алынбаған (сиырды қашыруға пайдаланбаған) кезенде - 8,4 а.ө.
(102 МДж АЭ) жеткілікті болса, ұрығы орта жиілікте, яғни аптасына екі рет
алынса — 9,1 а.ө. (110 МДж АЭ), ал ұрығы жиі, яғни аптасына қосынан
(дуплетом) екі реттен, яғни төрт рет ұрық алынса 10,8 а.е. (124 МДж АЭ)
қажет болады. Әр 1 а.ө.-де ұрық алынбаған кезеңде - 100 г, ұрығы орта
жиілікте алынғанда - 125 г, ал ұрығы жиі алынған кезде - 140 г қорытылатын
протеин болуға тиіс.
Ұрық алынбаған кезенде бұқаның қоректік мұқтаждығы - 10-15% кеміп, ал
ұрық алынатын кезенде – 10 - 15%-дан (шөует орта жиілікте алынса) 15-20%-ға
дейін (шөует жоғары жиілікте алынса) артады. Ұрық алынбайтын кезенде
тұқымдық бұқаны орта жыныстық қондылығын (племенная кондиция) сақтайтын
деңгейде азықтандыру үшін 100 кг тірілей салмағына шаққанда - 1,1 - 0,8
а.ө. (тірілей салмағы ауырлаған сайын оның бірлігіне жұмсалатын энергия
көлемі, яғни оның тіршілікті қамтамасыз етуге жұмсалатын үлесі, кемді)
жеткізілуі жеткілікті. Ұрық алынатын кезеңде шәует алыну жиілігіне
байланысты бұқаның 100 кг тірілей салмағына - 1,2 - 0,9 а.ө. (орта жиілікте
алынғанда), 1,3 - 1,0 а.ө. (жоғары жиілікте алынғанда) жеткізілуі қажет. Әр
1 а.ө. ұрық алынбайтын кезеңде - 100 г, ұрық алынатын кезеңде шәует алыну
жиілігіне байланысты 125 - 145 г қорытылатын протеин жеткізілуі тиіс.
Бұқа азығының протеиндік құнарлылығын күшейту үшін күнбағыс және зығыр
күнжарасы мен шротын, азықтық ашытқы мен көксүт, қан ұны, ет-сүйек ұны,
балық ұны, тауық жұмыртқасы секілді жануар тектес азықтарды қосады. Ұрық
сапасына бұқа азығының протеиндік құнарлылығымен қоса минералдық және
витаминдік құндылығы да аз ықпалын тигізеді. Минералды элементтерден
ұрықтың дамуына фосфор күшті ықпал етеді. Бұқа азығындағы оның кальциймен
арақатынасы 0,85-0,95 дейін көтеріліп, әр 1 а.ө. ұрық алынбайтын кезде -
3,4-3,6 г, ал ұрық алынатын кезде 4,6-6,5 фосфор жеткізілуі керек.
Фосфор және кальциймен қатар бұқа азығында қажетті көлемде биогенді
микроэлементтер болуға тиіс. Витаминдерден бұқа потенциясы мен ұрығының
сапасына алдымен каротин мен токоферолдар (Е витамині) жеткіліктілігі күшті
әсер етеді. Олармен қамтамасыз ету үшін бұқа азығына витаминді көкшөп, шөп
ұны, сәбіз, ашытқымен қоса белок-минералды-витаминді қосындылар немесе
премикстер қосады.
Тұқымдық бұқаның қоректілік мұқтаждығьш қамтамасыз ету үшін бұқа азығына
энергетикалық қуаттылығы мол, аз көлемінде алмасу энергиясы жоғары
шоғырланған құнарлы азықтарды (жем қосындысын) басым (рацион жалпы
қоректілігінің жартысынан астам) жұмсайды. Энергетикалық қуаттылығы жоғары
жыныстық потенциясын қамтамасыз еткен бұқа ұрығының сапасына, яғни
ұрықтандырғыш қабілетіне (оплодотворяющая способность семени) желінген
жемшөптің протеиндік жеткіліктілігі мен биологиялық құндылығы ықпал етеді.
Мұны бұқаның пішендік рационына протеині аргининге бай сұлы дәні мен қан
ұнын қосқанда шөует көлемі ұлғайып, ондағы ұрық саны мен сапасы жақсаруынан
байқауға болған.
Сиырдікімен салыстырғанда көлемі шектеулі рационының құрғақ затында
қоректік заттар жоғары шоғырланады. Әр 100 кг тірілей салмағына шаққанда
тұқымдық бұқаға 0,8 - 1,2 кг сапалы пішен, 0,8-1 кг жоғары сапалы сүрлем не
пішендеме, 1 - 1,5 кг тамыржемістілер, 0,3-0,5 кг жем қосындысын береді.
Бір-бірінің аминқышқылдық, витаминдік және минералдық құрамын толықтыра
түсетіндіктен, қосынды құнарлылығы құрамындағы жеке жемдікінен артатынын
ескеріп, ұрық алынатын кезенде тәулігіне бұқа басына 2 -3 кг арпа мен
жүгері, 0,5 -1,5 кг бұршақ, 0,5- 1,0 кг тары дәнін, бидай кебегін, күнбағыс
не соя күнжарасының қосындысын (смесь) беріп, оған қоса 5 - 10 кг пішен, 1
- 2 кг шөп ұны, 4 - 6 кг сәбіз, 5- 8 кг азықтық қызылша, 3 - 5 кг қант
қызылшасын жегізеді.
Жалпы қоректілігі бойынша бұқа рационы қыста – 25 - 40% ірі, 20 - 30%
шырынды, 40 - 50% құнарлы жемшептен құрастырылса, жазда – 15- 20% ірі, 35-
45% көк, 35- 50% құнарлы жемшөптен құрастырылады, яғни қысы - жазы олардың
азығының 40 - 50% құнарлы жем үлесіне тиеді. Азықтандырудың қажетті
қуаттылығы мен құнарлылығын қамтамасыз ету үшін энергиялық қант қызылшасы
мен витаминдік сәбіз, асқабақты, сапалы бұршақ және астық тұқымдастар
пішенін, бұршақ тұқымдастар шөп ұнын, түрлі дән қосындысын, протеиндік
азықтық ашытқы мен жануар тектес азықтарды енгізеді.
Енгізілген жеңіл қорытылатын тамыржемістілер рацион құрғақ затындағы
қантты 9,4 - 12,4% - ға дейін жеткізіп, шөп ұны, сәбіз, асқабақ каротинмен
байытады. Ас қорытуы дұрыс етуі үшін бұқа рационы құрғақ затында 20 - 25%
шикі жасунық болуға тиіс. Оның ондай деңгейін қамтамасыз ету үшін сиырға
қарағанда қарнының сыйымдылығы шектеулі бұқаға берілетін аумақты көкшептің
бір бөлігін дегдітіп не кептіріп береді немесе жазғытұрым пішен жегізеді.
Бұқа денсаулығын сақтап, ұрық сапасын төмендетпеу үшін бұқа азығына
химиялық құрамы кедей, қоректілігі төмен сапасыз жемшөп (сабан, сапасы
төмен пішен мен сүрлем, жем қалдығы, т. б.) пен техникалық азықтық
қалдықтарды (сығынды, қойыртпақ, мезга, бөртпесі, т. б.) химиялық азот
қосындыларын (карбамвд, аммоний суы, т. б.), уландырғыш заттары бар крест
гүлділер ( рапс, мақта, т. б.) күнжарасы мен шротын тын қолдануға болмайды.
Асыл тұқымды бұқаның арықтауымен қоса шамадан тыс семірту де зиянды
екенін ескеру қажет. Семіз бұқаның шәуеттік потенциясының төмендеумен қатар
ұрық сапасы нашарлайды және де ұрық сапасына арықтықтан көрі семіздіктіктің
залалы кебірек тиеді.
Дұрыс азықтандырылған бұқа потенциясы жоғары болып, әр алғанда 3 - 9 мл
жоғары сапалы ұрық бөледі. Ұрық сапасын арнайы зерттеп және ұрықтандыру
нәтижесі бойынша бақылайды. Асыл тұқымды бұқаның азықтандырылу деңгейін
жыныстық потенциясымен қоса жыныстық кондициясымен сипатталатын сыртқы түр-
пішінімен қоса қанындағы қоректік заттар деңгейімен бақылайды. Дұрыс
азықтандырылған бұқа қанының сары суында қалыпты жағдайда 9—12 мг% кальций,
6—9 мг% фосфор1,8—3,2 мг% магний болады.

Мал азықтандырудың гигиеналық аспектілері

Мал организмі мен сыртқы орта арасындағы алмасу тек қана сырттан
енетін азық, су, ауа сапасына ғана емес, сонымен қатар организм
ерекшеліктеріне де тәуелді. Берілген азық пен ішілетін судың иісі мен дәмі
(тіпті түрі де болуы мүмкін) арқылы эволюциялық даму барысында қалыптасқан
қасиеттерінің арқасында мал оның сапасын, тіпті уландырушылығын (мысалы,
жайылым отында) ажыратады. Бұл оларды сапасыз, зиянды азықтан бір
сақтандырса, екіншіден, мал қарнының өте қышқыл реакциясы азықпен енген
микробтарды өлтіріп, организм мен сыртқы орта арасындағы барьерлік, яғни
тосқауылдық қызметін атқарады. Ас қорыту жолының көлемі мен құрылымы мал
түріне сәйкес өзгереді.

Ас қорыту жолының сыйымдылығы мал азығына байланысты өзгеретінін
көреміз — қиын қорытылатын өсімдік азықпен қоректенетін мал түлігінің
қарнының сыйымдылығы да, ішегінің ұзындығы да басым болып келеді. Тіпті
күйіс қайыратын малдың (мүйізді ірі және ұсақ қара мал) қарны бірнеше
бөлімнен тұратынын жоғарыда айтқамыз. Оның алдыңғы бөлімдері жемшөпті
мейлінше көп сыйғызып, микроорганизмдер көмегімен қорытуын жоғарылату үшін
жаратылған азық қоймасы ретінде қызмет атқарады да, бір қарынды малдың
қарнындағыдай нағыз қорыту тек ұлтабарында жүреді.

Ауыз қуысының сілекейімен ылғалданып, сілекейдегі амилаза ферменті мен
көмірсуы ыдырай бастаған, шайналған азыққа қарында құрамында тұз қышқылы
бар қарын сөлі әсер етеді. Ондағы пепсин ферменті азық протеинін ыдырата
бастайды да, он екі елілік ішекте химусқа құйылатын ет майлардың
қорытылуына жағдай туғызады. Негізгі қорыту аш ішекте үйқы безі мен ішек
бездерінің сөліндегі ферменттермен (пепсин, трипсин, амилаза, т. б.)
ыдыратылады. Тоқ ішекте су сіңіріліп, тезек қалыптасады.

Өздеріне қолайлы жағдай туғызылған микроорганизмдер тіршілігінің
арқасында жиналған азықта көптеген физиологиялық жөне химиялық әзгерістер
өріс алады. Соның барысында малдың өзі қорыта алмайтын өсімдік жасунығы
ыдыратылып, жеңіл қорытылатын көмірсулардың ашытылуынан күйісті малдың
негізгі энергия көзі болып табылатын үшпалы май қышқылдары пайда болады.
Олар қарынның тікелей қанға сіңіріліп энергетикалық алмасу мен өнім түзуіне
пайдаланылады. Алдыңғы қарындарда желінген азық көмірсуының жартысына жуығы
осылай қорытылады.

Азықтың желіну мөлшері (рацион аумағы) оның құрғақ затына байланысты
өзгереді. Өйткені азықтың әр 1 кг құрғақ затына қарында 10- 15 л жынға
(жартылай қорытылған азық) айналып, онекі елі ішекке енеді. Тәулігіне ірі
қара малдар ішегіне - 250 л, жын енеді де, оның 92% суы, 55% құрғақ заты,
53% органикалық заты (41% көмірсулар мен майлар, 96% протеин), 65 %
минералды заты сіңіріледі. Су арқылы малдың кей элементке 1- 10%
аралығындағы мұқтаждығы қанағаттандырылады.

Сіңірілген қоректі заттар мен организмдегі тіршілік барысын қамтамасыз
етуге және өнім түзіміне жұмсалады. Демек, азықтандыру тәртібі мен
гигиенасын сақтау арқылы мал денсаулығы мен өнімділігіне, өнім сапасына
тікелей ықпал етуге болады. Мұның бүгінгі күндегі жер шарындағы жаһандану
(глобализация) мәселелеріне байланысты экологиялық жағдайдың ұшығуының ауыл
шаруашылығына, оның адамзат қорегі мен басқа да тіршілік қажеттілігіне
шығаратын өнім өндіруіне кері әсерін тигізуде.

Сурет 3.2 азақ сақтайтын жер
Малды улы өсімдіктерден сақтау
Жақсы құнарлы шөптердің арасында әсіресе ылғалды жайылымдарда және
орманда малға улы және зыянды өсімдіктер жиі кездеседі. Осындай әртүрлі
өсімдіктерде түрліші улы заттар болады. Сондықтан малдың улану белгісі де
түрліше болады.
Мал көбінесе узақ уақыт мал қорада бағылғандықтан жайылымға жаңадан
шықкан кезде талғаусыз, көзінетүс кен көк өсімдіктерді жеп көктемде олардан
жиі уланғыш келеді.
Малдың улы есімдіктен улануының алдын алу үшін олардың өсетін жерлері
анықталанады, содан кейін шешек атар алдында немесе шешек ата бастаған
кезде (әдетте маусым айларында) оларды тамырымен біржолата жулу жумысы
уйымдастырылады. Улы өсімдіктердің тамырын 10— 12 сантиметр тереңдікте
күрекпен кеседі, ал кесілген өсімдіктерді түгел жыйнап өртейді.

Сурет 3.3. Азықты тасмалдау машинасы
Азық цехына, азық дайындау кұрал-жабдыктарына қойылатын санита-риялық-
гигиеналық талаптар
Азық дайындалатын құралдарға койылатын талаптар. Мал азығына арналып
дайындалған жем-шөпті азықтандыруға. яғни малға жегізуге алдын-ала
дайындап, желінуін жеңілдетіп, қорытылуын арттырады. Ол үшін шаруашылықта
мүмкіндігінше арнайы азық дайындайтын цех болғаны дұрыс. Оны арнайы бөлек
орынға немесе мал қорасының жанына біріктіріп, жапсарлата түрғызады.
Тамақ қалдықтарын түсіретін және оны сорттайтын алаң қатты еңкіштеу және
ол жерде су ағатын орын болу тиіс.
Өндіріс бөлмелерінің ішін 1,8 м биіктікке дейін плита жапсыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.