ТІЛ ДАМЫТУ САБАҒЫНДАҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Ж.МУСИН АТЫНДАҒЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ТІЛ ДАМЫТУ САБАҒЫНДАҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ:
Смаилова Айгүл Тоқтауылқызы
_______________
ОРЫНДАҒАН: МД-41 тобының
студенті Қамай Таңшолпан
________________
КӨКШЕТАУ, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
І.МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕГІ ОҚУ-ТӘРБИ МӘСЕЛЕСІ ... ... ... ... ... .7
1.1 Дидактика ұғымына бағдарлы шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Балабақшада дидактикалық ойынды пайдаланудың теориялық негізі
... . 12
1.3 Дидактикалық ойынға қатысты әдістердің зерттелу жайы
... ... ... ... ... ... . 14
1.4 Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттырудағы
дидактикалық ойынның алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ІІ. ТІЛДІ ДАМЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МІНДЕТТЕРІ, ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... .20
2.1 Тілді дамытудың негізі- танымдық үрдістердің, зейіннің, ойлауды
дамытудың жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 21
2.2 Тілді дамытудың әдіснамалық негізі және бала тілін дамытудағы ата-ана
мен бала-бақшаның орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 24
2.3 Тіл дамыту барысында дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану ... ...
30
2.4 Тіл дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды пайдалану барысындағы
тәжірибелік-сараптамалық жұмыстар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Адамзат тілінің шығуы өте ерте заманнан,
арғы дәуірден басталады. Тілдің шығуы адамның өзінің пайда болуымен,
қоғамның, ұжымның пайда болуымен тығыз байланысты.
Тіл өнері- халық даналығы, атадан балаға, баладан немере- шөбереге,
немере мен туажатқа ұрпақ-бұтақ атаулыға мыңдаған жылғы қорек пен өмір
қажеті.
Тіл құдіретін сезіне білу, тіл сөздерін салмақтай алу, сөз мағынасын
келістіріп құбылту, оларды мейілінше дұрыс қолдану мен әрдайым дәл түсіну-
өнердің өнері, білімпаздың білгендігі, жүйріктің озып келуі мен топ жарып
суырылуына тең. Тіл- үлкен білімде және ілімде.
Қазақстан Республикасы Ата заңының 7-бабында мемлекеттік тіл- қазақ тілі
деп көрсетілген. Сондай-ақ Елбасы өзінің жыл сайынғы дәстүрлі
Жолдауларында: Қазақстанның болашағы- қазақ тілінде екенін айтқан .
Биылғы Жолдауында да Біз қазақ халқының сан ғасырлық дәстүрін, тіл мен
мәдениетін сақтап, түлете береміз. Сонымен қатар ұлтаралық және мәдениет
аралық келісімді, біртұтас Қазақстан халқының ілгері дамуын қамтамасыз
етеміз деген еді .
Менің ойымша, әрбір Қазақстан азаматы мемлекеттік тілді үйреніп қана
қоймай, оның бай шұрайлы мәйегіне терең бойлауы керек. Шынымен де, жастар
заман талабына сай көп тілді меңгеріп, парасат-пайымдары жоғары, мәдениетті
тұлға болып қалыптасқанда ғана дамыған мемлекеттермен терезені теңестіре
аламыз. Еліміздің бәсекеге барынша қабілетті 50-мемлекеттің қатарына енуі
үшін жастар өз тілін қадірлей де қастерлей отырып ғылыми теориялық
білімдерімен қаруландыру қажет.
Сондықтан жастардың келешегі ұлттың болашағы балабақшадан басталады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі де осында.
Ойын үлгісінің технологиясы баланың нақ осындай белсенділіктерін
арттырады. Кез-келген бала да адамның мәдениеті де ойын арқылы дамиды. Ал
бүгінгідей динамика ғасырында, оқу процесінде ойын алдынғы орында, яғни
ойын технологиясы арқылы баланың оқуға ынтасын, қызығушылығын арттыру жеңіл
болмақ.
Ойын дегеніміз- халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын
құралдың бірі.Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойындар, дене
шынықтыру ойындары, сюжеттік ойындар, дидактикалық ойын элементерін
пайдаланудың маңызы өте зор.
Дидактикалық ойындар баланың ақыл-ойын дамытып, сабаққа деген
қызығушылықтарын арттырады. Ол үшін сабақта сергіту жаттығуларымен қатар
жаңа тақырыпты меңгерту, өткенді пысықтау мақсатында ойын түрлерін кең
қолдану керек.
Қазіргі кезде ойын ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен
мәдениеттің түрлі салаларын қамтуда. Қазіргі таңда ойын проблемасы
психология әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану т.б. салалардың
көкейтесті мәселесіне айналып отыр.
Ойын технологиясын зерттеу- бүгінгі күн талабы.
Бүгінгі күні дидактика саласындағы фундаментальды мәселелердің бірі-
білім берудегі ойындар технологиясы болып отыр.
Адамдар ойынының құрылымдық жүйесі жөнінде кеңестік дидактикада аса
маңызды зерттеулер болған жоқ.
Ойын өмірде өте ерте жастан өзінен-өзі бастала отырып, адамның кәсіпті
толық менгергенінше жалғасады және ойын оқытуда алдыңғы технологиялардың
маңызды бөлігі болып табылады,
Адамзат ойынының сан жылғы тәжірибесі ойынның білімдік құндылы-ғын
дәлелдеді. Оған балалық кезеңдегі ақыл-ойды дамыту ойындарынан бастап,
мәдениетке, бизнеске және басқарудың барлық салаларына мамандар даярлауға
байланысты бағдарламаларды игеру барысындағы ойындар жатады.
Қазіргі кездегі оқытудың ойын формасын зерттеудің мәні мен міндеті
оның түрлерін: иммитациялық, символдық және оқу-зерттеу деп бөле отырып,
осы оқу ойындарының технологиясын талдау болып отыр.
Егер адамдарға қандай да бір ойындарды ойнау тапсырылса, онда олар
көбіне "білмеймін", "ойнай алмаймын" — дейді. Бұл жағдай тіпті ең қарапайым
ойындарды ойлаудың өзі оқудан, білімнен басталатынын көрсетеді.
Оқытудың ойын формасын (ООФ) қолдануда екі жақты дидактика байқалады:
біріншіден, ойнау үшін білу, үйренудің қажеттілігі, екіншіден, адамның
ойнай отырып өзіндік білім алуы, өмір тәжірибесін жинақтаудың қажеттілігі.
Ойын теориясы мен практикасын отандық және шетелдік педагогтар.
психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иохан Хейзиигтің "Ойыншы адам",
Д.Б. Элькониннің "Ойын психологиясы", Эрик Берннің "Адамдар ойнайтын
ойындар" атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын зерттеуші Ресей ғалымдары:
А.В.Бербицкий, Т.В.Кудрявисв, И.П.Пидкасистый. Қазақстандық, ғалымдар:
Н.К.Ахметов, Ж.С.Хайдаров т.басқалар.
Тәрбиеші балалардың ойын үстінде әр алуан сезімдер мен эмоциялық
күйге бөленетінін (қуану, ренжу, мақтан ету, риза болу, қызғану, өкіну)
және бұл сезімдердің ойында ұтысқа немесе ұтылысқа, көмек көрсетуге не
көмек алуға байланысты болатынын есте ұстауы қажет. Әдетте ойын үстінде
команда мүшелері арасындағы қарым-қатынастар қалыпқа істеледі: жеке
табыстар кейінгі тұсқа ысырылады, талас-тартыс ұмытылады. әрі де ортақ
мүдде туралы ойлай бастайды. Дегенмен, ойын барысында қарым - қатынастың
жағымсыз жағы да туындауы мүмкін. Балалардың бәсекелес топты "дұшпан"
ретінде тануы оларды келеңсіз әрекеттерге итермелейді. Мысалы, қарсыластары
ұтқан жағдайда ыза, қызғаныш пайда болып кез — келген, тіпті әділетсіз
әдістер арқылы өз тобын жеңіске жеткізудің жолдарын іздестіреді.
Дидактикалық ойын тәрбие процесінде ерекше маңызды орын алады.
Дидактикалық ойынды анықтау және олардың тәрбие өзегінде берілуі
мәселесіне, меңгерілуіне В.М.Чистяков, А.Ш.Шабанов, Н.М.Шанский,
А.И.Власенков, Е.И.Пассов, А.И.Домашнев, И.А.Грекул, А.М.Ким, Д.Д.Джалалов,
Н.А.Рыбников, А.Н.Гвоздев, Э. Штейнфельд, Қ.Б.Жарықбаев, А.А.Люблинская,
М.Р.Львов және басқа да әдіскерлердің еңбектері арналған. Түрлі пәндерді
оқыту әдістемесі ғылымында мұндай жүйелі еңбектер жоқ, жекелеген мақалалар
ғана бар.
Балабақша топтарда өткізілетін түрлі пәндердің өмірдегі орны мен оған
деген көзқарастың өзгеруіне байланысты балалардың білімін тереңдету
мақсатында қолданылатын тіл меңгертуден жаттығулар жүйесі, математикалық
дидактикалық тапсырмалар және тағы да басқа түрлі материалдар – кең түрде
зерттеу жұмыстарын әлі де болса қажет ететіндіктен зерттеу тақырыбын Тіл
дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды қолдану ерекшеліктері деп
алуымызға негіз болып отыр.
Зерттеу объектісі: №16 Аққу мектеп-бақшасы
Зерттеу пәні: Тіл дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды қолдану
ерекшеліктері.
Зерттеу мақсаты: Бала тұлғасын қалыптастырудағы тіл дамытуда
қолданылатын дидактикалық ойындардың ерекшеліктерін теориялық тұрғыдан
негіздеу, тиімділігін практика жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу міндетттері:
1.Тіл дамыту мәселелері жайында ғалымдардың көзқарастарына талдау
жасау;
2.Бала тұлғасын қалыптастыруда тіл дамытудың жолдарын анықтау;
3.Балалардың тілдік даму деңгейлерін анықтап, психикалық даму
ерекшеліктерін ескере отырып, тіл дамытудың тіл ұстарту, дамыта оқыту,
ойындар арқылы оқыту т.б. түрлерін белгілеу.
Ғылыми болжам: егер, балабақша үрдісінде тіл дамыту сабағында
дидактикалық ойындарды тиімді қолдана білсе, онда, балалардың тілдік
дамуының ерекшеліктері анықталып, белсенділіктері артады.
Зерттеу әдістері. Жұмыста баяндау, сипаттау, салыстыру, тәжірибені
байқау, ой–пікірлерді жинақтау, қорыту; тіл дамыту барысындағы
тапсырмаларды орындау дәрежесін тексеру, бекіту, бақылау әдістердің
тиімділігін эксперимент арқылы тексеру; тәжірибелік – эксперимент жұмысының
мәліметтерін қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
Балабақша топ балаларының тілін дамыту барысында жүргізілетін
дидактикалық жұмыстар жүйесінің психологиялық, педагогикалық,
лингвистикалық негіздері нақтыланды;
Дидактикалық ойындардың ішінен тіл дамыту қатысты тапсырмалар
іріктеліп, олардың түрлері анықталып, ерекшелігі айқындалып, тиімділігі
дәлелденеді. Балаларды түрліше дамытуға, қызығушылықтарын арттыруға
арналған қазақ тіліне қатысты және математикалық ойындар ұсынылды.
Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттыруда
дидактикалық ойындарды қолданудың технологиялық талаптары анықталды,
біршама талдаулар жасалынды.
Зерттеудің теориялық маңызы. Балабақшада оқуға деген ынта–жігерін,
қызығушылығын арттыруға байланысты дидактикалық ойындар ғылыми–теориялық
негізі лингвистикалық және әдістемелік тұрғыдан зерттелсе, жұмыстың
нәтижелері тіл білімі, әдістеме, педагогика ғылымдарының теорияларын
жетілдіріп, балалардың қабілетін одан әрі дамытуға мүмкіндік жасайды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеудің нәтижелерін оқытудың мазмұны
мен тәсілдерін жетілдіру үшін тәрбиелықтарға қосымша ретінде пайдалануға
болар еді. Жұмыс топта тіл дамыту жолдарын оқытуды жаңарту үшін
тапсырмаларды түрлендіріп оқытуда бағыт–бағдар беріп, білім беру жүйесін
дамытуға өзіндік үлес қосары сөзсіз. Балабақша топ сабақтарын сапалы
өткізуге көмектеседі, балабақша мектепке дейінгі мекеме тәрбиешілеріне іс
жүзінде пайдасын тигізеді.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
• Жалпы дидактикаға шолу жасау, дидактиканың педагогика
ғылымындағы алатын орнына тоқталу. Дидактикалық ұстанымдарға
тоқталу,
дидактикалық ойындарға қойылатын негізгі талаптарды анықтау;
• Дидактикалық ойындар, соның ішіндегі тіл дамыту мәселесіне
қатысты көрнекілік құралдардың топтастырылуына тоқталып өту;
• Дидактикалық материалдарды меңгеру кезіндегі балабақша
топ балаларының қызығушылық деңгейін анықтау;
• Балабақша топ балаларының қызығушылығы арттыруға бағытталған
жаттығулар жүйесі, тіл дамыту барысындағы дидактикалық
ойындардың тиімділігіне тоқталу;
• Балабақша топ балаларының қабілетін ашу, танымын кеңейту,
іздендіру, пәнге қызығушылығын арттыруы бағытталған жұмыстарды
топтастыру;
• Дидактикалық ойындың балалардың қызығушылығын арттырудағы
рөлінің теориялық негізін анықтап, оның практикада жүзеге
асырылуының тиімді жолдарын белгілеп, эксперименттен өткізу,
түрлі жаттығуларды іріктеп беру.
Ғылыми жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми апппараты:
мақсаты, обьектісі, пәні, міндеттері, болжамы, әдіснамалық негіздері,
әдістері мен негізгі кезеңдері беріліп, практикалық мәні , ғылыми жаңалығы
және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалалды.
І. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕГІ ОҚУ-ТӘРБИ МӘСЕЛЕСІ атты таруда
дидактика, жеке тұлға ұғымына анықтама беріледі.
ІІ. ТІЛДІ ДАМЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МІНДЕТТЕРІ, ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ атты тарауда оқу іс-әрекетінін
ұйымдастырудадың тиімді жолдары мен шығармашылық тапсырмалардың мазмұны
сараланып, эксперимент жұмысының нәтижелеріне талдау жасалды.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыс нәтижелеріне негіздеме
тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу мазмұнына қатысты жұмыстардың үлгілері көрсетіледі.
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕГІ ОҚУ-ТӘРБЕ МӘСЕЛЕСІ
Қазіргі қоғам дамуының жалпы білім беру мазмұнына қоятын талабы
жастарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейінде білім беру, олардың ойлау
мүмкіндігін жетілдіру, шығармашылық тәжірибесін, дүниеге қарым - қатынас
нормаларын қалыптастыру болып отыр.
Педагогиканың бір саласы дидактиканың негізгі міндеті - оқыту үрдісі
бағынатын білім беру мазмүнын, оқыту зандылықтарын, принциптерін, әдістерін
және үйымдастыру формаларын қоғам талабына сай колданудың жолдарын
қарастыру.
Бұл міндет Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында және
"Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында" нақты көрсетілген.
Енді мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мәселесін қарастырсақ, ол
балаларды "балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында" көрсетілген
мөлшерде қарапайым білім жүйесімен қаруландыру, оқу әдет-дағдыларын
қалыптастыру, олардың танымдық қабілеттерін мақсатты, жүйелі, жоспарлы
түрде дамыту кажет.
Сондықтан тәрбиенің сан алуан келелі мәселелерін шешетін, қарапайым
дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы - мектепке
дейінгі мекемелер болып табылады.
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мектептегі оқытудан мазмұны,
ұйымдастыру формасы, әдістері жағынан өзгеше. Балабақшаларда балалар
қоғамдық өмір, табиғат құбылыстары, адамаралық қатынастар, қоршаған орта
туралы ғылыми негізделген, бірақ қарапайым (элементарлық) білімдермен
қаруланады. Бұл білім қарапайым болғанымен, баланың әрі қарай дамып,
қалыптасуына ерекше ықпал ететін негіз болады, сонымен қатар мектеп білімін
сапалы игеруге мүмкіндік береді.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытудың мәселелерінің негізі Я.А.
Коменский мен К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде қаланды. Я.А. Коменский Ана
мектебі еңбегінде мектепке дейінгі жастағы балаларға берілетін білімнің
мақсаты мен мазмұнын айқындады.
К.Д.Ушинский: Мектепке дейінгі балалық шақтың өзінде сапалы оқуды
ойыннан бөліп қарау керек және бұл кезеңдегі оқытудың міндеті мен мазмұны
баланың сөз байлығын дамыту, ақыл-ой күшін жетілдіру, мектептегі оқуға
дайындауға бағытталуы тиіс деп көрсетті.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытуды зерттеуге өз үлесін қосқан
ғалымдар: Н.Н.Быстров, Э.И.Залкинд, А.М.Леушина, Л.А.Пеньевская,
Е.И.Радина, Н.П.Сакулина, П.Г.Саморукова, Е.И.Тихеева, Тарунтаева,
А.П.Усова, Е.И.Флерина, т.б.
Мектепке дейінгі дидактиканы теориялық және эксперименттік
талдаулардың негізінде Балабақшадағы оқыту және тәрбиелеу
бағдарламасыңда; Сабақтарда оқьпу бөлімі және Бағдарлама бойынша
әдістемелік нұсқауда (Алматы, Рауан, 1992 ж.); Балабақшада
жүргізілетін сабақтар және он ұйымдастыру деген арнайы бөлімдер жеке
қарастырылады.
Дегенмен, бұл зерттеулер және соның негізінде ұйымдастырылып жүрген
оқыту үрдісі қазіргі жаңа жағдайдағы мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінің
білім-тәрбие міндеттерін шешу талабына сай емес. Ал қазақ балабақшалары
үшін оқыту мазмұны әлі толық зерттеліп, талданған жоқ деуге болады.
Мектепке дейінгі кезендегі оқыту мазмұнын анықтау үшін жоғарғы
дидактикалык теорияларға сүйену қажет.
Қоғамдық тәжірибелерді жан-жақты талдай келіп, қазіргі танда дидактика
ғылымында жалпы орта білім беру мазмұнының құрамы теориялық тұрғыдан төрт
элементтен тұратыны анықталды (В.В.Краевский, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин,
т.б.).
Жалпы білім берудің алғашқы сатысы мектепке дейінгі мекемелерде
ұйымдастырылатындықтан, бұл мекемелердегі оқу-тәрбие бағдарламаларын
құрастырудың дидактикалық негізі ретінде жоғарыда аталған жалпы теориялық
тұжырымдарды алуға болады. Сонымен қатар, дидактика ғылымындағы білім беру
мазмұнының теориясының жетістіктеріне жан-жақты талдау жасап, оны мектепке
дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие үрдісіне толық еңдіру қажет деп
есептеймін.
1.1 Дидактика ұғымына бағдарлы шолу
Білім беру жүйесінде оқыту формаларының әдістері мен құралдарын одан
әрі жетілдіріп, тиімді әдістерді қолдану ұсынылғаны баршамызға аян. Демек,
оқыту үрдісіндегі көрнекілік әдісінің зерттелуі жаңа проблема емес, мұның
өзінің тарихы бар.
Бұл жерде біз дидактиканың ілімінің классикалық бастауының дамуына
тұтқа болған Я.А.Коменский (1592–1670) есімімен байланыстырамыз.
Дидактика (didaktikas – оқытушы, didasko – оқушы) ұғымы грек тілінен
алынған, кейін чех педагогы Я.А.Коменский бұл ұғымды пайдаланып, 1657 жылы
өзінің Ұлы дидактика еңбегін жарыққа шығарды. Я.А.Коменский дидактика
нені оқыту және қалай оқыту керек деген сұрақтарды басшылыққа ала
отырып ұстаздар үшін алтын ереже болып саналатын мына ереже көз
жүгіртсек: адам қандай затты қабылдаса да сезіммен түйсініп, мүмкіншілігіне
қабылдауға барлық сезім қатысса, оны ұғынып, меңгеру мәңгілік екендігін аса
бір терең ой толғауымен тұжырымдап, дәлелдеген. Бұл жерден біздің
байқайтынымыз, оқыту мен тәрбиедегі жаттандылық пен догмаға, өктемділікке
ірі тұлғаның қарсы болғандығын байқаймыз.
Өйткені Я.А.Коменский адамзаттың өркендеуіндегі жан–жақты
гармониялық дамуға, баланың жеке басын құрметтеуге және олардың дербес
ерекшеліктерін ескеріп, оқушылардың іс–әрекеттегі белсенділігін арттыруға
айрықша көңіл бөлді. Бұл жерден біздің аңғаратынымыз, Я.А.Коменский оқыту
теориясын сенсуалистік (латынның сезінушілік деген мәніндегі сөзі) негізде
қарастырғандығын көреміз.
Демек, оқу мен оқыту тек сөз жүзінде айту мен талдау тұрғысында емес,
нақты бақылап, нақты қабылдаумен араласып жатқандығын дәлелдеген.
Я.А.Коменский: Шәкірттердің ең алдымен сыртқы сезімдері, одан соң
есте сақтауы, жүре– жүре түсінігі, кейіннен топшылау қабілеті оянады.
Себебі, білім сезімдік түйсіктен тұрып, қиялдау арқылы іске асады, содан
соң жалқыны нақтылау арқылы жалқыны түсіну пайда болады, ең ақырында, әбден
түсінікті болған заттар жайындағы білімді дәлірек айқындау негізінде
олардың оқшау қабілеті артады – деп көрнекіліктің ролін ерекше атап өткен.
Сондықтан байқау үшін жалықпай еңбектену қажет. Я.А.Коменский айтуынша
Көріп – білу дегеніміз – тек сол бөлшектің қызметінен туады. Адамның ішкі
көзіне жататындар – ақыл (сана), яки ақылға тән қабілеттер, объектісі
интеллектің сыртында тұрып, ішкі әлеміне таңбасы түскен барлық заттар оның
жарығы соған тиісті түрде көңіл аударуы болмақ. Алайда затты сыртқы көзбен
сол қалпында көріп білу үшін белгілі бір шарттар керек болған сияқты. Оны
іштей көріп – білудің де өзіне тән белгілі әдістері бар. Соған сүйенген
кезде ғана зат ақылға таңбасын түсіріп, оны дәл және оңай қабылдап, танып
білмек. Олай болғанда ғылымның жұмбақтарына Я.А.Коменский: Мектептерде
негізгі жұмыстарға бөлінбей, мәнсіз, қажетсіз, кем, бос нәрселерге баса
көңіл бөлінеді немесе шәкірттер өз үйренгендерін жылдам ұмытады. Себебі
көпшілігі үстірт үйретіледі де, ол баланың ақылына еніп, денесіне сіңбейді.
Бұл екінші кемшілік тәжрибеде көп кездеседі. Кемшіліктерді жою үшін қажетті
әдіс тауып, баланың тек білгенін ғана сақтап қалмай, одан да көбірек
білуіне жол ашамыз, демек тек оқыту процесінен алған білімін ғана айтып
қоймай өзінің де пікірі болуын ескереміз – деген. Себебі, Я.А.Коменский
әдістемесі бойынша бала пассив тұлға емес. Әрбір баланың сезім мүшесі, ақыл
– ойы бар. Нәтижесінде олар кейбір ұғым, зат болмысын өздігінше қабылдайды.
Бала затты көзбен көріп (оқып), оқығанын тілмен айтып, айтқанын жазып,
білімді дағдыға айналдырады. Дағдыға өтпеген білім – бос сөз – дей келе,
оқытудың негізгі мақсаты – бала табиғатында бар сезімдерді, оның ақыл –
есін дамыту, сөйтіп оның танымдық ойын тудыру болмақ яғни оқу (көз),
тыңдау (құлақ), айту (тіл), жазу (қол) – осының бәрі бірдей жетілуге тиіс,
–
деген .
Бұл жерден біз ұлы дидактиктің баланың жеке басын құрметтеуге,
іс–әрекетіндегі белсенділігін арттырып, олардың жеке дербес ерекшеліктерін
ескеруден әрбір деталға көңіл аударуға мән бергенін байқаймыз.
Я.А.Коменский жас буынға жалпы алғанда мынадай төрт түрлі шартты
орындау керек:
1. Оның рухани көзі таза болуға тиіс.
2. Ол өзінің алдына объект қоя білсін.
3. Соған ыждағат қояды.
4. Бақылауға алынған зат белгілі бір тәртіпте бірінен соң бірі
кезектесіп келіп отыруға тиіс, сонда балалар заттың бәрін де дәл және
оңай танып білмек – деп өзінің алтын ережесін ұсынады.
Сонымен бірге: Сезім мүшелерімен сәулесі еске түсетін нәрсенің бәрін
де, атап айтқанда, көруге болатынды – көзбен көріп, қабылдап, естілуге
жататынды – құлақпен, иісі бар нәрсені – мұрынмен, татып білетінді –
тілмен, сезініп білетінді – қолмен сипап (ұстап) білуге тиіс. Егер кейбір
заттарды бірнеше сезім мүшелері арқылы танып, білуге тура келсе сол
мүшелердің бәрін қатар жұмсау керек – деп айтқан.
Я.А.Коменский: егер бақылау кезінде түрлі бейнелер, заттар көп болса,
осының өзі балаға қай нәрсеге мән беруді бүркеп қалып оны салыстырады, ал
олар бірнеше түрлі болып келсе онда шатастырады. Сондықтан осы
ерекшеліктерді ескере отырып бақыланатын заттардың бәрі бір уақытта
көрсетілмей, белгілі тәртіппен, бірінен соң бірі көрсетіліп тұруы қажет
деп, ұстаздар қауымына
1) оқыту үрдісі де табиғат тәріздес, оның заңдылықтарын
зерттеп, оны мойындаумен байланысты болуға тиіс.
2) Берілетін білімнің мазмұны адамды жан–жақты дамытып, оқу
өмірмен байланысып, шәкірттің күнделікті тәжірибесімен
қанаттас жүргізілуге тиіс деген. Бұл: Адам қандай затты
қабылдаса да сезіммен түйсініп, мүмкіндігінше қабылдауға
барлық сезім қатысса, оны ұғынып, меңгеру өміршең болады
– деген ұстаздар үшін алтын ереже болып саналып келгені
сөзсіз.
Ұлы Я.А.Коменский мынадай асыл қағида ұсынған: Мүмкін болғанның бәрін
сезіп, қабылдау үшін алға тарту керек. Бұл туралы еске сақтай отырып,
балаларға сөз болып отырған, солар арқылы оларды қызықтырғыңыз келген
заттарға жол қоюға тырысыңыз. музейлерге, кәсіпорындарға, табиғатқа,
экскурсиялар жасаудың өте пайдалы екенін есте ұстаңыздар. Жаңа заттар мен
құбылыстарды тікелей бақылаудан туған әсерлер, бақылау фактілерінің өзі
және олар туралы әңгімелесу ілім аумағының кеңеюіне, балаларда қызығудың
қалыптасуына жәрдемдеседі. Оқытушының жаңа деректерді тану процесін
басқарудың ролін өз қолыңызға алып, назарын соғұрлым мәнді деген заттар мен
құбылыстарға аударыңыздар, сонымен бірге оларды қоршап тұрған шындық өмірді
өз бетімен танып – білуге үйретіңіз.
Дидактикадағы Я.А.Коменскийдің прогрессивтік ойларын дамытуға үлес
қосып, оны жаңалықтарымен толықтырып, әлемдік педагогика тарихында есімдері
құрметпен аталып жүрген ғалымдар:
Ж.Ж.Руссо (1712–1773), И.Г. Песталоци (1746–1827), А. Дистерверг
(1790–1866), К.Д. Ушинский (1824–1870).
Ж.Ж.Руссоның шығармаларындағы оқу әдістемесіндегі негізгі өсиеттері:
бала ойға салып ұғынбайынша, ештеңені де жаттатпай, бүкіл білімді баланың
өз бетінше бақылап, ой таразысына салуы арқылы меңгерту деген мәселенің
төңірегінде болды. Ж.Ж.Руссо дидактикасының негізі – баланың өзіндік
әрекетін, зеректігін, зейінділігін, байқампаздығын дамыту мақсатын көздеді.
Бастауыш білім беру және оқудың теориясы мен практикасын дамытуға баға
жетпес құнды сипаттама берген: Швейцария халқының ұлы педагогы И. П.
Песталоцци.
Сонымен бірге көрнекіліктің маңызының зор екендігін И.Г.Песталлоци де
өткір бағалаған:
1. Дұрыс көру және есту.
2. Тек бақылау арқылы берілген шындық, адам жан
дүниесіне
сенімдердің теріс тұрғыда кіруіне кедергі болады.
3. Сезім арқылы заттарды танысақ онда ол оны
өзі туралы
дұрыс пікірлердің қалыптасуына әсер етеді.
Сайып келгенде көрнекі оқыту айнасы — деген тұжырымдамаға дәлел.
И.Г.Песталоцци өзінің жалпы дидактикалық пікірлеріне сүйене отырып,
бастауыш білім берудің әдістемесінің негізін салды. Мысалы: Ана тілін
оқытудың міндеті баланың сөйлеуін дамыту, сөздік қорын байыту деп анықтап
әріптерді қосып оқытудың орнына бірден дыбыстарды қосып оқытуды ұсынды,
деп пайымдайды. Бұдан біз И. П. Песталоцидің Я. А. Коменский секілді ең
бірінші оқушыға дұрыс көру мен естуді қалыптастыру керек, – деп
оқушылардың бақылау әрекеттерін дамытуға мән бергендігін байқаймыз.
К.Д.Ушинский көрнекілік әдісінің бала психологиясының ерекшелігі үшін
ең қажетті әдіс екендігін айтқан. Ол оқушының көрнекілік арқылы ойлауын
заттың түріне, дыбысына бояуына және сезінуіне байланысты болып, онан әрі
ойлау процесін дамыта түсуге көмектеседі деп санаған.
К.Д.Ушинский баланы заттарды қабылдап білуге үйрету үшін мынадай
әдістерді ұсынған: Алдымен мақаланы оқымастан бұрын оқытушы балаларға
заттың өзін көрсетіп, сұрақтар беріп, үлгі түрінде болса да сол затты толық
суреттеуге тырысады. Осы сұрақтарға жауап бергенде бүкіл класс қатысуы
керек. Ол сұрақтың өзінде балалардың даму қабілетіне қарай бір қалыпты
ілгерілеушілік сақталуы керек. Көрнекі оқыту кезінде затпен таныстыру
заттың өзі үшін екінші дәрежелі роль атқарады .
Көрнекі оқу дегеніміз — деді К.Д.Ушинский: Мұның өзі жалпы
түсініктермен сөздерге емес, жас бала тікелей қабылдап алуға арналған
деректі бейнелерге құрылған оқу, оқытушының басшылығымен бұл бейнелер оқу
үстінде қабылдана ма немесе одан бұрын бала өз бетінше байқауының арқасында
қабылданған ба, әйтеуір оқытушы жас балалардың жадындағы бұрыннан дайын
бейнелерді таба алады. Картиналарды көрсетіп, оның мәнін түсіндіріп,
әңгімелесуі оқытушы мен балаларды біріне–бірін жақындастырудың таптырмайтын
құралы .
Егерде сіз балалар бірдемені тиянақты етіп ұғынсын десеңіз онда мына
сезімдердің қатысуын талап етіңіз – дейді К.Д.Ушинский.
1. Картаны не болмаса суретті көрсете отырып көру сезімін
қатыстырыңыз, біраз көру ынтасына салынған қызықтарды
түссіз етіп
көрсетіп, көз бұлшық еттерін ғана қатыстырып қоймай,
сонымен қатар
боялған суреттерді көрсету арқылы көз торын да топтастыру
керек немесе
қара тақтаға анық етіп ақ бормен жазыңыздар, т.т.
2. Дауыс органын да қатыстырыңыздар, ол үшін баладан
оқығандарын дауыстап, анық сөйлеуін, картина
немесе карта
бойынша үйренгенін айтып беруін талап ету қажет.
3. Мұғалімнің дауыстап айтып тұрғанын не болмаса басқа
балалардың қайталап тұрғанын балалар „зейін сала
тыңдауы үшін
және балалардың жіберген қателерін байқап отыру үшін есту
сезімін
де қатыстырыңыздар.
4. Сурет салу, картаны сызу, сөз жазу сияқтылар арқылы
қолдың бұлшық ет сезімдерінде қатыстыра білу керек.
Алғашқы образдаудың есте берік және барлық жағынан сақталып қалуының
ерекше мәні бар, өйткені балалардың есінде оқыту арқылы жеткізілетін
алғашқы образдау неғұрлым берік орын алатын болса, соғұрлым келешектегі
образдау баланың есінде оп–оңай және берік сақталатындығын көреміз, әрине
бұлардың және келесі, образдаудың бірімен–бірі байланысты болып отыруы
қажет.
К. Д. Ушинский: Дидактикада салыстыру негізгі тәсіл болуы
керек,–дейді. Әлбетте, салыстыру кезінде заттармен құбылыстардың өзара
ұқсастығы мен айырмашылығы айқындалады. Сондықтан тәрбиеші сабақты
өткізгенде оқушылардың ойлау, есте сақтау, білімді игеру қабілеттерін
дамытумен қатар жүргізіп отыру қажет деп есептей келе оқыту процесін
ұйымдастырудың көптеген мәселелеріне ғылыми–теориялық негіздеме берді.
2. Балабақшада дидактикалық ойынды пайдаланудың теориялық негізі
Дидактикалық ойындар балалардың білімін кеңейтіп және бекіту
мақсатындағы жоспарлы және мақсатты педагогикалық тәсіл. Ойын ойнап ән
салмай өсер бала болар ма,-дегендей ойынның қай түріне болмасын зер салып,
ой жүгіртіп қарар болсақ, одан мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін
байқаймыз. Өйткені алдымен ненің болсын бастамасы, жол бастар қайнар көзі
болатыны белгілі, демек біз ойынды бар өнердің бастауы деп білеміз.
Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық
дамудың баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып, оның
ізденімпаздық, тапқырлық қабілетін оятады. Осы тұрғыда баланың байқағыштық,
зерттеп-салыстыру, сезім қабілетін дамытуға, баланың заттарды белгілері
бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік
қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады.Ойын көп
жоспарлы, күрделі педагогикалық процесс болғандықтан мектепке дейінгі
жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдіс болып табылады.Оқыту формасы
балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып
есептеледі.Дидактикалық ойын оқытудың әдістерінде 2 жолмен
қарастырылады.Ойын сабақтар және дидактикалық тапсырмалар не болмаса
автодидактикалық ойындар.Бір мезетте оқытушы және ойынның мүшесі ретінде де
балаларды ойнатуға талпындырамын, ал балалар ойнай отырып үйренеді, сондай-
ақ ойын өзіндік ойын әрекеті нәтижесінде де қалыптасады. Өзіндік ойын
әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығы артқан кезде ғана іске асады.
Балалар ойын ойнағанды ұнатады және өз ынталарымен беріліп
ойнайды.Тапсырмаларымды балалар өз беттерімен орындап және ойынды
ұйымдастырып бір-біріне әділ баға беруге үйренеді.
Балабақшада жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін төмендегі жүйе
бойынша өткізіледі:
1.Ойыншықпен ойналатын ойындар.
2.Үстел үстінде ойналатын ойындар.
3.Сөздік ойындар.
Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ойындар іріктеймін,
сондай-ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете түсемін және
ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытуға көмектесемін.
Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құрылады: Дидактикалық тапсырмалар,
мазмұны, ережесі және ойынның орындалуы, мұнда басты элемент-дидактикалық
тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның
орындалуына көмектеседі. Тапсырмалар әртүрлі болады (табиғат, жануарлар
және өсімдіктер әлемі, адамдар, еңбек т.б.) және қарапайым математикалық
ұғымдарды бекітуге байланысты.
Ойын ережелерге сүйенеді, ережелер әр баланың ойында не істеу керектігін,
қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсетеді және ақыл-ой
қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы балалар өзін-өзі ұстауға,
өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен бірге,
психологиялық жағдайларын жақсартады: көңіл аударғыштығын, байқағыштығын
және мейірімділікке, кішіпейілділікке үйретеді.
Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған
(мозаика, пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен
еңбек етуін жетілдіреді. Кейбір ойындар 4-6 баламен ойналады, сандық
лотолар сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты.
Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет. Ойынды
таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын
анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындаламын, сонымен қатар
балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріне сай болуы тиіс. Мысалы:
табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек балаларда салыстыру
басым болады. Мінез-құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі маңызды болып
есептеледі.
Қорыта айтқанда, ойын-баланың жан серігі. Ойын сырттай қарағанда ешқандай
қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала ойынға қатысу үшін
басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру мүмкін емес.
Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесінің дамуы мен ой
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.
Я.А.Коменский: Баланың ең алдымен сыртқы сезімдері, одан соң есте
сақтауы, жүре– жүре түсінігі, кейіннен топшылау қабілеті оянады. Себебі,
білім сезімдік түйсіктен тұрып, қиялдау арқылы іске асады, содан соң
жалқыны нақтылау арқылы жалқыны түсіну пайда болады, ең ақырында, әбден
түсінікті болған заттар жайындағы білімді дәлірек айқындау негізінде
олардың оқшау қабілеті артады – деп көрнекіліктің ролін ерекше атап өткен.
Сондықтан байқау үшін жалықпай еңбектену қажет. Я.А.Коменский айтуынша
Көріп – білу дегеніміз – тек сол бөлшектің қызметінен туады. Адамның ішкі
көзіне жататындар – ақыл (сана), яки ақылға тән қабілеттер, объектісі
интеллектің сыртында тұрып, ішкі әлеміне таңбасы түскен барлық заттар оның
жарығы соған тиісті түрде көңіл аударуы болмақ. Алайда затты сыртқы көзбен
сол қалпында көріп білу үшін белгілі бір шарттар керек болған сияқты. Оны
іштей көріп – білудің де өзіне тән белгілі әдістері бар. Соған сүйенген
кезде ғана зат ақылға таңбасын түсіріп, оны дәл және оңай қабылдап, танып
білмек.
Я.А.Коменский жас буынға жалпы алғанда мынадай төрт түрлі шартты
орындау керек:
5. Оның рухани көзі таза болуға тиіс.
6. Ол өзінің алдына объект қоя білсін.
7. Соған ыждағат қояды.
8. Бақылауға алынған зат белгілі бір тәртіпте бірінен соң бірі
кезектесіп келіп отыруға тиіс, сонда балалар заттың бәрін де дәл және
оңай танып білмек – деп өзінің алтын ережесін ұсынады.
Сонымен бірге: Сезім мүшелерімен сәулесі еске түсетін нәрсенің бәрін
де, атап айтқанда, көруге болатынды – көзбен көріп, қабылдап, естілуге
жататынды – құлақпен, иісі бар нәрсені – мұрынмен, татып білетінді –
тілмен, сезініп білетінді – қолмен сипап (ұстап) білуге тиіс. Егер кейбір
заттарды бірнеше сезім мүшелері арқылы танып, білуге тура келсе сол
мүшелердің бәрін қатар жұмсау керек – деп айтқан.
Тәрбиеші сабақ беру өнерін меңгеруі керек. Ол үшін тек қана өз пәнін
біліп қоймай, сонымен қатар балаларға ықпал жасай алатын болсын. Тәрбиеші
балалардың түсінуін жеңілдетіп, солардың есте сақтауын тездететін, тәрбиеды
неғұрлым жеңіл де тиімді ететін тәсілдерді меңгеріп алатын болсын.
Балаларды қызықтыра білу, олардың ойын ояту, ынта–ықыласын қойғызу,
балаларға жақын, әрі түсінікті жанды образ жасау, оқиғаның суретін беру,
пәнді тезірек меңгеріп алуына көмектесу, оны қоғамдық пайдалы еңбекпен
байланыстыру, балалардың ұйымдасқан еңбегіне көмектесу, оны жоспарлауға,
еліктеуге жәрдем ету, балалардың күн сайын жаңадан тағы да бірдемелерді
біліп алуын қамтамасыз ету методикаға жатады, – деген.
1.3 Дидактикалық ойынға қатысты әдістердің зерттелу жайы
Тәрбиеші дидактикалық ойындарды орынды пайдалану арқылы баланың алған
білімін практикада қолдана алуының, білім деңгейінің нәтижесін көруге,
бақылап–бағалау мүмкіндігіне қол жеткізеді.
Дидактикалық ойынды 1–топта қолданылу ерекшелігі.
Бірінші топта тіл дамытуға байланысты дидактикалық ойындар қолданудың
маңызы зор. Мектепке дейінгі мекеме балаларды жалықтырып алмау үшін және
сауат ашу үші, тәрбиелікке тәрбиелеу үшін дидактикалық ойындар қолданылады.
Сөйлем құрату және тілін дамыту, ойлау қабілетін арттыру өте тиімді жұмыс
болып табылады.
Тіл дамыту, Тіл ұстарту ұғымдарын нақтылап айқындау қажеттігі
әдіскер –ғалым Б. Жахинаның айтқандарынан көрінеді. ...Әрі қазақ тілі
әдістемесі бойынша дұрыс қалыптаспай келе жатқан, мектепке дейінгі
мекеметәрбиешідерінің арасында қиындық келтіріп, әр түрлі ой жорамал
туғызып жүрген Тіл дамыту әдістемесіне жүйелік енгізу үшін Тіл дамыту,
Тіл ұстарту деген екі атаумен аталып жүрген екі терминнің өзін, екеуінің
де алдына қойып отырған мақсат мүддесі бала тілін дамыту, ойын жазбаша әрі
ауызша түрде сауатты көрікті жеткізе білуге үйрету болғандықтан бір ғана
атаумен атаса да дұрыс болатын сияқты. Ғылыми еңбектерде балалардың тілін
дамыту және тіл ұстарту жұмыстары әр қырынан сөз болады.
Тіл дамыту жұмыстары – тілдік материалдар негізінде балалардың
психологиялық ерекшеліктеріне қарай педагогикалық принциптерімен тығыз
байланыста жүргізілетін практикалық жұмыстар.
Баланың ой–өрісін кеңейту, дүние танымын, көзқарасын қалыптастыру,
сөздің мағынасын дұрыс түсініп, орынды қолдана білуге тәрбиелеу, сөйлеу,
жазу дағдыларын жетілдіру жұмыстарының бәрі де тіл дамыту мәселесіне келіп
саяды. Қазіргі кезде тіл дамыту жұмыстарының түрлері сөздік жұмыстары және
тіл ұстарту деп екіге бөлініп жүр.
Тіл дамыту екі түрде жүзеге асады.
1) Ауызша
2) Жазбаша.
Тіл ұстарту – ауызша және жазбаша тілдің заңдылықтары негізінде баланы
мәдениетті сөйлеуге, әдеби тіл нормаларын меңгеріп, сауаттылығын арттыруға
ауызша және жазбаша тіл стилдерін ерекшеліктерін танытуға арналған
амал–тәсілдер жинағы.
Тәрбиеші белгілі бір тапсырмалар төңірегінде творчествалық ізденіс
қабілетін жан–жақты дамыту, іскерлігін арттыру, тиянақты жұмыс істеу
дағдыларын қалыптастыруды мақсат етеді. Ол үшін дидактикалық ойындардың
маңызы өте зор.
Тіл дамыту мақсатында Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған
дидактикалық ойындар.
Мұнда: заттарды санау, әр түрлі белгілеріне (түсі, өлшемі, пішіні)
қарай салыстыру, заттардың ұзындықтарын салыстыру және кеңістікте орналасу
қалпын анықтау;
уақыт аралығы жайында түсінік беру;
санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның реттік
сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу;
геометриялық фигураларды танып–білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру; ұзындықты өлшеудің мән–мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып–үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарында: Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз
қаншамыз?, Таныс фигураларды ата, Жеміс жинау, Жылдам ойлан!,
Жалғасын тап, Телефон, Дүкен, Ойыншықтар, Жыл он екі ай, тағы да
сол сияқты көптеген ойындар бар.
Жеміс жинау.
Дидактикалық мақсаты. Заттарды санауға және олардың екі тобын
салыстыруға, өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал–жабдықтар: Қағаздан жасалған үш себет және үлестірмелік
жеміс түрлері.
Ойын мазмұны. Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері. Тақтаға
шақырылған бала жемістерді теріп, үш себетке жинайды. Бірінші себетке –
алма, екінші себетке – алмұрт, үшінші себетке – әр түрлі жемістер теріледі.
Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке бала санайды, кейін топ балалары
хормен салыстырады. Екі себеттегі әр түрлі жемістерді салыстырады. Мысалы:
Себеттегі алма нешеу? Себеттегі алмұрт ше? Бірінші себеттен бір алма, ал
екіншісінен бір алмұрт алып қой. Осылайша әрі қарай жалғастыр. Себетте
алмұрт қалды ма? Неше алма қалды? Неше алмұрт қалды? Алмұрттың алмадан
қаншасы кем? Қаншасы артық? Алмұрттың пішіні неге ұқсайды, алма ше? деген
сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты: Заттардың кеңістікте орналасуы жайында
түсініктер беру, орналасу қалыптарын салыстыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Вагон нөмірі жазылған карточкалар.
Ойын мазмұны: Бес бала тақтаға шақырылады. Алдымен кім құрады? Ол
нешінші вагон? Содан кейін ше? Ең соңында ше? Ол нешінші вагон? Бірінші
және екінші вагондардан кейін кім тұр? Ол нешінші вагон? Үшінші және
бесінші вагондардың арасында кім тур? Ол нешіншісі? Бесінші вагонды
ағытайық. Сонда неше вагон қалды? Тағы да 5 бала шақырылып, олар да поезд
құрастырады. Поездің қайсысы ұзын, қайсысы қысқа? Қай поездің вагоны артық?
Қай поезда вагондар кем? Тіркемелерді теңестіру үшін не істеу керек? деген
сұрақтар қоя отырып, екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін игереді.
Осыған ұқсас цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам?
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Уақыт жайында қарапайым
түсініктер беру: бұрын, кейін, әуелі, алдымен, сонан кейін.
Қажетті құрал–жабдықтар: Түрлі ойыншықтар, шаршы, матрешкалар, т. б.
заттар.
Ойын мазмұны. Ойынды қолда бар заттар мен материалдарға орай түрліше
ұйымдастыруға болады.
Мысалы: Өлшемдері әр түрлі сақиналар жиынтығы бар болса, пирамидалар
құрастыруға болады. Мұны орындау белгілі бір ретпен артатындай,
(кемитіндей) нұсқада ең кішісінен бастаймыз да, ең үлкеніне дейін
орналастырып шығамыз. Осыған керісінше де болуы мүмкін. Ал, пирамида
құрастыру санаумен қарбалас орындалады.
Балаларға фигуралардан, мысалы шаршылар мен үшбұрыш т. б. үй
құрастыру ойынын еске түсіріп, орындалу ретін көрсету.
Әр түрлі ойыншықтарды тақта алдында санап орналастыра отырып, олардың
қайсысы қайсысынан бұрын (кейін) орналасқаны, әуелі, алдымен, сонан кейін
қайсысы тұрғандығы жайлы түсініктерін анықтап, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Нені, қайда қою керек?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Заттардың кеңістіктегі орны
жайындағы түсініктерін қалыптастыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Геометриялық фигуралар. Жылжымалы
сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше бала шақырылады. Тәрбиешінің
басшылығымен төмендегідей тапсырмалар орындалуы тиіс. Жоғарғы сөреге қызыл
дөңгелекті, оның астына төменгі сөреге жасыл дөңгелекті; қызыл дөңгелектің
оң жағына – көк шаршыны (квадрат), ал сол жағына – жасыл үшбұрышты, жасыл
дөңгелектің оң жағына сары үшбұрыш, ал сол жағына жасыл шаршыны (квадрат)
қой.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар жайында не айтар едің? Барлығы
неше зат қойдың? – деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек?
(Салыстыруға)
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Геометриялық фигураларды әртүрлі
белгілеріне қарай салыстыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Түрлі геометриялық фигуралар. Магнитті тақта.
Ойын мазмұны: Тақтаға бала шақырылады. Түстері, өлшемдері, пішіндері
әр түрлі геометриялық фигураларды магнит тақтаға немесе фланелографта
орналастыруы керек.
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек
қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің
арасында, қызыл дөңгелектен жоғары үлкен сары шаршы, қызыл
дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т. с. с. болсын.
Тапсырма орындалғаннан кейін, заттарды санайды, топтар құрады, әр
түрлі белгілеріне қарай салыстырады.
1.4 Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттырудағы
дидактикалық ойынның алатын орны
Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Қандай ойын болмасын баланы
бір нәрсеге үйретеді. Ойын – айналадағы дүниені тану тәсілі. Дидактикалық
ойындар балалардың білімін кеңейтіп және бекіту мақсатындағы жоспарлы және
мақсатты педагогикалық тәсіл. Ойын ойнап ән салмай өсер бала болар ма,-
дегендей ойынның қай түріне болмасын зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ,
одан мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені алдымен
ненің болсын бастамасы, жол бастар қайнар көзі болатыны белгілі, демек біз
ойынды бар өнердің бастауы деп білеміз.
Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың
баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып, оның
іздемпаздық, тапқырлық қабілетін оятады. Осы тұрғыда баланың байқағыштық,
зерттеп-салыстыру, сезім қабілетін дамытуға, баланың заттарды белгілері
бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік
қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады.Ойын көп
жоспарлы, күрделі педагогикалық процесс болғандықтан мектепке дейінгі
жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдіс болып табылады.Оқыту формасы
балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып
есептеледі.Дидактикалық ойын оқытудың әдістерінде 2 жолмен қарастырылады.
Ойын сабақтар және дидактикалық тапсырмалар не болмаса автодидактикалық
ойындар. Өзіндік ойын әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығы артқан
кезде ғана іске асады. Балалар ойын ойнағанды ұнатады және өз ынталарымен
беріліп ойнайды. Тапсырмаларымды балалар өз беттерімен орындап және ойынды
ұйымдастырып бір-біріне әділ баға беруге үйренеді.
Балабақшада жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін төмендегі жүйе
бойынша өткіземін:
1.Ойыншықпен ойналатын ойындар.
2.Үстел үстінде ойналатын ойындар.
3.Сөздік ойындар.
Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ойындар
іріктеймін, сондай-ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете
түсемін және ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытуға көмектесемін.
Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құрылады: Дидактикалық тапсырмалар,
мазмұны, ережесі және ойынның орындалуы, мұнда басты элемент-дидактикалық
тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның
орындалуына көмектеседі. Тапсырмалар әртүрлі болады (табиғат, жануарлар
және өсімдіктер әлемі, адамдар, еңбек т.б.) және қарапайым математикалық
ұғымдарды бекітуге байланысты.
Ойын ережелерге сүйенеді, ережелер әр баланың ойында не істеу керектігін,
қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсетеді және ақыл-ой
қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы балалар өзін-өзі ұстауға,
өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен бірге,
психологиялық жағдайларын жақсартады: көңіл аударғыштығын, байқағыштығын
және мейірімділікке, кішіпейілділікке үйретеді.
Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған
(мозаика, пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен
еңбек етуін жетілдіреді. Кейбір ойындар 4-6 баламен ойналады, сандық
лотолар сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты.
Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет. Ойынды
таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын
анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындаламын, сонымен қатар
балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріне сай болуы тиіс. Мысалы:
табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек балаларда салыстыру
басым болады. Мінез-құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі маңызды болып
есептеледі.
Қорыта айтқанда, ойын-баланың жан серігі. Ойын сырттай қарағанда ешқандай
қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала ойынға қатысу үшін
басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру мүмкін емес.
Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесінің дамуы мен ой
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.
Ойынның қалыптасқан түрлеріне байланысты ол қимылды тынығумен
кездестіре алады. Бұл бақылағандыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге, қоршаған
ортаға жағдайдың өзгеруіне қарап бағдар белгілеу қалыптасқан жағдайдан жол
тауып шығу, тез шешім қабылдап оны жүзеге асыру, батылдық, ептілік.
Мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға
көмектеседі.
Ойын дегеніміз – тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға жетелейтін,
адамға қиял мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ж.МУСИН АТЫНДАҒЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ТІЛ ДАМЫТУ САБАҒЫНДАҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ҚОЛДАНУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ҒЫЛЫМИ ЖЕТЕКШІ:
Смаилова Айгүл Тоқтауылқызы
_______________
ОРЫНДАҒАН: МД-41 тобының
студенті Қамай Таңшолпан
________________
КӨКШЕТАУ, 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
І.МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕГІ ОҚУ-ТӘРБИ МӘСЕЛЕСІ ... ... ... ... ... .7
1.1 Дидактика ұғымына бағдарлы шолу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Балабақшада дидактикалық ойынды пайдаланудың теориялық негізі
... . 12
1.3 Дидактикалық ойынға қатысты әдістердің зерттелу жайы
... ... ... ... ... ... . 14
1.4 Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттырудағы
дидактикалық ойынның алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
ІІ. ТІЛДІ ДАМЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МІНДЕТТЕРІ, ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... .20
2.1 Тілді дамытудың негізі- танымдық үрдістердің, зейіннің, ойлауды
дамытудың жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 21
2.2 Тілді дамытудың әдіснамалық негізі және бала тілін дамытудағы ата-ана
мен бала-бақшаның орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 24
2.3 Тіл дамыту барысында дидактикалық ойындарды сабақта пайдалану ... ...
30
2.4 Тіл дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды пайдалану барысындағы
тәжірибелік-сараптамалық жұмыстар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі: Адамзат тілінің шығуы өте ерте заманнан,
арғы дәуірден басталады. Тілдің шығуы адамның өзінің пайда болуымен,
қоғамның, ұжымның пайда болуымен тығыз байланысты.
Тіл өнері- халық даналығы, атадан балаға, баладан немере- шөбереге,
немере мен туажатқа ұрпақ-бұтақ атаулыға мыңдаған жылғы қорек пен өмір
қажеті.
Тіл құдіретін сезіне білу, тіл сөздерін салмақтай алу, сөз мағынасын
келістіріп құбылту, оларды мейілінше дұрыс қолдану мен әрдайым дәл түсіну-
өнердің өнері, білімпаздың білгендігі, жүйріктің озып келуі мен топ жарып
суырылуына тең. Тіл- үлкен білімде және ілімде.
Қазақстан Республикасы Ата заңының 7-бабында мемлекеттік тіл- қазақ тілі
деп көрсетілген. Сондай-ақ Елбасы өзінің жыл сайынғы дәстүрлі
Жолдауларында: Қазақстанның болашағы- қазақ тілінде екенін айтқан .
Биылғы Жолдауында да Біз қазақ халқының сан ғасырлық дәстүрін, тіл мен
мәдениетін сақтап, түлете береміз. Сонымен қатар ұлтаралық және мәдениет
аралық келісімді, біртұтас Қазақстан халқының ілгері дамуын қамтамасыз
етеміз деген еді .
Менің ойымша, әрбір Қазақстан азаматы мемлекеттік тілді үйреніп қана
қоймай, оның бай шұрайлы мәйегіне терең бойлауы керек. Шынымен де, жастар
заман талабына сай көп тілді меңгеріп, парасат-пайымдары жоғары, мәдениетті
тұлға болып қалыптасқанда ғана дамыған мемлекеттермен терезені теңестіре
аламыз. Еліміздің бәсекеге барынша қабілетті 50-мемлекеттің қатарына енуі
үшін жастар өз тілін қадірлей де қастерлей отырып ғылыми теориялық
білімдерімен қаруландыру қажет.
Сондықтан жастардың келешегі ұлттың болашағы балабақшадан басталады.
Зерттеу жұмысының өзектілігі де осында.
Ойын үлгісінің технологиясы баланың нақ осындай белсенділіктерін
арттырады. Кез-келген бала да адамның мәдениеті де ойын арқылы дамиды. Ал
бүгінгідей динамика ғасырында, оқу процесінде ойын алдынғы орында, яғни
ойын технологиясы арқылы баланың оқуға ынтасын, қызығушылығын арттыру жеңіл
болмақ.
Ойын дегеніміз- халықтың баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын
құралдың бірі.Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойындар, дене
шынықтыру ойындары, сюжеттік ойындар, дидактикалық ойын элементерін
пайдаланудың маңызы өте зор.
Дидактикалық ойындар баланың ақыл-ойын дамытып, сабаққа деген
қызығушылықтарын арттырады. Ол үшін сабақта сергіту жаттығуларымен қатар
жаңа тақырыпты меңгерту, өткенді пысықтау мақсатында ойын түрлерін кең
қолдану керек.
Қазіргі кезде ойын ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен
мәдениеттің түрлі салаларын қамтуда. Қазіргі таңда ойын проблемасы
психология әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану т.б. салалардың
көкейтесті мәселесіне айналып отыр.
Ойын технологиясын зерттеу- бүгінгі күн талабы.
Бүгінгі күні дидактика саласындағы фундаментальды мәселелердің бірі-
білім берудегі ойындар технологиясы болып отыр.
Адамдар ойынының құрылымдық жүйесі жөнінде кеңестік дидактикада аса
маңызды зерттеулер болған жоқ.
Ойын өмірде өте ерте жастан өзінен-өзі бастала отырып, адамның кәсіпті
толық менгергенінше жалғасады және ойын оқытуда алдыңғы технологиялардың
маңызды бөлігі болып табылады,
Адамзат ойынының сан жылғы тәжірибесі ойынның білімдік құндылы-ғын
дәлелдеді. Оған балалық кезеңдегі ақыл-ойды дамыту ойындарынан бастап,
мәдениетке, бизнеске және басқарудың барлық салаларына мамандар даярлауға
байланысты бағдарламаларды игеру барысындағы ойындар жатады.
Қазіргі кездегі оқытудың ойын формасын зерттеудің мәні мен міндеті
оның түрлерін: иммитациялық, символдық және оқу-зерттеу деп бөле отырып,
осы оқу ойындарының технологиясын талдау болып отыр.
Егер адамдарға қандай да бір ойындарды ойнау тапсырылса, онда олар
көбіне "білмеймін", "ойнай алмаймын" — дейді. Бұл жағдай тіпті ең қарапайым
ойындарды ойлаудың өзі оқудан, білімнен басталатынын көрсетеді.
Оқытудың ойын формасын (ООФ) қолдануда екі жақты дидактика байқалады:
біріншіден, ойнау үшін білу, үйренудің қажеттілігі, екіншіден, адамның
ойнай отырып өзіндік білім алуы, өмір тәжірибесін жинақтаудың қажеттілігі.
Ойын теориясы мен практикасын отандық және шетелдік педагогтар.
психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иохан Хейзиигтің "Ойыншы адам",
Д.Б. Элькониннің "Ойын психологиясы", Эрик Берннің "Адамдар ойнайтын
ойындар" атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын зерттеуші Ресей ғалымдары:
А.В.Бербицкий, Т.В.Кудрявисв, И.П.Пидкасистый. Қазақстандық, ғалымдар:
Н.К.Ахметов, Ж.С.Хайдаров т.басқалар.
Тәрбиеші балалардың ойын үстінде әр алуан сезімдер мен эмоциялық
күйге бөленетінін (қуану, ренжу, мақтан ету, риза болу, қызғану, өкіну)
және бұл сезімдердің ойында ұтысқа немесе ұтылысқа, көмек көрсетуге не
көмек алуға байланысты болатынын есте ұстауы қажет. Әдетте ойын үстінде
команда мүшелері арасындағы қарым-қатынастар қалыпқа істеледі: жеке
табыстар кейінгі тұсқа ысырылады, талас-тартыс ұмытылады. әрі де ортақ
мүдде туралы ойлай бастайды. Дегенмен, ойын барысында қарым - қатынастың
жағымсыз жағы да туындауы мүмкін. Балалардың бәсекелес топты "дұшпан"
ретінде тануы оларды келеңсіз әрекеттерге итермелейді. Мысалы, қарсыластары
ұтқан жағдайда ыза, қызғаныш пайда болып кез — келген, тіпті әділетсіз
әдістер арқылы өз тобын жеңіске жеткізудің жолдарын іздестіреді.
Дидактикалық ойын тәрбие процесінде ерекше маңызды орын алады.
Дидактикалық ойынды анықтау және олардың тәрбие өзегінде берілуі
мәселесіне, меңгерілуіне В.М.Чистяков, А.Ш.Шабанов, Н.М.Шанский,
А.И.Власенков, Е.И.Пассов, А.И.Домашнев, И.А.Грекул, А.М.Ким, Д.Д.Джалалов,
Н.А.Рыбников, А.Н.Гвоздев, Э. Штейнфельд, Қ.Б.Жарықбаев, А.А.Люблинская,
М.Р.Львов және басқа да әдіскерлердің еңбектері арналған. Түрлі пәндерді
оқыту әдістемесі ғылымында мұндай жүйелі еңбектер жоқ, жекелеген мақалалар
ғана бар.
Балабақша топтарда өткізілетін түрлі пәндердің өмірдегі орны мен оған
деген көзқарастың өзгеруіне байланысты балалардың білімін тереңдету
мақсатында қолданылатын тіл меңгертуден жаттығулар жүйесі, математикалық
дидактикалық тапсырмалар және тағы да басқа түрлі материалдар – кең түрде
зерттеу жұмыстарын әлі де болса қажет ететіндіктен зерттеу тақырыбын Тіл
дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды қолдану ерекшеліктері деп
алуымызға негіз болып отыр.
Зерттеу объектісі: №16 Аққу мектеп-бақшасы
Зерттеу пәні: Тіл дамыту сабағындағы дидактикалық ойындарды қолдану
ерекшеліктері.
Зерттеу мақсаты: Бала тұлғасын қалыптастырудағы тіл дамытуда
қолданылатын дидактикалық ойындардың ерекшеліктерін теориялық тұрғыдан
негіздеу, тиімділігін практика жүзінде дәлелдеу.
Зерттеу міндетттері:
1.Тіл дамыту мәселелері жайында ғалымдардың көзқарастарына талдау
жасау;
2.Бала тұлғасын қалыптастыруда тіл дамытудың жолдарын анықтау;
3.Балалардың тілдік даму деңгейлерін анықтап, психикалық даму
ерекшеліктерін ескере отырып, тіл дамытудың тіл ұстарту, дамыта оқыту,
ойындар арқылы оқыту т.б. түрлерін белгілеу.
Ғылыми болжам: егер, балабақша үрдісінде тіл дамыту сабағында
дидактикалық ойындарды тиімді қолдана білсе, онда, балалардың тілдік
дамуының ерекшеліктері анықталып, белсенділіктері артады.
Зерттеу әдістері. Жұмыста баяндау, сипаттау, салыстыру, тәжірибені
байқау, ой–пікірлерді жинақтау, қорыту; тіл дамыту барысындағы
тапсырмаларды орындау дәрежесін тексеру, бекіту, бақылау әдістердің
тиімділігін эксперимент арқылы тексеру; тәжірибелік – эксперимент жұмысының
мәліметтерін қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
Балабақша топ балаларының тілін дамыту барысында жүргізілетін
дидактикалық жұмыстар жүйесінің психологиялық, педагогикалық,
лингвистикалық негіздері нақтыланды;
Дидактикалық ойындардың ішінен тіл дамыту қатысты тапсырмалар
іріктеліп, олардың түрлері анықталып, ерекшелігі айқындалып, тиімділігі
дәлелденеді. Балаларды түрліше дамытуға, қызығушылықтарын арттыруға
арналған қазақ тіліне қатысты және математикалық ойындар ұсынылды.
Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттыруда
дидактикалық ойындарды қолданудың технологиялық талаптары анықталды,
біршама талдаулар жасалынды.
Зерттеудің теориялық маңызы. Балабақшада оқуға деген ынта–жігерін,
қызығушылығын арттыруға байланысты дидактикалық ойындар ғылыми–теориялық
негізі лингвистикалық және әдістемелік тұрғыдан зерттелсе, жұмыстың
нәтижелері тіл білімі, әдістеме, педагогика ғылымдарының теорияларын
жетілдіріп, балалардың қабілетін одан әрі дамытуға мүмкіндік жасайды.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеудің нәтижелерін оқытудың мазмұны
мен тәсілдерін жетілдіру үшін тәрбиелықтарға қосымша ретінде пайдалануға
болар еді. Жұмыс топта тіл дамыту жолдарын оқытуды жаңарту үшін
тапсырмаларды түрлендіріп оқытуда бағыт–бағдар беріп, білім беру жүйесін
дамытуға өзіндік үлес қосары сөзсіз. Балабақша топ сабақтарын сапалы
өткізуге көмектеседі, балабақша мектепке дейінгі мекеме тәрбиешілеріне іс
жүзінде пайдасын тигізеді.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
• Жалпы дидактикаға шолу жасау, дидактиканың педагогика
ғылымындағы алатын орнына тоқталу. Дидактикалық ұстанымдарға
тоқталу,
дидактикалық ойындарға қойылатын негізгі талаптарды анықтау;
• Дидактикалық ойындар, соның ішіндегі тіл дамыту мәселесіне
қатысты көрнекілік құралдардың топтастырылуына тоқталып өту;
• Дидактикалық материалдарды меңгеру кезіндегі балабақша
топ балаларының қызығушылық деңгейін анықтау;
• Балабақша топ балаларының қызығушылығы арттыруға бағытталған
жаттығулар жүйесі, тіл дамыту барысындағы дидактикалық
ойындардың тиімділігіне тоқталу;
• Балабақша топ балаларының қабілетін ашу, танымын кеңейту,
іздендіру, пәнге қызығушылығын арттыруы бағытталған жұмыстарды
топтастыру;
• Дидактикалық ойындың балалардың қызығушылығын арттырудағы
рөлінің теориялық негізін анықтап, оның практикада жүзеге
асырылуының тиімді жолдарын белгілеп, эксперименттен өткізу,
түрлі жаттығуларды іріктеп беру.
Ғылыми жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми апппараты:
мақсаты, обьектісі, пәні, міндеттері, болжамы, әдіснамалық негіздері,
әдістері мен негізгі кезеңдері беріліп, практикалық мәні , ғылыми жаңалығы
және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалалды.
І. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕГІ ОҚУ-ТӘРБИ МӘСЕЛЕСІ атты таруда
дидактика, жеке тұлға ұғымына анықтама беріледі.
ІІ. ТІЛДІ ДАМЫТУДЫҢ МАҚСАТЫ МЕН ОҒАН ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ НЕГІЗГІ
МІНДЕТТЕРІ, ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ атты тарауда оқу іс-әрекетінін
ұйымдастырудадың тиімді жолдары мен шығармашылық тапсырмалардың мазмұны
сараланып, эксперимент жұмысының нәтижелеріне талдау жасалды.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыс нәтижелеріне негіздеме
тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.
Қосымшада зерттеу мазмұнына қатысты жұмыстардың үлгілері көрсетіледі.
1. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕГІ ОҚУ-ТӘРБЕ МӘСЕЛЕСІ
Қазіргі қоғам дамуының жалпы білім беру мазмұнына қоятын талабы
жастарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейінде білім беру, олардың ойлау
мүмкіндігін жетілдіру, шығармашылық тәжірибесін, дүниеге қарым - қатынас
нормаларын қалыптастыру болып отыр.
Педагогиканың бір саласы дидактиканың негізгі міндеті - оқыту үрдісі
бағынатын білім беру мазмүнын, оқыту зандылықтарын, принциптерін, әдістерін
және үйымдастыру формаларын қоғам талабына сай колданудың жолдарын
қарастыру.
Бұл міндет Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында және
"Тәлім-тәрбие тұжырымдамасында" нақты көрсетілген.
Енді мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мәселесін қарастырсақ, ол
балаларды "балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасында" көрсетілген
мөлшерде қарапайым білім жүйесімен қаруландыру, оқу әдет-дағдыларын
қалыптастыру, олардың танымдық қабілеттерін мақсатты, жүйелі, жоспарлы
түрде дамыту кажет.
Сондықтан тәрбиенің сан алуан келелі мәселелерін шешетін, қарапайым
дағдыларды бала санасына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы - мектепке
дейінгі мекемелер болып табылады.
Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мектептегі оқытудан мазмұны,
ұйымдастыру формасы, әдістері жағынан өзгеше. Балабақшаларда балалар
қоғамдық өмір, табиғат құбылыстары, адамаралық қатынастар, қоршаған орта
туралы ғылыми негізделген, бірақ қарапайым (элементарлық) білімдермен
қаруланады. Бұл білім қарапайым болғанымен, баланың әрі қарай дамып,
қалыптасуына ерекше ықпал ететін негіз болады, сонымен қатар мектеп білімін
сапалы игеруге мүмкіндік береді.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытудың мәселелерінің негізі Я.А.
Коменский мен К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде қаланды. Я.А. Коменский Ана
мектебі еңбегінде мектепке дейінгі жастағы балаларға берілетін білімнің
мақсаты мен мазмұнын айқындады.
К.Д.Ушинский: Мектепке дейінгі балалық шақтың өзінде сапалы оқуды
ойыннан бөліп қарау керек және бұл кезеңдегі оқытудың міндеті мен мазмұны
баланың сөз байлығын дамыту, ақыл-ой күшін жетілдіру, мектептегі оқуға
дайындауға бағытталуы тиіс деп көрсетті.
Мектепке дейінгі кезендегі оқытуды зерттеуге өз үлесін қосқан
ғалымдар: Н.Н.Быстров, Э.И.Залкинд, А.М.Леушина, Л.А.Пеньевская,
Е.И.Радина, Н.П.Сакулина, П.Г.Саморукова, Е.И.Тихеева, Тарунтаева,
А.П.Усова, Е.И.Флерина, т.б.
Мектепке дейінгі дидактиканы теориялық және эксперименттік
талдаулардың негізінде Балабақшадағы оқыту және тәрбиелеу
бағдарламасыңда; Сабақтарда оқьпу бөлімі және Бағдарлама бойынша
әдістемелік нұсқауда (Алматы, Рауан, 1992 ж.); Балабақшада
жүргізілетін сабақтар және он ұйымдастыру деген арнайы бөлімдер жеке
қарастырылады.
Дегенмен, бұл зерттеулер және соның негізінде ұйымдастырылып жүрген
оқыту үрдісі қазіргі жаңа жағдайдағы мектепке дейінгі тәрбие мекемелерінің
білім-тәрбие міндеттерін шешу талабына сай емес. Ал қазақ балабақшалары
үшін оқыту мазмұны әлі толық зерттеліп, талданған жоқ деуге болады.
Мектепке дейінгі кезендегі оқыту мазмұнын анықтау үшін жоғарғы
дидактикалык теорияларға сүйену қажет.
Қоғамдық тәжірибелерді жан-жақты талдай келіп, қазіргі танда дидактика
ғылымында жалпы орта білім беру мазмұнының құрамы теориялық тұрғыдан төрт
элементтен тұратыны анықталды (В.В.Краевский, И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин,
т.б.).
Жалпы білім берудің алғашқы сатысы мектепке дейінгі мекемелерде
ұйымдастырылатындықтан, бұл мекемелердегі оқу-тәрбие бағдарламаларын
құрастырудың дидактикалық негізі ретінде жоғарыда аталған жалпы теориялық
тұжырымдарды алуға болады. Сонымен қатар, дидактика ғылымындағы білім беру
мазмұнының теориясының жетістіктеріне жан-жақты талдау жасап, оны мектепке
дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие үрдісіне толық еңдіру қажет деп
есептеймін.
1.1 Дидактика ұғымына бағдарлы шолу
Білім беру жүйесінде оқыту формаларының әдістері мен құралдарын одан
әрі жетілдіріп, тиімді әдістерді қолдану ұсынылғаны баршамызға аян. Демек,
оқыту үрдісіндегі көрнекілік әдісінің зерттелуі жаңа проблема емес, мұның
өзінің тарихы бар.
Бұл жерде біз дидактиканың ілімінің классикалық бастауының дамуына
тұтқа болған Я.А.Коменский (1592–1670) есімімен байланыстырамыз.
Дидактика (didaktikas – оқытушы, didasko – оқушы) ұғымы грек тілінен
алынған, кейін чех педагогы Я.А.Коменский бұл ұғымды пайдаланып, 1657 жылы
өзінің Ұлы дидактика еңбегін жарыққа шығарды. Я.А.Коменский дидактика
нені оқыту және қалай оқыту керек деген сұрақтарды басшылыққа ала
отырып ұстаздар үшін алтын ереже болып саналатын мына ереже көз
жүгіртсек: адам қандай затты қабылдаса да сезіммен түйсініп, мүмкіншілігіне
қабылдауға барлық сезім қатысса, оны ұғынып, меңгеру мәңгілік екендігін аса
бір терең ой толғауымен тұжырымдап, дәлелдеген. Бұл жерден біздің
байқайтынымыз, оқыту мен тәрбиедегі жаттандылық пен догмаға, өктемділікке
ірі тұлғаның қарсы болғандығын байқаймыз.
Өйткені Я.А.Коменский адамзаттың өркендеуіндегі жан–жақты
гармониялық дамуға, баланың жеке басын құрметтеуге және олардың дербес
ерекшеліктерін ескеріп, оқушылардың іс–әрекеттегі белсенділігін арттыруға
айрықша көңіл бөлді. Бұл жерден біздің аңғаратынымыз, Я.А.Коменский оқыту
теориясын сенсуалистік (латынның сезінушілік деген мәніндегі сөзі) негізде
қарастырғандығын көреміз.
Демек, оқу мен оқыту тек сөз жүзінде айту мен талдау тұрғысында емес,
нақты бақылап, нақты қабылдаумен араласып жатқандығын дәлелдеген.
Я.А.Коменский: Шәкірттердің ең алдымен сыртқы сезімдері, одан соң
есте сақтауы, жүре– жүре түсінігі, кейіннен топшылау қабілеті оянады.
Себебі, білім сезімдік түйсіктен тұрып, қиялдау арқылы іске асады, содан
соң жалқыны нақтылау арқылы жалқыны түсіну пайда болады, ең ақырында, әбден
түсінікті болған заттар жайындағы білімді дәлірек айқындау негізінде
олардың оқшау қабілеті артады – деп көрнекіліктің ролін ерекше атап өткен.
Сондықтан байқау үшін жалықпай еңбектену қажет. Я.А.Коменский айтуынша
Көріп – білу дегеніміз – тек сол бөлшектің қызметінен туады. Адамның ішкі
көзіне жататындар – ақыл (сана), яки ақылға тән қабілеттер, объектісі
интеллектің сыртында тұрып, ішкі әлеміне таңбасы түскен барлық заттар оның
жарығы соған тиісті түрде көңіл аударуы болмақ. Алайда затты сыртқы көзбен
сол қалпында көріп білу үшін белгілі бір шарттар керек болған сияқты. Оны
іштей көріп – білудің де өзіне тән белгілі әдістері бар. Соған сүйенген
кезде ғана зат ақылға таңбасын түсіріп, оны дәл және оңай қабылдап, танып
білмек. Олай болғанда ғылымның жұмбақтарына Я.А.Коменский: Мектептерде
негізгі жұмыстарға бөлінбей, мәнсіз, қажетсіз, кем, бос нәрселерге баса
көңіл бөлінеді немесе шәкірттер өз үйренгендерін жылдам ұмытады. Себебі
көпшілігі үстірт үйретіледі де, ол баланың ақылына еніп, денесіне сіңбейді.
Бұл екінші кемшілік тәжрибеде көп кездеседі. Кемшіліктерді жою үшін қажетті
әдіс тауып, баланың тек білгенін ғана сақтап қалмай, одан да көбірек
білуіне жол ашамыз, демек тек оқыту процесінен алған білімін ғана айтып
қоймай өзінің де пікірі болуын ескереміз – деген. Себебі, Я.А.Коменский
әдістемесі бойынша бала пассив тұлға емес. Әрбір баланың сезім мүшесі, ақыл
– ойы бар. Нәтижесінде олар кейбір ұғым, зат болмысын өздігінше қабылдайды.
Бала затты көзбен көріп (оқып), оқығанын тілмен айтып, айтқанын жазып,
білімді дағдыға айналдырады. Дағдыға өтпеген білім – бос сөз – дей келе,
оқытудың негізгі мақсаты – бала табиғатында бар сезімдерді, оның ақыл –
есін дамыту, сөйтіп оның танымдық ойын тудыру болмақ яғни оқу (көз),
тыңдау (құлақ), айту (тіл), жазу (қол) – осының бәрі бірдей жетілуге тиіс,
–
деген .
Бұл жерден біз ұлы дидактиктің баланың жеке басын құрметтеуге,
іс–әрекетіндегі белсенділігін арттырып, олардың жеке дербес ерекшеліктерін
ескеруден әрбір деталға көңіл аударуға мән бергенін байқаймыз.
Я.А.Коменский жас буынға жалпы алғанда мынадай төрт түрлі шартты
орындау керек:
1. Оның рухани көзі таза болуға тиіс.
2. Ол өзінің алдына объект қоя білсін.
3. Соған ыждағат қояды.
4. Бақылауға алынған зат белгілі бір тәртіпте бірінен соң бірі
кезектесіп келіп отыруға тиіс, сонда балалар заттың бәрін де дәл және
оңай танып білмек – деп өзінің алтын ережесін ұсынады.
Сонымен бірге: Сезім мүшелерімен сәулесі еске түсетін нәрсенің бәрін
де, атап айтқанда, көруге болатынды – көзбен көріп, қабылдап, естілуге
жататынды – құлақпен, иісі бар нәрсені – мұрынмен, татып білетінді –
тілмен, сезініп білетінді – қолмен сипап (ұстап) білуге тиіс. Егер кейбір
заттарды бірнеше сезім мүшелері арқылы танып, білуге тура келсе сол
мүшелердің бәрін қатар жұмсау керек – деп айтқан.
Я.А.Коменский: егер бақылау кезінде түрлі бейнелер, заттар көп болса,
осының өзі балаға қай нәрсеге мән беруді бүркеп қалып оны салыстырады, ал
олар бірнеше түрлі болып келсе онда шатастырады. Сондықтан осы
ерекшеліктерді ескере отырып бақыланатын заттардың бәрі бір уақытта
көрсетілмей, белгілі тәртіппен, бірінен соң бірі көрсетіліп тұруы қажет
деп, ұстаздар қауымына
1) оқыту үрдісі де табиғат тәріздес, оның заңдылықтарын
зерттеп, оны мойындаумен байланысты болуға тиіс.
2) Берілетін білімнің мазмұны адамды жан–жақты дамытып, оқу
өмірмен байланысып, шәкірттің күнделікті тәжірибесімен
қанаттас жүргізілуге тиіс деген. Бұл: Адам қандай затты
қабылдаса да сезіммен түйсініп, мүмкіндігінше қабылдауға
барлық сезім қатысса, оны ұғынып, меңгеру өміршең болады
– деген ұстаздар үшін алтын ереже болып саналып келгені
сөзсіз.
Ұлы Я.А.Коменский мынадай асыл қағида ұсынған: Мүмкін болғанның бәрін
сезіп, қабылдау үшін алға тарту керек. Бұл туралы еске сақтай отырып,
балаларға сөз болып отырған, солар арқылы оларды қызықтырғыңыз келген
заттарға жол қоюға тырысыңыз. музейлерге, кәсіпорындарға, табиғатқа,
экскурсиялар жасаудың өте пайдалы екенін есте ұстаңыздар. Жаңа заттар мен
құбылыстарды тікелей бақылаудан туған әсерлер, бақылау фактілерінің өзі
және олар туралы әңгімелесу ілім аумағының кеңеюіне, балаларда қызығудың
қалыптасуына жәрдемдеседі. Оқытушының жаңа деректерді тану процесін
басқарудың ролін өз қолыңызға алып, назарын соғұрлым мәнді деген заттар мен
құбылыстарға аударыңыздар, сонымен бірге оларды қоршап тұрған шындық өмірді
өз бетімен танып – білуге үйретіңіз.
Дидактикадағы Я.А.Коменскийдің прогрессивтік ойларын дамытуға үлес
қосып, оны жаңалықтарымен толықтырып, әлемдік педагогика тарихында есімдері
құрметпен аталып жүрген ғалымдар:
Ж.Ж.Руссо (1712–1773), И.Г. Песталоци (1746–1827), А. Дистерверг
(1790–1866), К.Д. Ушинский (1824–1870).
Ж.Ж.Руссоның шығармаларындағы оқу әдістемесіндегі негізгі өсиеттері:
бала ойға салып ұғынбайынша, ештеңені де жаттатпай, бүкіл білімді баланың
өз бетінше бақылап, ой таразысына салуы арқылы меңгерту деген мәселенің
төңірегінде болды. Ж.Ж.Руссо дидактикасының негізі – баланың өзіндік
әрекетін, зеректігін, зейінділігін, байқампаздығын дамыту мақсатын көздеді.
Бастауыш білім беру және оқудың теориясы мен практикасын дамытуға баға
жетпес құнды сипаттама берген: Швейцария халқының ұлы педагогы И. П.
Песталоцци.
Сонымен бірге көрнекіліктің маңызының зор екендігін И.Г.Песталлоци де
өткір бағалаған:
1. Дұрыс көру және есту.
2. Тек бақылау арқылы берілген шындық, адам жан
дүниесіне
сенімдердің теріс тұрғыда кіруіне кедергі болады.
3. Сезім арқылы заттарды танысақ онда ол оны
өзі туралы
дұрыс пікірлердің қалыптасуына әсер етеді.
Сайып келгенде көрнекі оқыту айнасы — деген тұжырымдамаға дәлел.
И.Г.Песталоцци өзінің жалпы дидактикалық пікірлеріне сүйене отырып,
бастауыш білім берудің әдістемесінің негізін салды. Мысалы: Ана тілін
оқытудың міндеті баланың сөйлеуін дамыту, сөздік қорын байыту деп анықтап
әріптерді қосып оқытудың орнына бірден дыбыстарды қосып оқытуды ұсынды,
деп пайымдайды. Бұдан біз И. П. Песталоцидің Я. А. Коменский секілді ең
бірінші оқушыға дұрыс көру мен естуді қалыптастыру керек, – деп
оқушылардың бақылау әрекеттерін дамытуға мән бергендігін байқаймыз.
К.Д.Ушинский көрнекілік әдісінің бала психологиясының ерекшелігі үшін
ең қажетті әдіс екендігін айтқан. Ол оқушының көрнекілік арқылы ойлауын
заттың түріне, дыбысына бояуына және сезінуіне байланысты болып, онан әрі
ойлау процесін дамыта түсуге көмектеседі деп санаған.
К.Д.Ушинский баланы заттарды қабылдап білуге үйрету үшін мынадай
әдістерді ұсынған: Алдымен мақаланы оқымастан бұрын оқытушы балаларға
заттың өзін көрсетіп, сұрақтар беріп, үлгі түрінде болса да сол затты толық
суреттеуге тырысады. Осы сұрақтарға жауап бергенде бүкіл класс қатысуы
керек. Ол сұрақтың өзінде балалардың даму қабілетіне қарай бір қалыпты
ілгерілеушілік сақталуы керек. Көрнекі оқыту кезінде затпен таныстыру
заттың өзі үшін екінші дәрежелі роль атқарады .
Көрнекі оқу дегеніміз — деді К.Д.Ушинский: Мұның өзі жалпы
түсініктермен сөздерге емес, жас бала тікелей қабылдап алуға арналған
деректі бейнелерге құрылған оқу, оқытушының басшылығымен бұл бейнелер оқу
үстінде қабылдана ма немесе одан бұрын бала өз бетінше байқауының арқасында
қабылданған ба, әйтеуір оқытушы жас балалардың жадындағы бұрыннан дайын
бейнелерді таба алады. Картиналарды көрсетіп, оның мәнін түсіндіріп,
әңгімелесуі оқытушы мен балаларды біріне–бірін жақындастырудың таптырмайтын
құралы .
Егерде сіз балалар бірдемені тиянақты етіп ұғынсын десеңіз онда мына
сезімдердің қатысуын талап етіңіз – дейді К.Д.Ушинский.
1. Картаны не болмаса суретті көрсете отырып көру сезімін
қатыстырыңыз, біраз көру ынтасына салынған қызықтарды
түссіз етіп
көрсетіп, көз бұлшық еттерін ғана қатыстырып қоймай,
сонымен қатар
боялған суреттерді көрсету арқылы көз торын да топтастыру
керек немесе
қара тақтаға анық етіп ақ бормен жазыңыздар, т.т.
2. Дауыс органын да қатыстырыңыздар, ол үшін баладан
оқығандарын дауыстап, анық сөйлеуін, картина
немесе карта
бойынша үйренгенін айтып беруін талап ету қажет.
3. Мұғалімнің дауыстап айтып тұрғанын не болмаса басқа
балалардың қайталап тұрғанын балалар „зейін сала
тыңдауы үшін
және балалардың жіберген қателерін байқап отыру үшін есту
сезімін
де қатыстырыңыздар.
4. Сурет салу, картаны сызу, сөз жазу сияқтылар арқылы
қолдың бұлшық ет сезімдерінде қатыстыра білу керек.
Алғашқы образдаудың есте берік және барлық жағынан сақталып қалуының
ерекше мәні бар, өйткені балалардың есінде оқыту арқылы жеткізілетін
алғашқы образдау неғұрлым берік орын алатын болса, соғұрлым келешектегі
образдау баланың есінде оп–оңай және берік сақталатындығын көреміз, әрине
бұлардың және келесі, образдаудың бірімен–бірі байланысты болып отыруы
қажет.
К. Д. Ушинский: Дидактикада салыстыру негізгі тәсіл болуы
керек,–дейді. Әлбетте, салыстыру кезінде заттармен құбылыстардың өзара
ұқсастығы мен айырмашылығы айқындалады. Сондықтан тәрбиеші сабақты
өткізгенде оқушылардың ойлау, есте сақтау, білімді игеру қабілеттерін
дамытумен қатар жүргізіп отыру қажет деп есептей келе оқыту процесін
ұйымдастырудың көптеген мәселелеріне ғылыми–теориялық негіздеме берді.
2. Балабақшада дидактикалық ойынды пайдаланудың теориялық негізі
Дидактикалық ойындар балалардың білімін кеңейтіп және бекіту
мақсатындағы жоспарлы және мақсатты педагогикалық тәсіл. Ойын ойнап ән
салмай өсер бала болар ма,-дегендей ойынның қай түріне болмасын зер салып,
ой жүгіртіп қарар болсақ, одан мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін
байқаймыз. Өйткені алдымен ненің болсын бастамасы, жол бастар қайнар көзі
болатыны белгілі, демек біз ойынды бар өнердің бастауы деп білеміз.
Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық
дамудың баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып, оның
ізденімпаздық, тапқырлық қабілетін оятады. Осы тұрғыда баланың байқағыштық,
зерттеп-салыстыру, сезім қабілетін дамытуға, баланың заттарды белгілері
бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік
қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады.Ойын көп
жоспарлы, күрделі педагогикалық процесс болғандықтан мектепке дейінгі
жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдіс болып табылады.Оқыту формасы
балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып
есептеледі.Дидактикалық ойын оқытудың әдістерінде 2 жолмен
қарастырылады.Ойын сабақтар және дидактикалық тапсырмалар не болмаса
автодидактикалық ойындар.Бір мезетте оқытушы және ойынның мүшесі ретінде де
балаларды ойнатуға талпындырамын, ал балалар ойнай отырып үйренеді, сондай-
ақ ойын өзіндік ойын әрекеті нәтижесінде де қалыптасады. Өзіндік ойын
әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығы артқан кезде ғана іске асады.
Балалар ойын ойнағанды ұнатады және өз ынталарымен беріліп
ойнайды.Тапсырмаларымды балалар өз беттерімен орындап және ойынды
ұйымдастырып бір-біріне әділ баға беруге үйренеді.
Балабақшада жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін төмендегі жүйе
бойынша өткізіледі:
1.Ойыншықпен ойналатын ойындар.
2.Үстел үстінде ойналатын ойындар.
3.Сөздік ойындар.
Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ойындар іріктеймін,
сондай-ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете түсемін және
ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытуға көмектесемін.
Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құрылады: Дидактикалық тапсырмалар,
мазмұны, ережесі және ойынның орындалуы, мұнда басты элемент-дидактикалық
тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның
орындалуына көмектеседі. Тапсырмалар әртүрлі болады (табиғат, жануарлар
және өсімдіктер әлемі, адамдар, еңбек т.б.) және қарапайым математикалық
ұғымдарды бекітуге байланысты.
Ойын ережелерге сүйенеді, ережелер әр баланың ойында не істеу керектігін,
қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсетеді және ақыл-ой
қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы балалар өзін-өзі ұстауға,
өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен бірге,
психологиялық жағдайларын жақсартады: көңіл аударғыштығын, байқағыштығын
және мейірімділікке, кішіпейілділікке үйретеді.
Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған
(мозаика, пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен
еңбек етуін жетілдіреді. Кейбір ойындар 4-6 баламен ойналады, сандық
лотолар сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты.
Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет. Ойынды
таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын
анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындаламын, сонымен қатар
балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріне сай болуы тиіс. Мысалы:
табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек балаларда салыстыру
басым болады. Мінез-құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі маңызды болып
есептеледі.
Қорыта айтқанда, ойын-баланың жан серігі. Ойын сырттай қарағанда ешқандай
қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала ойынға қатысу үшін
басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру мүмкін емес.
Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесінің дамуы мен ой
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.
Я.А.Коменский: Баланың ең алдымен сыртқы сезімдері, одан соң есте
сақтауы, жүре– жүре түсінігі, кейіннен топшылау қабілеті оянады. Себебі,
білім сезімдік түйсіктен тұрып, қиялдау арқылы іске асады, содан соң
жалқыны нақтылау арқылы жалқыны түсіну пайда болады, ең ақырында, әбден
түсінікті болған заттар жайындағы білімді дәлірек айқындау негізінде
олардың оқшау қабілеті артады – деп көрнекіліктің ролін ерекше атап өткен.
Сондықтан байқау үшін жалықпай еңбектену қажет. Я.А.Коменский айтуынша
Көріп – білу дегеніміз – тек сол бөлшектің қызметінен туады. Адамның ішкі
көзіне жататындар – ақыл (сана), яки ақылға тән қабілеттер, объектісі
интеллектің сыртында тұрып, ішкі әлеміне таңбасы түскен барлық заттар оның
жарығы соған тиісті түрде көңіл аударуы болмақ. Алайда затты сыртқы көзбен
сол қалпында көріп білу үшін белгілі бір шарттар керек болған сияқты. Оны
іштей көріп – білудің де өзіне тән белгілі әдістері бар. Соған сүйенген
кезде ғана зат ақылға таңбасын түсіріп, оны дәл және оңай қабылдап, танып
білмек.
Я.А.Коменский жас буынға жалпы алғанда мынадай төрт түрлі шартты
орындау керек:
5. Оның рухани көзі таза болуға тиіс.
6. Ол өзінің алдына объект қоя білсін.
7. Соған ыждағат қояды.
8. Бақылауға алынған зат белгілі бір тәртіпте бірінен соң бірі
кезектесіп келіп отыруға тиіс, сонда балалар заттың бәрін де дәл және
оңай танып білмек – деп өзінің алтын ережесін ұсынады.
Сонымен бірге: Сезім мүшелерімен сәулесі еске түсетін нәрсенің бәрін
де, атап айтқанда, көруге болатынды – көзбен көріп, қабылдап, естілуге
жататынды – құлақпен, иісі бар нәрсені – мұрынмен, татып білетінді –
тілмен, сезініп білетінді – қолмен сипап (ұстап) білуге тиіс. Егер кейбір
заттарды бірнеше сезім мүшелері арқылы танып, білуге тура келсе сол
мүшелердің бәрін қатар жұмсау керек – деп айтқан.
Тәрбиеші сабақ беру өнерін меңгеруі керек. Ол үшін тек қана өз пәнін
біліп қоймай, сонымен қатар балаларға ықпал жасай алатын болсын. Тәрбиеші
балалардың түсінуін жеңілдетіп, солардың есте сақтауын тездететін, тәрбиеды
неғұрлым жеңіл де тиімді ететін тәсілдерді меңгеріп алатын болсын.
Балаларды қызықтыра білу, олардың ойын ояту, ынта–ықыласын қойғызу,
балаларға жақын, әрі түсінікті жанды образ жасау, оқиғаның суретін беру,
пәнді тезірек меңгеріп алуына көмектесу, оны қоғамдық пайдалы еңбекпен
байланыстыру, балалардың ұйымдасқан еңбегіне көмектесу, оны жоспарлауға,
еліктеуге жәрдем ету, балалардың күн сайын жаңадан тағы да бірдемелерді
біліп алуын қамтамасыз ету методикаға жатады, – деген.
1.3 Дидактикалық ойынға қатысты әдістердің зерттелу жайы
Тәрбиеші дидактикалық ойындарды орынды пайдалану арқылы баланың алған
білімін практикада қолдана алуының, білім деңгейінің нәтижесін көруге,
бақылап–бағалау мүмкіндігіне қол жеткізеді.
Дидактикалық ойынды 1–топта қолданылу ерекшелігі.
Бірінші топта тіл дамытуға байланысты дидактикалық ойындар қолданудың
маңызы зор. Мектепке дейінгі мекеме балаларды жалықтырып алмау үшін және
сауат ашу үші, тәрбиелікке тәрбиелеу үшін дидактикалық ойындар қолданылады.
Сөйлем құрату және тілін дамыту, ойлау қабілетін арттыру өте тиімді жұмыс
болып табылады.
Тіл дамыту, Тіл ұстарту ұғымдарын нақтылап айқындау қажеттігі
әдіскер –ғалым Б. Жахинаның айтқандарынан көрінеді. ...Әрі қазақ тілі
әдістемесі бойынша дұрыс қалыптаспай келе жатқан, мектепке дейінгі
мекеметәрбиешідерінің арасында қиындық келтіріп, әр түрлі ой жорамал
туғызып жүрген Тіл дамыту әдістемесіне жүйелік енгізу үшін Тіл дамыту,
Тіл ұстарту деген екі атаумен аталып жүрген екі терминнің өзін, екеуінің
де алдына қойып отырған мақсат мүддесі бала тілін дамыту, ойын жазбаша әрі
ауызша түрде сауатты көрікті жеткізе білуге үйрету болғандықтан бір ғана
атаумен атаса да дұрыс болатын сияқты. Ғылыми еңбектерде балалардың тілін
дамыту және тіл ұстарту жұмыстары әр қырынан сөз болады.
Тіл дамыту жұмыстары – тілдік материалдар негізінде балалардың
психологиялық ерекшеліктеріне қарай педагогикалық принциптерімен тығыз
байланыста жүргізілетін практикалық жұмыстар.
Баланың ой–өрісін кеңейту, дүние танымын, көзқарасын қалыптастыру,
сөздің мағынасын дұрыс түсініп, орынды қолдана білуге тәрбиелеу, сөйлеу,
жазу дағдыларын жетілдіру жұмыстарының бәрі де тіл дамыту мәселесіне келіп
саяды. Қазіргі кезде тіл дамыту жұмыстарының түрлері сөздік жұмыстары және
тіл ұстарту деп екіге бөлініп жүр.
Тіл дамыту екі түрде жүзеге асады.
1) Ауызша
2) Жазбаша.
Тіл ұстарту – ауызша және жазбаша тілдің заңдылықтары негізінде баланы
мәдениетті сөйлеуге, әдеби тіл нормаларын меңгеріп, сауаттылығын арттыруға
ауызша және жазбаша тіл стилдерін ерекшеліктерін танытуға арналған
амал–тәсілдер жинағы.
Тәрбиеші белгілі бір тапсырмалар төңірегінде творчествалық ізденіс
қабілетін жан–жақты дамыту, іскерлігін арттыру, тиянақты жұмыс істеу
дағдыларын қалыптастыруды мақсат етеді. Ол үшін дидактикалық ойындардың
маңызы өте зор.
Тіл дамыту мақсатында Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған
дидактикалық ойындар.
Мұнда: заттарды санау, әр түрлі белгілеріне (түсі, өлшемі, пішіні)
қарай салыстыру, заттардың ұзындықтарын салыстыру және кеңістікте орналасу
қалпын анықтау;
уақыт аралығы жайында түсінік беру;
санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның реттік
сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу;
геометриялық фигураларды танып–білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру; ұзындықты өлшеудің мән–мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып–үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарында: Түс және пішін, Қанша?, Сәулетші, Біз
қаншамыз?, Таныс фигураларды ата, Жеміс жинау, Жылдам ойлан!,
Жалғасын тап, Телефон, Дүкен, Ойыншықтар, Жыл он екі ай, тағы да
сол сияқты көптеген ойындар бар.
Жеміс жинау.
Дидактикалық мақсаты. Заттарды санауға және олардың екі тобын
салыстыруға, өлшеміне, пішініне және түстеріне қарай ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал–жабдықтар: Қағаздан жасалған үш себет және үлестірмелік
жеміс түрлері.
Ойын мазмұны. Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері. Тақтаға
шақырылған бала жемістерді теріп, үш себетке жинайды. Бірінші себетке –
алма, екінші себетке – алмұрт, үшінші себетке – әр түрлі жемістер теріледі.
Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке бала санайды, кейін топ балалары
хормен салыстырады. Екі себеттегі әр түрлі жемістерді салыстырады. Мысалы:
Себеттегі алма нешеу? Себеттегі алмұрт ше? Бірінші себеттен бір алма, ал
екіншісінен бір алмұрт алып қой. Осылайша әрі қарай жалғастыр. Себетте
алмұрт қалды ма? Неше алма қалды? Неше алмұрт қалды? Алмұрттың алмадан
қаншасы кем? Қаншасы артық? Алмұрттың пішіні неге ұқсайды, алма ше? деген
сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты: Заттардың кеңістікте орналасуы жайында
түсініктер беру, орналасу қалыптарын салыстыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Вагон нөмірі жазылған карточкалар.
Ойын мазмұны: Бес бала тақтаға шақырылады. Алдымен кім құрады? Ол
нешінші вагон? Содан кейін ше? Ең соңында ше? Ол нешінші вагон? Бірінші
және екінші вагондардан кейін кім тұр? Ол нешінші вагон? Үшінші және
бесінші вагондардың арасында кім тур? Ол нешіншісі? Бесінші вагонды
ағытайық. Сонда неше вагон қалды? Тағы да 5 бала шақырылып, олар да поезд
құрастырады. Поездің қайсысы ұзын, қайсысы қысқа? Қай поездің вагоны артық?
Қай поезда вагондар кем? Тіркемелерді теңестіру үшін не істеу керек? деген
сұрақтар қоя отырып, екі топты теңестіру және салыстыру әдістерін игереді.
Осыған ұқсас цифрлар жазылған карточкалардан тіркемелер құрастыруға болады.
Кім жылдам?
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Уақыт жайында қарапайым
түсініктер беру: бұрын, кейін, әуелі, алдымен, сонан кейін.
Қажетті құрал–жабдықтар: Түрлі ойыншықтар, шаршы, матрешкалар, т. б.
заттар.
Ойын мазмұны. Ойынды қолда бар заттар мен материалдарға орай түрліше
ұйымдастыруға болады.
Мысалы: Өлшемдері әр түрлі сақиналар жиынтығы бар болса, пирамидалар
құрастыруға болады. Мұны орындау белгілі бір ретпен артатындай,
(кемитіндей) нұсқада ең кішісінен бастаймыз да, ең үлкеніне дейін
орналастырып шығамыз. Осыған керісінше де болуы мүмкін. Ал, пирамида
құрастыру санаумен қарбалас орындалады.
Балаларға фигуралардан, мысалы шаршылар мен үшбұрыш т. б. үй
құрастыру ойынын еске түсіріп, орындалу ретін көрсету.
Әр түрлі ойыншықтарды тақта алдында санап орналастыра отырып, олардың
қайсысы қайсысынан бұрын (кейін) орналасқаны, әуелі, алдымен, сонан кейін
қайсысы тұрғандығы жайлы түсініктерін анықтап, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Нені, қайда қою керек?
(Заттардың кеңістіктегі орны)
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Заттардың кеңістіктегі орны
жайындағы түсініктерін қалыптастыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Геометриялық фигуралар. Жылжымалы
сөрелер.
Ойын мазмұны. Тақтаға бірнеше бала шақырылады. Тәрбиешінің
басшылығымен төмендегідей тапсырмалар орындалуы тиіс. Жоғарғы сөреге қызыл
дөңгелекті, оның астына төменгі сөреге жасыл дөңгелекті; қызыл дөңгелектің
оң жағына – көк шаршыны (квадрат), ал сол жағына – жасыл үшбұрышты, жасыл
дөңгелектің оң жағына сары үшбұрыш, ал сол жағына жасыл шаршыны (квадрат)
қой.
Әр сөреге неше зат қойдың? Олар жайында не айтар едің? Барлығы
неше зат қойдың? – деген сұрақтар қоя отырып, ойынды әрі қарай
жалғастыруға болады.
Нені қайда қою керек?
(Салыстыруға)
Дидактикалық мақсаты: Санауға үйрету. Геометриялық фигураларды әртүрлі
белгілеріне қарай салыстыру.
Қажетті құрал–жабдықтар: Түрлі геометриялық фигуралар. Магнитті тақта.
Ойын мазмұны: Тақтаға бала шақырылады. Түстері, өлшемдері, пішіндері
әр түрлі геометриялық фигураларды магнит тақтаға немесе фланелографта
орналастыруы керек.
Мысалы: көк дөңгелек қызыл дөңгелектің сол жағына, ал жасыл дөңгелек
қызыл дөңгелектің оң жағына, бір үлкен дөңгелек екі кіші дөңгелектің
арасында, қызыл дөңгелектен жоғары үлкен сары шаршы, қызыл
дөңгелектен төмен кіші көк үшбұрыш және т. с. с. болсын.
Тапсырма орындалғаннан кейін, заттарды санайды, топтар құрады, әр
түрлі белгілеріне қарай салыстырады.
1.4 Балабақша топ балаларының оқуға деген қызығушылығын арттырудағы
дидактикалық ойынның алатын орны
Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Қандай ойын болмасын баланы
бір нәрсеге үйретеді. Ойын – айналадағы дүниені тану тәсілі. Дидактикалық
ойындар балалардың білімін кеңейтіп және бекіту мақсатындағы жоспарлы және
мақсатты педагогикалық тәсіл. Ойын ойнап ән салмай өсер бала болар ма,-
дегендей ойынның қай түріне болмасын зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ,
одан мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені алдымен
ненің болсын бастамасы, жол бастар қайнар көзі болатыны белгілі, демек біз
ойынды бар өнердің бастауы деп білеміз.
Ойын үстінде бала өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың
баспалдағы. Сондай-ақ ойын баланың болашақ өміріне есік ашып, оның
іздемпаздық, тапқырлық қабілетін оятады. Осы тұрғыда баланың байқағыштық,
зерттеп-салыстыру, сезім қабілетін дамытуға, баланың заттарды белгілері
бойынша тану, түйсіну қабілетін ұштап қана қоймай, сонымен қатар сөздік
қорын молайтуда дидактикалық ойындардың орны ерекше болып табылады.Ойын көп
жоспарлы, күрделі педагогикалық процесс болғандықтан мектепке дейінгі
жастағы балаларды оқытудағы ойындық әдіс болып табылады.Оқыту формасы
балаларды жан-жақты тәрбиелеудегі негізгі құрал болып
есептеледі.Дидактикалық ойын оқытудың әдістерінде 2 жолмен қарастырылады.
Ойын сабақтар және дидактикалық тапсырмалар не болмаса автодидактикалық
ойындар. Өзіндік ойын әрекеті балалардың ойынға деген қызығушылығы артқан
кезде ғана іске асады. Балалар ойын ойнағанды ұнатады және өз ынталарымен
беріліп ойнайды. Тапсырмаларымды балалар өз беттерімен орындап және ойынды
ұйымдастырып бір-біріне әділ баға беруге үйренеді.
Балабақшада жиі қолданатын дидактикалық ойын түрлерін төмендегі жүйе
бойынша өткіземін:
1.Ойыншықпен ойналатын ойындар.
2.Үстел үстінде ойналатын ойындар.
3.Сөздік ойындар.
Әр топта балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ойындар
іріктеймін, сондай-ақ тапсырмалар арқылы балалардың білімін тереңдете
түсемін және ойлауын, зейінін, есте сақтауын дамытуға көмектесемін.
Ойынның мазмұны бірнеше элементтен құрылады: Дидактикалық тапсырмалар,
мазмұны, ережесі және ойынның орындалуы, мұнда басты элемент-дидактикалық
тапсырмалар болып табылады, ал қалған элементтер осы тапсырмаға және оның
орындалуына көмектеседі. Тапсырмалар әртүрлі болады (табиғат, жануарлар
және өсімдіктер әлемі, адамдар, еңбек т.б.) және қарапайым математикалық
ұғымдарды бекітуге байланысты.
Ойын ережелерге сүйенеді, ережелер әр баланың ойында не істеу керектігін,
қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсетеді және ақыл-ой
қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы балалар өзін-өзі ұстауға,
өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен бірге,
психологиялық жағдайларын жақсартады: көңіл аударғыштығын, байқағыштығын
және мейірімділікке, кішіпейілділікке үйретеді.
Көптеген дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған
(мозаика, пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен
еңбек етуін жетілдіреді. Кейбір ойындар 4-6 баламен ойналады, сандық
лотолар сан үйрету үшін өте қолайлы қызықты.
Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет. Ойынды
таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы орындайтынын
анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындаламын, сонымен қатар
балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріне сай болуы тиіс. Мысалы:
табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек балаларда салыстыру
басым болады. Мінез-құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі маңызды болып
есептеледі.
Қорыта айтқанда, ойын-баланың жан серігі. Ойын сырттай қарағанда ешқандай
қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала ойынға қатысу үшін
басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру мүмкін емес.
Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесінің дамуы мен ой
дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді.
Ойынның қалыптасқан түрлеріне байланысты ол қимылды тынығумен
кездестіре алады. Бұл бақылағандыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге, қоршаған
ортаға жағдайдың өзгеруіне қарап бағдар белгілеу қалыптасқан жағдайдан жол
тауып шығу, тез шешім қабылдап оны жүзеге асыру, батылдық, ептілік.
Мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға
көмектеседі.
Ойын дегеніміз – тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға жетелейтін,
адамға қиял мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz