Тілді үйретуде семантикалық топтардың алатын орны

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Тілді үйретуде семантикалық топтардың алатын орны

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

1 Сөздің лексикалық мағыналық құрылысы . . . 8

1. 1 Сөздің лексикалық мағынасының микроқұрылымы . . . 8

1. 2 Лексика-семантикалық топтар құрылымы мен ерекшелігі . . . 29

2 Тілді оқытудағы лексика-семантикалық топтардың маңызы . . . 40

2. 1 Лексика-семантикалық топ - тіл дамытудың тиімді жолы . . . 40

2. 2 Лексика-семантикалық топтарды үйретуде қолданылатын ұтымды әдістері . . . 49

Қорытынды . . . 55

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 56

Қосымша . . . 58

КІРІСПЕ

Тіл - әрбір ұлттың жаны, сезімнің, ойының, заңды көрінісі, халық тарихы, мәдениеттің даму жолы. Тіл ұлттың негізгі белгісі ретінде халықтың болмыс-бітімінің сақталуында шешуші рөл атқарады, оның рухани мәдениетінің бір бөлігі болып табылады, сондықтан да тіл өзіне деген құрметті талап етеді.

Сөздің мағынасы толық айқындалып, тыңдаушыға түсінікті болу үшін, ең маңызды жайт - сөз мәнінің дұрыс айтылуы, толық ұғынылуы болса керек. Сөз-таңбаның екі жағы бар екені аян: оның дыбыстық көрінісі және мағыналық сипаты. Бұл екеуін бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Дей тұрғанмен, күні бүгінге дейін қазақ тіл білімінде сөздің формальдық сипаты тереңдей зерттелгенімен, мағыналық жағына назар аударылмағаны жасырын емес.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі білім беру саласында тілдерді оқытуда лингвистиканың лексика саласына баса назар аударылуда. Сондай-ақ оқушы тілін дамытуда тілдің лексика-семантикалық топтарын жүйелі оқыту мәселесі көзделіп отыр.

Лексикалық тақырыптарды, оның ішінде сөздің лексика-семантикалық топтарын тіл дамыту жұмыстарымен бірлікте, байланыста жүргізу сөз мағынасын терең түсініп, орынды қолдана білуге ықпал жасайды, оқушының белсенді түрде сөздік қорларын молайтады.

Тіл дамыту жұмысының ғылыми түрде, жүйелі негізде дұрыс жолға қойылуы, оқушы тілінің сөздік қорының келешекте дұрыс дамуына, ойын еркін жеткізуіне, нақты, сауатты жазуында маңызды рөл атқаратыны белгілі. Бұл тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Диплoмдық жұмыстың негізгі мақсаты қазақ тіліндегі лексика-семантикалық топтардың тіл үйретуде, оқытуда тиімді жолдарын анықтау. Сонымен қатар, қазақ тілін немесе мемлекеттік тілді оқыту барысында оқушының ойлауы мен сөйлеуіне ықпал ететін ең тиімді педагогикалық оқыту әдістері мен жаттығу түрлерін саралау.

Oсы мақсатқа жету жолында төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

- сөздің лексикалық мағынасының құрылымына шолу жасау;

- лексика-семантикалық және тақырыптық топтың ерекшелігін анықтау;

- тілді оқытудағы лексика-семантикалық топтардың маңызын айқындау;

- лексика-семантикалық топтардың тілді үйретудегі тиімді жолдарын анықтау;

- лексика-семантикалық топтарды үйретуде қолданылатын ұтымды әдістерді қарастыру;

Дипломдық жұмыстың нысаны ретінде лексика саласындағы зерттеуші ғалымдардың еңбектері, лексика-семантикалық топтарды зерттеушілердің көзқарастары, ғылыми мақалалары алынды. М. Оразов, А. Салқынбай, Ұ. Қайырбекова, Ф. П. Филин, Ю. Н. Караулов еңбектері мен 5-сыныпқа арналған қазақ тілі оқулығы пайдаланылды.

Дипломдық жұмыстың ғылымилығы. Сөздің лексикалық мағынасының құрылымы сараланып, шолу жасалды. Лексика-семантикалық және тақырыптық топтың ерекшелігі анықталып, тілді оқытудағы лексика-семантикалық топтардың маңызы айқындалды. Лексика-семантикалық топтардың тілді үйретудегі тиімді жолдарын анықталды. Лексика-семантикалық топтарды үйретуде қолданылатын ұтымды әдістерді қарастырылды.

Дипломдық жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Қазақ лингвистикасының лексикология саласы бойынша жарық көрген ғылыми-теориялық зерттеулерді негізге ала отырып, лексика-семантикалық топтарға шолу жасалынды, сөздің лексикалық мағынасының құрылымы сараланды, лексика-семантикалық топтарды үйретуде қолданылатын тиімді әдіс-тәсілдер айқындалып, жаттығу жұмыстары құрастырылды. Жұмысты қазақ тілі сабақтарында, тіл біліміне байланысты арнайы курстарда қолдануға болады. Сонымен қатар мектеп мұғалімдері мен студенттер пайдалана алады.

Дипломдық жұмыстың әдістері мен дереккөздері. Жұмысты жазу барысында салыстыру, талдау, сараптау, жинақтау, баяндау, эксперимент жүргізу, қорыту әдістері қолданылды. 5-сыныпқа арналған қазақ тілі оқулығы нысан етіп алынды. Жұмысты жазу барысында тақырыпқа сәйкес ғылыми-теориялық әдебиеттер, авторефераттар, мақалалар осы жұмыстың дереккөзіне айналды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қосымшадан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Сөздің лексикалық мағыналық құрылысы

1. 1 Сөздің лексикалық мағынасының микроқұрылымы

Семантика тіл білімінің барлық салаларымен тығыз бірлікте қаралатынын дәлелдеп жату артық. Бұл - аксиома. Тіл - кешенді жүйе. Тілдің өзі, түптеп келгенде, ойды жеткізудің құралы. Ал саналы ойды нақты таңбамен бейнелегенде, оның мағынасы айқын көрініс береді. Мағына - ойдың таңбалық бейнесі. Сөз мағынаға ие болмаса, өзінің қасиетін жоғалтады. Сөздің мағынасы таңбалар арқылы бейнеленеді. Сөз - лексикалық, грамматикалық мағынаға ие болады. Әртүрлі тәсілдермен жаңа туынды атау жасалады. Сөз - сөйлемде өзінің ерекше мағынасында жұмсалады. Сөз мәтін ішінде қолданыс тауып, ойды жеткізудің құралына айналады. Яғни кешенді жүйенің негізгі салалары ретінде тіл білімінің барлық салалары бір-бірімен тығыз бірлікте зерделенеді.

Семантика гносеологиялық, онтологиялық аспектіден зерттеле алады. Сөздің терең мағыналық құрылымының қалыптасуының онтологиялық негізі бар, адамзаттық ізі бар. Сөз мағынасы генетика-семантикалық ілім арқылы анықталуы қажет.

“Мағына” түсінігі ауқымды әрі кең. Сондықтан оны әртүрлі бағытта зерттеуге болады. Тілдегі барлық бірліктердің өзіндік мағынасы бар. Ең кіші тілдік бөлшек саналатын дыбыстардың да тарихи тұрғыдан зерделегенде, өзіндік мағынасы болғанын айқындауға болады. Қазіргі тілімізде қолданылып жүрген морфемалар мен сөздердің, сөз тіркестері мен сөйлемнің әрқайсысының өзіндік терең мағыналық құрылымы бар.

Сөздің терең мағыналық құрылымын анықтау туралы ғылыми ой ХІХ ғасырда ғана айтыла бастағанымен, сөздің ұғыммен байланысы, зат пен ұғымның арасындағы байланыс туралы түсінік антикалық кезеңнен-ақ философ-ғалымдардың назарын аударған-ды.

Кез келген тілдегі сөз семантикасын айқындау - күрделі іс. Өйткені сөз мағынасының құрылымын құрайтын көптеген майда мағыналық бөлшектер болады. Жалпы тіл білімінде сөздің мағыналық бөлшектерін шартты түрде макрожүйелі сыңарлар және микрожүйелі сыңарлар деп бөлу үрдісі бар. Біз де осы дәстүрді бөліністі сақтай отырып, қазақ тіліндегі сөз мағыналарының мағыналық бөліну жүйесін талдаймыз.

Сөз семантикасының макрожүйелі сыңарларына заттық мағына (денотаттық), ұғымдық мағына (сигнификатттық) және сезімдік (коннатациялық) мағына жатады.

Сөз - тілдің негізгі бірлігі. Сөздің осы табиғатының өзі тілдік жүйелілікті аңғартса керек. Яғни сөзсіз дыбыстың мәні анықтала алмайды, сөз тіркесі сөзден құралады, сөз болмаса, ой мен пікір жеткізілмейді. Демек, сөз ұғымды таңбалаушы лексикалық бірлік қана емес, ол дыбыстың мағыналық жағынан көрінер тұсы, сөйлеудегі негізгі ой жеткізуші қатынас құралы. Сөз - тілдің ең негізгі таңбалық бірлігі.

Сөз мағынасының құрамында экстролингвистикалық және интерлингвистикалық элементтер болады [1] .

Тілдің семантикалық жүйесі семантикалық өріс, лексика-семантикалық топ, лексика-семантикалық вариант деген жүйелі йерархиялық бірліктерден тұрады. Лексика-семантикалық вариант дегеніміз - көп мағыналы сөздің бойындағы бір мағынаның қарым-қатынас үрдісінде іске асырылуы. ЛСВ-тілдегі сөздердің бір-бірімен мазмұндық байланысын анықтайтын ең кіші бірлік, басқаша айтқанда, ЛСВ - тіл лексикасының жүйе жасаушы элементтерінің жиынтығы. Бір текті, ұқсас салыстырылатын ЛСВ жиынтығы лексикалық-семантикалық топ деп аталады. Мәселен, мерзім, уақыт, кеңістік, түр-түс ЛСТ-ы. ЛСТ белгілі бір сөз табына ғана жататын сөздерден жасалады. ЛСТ-ның жалпы семантикалық компоненттері бар, яғни оны ортақ архисемалы сөздер құрайды. Сөздерді бір лексика-семантикалық топқа біріктіру олардың лексикалық мағынасының негізінде жүзеге асады.

Тілдегі семантикалық жүйенің иерархиясын төмендегідей модельде көрнекілеуге болады:

семантикалық жүйе
семантикалық өріс
лексика- семантикалық топ
лексика- семантикалық вариант

Сөздерді лексикалық-тақырыптық топтарға бөлу заттар мен құбылыстардың қасиеттері мен қызметтеріне негізделеді. Мәселен, жиһаз атаулары, киім-кешек атаулары, дене-мүше атаулары және т. б. Сөздерге тақырыптық классификация жасау заттар мен құбылыстардың тектік (гипероним), топтық (гипоним), түрлік (эквоним) қатынастарына негізделеді.

Лексика-семантикалық және лексика-тақырыптық топтардың жалпы ұқсас белгілері де бар. Себебі екеуі де танылған объективті шындықты бейнелейді. Лексика-семантикалық топтың тақырыбы, тақырыптық топтың семантикасы болады. Сондықтан семантикалық топ тақырыптық топқа, тақырыптық топ семантикалық топқа кіреді.

Өрістік тәсіл негізінде тіл құбылыстарын жүйелеуде зерттеудің әдіс-тәсіліне қарай лексика-семантикалық өрістер, лексика-семантикалық топтар, грамматика-лексикалық өрістер, сөз жасаушы өрістер, функционалды-семантикалық өрістер, интеграционалды-семантикалық өрістер, лексика-фразеологиялық өрістер ретінде зерттелуде.

Тіл жүйесі - жүйенің қарапайым элементтерінің өзара қатынастарының сипаттарымен анықталатын және осы жүйенің құрылымын білдіретін белгілі бір құрылғыдан, ұйымдардан, реттіліктен тұрады. Жүйе құрылымы жүйеаралық байланыстың жиынтығы ретінде анықталады.

Лексика жүйесін лексика-семантикалық өріс тәсілі арқылы зерттегенде, алдымен өрістің құрылымын анықтау және оны айқындап алу негізгі мәселе болып табылады. Ю. Н. Караулов семантикалық өрісті екі жолмен: ұғым арқылы (ономасиологиялық тұрғыда) және сөз мағынасы арқылы (семасиологиялық тұрғыда) анықтауға болатынын атап өтеді [2, 57] .

Лингвист Е. И. Диброва лексика-семантикалық өріске төмендегідей анықтама береді: «Лексико-семантическое поле - это иерархическая организация слов, объединенная одним родовым значением и представляющая в языке определённую семантическую сферу». Автордың пікірінше семантикалық өрістің ономасиологиялық қасиеті оның негізінде тектік сема, немесе гиперсеманың болуы. Ал семасиологиялық қасиеті өріс мүшелері бір бірімен мағыналары жағынан интегралды-дифференциалды нышандарымен байланыста болады.

Семантикалық өрістің құрылуын суреттей келе, Е. И. Диброва:

1) «ядро поля представлено родовой семой - компонентом, организующим вокруг себя развертывание поля. Родовая сема может быть обозначена гиперонимом - словом с родовым понятием,

2) центр поля состоит из единиц, имеющих интегральное, общее с ядром и друг с другом, значение и разграничивающихся с ядром и рядоположительными единицами дифференциальными значениями,

3) периферия поля включает единицы, наиболее удаленные в своем значении от ядра. Обычно периферииные слои поля вступают в контакты с другими семантическими полями, образуя лексико-семантическую непрерывность языковой системы» - деп жазады [3, 262] . Яғни, өрістің жалпы заңы, өріс ортасына (өзегіне) байланысты ерекшеліктері болады. Оған қоса өрістегі лексика құрамы әр тілде әр түрлі болуы мүмкін.

Тілді сипаттаудың өрістік принципін лексикалық мағынаны сипаттау үшін қолданады. Өріске енетін сөздерге төмендегідей белгілер тән:

1) Өріс ішіндегі сөздер бір-бірімен жүйелі байланыста болады;

2) Өрісті құрайтын элементтердің жалпы мағынасы бірдей болып келеді және олар тілде бірдей қызметте жұмсалады;

3) Өріске біртектес және әр тектес элементтер ене алады;

4) Өріс кемінде екі парадигматикалық қатардан тұратын элементтерден құралатын микроөрістерге бөлінеді,

5) Өріс құрамында орталық және шеткері аймақтар болады. Олардың шегі кей кезде нақты болмайды,

6) Бір өрісте орталық аймаққа жататын элемент басқа өрісте шеткері аймаққа жатуы мүмкін.

Линвистикада семантикалық өрісті зерттеудің екі түрлі тәсілі: ономасиологиялық және семасиологиялық тәсілдері бар екені жоғарыда айтылды. Осы екі тәсілді кешенді түрде, яғни екеуін бірдей үйлестіре отырып қана семантикалық өрістің мәселесін және оның басқа өрістерден айырмашылығын шеше аламыз.

Қазіргі тіл білімінде семантикалық өріс теориясына деген ғылыми қызығушылық азайған жоқ. Зерттеушілер мен ғалымдар тілдің сөздік қорын өріс теориясы негізінде зерттеудің қажеттілігін дәлелдеу мақсатында жаңа әдіс-тәсілдер қолдануда. Бірақ тек өрістік тәсіл сөздік құрамдағы кейбір фрагменттер шеңберіндегі мәселелерді шешуде өзін сенімді тәсіл екендігін көрсетті. Өріс теориясы тіл бірліктерін оның барлық деңгейінде қолдануға мүмкін екендігін көрсетеді, сонымен қатар лексикалық және фразеологиялық бірліктердің семантикалық айырмашылығын айқындауға мүмкіндік береді.

Сонымен, тілдік өрістерді зерттеуде лингвисттер әртүрлі әдіс, тәсілдер қолданады: семантикалық өрістерді зерттеуде ономосиологиялық және семасиологиялық әдіс, өрістің құрылымын модельдеу әдісі, компоненттік талдау, сөздік анықтамаларға (дефиницияларға) талдау, оппозициялық талдау, салыстырмалы талдау және т. б. Талдау әдісін таңдау зерттеудің мақсаты мен міндеттеріне, оның объектісі мен пәніне, лингвистикалық бағытына байланысты.

Сема (грек. sema - белгілі) - сөз мазмұнының ең ақырғы шектегі бөлігі. Сема тілде шындық заттар мен құбылыстар атауларының әртүрлі қасиет-сапаларын қарапайым түрде бейнелейді. Сема - сөздің семантикалық өрістерін, лексика-семантикалық варианттарын зерттеу, олардың ұқсастықтары мен айырма-белгілерін ажырату кезінде компонентті талдаудың нәтижесінен туындайтын ең негізгі тілдік бірлік (единица) . Сема - семеманың ең қарапайым құрамдас бөлігі. Сема арқылы біздің санамызда, ы зат пен құбылыстардың қасиет-сапаларының әрқайсысының өзіндік маңыз-мәні бейнеленеді, ал семаның құрамындағы семалар өздерінің сипаты және иеархиялық тұрғыдан орналасуы бойынша ажыратылады. Тіл білімінде семаларды топтастырудың бірнеше түрлері бар. Солардың ішіндегі ең негізгі және басты компонент - архисема . Ол объектілердің тұтас бір жүйесіне тән жалпы қасиет-сапаларды бейнелейді. Мысалы, жігіт сөзінің лексикалық мағынасы үшін адамдарды атайтын басқа да сөздер сияқты (сәби, бала, әйел, қарт т. б. ) «адам» архисемасы негіз болады. Ортақ семалардың болуы және осы жалпы семалардың әр алуан семемаларда қайталануы осындай сөздердің мағыналық жағынан сәйкес келетін парадигмалық қатарын құрайды.

Дифференциялды семалар семеманың құрамындағы архисеманы одан әрі нақтылайды. Дифференциалды семалардың жиынтығы түсіндірмелі сөздіктің дифференциясында берілетін сөз мағынасының ядросын құрайды. Дифференциялды семалар сөздің лексика-семантикалық топтарының ішіндегі мағынаның көлемін көрсетеді, сөйтіп нақ осы сөздердің мағынасынан ажыратады. Айталық, жігіт сөзінің дифференциялды семалары - 1) «кәмелеттік жасқа жеткен», 2) «жас», 3) «ер адам» деген мағыналар. Сөйлеу барысында мағынаның құрылымынан кез келген сема айқын көрінуі мүмкін. Мысалы, «Кейбір жігіт жүреді мақтан сөйлеп, Сыртқа пысық келеді, көзге сынық» (Абай) деген сөйлемде архисема (адам) және «жас», «ер адам» деген дифференциялды семалар ажыратылған. Ал «Кешегі жас балалар, Жігіт бопты мұрт шығып» (С. Сейфуллин) деген сөйлемдегі бірінші қатарға «кәмелеттік жасқа жеткен» және «ер адам» деген диференциялды семалар шығады.

Потенциялды семалар негізгі емес, кейде заттың немесе құбылыстың біздің санамыз үшін міндетті емес, алайда нақты жағдай, а байланысты қолданылуы м. мкін болатын қасиет-сапаларды, әртүрлі ұқсастықтарды бейнеледі. Мысалы, жігіт сөзінің потенциялды семасы - «үйленуге, бас құрауға уәделескен адам», «Ғалияның ауылда сөз байласқан жігіті бар» («Қазақ әдебиеті») . Потенциялды семалар мағыналық ядродан алшақ, олардың сөйлеу барысындағы қызметі өте үлкен, потенциялды семалар сөздің келтірінді мағыналарының пайда болуына ықпал етеді. Заттың немесе құбылыстың нақты сапасын бейнелейтін. Деноттаты семалармен қатар коннотатты семалар да ажыратылады.

Коннотатты семалар сөйлеушінің айтылатын ақпаратқа қарым-қатынасын білдіреді, бұл эмоция және баға беру арқылы көрінеді. Айталық «Жігіт екенсің!» деген сөйлемде жағымды мақұлдау мен баға беру коннотатты семасы бірінші қатарға шығады. Семаларды егжей-тегжейлі топтастырудың негізгі бағыттары Л. М. Васильевтің және И. А. Стерниннің еңбегінде айтылған. И. А. Стернин узалды және окказионалды семалар, айқын және бәсең, эксплицитті және көмескі семалар деген және т. б. топтарды ажыратады. Сөз мағынасының семаларға қарай талдануы тілдің сөздік құрамын зерттеу жұмыстары, лексикографияның теориясы мен практикасы үшін аса маңызды. Сема терминімен қатар мазмұнның ең шектеулі бірлігін (единица) белгілеу үшін тіл білімінде «семантикалық компонент», «дифференциялды семантикалық белгі», «семантикалық айқындағыш», «семантикалық көбейткіш», «ноэма» және т. б. аталымдар қолданылады [4, 340-341] .

Сема ( грек. sema -белгі) - мазмұн тұрғысында ең кіші, ең түпкі бірлік (единица) . Сема шындық өмірде белгіленген заттар мен құбылыстардың түрліше қасиеттерінің тілдегі қарапайым бейнесін білдіреді. Мысалы, тариха тұрғыда түркі-моңғол тілдеріне (не көбіне) ортақ қой-қошқар-қозы-қошақан-қотан-қотаншы-қойшы т. б. сөздердің бәріне ортақ сема қо морфомында (бастапқы түбір) беріліп тұр. Бұл жерде қо семасы нақты затты атап, білдіріп тұрған жоқ, онда тек жоғардағы сөздердің түпкі мағыналық бірлігіне меңзеу бар. Формалық тұрғыда сема морф деңгейіне сәйкес келеді. Сема сөздің қарапайым мағынасын білдіретін семеманың варианты түрінде келеді. Семема - семаға қарағанда мағынаның неғұрлым жоғары деңгейін білдіретін бірлік. Семеманың құрылымы семалар арқылы анықталады.

Семеманың иерархиялық жүйесіндегі ең негізгі бөлшегі - архисема , ол белгілі топтағы тіл бірліктерінің бәріне тән жалпы категориялық белгілерді жинақтап білдіретін тектік сипатқа ие. Мысалы, әке сөзінің архисемасы - туыс мәнін білдіреді, жіктегенде оның түр-тұқымдық (ер. жыныстық) түрлері анықталады: әке-туған әке-тікелей туыс, қаны бір туыс - тікелей қатынастағы бірінші ұрпақ. Сөйтіп ол туыстық терминнің семантикалық өрісіндегі басқа терминдерден ерекшеленеді. Мысалы, әке-шеше, әке-бала, әке-өгей әке, әке-ата, үлкен ата т. б.

Сонымен бірге сема - сөздің мағыналық тұрақты негізінен заттар мен құбылыстардың әр түрлі жағдайын білдіретін контекстуалды сема бөлініп шығады. Оған сөздің әр түрлі жағдайға байланысты мәтін ішінде туатын ауыс мағыналар жатады. Мысалы, жоғарыдағы әке сөзін жастардың үлкен мағынасында қолдануы, одан туындаған «әкелік қамқорлық», «әкелік парыз» , «әкелік міндет» сияқты тіркестік ұғымдар осыған жатады. Лексикалық мағынадағы семаның түбір сөздерде формалды арнайы көрсеткіші болмайды. Семалық талдау тілдің сөздік құрамын идеграфиялық сипаттауда, арнаулы сөздіктердің теориясы мен практикасында өте маңызды.

Тіл білімінде сема терминімен бірге семема, семантикалық көбейткіш, мағыналық компонент сияқты терминдер де қолданылады. О. С. Ахманова семема (Semema) терминіне екі түрлі мағына береді:

1) Парадигмалық қатар мүшелерінің мағыналық жүйесінің ең кіші элементі.

2) Сөз мағынасы, оның заттық мазмұны. Ал сема терминіне:

1) Жүйенің варианты.

2) Синтагмалық қатарға түсіп басқа сөздермен байланысатын мағынаның ең кіші элементі. О. С. Ахманованың пікірінше, біріншіден, сөз мағынаның ең кіші, ары қарай бөлінбейтін бөлшегі және, екіншіден, сөздің объектив дүниемен байланысатын мағыналық элементі [5, 401- 402б] . Компонентті талдау әдісі бойынша талдау жасаған ғалымдардың көпшілігі семема сөз мағынасының кіші элементі деп емес, сөздердің мағынасымен тең деп те анықтама беріп жүр. Біз танысқан әдебиеттерде сема мен семемаға берілген басқа да анықтамалар бар. Бірақ біз сема мен семема терминдерін мағына жағынан ажырата қолданушылар жағындамыз. Яғни, біз сема терминін сөздің ең кіші мағыналық бөлшегі деген мәнде қолданамыз.

М. Оразов «Қазақ тілінің семантикасы» деген еңбегінде сема мен семеманы, семема мен сөз мағынасын ажыратқанда төмендегі нәрселерге көңіл аудару қажет дейді:

1. Сема мен семема сөз мағынасына байланысты болғанмен, ешқашан толық мағына арқылы берілмейді.

2. Семема семалардың қосындысынан жасалынбайды. Семалар семемалар сияқты өзгеріске түспейді.

3. Семалар объективті дүниеден түйсік арқылы қабылданған информациялармен байланысты болса, семема сол информацияларды қабылдайды.

4. Сема мағынаның ең кішкентай бөлшегі, ары қарай майда бөлшектерге бөлінбейді. Автор жүр етістігін компонентті талдау әдісімен талдап, сөз мағыналарын бір немесе бірнеше семаларға бөлуге болатындығына көз жеткізеді. Жүр етістігінің құрамында автордың пікірінше төмендегідей семалар бар: 1) қозғалу қимылы бар, 2) қозғалған заттың бір орыннан екінші орынға өткендігін білдіреді, 3) қозғалу жерде болады, 4) бағытсыз қозғалысты білдіреді, 5) қозғалыстың темпісінің баяу (жүгіруге қарама-қарсы) болғандығын, 6) процестің созылыңқылығын т. б. білдіреді [6] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.