Дамыта оқыту негізінде бастауыш оқушыларының шығармашылығын жетілдіру жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

«Дамыта оқыту негізінде бастауыш оқушыларының шығармашылығын жетілдіру жолдары»

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3-8

1. Дамыта оқыту негізінде оқушылардың шығармашылық-белсенділік әрекеттерінің ғылыми-теориялық негіздері . . . 9-11.

1. 1 Шығармашылық әрекетінің маңызы туралы педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихы . . . 9-11

1. 2. Шығармашылық кабілет жайлы теория негіздері және қабілеттің белгілері . . . 11-20

1. 3. Оқушының шығармашылық қабілетін дамытуда мұғалімнің кәсіптік шеберлігі . . . 20-28

1. 4. Әрекет - бала дамуының басты шарты . . . 28-37

2. Дамыту арқылы оқушылардың шығармашылық әрекетін белсендіру жолдарын ұйымдастыру . . . 38-43

2. 1 Оқушылардын шығармашылығын, белсенділігін дамытуға педагогикадағы өнертапқыш тапсырмаларды шешу тәсілдері (ӨТШТ) -технологиялардың мүмкіншіліктері . . . 38-43

2. 2. Дамыта оқыту негізінде оқушылардың шығармашылық әрекетін белсендіру жолдары . . . 43-59

2. 3. Тәжірибелік - эксперименттік жұмыстар нәтижелері . . . 60-75

Қорытынды . . . 76-80

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 81-82 Қосымшалар

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі ең алдымен Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Қазақстан халқына арналған 2005 жылғы жолдауында: «XXI ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біз болашақтың жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауға тиіспіз. Осы заманғы білім беру жүйесінсіз әрі алысты барлап, кең ауқымда, жайаша ойлай білетін осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялык экономика құра алмаймыз. Барлық деңгейдегі . . . білім беруді дамытуға бағытталған тиісті шаралар қолдануымыз шарт . . . » деп алға койған мақсатты жүзеге асыруға міндеттіміз [3] .

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 7 маусымдағы № 389 Білім туралы Заңында: «Білім беру-қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдык, мәдени және дене дамуы мен кәсіби біліктілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізуді мақсат ететін үздіксіз тәрбиелеу мен оқыту процесі», - деп белгіленген. [1] Сол себептен де дамыта оқыту негізінде оқушылардың шығармашылығын, белсенділігін жетілдіру жолдары бүгінгі таңда өзекті мәселелердің бірі десе де болады.

Екіншіден, білім жүйесінде болып жаткан өзгерістерге байланысты балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту ролінің күшеюге тиісті. Себебі балалардың өмірден өз орнын табуға шығармашылық әрекеттердің маңызыдылығы зор. Бүгінгі Қазақстан жана принциптерге негізделген егемен мемлекет құруда. Үкіметіміз білім беру мекемелерінен тәуелсіз мемлекетіміздің өркениетке жету жолындағы әр талабына тұғыр боларлықтай ұрпақ оқытуды, тәрбиелеу ісін жаңа сапалық өзгерістер деңгейіне көтеруді талап етеді. Мектеп құрылымында болып жатқан өзгерістер, білім беру мақсаттарының алмасуы, оның дамытушылық сипаттарынын бекітілуі. Көпнұсқалық оқытуға көшу сияқты мәселелер орындаушылардың шығармашылық бастамалылықты, жөні бөлек көзқарастарды, жұмыстың жоғары сапасының және кәсібиліктің болуы алға қойылып отыр.

Үшіншіден, өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес, жаратушы да. Ол өзін-өзі жетілдіруге де, сонымен қатар өзінен-өзі жойылуға да қабілетті. Адамның өз болмысын тануға ұмтылысын көмектесіп, тереңде жатқан талап - тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін рухани күш беру - білімнің басты мақсаты.

Төртіншіден, адамның шығармашылық ойлау қабілетін тудыру, қалыптан тыс шешімдер қабылдау, практикалық әрекеттерге дайын болу - мектеп қабырғасында оқып жүргенде бастауыш сыныптардан бастап бекітіледі.

80-жылдардың аяғында Қазақстанның қоғамдық - саяси өмірінде болған өзгерістер оқыту, тәрбиелеу ісіне де жаңалықтар енгізіп, жаңа леп әкелді. Республика мектептеріндегі оқыту жаңадан жазылған төл оқулықтар, жаңа бағдарламалар негізінде жүргізіліп, білімнің мемлекеттік, әлемдік стандартқа сай болуы қарастырылды. Оқытудың жаңа технологиялары кеңінен енгізілді. Әсіресе, халықтық педагогиканы пайдаланып, ұлттық үрдісте тәрбиелеуде атқарылған шаруалар ауқымы біршама.

Оқушы қабілеттерін дамыту, талантты балалардың талабын ұшқырлау мақсатында ашылып, жұмыс істеп жатқан жаңа үлгідегі лицей, гимназия сияқты мектептерді заман талабы өмірге келтірді. Бұл мектептерде оқушылар қабілеттеріне, қызығушылықтарына қарай лайықталынып жасалған арнайы бағдарламалармен оқытылады. Жалпы білім беретін мектептерге қарағанда жаңа үлгідегі мектептерде пәндер көбірек, олардың балалардың талантын, дарынын ашуға мүмкіндігі де мол. Дей тұрғанмен, жаңа үлгідегі мектептер тәжірибесінде өз мақсат-міндеттерін дұрыс түсінбеуден, оларға лайықты ғылыми-педагогикалық негіздің болмауынан жіберіліп отырған кемшіліктер бар екенін айта кету керек.

Соңғы он шақты жыл ішінде оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық бағытын күшейту, дамытушылық функциясын арттыру мақсатында біраз шаралар атқарылуда.

Дей тұрғанмен, әлі де болса білім беру ісінде уақыттың көбі баланы жалықтырып жіберетін баяндау, түсіндіру, үлгіні көрсету сияқты өнімсіз еңбекке жұмсалып жатады. Оқытуды дамытудың міндеттерін іс жүзінде шешудегі қателіктер бастауыш мектеп оқушыларының абстрактілі ойлаудағы мүмкіндіктерін жеткілікті бағаламаудан туады. Осынын нәтижесінде мектептерде дағдыны қалыптастыру күні бүгінге дейін «осылай істе» деген принцип бойынша, танымал және практикалық міндеттерді шешуге бағытталған жалпы заңдылықтар мен интеллектуалды іскерлікті саналы қолдану негізінде емес, мұғалім берген үлгілерді ұғынбастан орындау негізінде құрылып жүр. Осы себептен оқушылар игерген білімдерін іс-әрекетте пайдалана алмау қиындығына тап болуда.

Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттерін дамытудың негізгі факторы болып олардың білімі мен дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге, баланың маңызды психикалық қызметтерін, ақыл-ой жұмысының тәсілдерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу процесін жолға қою керектігі саналады. Оқушының шығармашылық кабілеті де оның ойлау мен практикалық әрекеттері арқылы ғана дамиды. Ойлауға үйрететін сабақтарды дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.

Баланың шығармашылығын, белсенділігін қалай дамытуға болады?

Қазіргі педагогика әдістемелерінің өзекті мәселелерінің бірі - осы. Алайда, Қазақстанда қазіргі уақытта да, Кеңес Одағы заманында да осы проблемаға байланысты зерттеулер жоқтың қасы.

Өркениетті қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуы бүгінгі таңда жастарға әлемдік ғылым мен прогресс деңгейіне сәйкес білім беру мен тәрбиелеу, оның рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын жетілдіруді, кәсіби біліктілігі мен іскерлігін талап етеді.

Қазіргі уақытта Республикамызда білім беру проблемасына көп көңіл бөлінуде. Оған дәлел - Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 қазандағы № 1459 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 - 2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарлама. Осы бағдарламаны іске асыру үшін мынадай бағыттар белгіленіп отыр:

білім берудің мазмұнын білім үстемдігі деңгейінен нәтижеге бағдарланған «құзыретті» білімге өзгерту;
білім беру ұйымдарының материалдық - техникалық базасын, пәндік - кеңістіктегі ортасын және оқу - әдістемелік қамтамасыз етіліуін қазіргі заманғы әлеуметтік - экономикалық жағдайларға және оқу - тәрбие процесінің талаптарына сәйкес келтіру;
оқитындардың тілдік, ақпараттық, экологиялық, экономикалық және қққықтық даярлыған күшейту;
білім берудің барлық деңгейлеріндегі кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттырудың кәсіптік білім беру бағдарламаларының құрылымын және мазмұнын жетілдіру;
білім беру деңгейлерінің мазмұны мен оқудың ұзақтығы жағынан сабақтастығын қамтамасыз ету. [2]

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев білім және ғылым қызметкерлерінің III съезінде: «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелген міндет өте ауыр», -деген болатын. [3]

Осыдан келіп қазіргі заманғы мектеп алдындағы өте күрделі мақсатты бәріміз де мойындаймыз. Ол - шығармашылыққа бейім жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни мектеп ортасындағы мұғалім мен оқушының өзара үйлесімді шығармашылық іс-әрекеті.

Дамыта оқыту концепциясында бала оқу арқылы дамиды. XX ғасырда бұл теорияның негізін салған орыс ғалымдары А. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин, П. Я. Гальперин, Л. В. Занков, В. В. Давыдов тағы басқалар. Өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т. Тәжібаев, М. М. Мұқанов, Ж. М. Әбділдин, Қ. Б. Жарықбаев, Т. С. Сабыровтың еңбектерін жеке тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз. Сондай-ақ соңғы кезде шығармашылық қабілеттер мен дамыта оқыту проблемасына көп жылдық ұстаздық тәжірибесі бар педагог Б. А. Тұрғынбаева да 1999 жылы жарық көрген өз еңбегін арнаған.

Осы диплом жұмысында зерттеліп отырған жалпы білім беретін мектептерде, яғни бастауыш сыныптарда қабілеттерді дамыту, оны шығармашылық деңгейге көтеру мәселесі болғандықтан, зерттеуде осы күрделі процесте көзделген мақсатқа жетудің жолдары, құралдары, педагогикалық шарттары қарастырылады.

1) . Зерттеудің тақырыбы: Дамыта оқыту негізінде оқушылардың шығармашылығын, белсенділігін жетілдіру жолдары.

2) . Зерттеу объектісі: сабақ барысында оқушылардың шығармашылығын, белсенділігін жетілдіру үрдісі (процессі) .

3) . Зерттеу пәні: оқушылардың шығармашылығын, белсенділігін жетілдірудегі тәжірибелердің іске асу жолдары әдістемесі.

4) . Зерттеу мақсаты: дамыта оқыту негізінде оқушыларды шығармашылық әрекеттерін белсенді субъектісі ретінде даму шарттарын белгілеу.

5) . Зерттеу міндеттері:

шығармашылық белсенділік әрекет ұғымын теориялық жағынан айқындау;
бастауыш сыныптардағы оқушыларды дамыта оқыту негізінде шығармашылық әрекеттерін белсендіру жолдарын анықтау;
шығармашылығын белгілерін айқындау жолдарының тиімділігін дәлелдеу.

6) . Зерттеу болжамы: Егер мұғалімнің басшылығымен жұмыс барысында орта білім берудің бастауыш сыныптарында - шығармашылыққа үйрету жұмыстары үнемі жүргізіліп отырса, онда балалардың шығармашылық ойлау қабілеттері дамып, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әрекеттерге дайын болу жолдары айқындала түседі.

7) . Қойылған міндеттерді шешу үшін мынандай педагогикалық ғылыми-зерттеу әдістері қолданылды :

педагогикалық, психологиялық әдістердің әдебиеттерімен танысу, жинақтау, қорыту, жүйелеу, салыстырмалы талқылау жасау
ӨТШТ - әдістері.

1. Дамыта оқыту негізінде оқушылардың шығармашылық - белсенділік әрекеттерінің ғылыми-теориялық негіздері

1. 1. Шығармашылық әрекетінің маңызы туралы педагогикалық

ой-пікірлердің даму тарихы

Шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Бұған бүкілхалықтық, жалпы және жеке адамның шығармашылығы арқылы келдік. Әр жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа, жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.

Ал бүгінгі күрделі әлеуметтік - экономикалық жаңарулар тұсында шығармашылық қабілеттер басты нысана болып, керісінше, оқушыда шығармашылық қабілеттің болмауы үлкен проблема саналып, ойландыруы тиісті деп ойлаймыз. Себебі, өмірдегі сан алуан қиыншылықтарды шешу тек шығармашыл адамдар қолынан ғана келеді. Тек шығармашылық қана қандай түрде, қандай деңгейде болмасын адамға өмірдің мәнін түсінуге, бақытын сезінуге мүмкіндік әпереді. Мұндай күрделі мәселені шешуде үздіксіз білім беру ісінің алғашқы сатыларының бірі болып саналатын бастауыш мектептің алар орны ерекше.

Шығармашылық тұлға негізі бастауыш сыныпта қаланатыны анық. Осы жастағы балалар бойында шығармашылық қабілеттің бастаулары жатыр. Тек өмір тәжірибесінің, дара - дүниетаным, дара эстетикалық көзқарастың жетімсіздігінен олардың бойларындағы шығармашылық қабілетті ашып көрсете алмайды. «Бұлақ көрсең, көзін аш» деген халқымыз. Жалпы шығармашылық туынды өмірге келгенге дейін ұстаз шәкірттің өнеге тұтар ақылшысы, пікірлес досы, бапкері болуға тиіс. Оқушы шығармашылығы үнемі ұстаз, сынып ұжымы, ата - аналар тарапынан қолдау тауып отыруы керек.

Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді. Шығармашылық әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғандығын «шығармашылық теориясын» жасауға деген көптеген ізденістердің болғандығынан байқауға болады. Бұл әрекеттер өзінің логикалық шегіне жеткен деп айтуға болмайды. Сондықтан шығармашылық педагогикасының негізгі мақсаты - бүгінгі күн талаптарынан туындаған, озық қоғамға лайықты жаңа сана, рухани сапа қалыптастыру және дамытуда тың жолдар мен соның шешімдерін іздестіру болып табылады.

Көтеріліп отырған мәселе туралы жазылған ойлар, тұжырымдамалар, көзқарастар, еңбектер баршылық. Бұл ежелден-ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, Әл-Фараби, Абайды ерекше толғандырған, сондықтан еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған.

Көрнекті педагогтар К. Д. Ушинский, Ы. Алтынсарин, А. С Макаренконың шығармаларында қабілеттерді дамытудың жолдары қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт - бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М. Жұмабаев болатын (1923 ж. ) .

Кеңестік психологтар мен ғалымдар Л. С. Выготский, С. Л. Рубинштейн, А. Г. Ананьев, А. Н. Леонтьев, В. В. Давыдов, Л. В. Занков, В. А. Крутецкий, Б. М. Тепловтың, өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар T. Тәжібаев, M. M. Мұқанов, Ж. M. Әбділдин, Қ. Б. Жарықбаев, Т. С. Сабыровтың еңбектерін жеке тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз.

Отандық психологияда кабілеттер жайлы ілім біркелкі дамып отырған жоқ, Мысалы: 1930 - 40 жылдардың арасында тұлғаға деген тұрпайы - социалистік көзқарас қалыптасқан кезде қабілеттер жайлы мәліметтер психологиядан да, педагогикалық практикадан да алынып тасталған болатын. Тек, 1950 жылдардың ортасынан бастап, бүл мәселе қайта көтеріле бастады. Бұдан кейін нақты қабілеттер жайлы іргелі зерттеулер жасалды. Олар: музыкалық қабілеттер (Б. М. Теплов), бейнелеу өнеріне деген қабілеттер (В. И. Киреенко), әдеби қабілеттер (В. П. Ягункова), математикалық қабілеттер (В. А. Крутецкий), педагогикалык қабілеттер (Н. В. Кузьмина) сияқты зерттеулер.

Оқыта отырып баланың қабілеттерін дамыту мәселесі көрнекті педагогтар Ш. А. Амонашвили, И. П. Волков, О. С. Газман еңбектерінде қарастырылады.

Өз республикамызда бұл мәселеге назар аударған ғалымдар Ә. Қоңыратбаев, С. Тілешева жоғарғы сыныптарда шығарма жазғызу, В. Д. Чернов факультативтер мен үйірмелер жүмыстары арқылы қабілеттерді шығармашылық деңгейге көтеру жолдарын қарастырса, Қ. Ә. Жаманбаеваның зерттеу жүмысының негізгі идеясы - оқушыларды сөз өнеріне баулу, көркем-шығармашылық қабілеттерін дамыту, M. Мұхамедин ойын әрекеті арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту жолдарын айқындайды.

Қабілеттер жайлы жазылған ойларды, тұжырымдамаларды, еңбектерді талдай келе, адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір әлеуметтік жағдайларда байқалып, әрі қарай дамиды, әр адам басқа адамнан өзінің табиғи психологиялық өзгешеліктерімен ерекшеленеді деген қорытындыға келеміз.

Мектеп жасындағы балалардың жан-жақты, үйлесімді дамуының негізгі көздерінің бірі - шығармашылық іс-әрекет.

Тәрбие жұмысында оқушылардың шығармашылықпен айналысуының алатын орны зор. Шығармашылық іс-әрекеті баланың сезіміне, эстетикалық талғамына және сеніміне өзінің ерекше құралы арқылы әсер етеді.

Шығармашылық іс-әрекеттерінің барлық түрлеріне оқушыларды жаппай тарту үшін мектептің педагогикалық ұжымы ең алдымен оларға мүмкіншілігінше жағдай жасаулары керек. Әрбір өнердің түріне қарай оқушылардың мұқтаждықтарын, бейімділіктерін және қабілеттерін анықтай отырып, олардың мұндай психикалық ерекшеліктерін дамыта және жетілдіре түсудің нақты жолдарын үнемі іздестіріп отырулары қажет.

1. 2. Шығармашылық қабілет жайлы теория негіздері және қабілеттің

белгілері

Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді.

Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық - тарихи іс - әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратындығын атап көрсеткен. [30]

«Қабілет» ұғымына берілген психологиялық анықтамалар саны баршылық. «Қабілеттер» деп әрекеттің талаптарын қанағаттандыратын және үлкен жетістіктерге жеткізетін адамның қасиеттерінің синтезін атайды.

«Қабілеттер - ілім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері».

«Қабілеттер - іс - әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауда көрінетін адамның жеке қасиеті» т. б. Қабілеттер мәселесі көптеген зерттеушілердің назарын аударып келді, әлі де күн тәртібінен түскен жоқ деуге болады.

Кеңестік психологтардың кабілеттер жайлы еңбектерін шартты түрде екі топқа бөлуге болады. Біріншілер - қабілеттер мәселесін теориялық тұрғыдан талдаса, екінші топ өкілдері нақты қабілеттер құрылымын зерттейді.

Ең алғаш қабілеттер мәселесін көтерген С. Л. Рубинштейн іс - әрекеттің қабілет дамытудағы ролін нақтылады. Осыдан бастап қабілеттердің әрекетте дамитындығы жайлы теория қалыптасып, бұл екі теория біртұтастықта қарастырылатын болды.

«Психиканың дамыған қабілеттері мен табиғи қабілеттердің арасындағы негізгі айырмашылық - табиғи қабілеттердің сапалы түрде әлі анықталмаған, әрі мазмұны белгіленбеген. » - деп есептеген Б. М. Теплов. [27]

А. Н. Леонтьев баска авторлардың қабілеттерге берген анықтамаларына қосыла отырып, оларды дамытудағы әлеуметтік жағдайлардың шешуші ролі болатындығына назар аударады. Барлық психикалық қасиеттер де алдыңғы ұрпақтар тәжірибесін меңгеруде қалыптасып, дамып отырады деген идеяны алға тартады.

Қабілеттер жайлы ой - пікірлерді әрі қарай өрбіте отырып, Б. Г. Ананьев қабілеттер тек білім, білік жиынтығы ғана емес, оларды қолдана білудегі дербестік, саналылық, шығармашылық деген пікір айтады. Қабілеттердің дамуын тұлғаның дамуымен байланыстырады. Сондай-ақ, таланттылық жайлы мәселе көтеріп, таланттылық деп қабілеттердің көпқырлылығын айтады.

Бала бойындағы дарындылық сияқты ерекше қасиетті зерттеген Н. С. Лейтес қабілетке «іс - әрекеттің белгілі бір түрінде жетістіктерге жеткізетін психологиялық қасиет», - деген анықтама береді. Ақыл - ой қабілетінің алғышарты белсенділік және өзін - өзі реттеу (саморегуляция) деген қорытынды жасайды.

К. К. Платонов қабілеттер жайлы түсініктерді тұлғаның ерекшеліктерімен байланыста қарастырады. Ақыл - ой қабілетінің кейбір компоненттерін анықтайды.

Жоғарыда аталып өткен нақты қабілеттер жайлы зерттеулер туралы сөз еткенде, В. А. Крутецкийдің математикалық қабілеттерге байланысты жасаған іргелі еңбегіне тоқталған жөн. Көрнекті ғалым қабілеттерді әрекетке жарамдылық деп тануды ұсынады. Және басқа да зертеушілер сияқты қабілеттер әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай орындауда көрінетін қасиет деген пікірді қуаттайды.

Бейнелеу өнеріне деген қабілеттер жайлы зерттеу жүргізген В. И. Киреенко да басқа авторлар сияқты, қабілеттер адамдардың жекелік айырмашылықтары деген қорытындыға қосылады және бейнелеу өнеріне деген қабілеттер тек сурет салуда ғана емес, ойын, еңбек сияқты басқа да әрекетте дамитындығын дәлелдейді.

Қабілеттер жайлы еңбектер мен зерттеулерді талдай отырып, бұл проблемаға деген қызығушылықтың үнемі болып отырғандығын және оларда соншалықты қарама - қайшылықтардың жоқ екенін байқауға болады. Аталған еңбектердің әрқайсысы қабілеттер мәселесінің теориялық негіздемесін қамтамасыз етіп, әріқарай жетілдіру жолдарын белгілеуге үлес қосады.

Қабілеттер проблемасы - оқушылардың жекелік айырмашылықтар проблемасы. Қабілеттер туа бітетін қасиет емес, олар өмір сүру барысында дамып отырады. Қабілеттер дәрежесі әр адамда әр түрлі деңгейде болады. Бала бойындағы жалпы және арнайы қабілеттердің алғышарты нышан болып табылады. Қабілет әрекетте байқалып, сол әрекет арқылы дамып отырады.

Қабілет әрекеттің белгілі бір түрімен айналысуға мүмкіндік беретін бейімділікте байқалады. «Бейімділік - адамның әрекетпен айналысуға бет бұрысы, оған көңілінің аууы, оянып келе жатқан қабілеттердің алғашқы белгісі», - деп жазады академик Т. Тәжібаев. Бала кезде ерекше көзге түсетін бейімділік оның келешек қабілетінің көрсеткіші екендігін айтады.

«Бейімділік пен қабілеттің соншалықты тығыз байланыстылығы кейде тіпті бірінен-бірін ажырату қиындығын туғызады. Дегенмен бейімділік үмтылу, ал қабілет - мүмкіндіктер», - дейді көрнекті психолог H. С. Лейтес. Баланың бейімділігін тәрбиелей отырып, оның жалпы қалыптасуына, ақыл ойының өсуіне жағдай жасауға болатындығына тоқталады. Сондықтан әсіресе бастауыш сынып мұғалімдерінде кішкентай бала бойындағы бейімділікті көре, болжай білу қасиетінің, оның әрі қарай дамытуға деген үлкен жауапкершіліктің болғаны дүрыс деп есептейді.

Қабілеттер мәселесін қарастыруда «талант», «дарын» терминдерін айналып өтуге болмайды.

Көптеген зерттеушілер мен психологтар «таланттылық» деп белгілі бір салада (өнер, музыка т. б) жоғары жетістікке жеткізетін қабілетті атайды. Олар таланттылықтың тұқым қуалау арқылы берілуі өмірде көп кездесетін жағдай болғанымен, ол бірден-бір фактор бола алмайтындығын дәлелдейді (3. Гильбух, В. С. Юркевич) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.