Экология сабағында жергілікті материалдарды пайдаланудың әдістемелік жүйесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 44 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Абай Мырзахметов атындағы Көкшетау университеті

Экология кафедрасы

«Экология сабағында жергілікті материалдарды пайдаланудың әдістемелік жүйесі»

диплом жұмысы

Орындаған: Эк-41 тобының студенті

Макишева Р. С.

Жетекші: профессор, педагогика ғылымдарының

докторы Шайхеслямова К. О.

Көкшетау

2006 жыл

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І. Экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық негіздері . . . 7

Экологиялық білім мен тәрбие берудің ғылыми-педагогикалық негіздері . . . 7
«Қазақстан Республикасында үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие берудің ұлттық бағдарламасы» жобасына негіздеуші анықтама . . . 22

ІІ. Жергілікті материалдарды пайдаланып, оқушыларға экологиялық білім берудің жолдары . . . 39

2. 1. Қазақстан Республикадағы экологиялық білім мен тәрбие беру жағдайы . . . 39

2. 2. Жергілікті материалдарды іріктеудегі педагогикалық ұстанымдар . . . 44

2. 3. Экология курсындағы нақты тақырыптар бойынша қолданылатын жергілікті материалдардың мазмұны . . . 48

2. 3. 1. «Экологияға кіріспе» сабағы . . . 48

2. 3. 2. «Биосфера туралы ілім» сабағы . . . 49

2. 3. 3. «Экологиялық проблемаларды шешу жолдары» конференция сабағы . . . 50

2. 3. 4. «Қоршаған ортаны қорғау» топсеруен сабағы . . . 54

2. 4. Жасалған жұмыстың тиімділігін педагогикалық эксперимент арқылы тексеру . . . 55

Қорытынды . . . 62

Қолданылған әдебиеттер . . . 63

Қосымша . . . 66

Кіріспе

Жұмыстың көкейстілігі. Қоршаған ортаның бүлінуі тереңдеген қазіргі кезеңде мұғалімдерге, саясаткерлерге, т. б. экологиялық білім беру және насихаттау қажеттігі туындауда. Әлеуметтік экологиялық жағдайдың шиеленісуіне байланысты мұны қоғамның барлық құрылымын қолдап, экологиялық жан-жақты іс әрекет жасауға әзір ХХІ ғасырдың жаңа адамын қалыптару қажет.

Білім беру және игеруді қамтамасыз ету арқылы сана мен іс әрекетті түбірлі жаңарту тұрақты экономикалық даму жолына түсудің басты кепілі болып табылады.

Экологиялық апатты болмырмаудың бір шарты - білім берудің мақсаты мен мазмұнына жаңа бағыт беру, үздіксіз экологиялық білім беру арқылы ғана әр түрлі деңгейлердегі мамандардың экологиялық сауатсыздылығын жоюға болады.

Осы жұмыста - «Қазақстан - 2030» стратегиясына сәйкес экологиялық қауіпсіздікті жүзеге асыру шараларының тұжырымдамасы және үкіметтің қаулысы (3. 03. 1998 ж. №137, 8) бойынша экологиялық білім берудегі негізгі құжат. Бұл құжаттың көкейтестілігі Қазақстан Республисының (Айналадағы ортаны қорғау) бағдарламасы және соған сәйкес жасалған білім берудің ұлттық жүйесінің жаңа моделі тұрғысынан арта түседі.

Экологиялық білім және тәрбие беру үздіксіздігі мен сабақтастығының және оның жеке кезеңдері мен деңгейлерін кешенді түрді жетілдіретін шаралар қажет. Үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін қалыптастыру және дамыту үшін теориялық жағынан негіздейтін ғылыми зерттеулер жүзеге асырылу қерек. Олардың нәтижелері мектепке дейінгілерден бастап жоғары оқу орнынан кейінгі деңгейде арналып жасалған жалғаспалы бағдарламаларында жүзеге асады. (Ол үшін экологиялық білім беру саясатын жүзеге асыратын мамандардың ұлттық бірлестігі құрылады) .

Үздіксіз экологиялық білім және тәрбие берудің стратегиялық мақсаты - білім мекемелері мен Қазақстан Республикасы басқа құрылымдарын анықтаған бағыттарын және жобаларын үйлестіру және қолдау.

Қазіргі кезде адамзатты қоршаған ортаның күрделі экологиялық проблемаларды толғандруда және оларды жедел шешу тәсілдері іздестірілуде . Бұл ізденістерде айналадағы орта туралы білімнің берері мол.

Бұл арада шешілуге тиісті ең негізгі мәселе адамның табиғатқа тигізетін әсері қандай және одан қалпына келмейтін қандай тізбекті өзгерістер туындайтынын анықтауда болып отыр. Бұл мәселені бір жағынан ғылым, екінші жағынан ғылымның ашқан жаңалықтары негізінде іс-әрекет жасауға бастайтын білім ғана шешіп береді.

Қазақстан Республикасы тұрақты дамудың жаңа жолына түскенде экологиялық білім мен тәрбие берудің маңызы арта түсуде. Бұл проблемалар Президент Н. Ә. Назарбаев ұсынған «2030 стратегиясы» бағдарламасында басты орында тұр.

Қоршаған орта бүлініске ұшырап ауқымды экологиялық проблемалар туындаған қазіргі жағдайда білім мен насихат барлық адамдардың - мұғалімдердің, дәрігерлердің, ғалымдардың, бизнесмендердің, өндірушілердің, саясаткерлердің назарына ілініп отыр. Қоғамның іргелі құрылымынан қолдау тапқан экологиялық білім мен насихат қана жаңа адамды - ХХІ ғасырдың азаматын қалыптастырады және аса күрделі, әрі шиеленіскен әлеуметтік-экологиялық жағдайда іс-әрекет жасауға үйретеді.

Экологиялық білімнің тиімділігі жүйелілік тәсілге негізделіп үздіксіз жүзеге асырылғанда ғана артып табысқа жетеді. Үздіксіз экологиялық білім беру жүйесін құрудың мақсаты - ғылыми және тәжірибелік білімнің бірлігі негізінде оқушылардың экологиялық қөзқарасын қалыптастыру, қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарайтын құндылықты, мінез-құлықты, іс-әрекетті қамтамассыз ету.

Қазіргі кезеңнің ерекшелігі экологиялық білім және тәрбие беруді қолма-қол өмірге енгізіп жетілдіру керек. Өйткені табиғаттағы апатты жағдайлар жасынан «Экологияландырылған» ұрпақтың өсіп жетілуін күтуге, ұзақ мерзімді эксперимент жүргізуге уақыт қалдырмайды.

Экологиялық білім көпшіліктің санасына айналадағы ортаны сақтаудағы жауапкершілік идеясын ұялатып, қоғамның әр мүшесіне табиғатқа аялдай қарауды қалыптастыруы тиіс. Мұны тездету үшін іс-әрекеттің нақтылы бағдарламасы және үздіксіз экологиялық білім беруге қатысатындардың істерін үйлестіріп отыруы қажет.

Экологиялық дағдарыстың ұлғаюын мейлінше тежеу, табиғат пен қоршаған ортаны қорғау тәсілдерін жастарға ұғындыру, экологиялық жаппай және үздіксіз білім беру нәтижесінде ғана іске асырылады.

Осы орайда, елімізде жас өспірімдерге үздіксіз экологиялық білім беруді ұйымдастырудың бүгін күн тәртібіне қойылуы - орынды жағдай. Оның өзіндік объективті және субъективті себептері бар. Олар:

туған еліміздің табиғаты мен оның табиғи ресурстарының ұзақ жылдар бойы орынсыз пайдалану нәтижесінде азаюы, ластануы және есепсіз сарқыла бастауы;
республиканың көптеген аймақтарында экологиялық апатты жерлердің көбее түсуі;
өндіріс пен өнеркәсіп кешендерінің зиянды қалдықтары, ғарыш айлағының сақталуы, полигондар зардаптары, жердің жарамсыздануы, адам денсаулығының нашарлауы;
экологиялық білім, тәрбие және мәдениеттің қалыптасуы мен «тұрмыстық» қажеттілік мақсатындағы «табиғатты пайдалану» сипаты арасындағы алшақтықтардың ұлғаюы.

Аталған проблемаларды шешу үшін экологиялық білім алу ауадай қажет. Мектеп, гимназия, колледжтер және басқа оқу мекемелері үздіксіз экологиялық білім берудің қайнар көзі және ұйымдастырушы ордасы болуы тиіс.

Әр оқушы ең алдымен өзінің тұрған жерінің проблемаларын, яғни жергілікті аймақтардың экологиялық жағдайларын білуге тиіс. Жергілікті материалдарды пайдаланудың негізгі мақсаты - оқушыларға жергілікті материалдарын пайдалана отырып, оларға экологиялық білім мен тәрбие беру. Жалпы оқу процесінде жергілікті материалдарын қолданудың маңыздылығын көптеген педагог-ғалымдар бұрынғы кездерде атап көрсеткен болатын. Атап айтқанда : К. Д. Ушинский, А. Я. Герц, Д. Д. Семенов, В. В. Половцев, В. П. Вахшеров, Л. С. Севрух, И. И. Полянский. Қазақстан Республикасы ғалымдарының арасынан Қ. О. Шайхеслямова, К. А. Аймағанбетова, Ә. Бірмағабетов, К. Жүнісова, И. Нұғыманов және т. б.

Экологиялық білім мен тәрбие берудің теориялық-практикалық сапасын көтеру жағдайында өлкетану сабақтарын, өткзудің маңызы өте зор. Жергілікті материалды пайдаланған кезде оның ең үлкен жетістігі - айналаны, қоршаған сыртқы ортаны қорғау қажет екендігі бала санасында қалыптасып отырады. Сондықтан мен өзімнің тақырыбымды «Экология сабағында жергілікті материалдарды пайдаланудың әдістемелік жүйесі» деп алдым.

Жұмыстың мақсаты - Оқу орындарда жергілікті материалдарды қолданылып оқушылардың туған жеріне патриоттық сезімін ояту, экологиялық қөзқарасын қалыптастыру, туған жеріне жауапкершілікпен қарайтын құндылықты, мінез-құлықты, іс-әрекетті қамтамассыз ету.

Жұмыстың міндеттері:

-экологиялық білім берудің қажеттігін дәлелдеу;

- оқушылардың жергілікті қоршаған ортаны қорғау деген жоғары адамгершілік сезімі мен жауапкершілігін тәрбиелеу;

- жасалған жүйенің тиімділігін педагогикалық эксперимент арқылы тексеру.

Жұмыстың болжамы: Оқушыларға туған жерінің экологиялық проблемалары жайлы ақпарат беріп отырсақ, оқушы бойында өз жеріне аяушылық, патриоттық және жауапкершілік сезімін оятуға болады. Ол үшін оқытудың әр түрлі әдістерін, формаларын қолдана білу керек. Олар:

Семинар, конференция сабақтар, компьютерлік ойырдар, әңгімелер, пікір-сайыс, ктк (квн), викторина, т. б. оқыту түрлері.
Адам іс-әрекетінің табиғатқа әсерін, оның болашақтағы зардаптары туралы алдын-ала білуге және оны болжауға тәрбиелеуде табиғаттағы өзгерістерге талдау жасау, салыстыру, себеп-салдарын анықтау, бағалау және болжау сияқты шығармашылық іздену мен ғылыми-зерттеу жұмыстарының элементтерін қолдану.
Экологиялық мәселелерді шешуде батыл әрі дұрыс шешім қабылдау әрекеттеріне үйрету.
Жергілікті экологиялық проблемаларды шешуде оқушылардың практикалық іс-әрекет дағдығдыларын дамыту, туған өлкесінің «Қызыл кітабын» ұйымдастыру, экологиялық ұйым мен үйірмелер құру, экологиялық соқпақ ұйымдастыру, табиғат ресурстарын жауапсыз пайдалануға жол бермеу, т. б.
Лекция, теледидар, радио, газет-журнал арқылы экологиялық насихат жүргізу.

Зерттеу объектісі: Арнайы білім беретін колледждерде экологиялық білім беру .

Зерттеу пәні: Экология сабақтарында және сыныптан тыс жұмыстар негізінде оқушылардың жергілікті экологиялық біліктілігін қалыптастырудың әдістемелік жүйесі.

І Экологиялық білім және тәрбие берудің теориялық негіздері

1. 1 Экологиялық білім мен тәрбие берудің ғылыми-педагогикалық негіздері

Қазақстан Республикасы географиялық жағынан Еуразия құрлығының орталық кіндігіне орналасқан. Еліміздің құрлық жүйесінің ауқымды көлемін орманды-далалы, шөл және шөлейтті жерлер алып жатыр.

Қалыптасқан табиғи-тарихи жағдайлар және табиғатты пайдаланудағы жәйсіз күйлері жұртшылықты ойландыруда. Қасиетті жердің ресурстық-шикізаттық қорларын өндіруші кәсіпорындарындағы ала берсем деген ниет, өнеркәсіп аймақтарынада қоршаған ортаға немқұрайлы қараушылық, әскери объектілердің экологиялық талаптарды сақтамауды, т. б. жағдайлар табиғатқа және оларда тұратын халықтың әлеуметтік жағдайын шиеленістіріп отыр.

Экологиялық дағдарыстың неғұрлым қауіпті көріністері-аймақтық техногендік шөлейттену, топырақтың тозуы, су ресурстарының тартылуы, атмосфераның ластануы, ормандардың селдіреуі, табиғаттың генетикалық қорының бүлінуі, тіршілікке қатер төндіретін дүлей табиғи құбылыстар мен өнеркәсіп апаттарының белең алып әрі улы қалдықтардың жинақталуы айналаны қоршаған ортаға терең зиянын тигізуде.

Кейбір аймақтарда жағдайдың ауырлығы соншалық ауа, су, және жер ресурстары ластанып, бұрың-соңды болмаған күйзеліс кешуде. Еліміздің қолайсыз экологиялық ахуалы қазіргі кезде біліне бастаған экономикалық дағдарыс одан әрі тереңдетіліп, әлеуметтік шиеленістің ұшығуына итермелеп отыр. Ал халықтың экологиялық және әлеуметтік проблемаларын шешуде экономикалық қиындықтыр туып отыр.

Демек, экологиялық ахуалдың нашарлауы халықтың денсаулығына залалын тигізумен қатар, әлеуметтік қиындықтар туғызып, халық шаруашылығы тұрақты дамуының бірсыпыра маңызды бағыттарын тікелей тежеуге әкеліп соғуы ықтимал. Осыған орай, Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабында «Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті» - делінген.

Ата Заңымызда көрсетілген талаптарды іс жүзіне асыру жоғары, орта және арнаулы білім беруде оқушылар мен студенттерге экологиялық білім мен тәрбие беруді дұрыс ұйымдастыруға байланысты екендігі баршамызға аян.

1997 жылдан бастап Республикамызда табиғат қорғау туралы жаңа заң қабылданып күшіне енді. Заң әр адамның өмірі мен денсаулығы үшін айналадағы ортаның барынша қолайлы болуын қамтамасыз етіп, табиғатты қорғаудың экономикалық, практикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеп берді. Ол мынадай тармақтардан тұрады:

Республикада халыққа білім беру орындары табиғат қорғау жөнінен халықтың барлық топтарын қамтитын тәрбие және білім беру жүйесіне жүзеге асыру.
Жалпыға бірдей кешенді түрде және үздіксіз экологиялық тәрбие иен білім берудің жоғарғы және арнаулы оқу орындарында маман кадрларды кәсіптік жағынан даярлау, олардың біліктілігін арттырудың, барлық мүмкіндіктерін жасау.
Құжатта 64-бапта айтылғандай оқу орындарында міндетті түрде экологиялық білім берудің қажеттңлңгң айтылып, ол бойынша азаматтардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудағы қажетті экологиялық білім мазмұнын ашу үшін, оқу орындарының ұстаған бағдарына қарамастан, барлық жоғары және арнаулы оқу мекемелерінде экологиялық білім негіздерін міндетті түрде оқыту.
Арнаулы оқу орындарының бағытына сәйкес айналадағы ортаны қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану жөнінде арнаулы курстар.

Қазіргі кезлегі білім беру ошақтарының алдында тұрған міндеттерінің бірі - жас ұрпақтың экологиялық білімі мен көзқарасын қалыптастыру, оларды табиғатты қорғау, табиғи қорларды тиімді пайдалану және өмір сүрген ортасы мен еңбектенетін жерінде жоғары, саналы, экологиялық білімді пайдалана білетін азамат ретінде тәрбиелеу. Сөйтіп, әрбір адамның экологиялық білім дәрежесі мен тәрбиесі орта және арнаулы білім беру ордаларында қалыптасып, келешектегі өмірге деген көзқарасын анықтайды.

Әлемдік ғылымдар саласына ғылыми-техникалық үрдісі әлдеқашан қалыптасқан экология, табиғаттану, табиғат қорғау ғылымдары өзіндік орын алуда. Олар мазмұндық жағынан бір-бірімен тығыз байланысты.

Соңғы кезде экологияны биология ғылымының саласы бөлімі ретінде емес, жеке ғылым тұрғысынан қарастырып жүр. Сондықтан, әр түрлі экологиялық мәселелерді жаратылыстану ғылымына енетін пәндердің барлығы қамтиды да, бірақ оларды әрқайсысы өз ілімі зерттеп қарастырады. Мысалы, биологиялық пәндер бойынша тірі организм және табиғат ортасы, биосфера туралы ілім, экожүйе, биоэкология қоршаған ортаның экологиялық дағдарысы туралы зертесе, ал география сабағында географиялық қабатты тиімді пайдалану мен қорғау, географиялық орта мен геожүйе, табиғи кешенге адамдрдың шаруашылық қызметіне тигізетін әсерін зерттейді.

Табиғат қорғаузаңына байланысты елімізде жалпы білім беретін мектепдің тұжырымдамасында:

«Жаратылыстану және техникалық пәндер мазмұнын экологиялық маңызыбар фактілермен толықтыру рақылы жас ұрпақтарға экологиялық білім мен тәрбие беру үрдісін жетілдіріп жүзеге асыру» - деп көрсетеді. Осыған байланысты республикамыздың үздіксіз білім беру жүйесінде, яғни балабақшадан бастап жоғары оқу орындарына дейін жанжақты экологиялық білімдер беруді жүйелі және мақсатты түрде ұйымдастыруды міндеттейді.

Міндетті іске асыру мақсатында мектеп оқушылары мен жоғары оқу орындарының студенттеріне «Экология негіздері» курсы оқытыла бастады. Адам мен табиғаттың өзара қатынасындағы пайда болған экологиялық қарама-қайшылықты шешу қажеттілігі қазіргі кезде бүкіл прогресшіл адамзатты байыпты ойлануға итермелейді Бұл әлемдік проблеманы шешуге үлес қосу ғылым мен техниканың міндеттері ғана болып қоймай сонымен бірге педагогика ғылымдары мен мектептердің де басты және игілікті борышына айналуда.

Ғасырлар бойы өзін табиғаттың қожасы, әміршісі ретінде сезініп келген адам, бойындағы оған деген тұтынушылық, пайдакүнемдік қатынасын психологиялық тұрғыдан қайта құру қажеттігі туып отыр. Бұл проблеманы алдын алудың бір жолы - көпшілікке экологиялық білім беру.

Өйткені қоғам мен табиғаттың өзара бірін-бірі әсер ететіндігі туралы көпшілікке білім беру, адамның практикалық іс-әрекетінде басшылыққа алатын табиғатты қорғау дағдыларын қалыптастырады. Жас ұрпаққа экологиялық білім және тәрбие беруде мектептің алатын орны өзгеше. Экологиялық білім жалпы және арнаулы білім берудің бір компоненті ретінде шәкіртті жан-жақты дамытуға, оның азамат ретінде қалыптасуына бағыт алған.

Табиғатты зерттеушілер К. Линей, Ч. Лайель, Ч. Дарвин, Э. Геккельдің еңбектерімен танысқанда, оларды ыждахаттылықпен зерттеп оқығанда белгілі бір қорытындыларға келеміз. Мысалы, Ч. Лайельдің «Геология принциптері» деген еңбегінде «Табиғаттың экологиясы», «Өмір сүру үшін күрес» деген ұғымдар қолданылған. Ал, бұл ұғымдарды К. Линейдің идеяларының ықпалы бойынша түсіндірген Ч. Дарвин «Түрлердің шығуы» деген еңбегінде органикалық дүниенің дамуына байланысты көптеген экологиялық байқауларының сырын ашады.

Қазіргі уақытта «экология» деген ұғым, үлкен теориялық және практикалық маңыз алған ғылымның барынша тез дами бастаған саласының біріне айналды. Экология дегеніміз - табиғатты пайдаланудың ғылыми-теориялық негізі. Ол жастарға білім мен тәрбие беру ісін жаңа жолға салғанда ғана өз міндетін атқара алады.

Бұл тарихи тұрғыдан алғанда, адамның табиғаттағы және әдеуметтік ортадағы болмысында кездескен алғашқы проблемалары еді. Сондықтан, әлеуметтік-экологиялық тақырыптар байланысты пайымдауларымыз ежелгі замандардан бергі қоғамдық сананын элеметтері болып келіп және олардың байлығын молайта түсуге байланысты әр адамның іс-әрекеттерінен көрінбек. Экологиялық білімді тереңдету, экологиялық тәрбие беру, болашақ ұстаздардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру, ол үшін арнайы мамандар дайындау - жалпы білім беру жүйесінің алдыңғы шарты.

Кезінде орта ғасыр ғұламалары да табиғатты қорғауға байланысты өз қөзқарасын білдірген. ІХ-ХV ғ. ғ. қазақ топырағынан шыққан ғұлама ғалымдар Әл-Фараби, Ж. Баласұғын, Қожа ААхмет Иасауи, М. Қашқари, С. Бақырғани, т. б. метафизика, тіл ғылымы-логика, психология, география, этика, т. б. ғылымдар жайлы жазған еңбектерінің мәні ерекше. Соның ішінде, Әл-Фараби медицина, биология, география ғылымдарын теориялық философиялық тұрғыдан негіздеуге көп күш жұмсады.

Мәселен, «Адам организмі жайлы», «Жануарлар организмі жайлы», «Темпераменттер туралы», т. б. еңбектер жазған. Онда: « . . . адам баласы жаратылыстың, бүкіл жан иесі атауларының бүкіл шоқтығы, сондықтан оны құрметтеу, қастерлеу керек», - деп түсіндіреді.

Ал, М. Қашқаридің қайсы бір бәйіттерін алмаңыз, үлкен әлеуметтік-этикалық ой-тұжырымдар, парасат, табиғат көріністерін, білімділікті арқау етіп алған. Мұнда ауыз әдебиеттің үлгілері табиғат көріністерін бейнелейтін пейзаж лирикасын мен жыл маусымының ауылына арналған өлең жырлар көптеп кездеседі. Мысалы, біздер оның аңшылық жайындағы өлеңдерін оқи отырып, табиғаттың әсемдігін, сұлулығын танып-білудегі сана-сезімдерін, ой-пікірлерін, сол кездегі аңшылық дәрежесін байқаймыз.

Қорыта келгенде, әл-Фарабидің, М. Қашқаридің бұлардың басқа көптеген философиялық және натурафилософиялық, әлеуметтік-этикалық тұжырымдарында да жаратылыстану жайында айтқан бағалы пайымдаулар мен ғылыми қорытындылар кездеседі.

Оқушыларға, студентерге экологиялық білім және тәрбие беру проблемаларын XVI-XVIII ғғ. Ұлы педагогтар: Я. А. Коменский, Ж. Ж. Руссо, Г. Песталадци, Ф. Дистервег, А. Гумбольдт, т. б. прогресшіл ой-пікірлері класикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді. Олар баланың бойына игілікті имангерлікті дарытушы «табиғат сезімін» тәрбиелеу туралы айта отырып, оның адамгершілік-эстетикалық дамуындағы табиғаттың маңызын ашты. Прогресті педагогика және тұлғаны қалыптастыруда табиғаттың ролі зор екенін жоғары бағалай келіп:

« . . . адамның бүкіл рухани тіршілігі табиғатпен берік байланыста болған» деген басы ашық пікірді тқжырымдай түседі.

ХІХ ғасырдың демократ-ағартушылары: В. Г. Белинский, А. Н. Герцен, Н. А. Добролюьов, Д. И. Писарев мектепте табиғатты немқұрайлы оқытуға және оған мейірімсіздік қатынаста қарацуға қарсы шықты. Орыс ағартушылары табиғат туралы саналы білім беру және адамның табиғаттағы мінез-құлқын айқындайтын моральдік санасының қалыптасуына әсер ететіндігіне ерекше мән береді. Бұл пікірлер, олардан кейінгі педагогтарға табиғи құбылыстар мен объектілерді түсінудегі білім мен сезім арқылы қабылдаудың өзара байланысын негіздеуге үлгі болды.

Сонымен қатар, қазақ халқының мәдениеті мен ағарту тарихынан көрнекті орын алатын ұлы қайраткерлері, халқымыздың ұлы ағартушылары: Шоқан Уалиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин шығармаларында табиғатқа деген сүйіспеншілік көзқарастарының негізі - көшпенді елдің өміріне, ата-ананың шаруашылығына бейімделген егін жинау, шөп шабу, жайлауға шығу, қыстауға қайту, аң аулау кездерін еске ұстап, табиғаттың тепе-тендігін сақтауға ақыл-кеңестер берген.

Халқымыздың мақтанышы, ғалым Ш. Уалиханов туған халқының табиғатпен қарым-қатынасындағы әдет-ғұрып, дәстүрін зерттей отырып, өз ұрпағын табиғатпен қатынас жасауда ізгілікке баулитын халық педагогикасының тәрбиелік мәнін жоғары бағалайды. Ол: «Табиғат! Өзіңіз айтаңызшы тіршілікте одан ғажап одан құпия не бар екен»? - дей келе, қазақтар киелілігіне үлкен мән берді. «Табиғаттағы . . . кейбір жануарлар мен құстарды, көшпелі тұрмысқа қажетті заттарды киелі деп қастерлейді. Осы атағандарды құрметтеу, ырым-жарасын жасап тұру адам баласына бақыт пен байлық, құт әкеледі», - деп көрсетті.

Ш. Уалихановтың табиғат жайында қалдырған бай мұрасы қазіргі уақытта жас ұрпақты табиғат қорғауға тәрбиелеуде бірден-бір тапсырмайтын көмекші құралға айналып отыр. Ш. Уалихановтың туған халқының табиғатпен қатынасындағы әдет-ғұрпын, дәстүрлік-этикасын зерттеп, қазақтар арасындағы жақсылық сенім олардың «Табиғатты шексіз қадірлеуінен туған» - деген ой түйіндейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.