Нарық экономикасының төртінші элементі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ресурстар шектеулілігі проблемасы және таңдау қажеттілігі. Ресурстардың уақыт аралығына бөлінуі.

Нарық ерікті айырбастау арқылы игіліктер бөлінуінің қоғамдық механизмі ретінде.

ҚР-дағы нарықтық экономикаға өтуіне байланысты нарықтық қатынастар күрделеніп, олардың қызметінің сан-салалы бағыттары пайда бола бастады. Нарық экономикасының қызмет етуіндегі бірінші және өте маңызды элемент - өндірушілер мен тұтынушылар .

Ресурстардың шектеулілігі жағдайында шексіз кажеттіліктерді толық қанағаттандыру мүмкін еместігі өз кезегінде жеке адам, фирма және үкімет алдына олардың тілектері арасынан тандай білуі жөне барынша көи пайда алу ушін унемді пайдалануға уйрену кажетгігін қояды. Осыған байланысты, экономикаға мынадай анықгама беруге болады : Экономика - шектеулі ресурс пен қажеттілікті қанағаттандыру үшін когам және адамдардың таңдауын, мінез-қүлқын талдайтын, жүйелейтін қоғамдық ғылым. Ресурстардың жеткіліксіздігі оларды үнемдеу, таңдау мәселелерінің қажеттілігін тудырады. Қолда бар экономикалық ресурстардың қолдану кезінде өндіріс қоғамдағы барлық сұранымды қамтамасыз ете алмайды: аштық, ауру, кедейлікті жоя алмайды, оларды сырттан аа қорғай алмайды.

Экономикалық теорияда «экономикалық ресурстар» деген ұғым бар. Экономикалық ресурстар - бұлда өндіріс факторы, табиғатта пайда болады және оны адамдар өндіреді. Оған: көмір, газ, мұнай, бензин, керосин, темір рудасы, темір, болат, машина, станок, жабдық, үй және т. б. жатады. Адам ресурстары - олардың еңбек әулеті, кәсіпкелік қабілеттілігі болмақ.

Шектелген ресурстар жағдайында өндіріс факторларын тиімді бөлу қажет, яғни оларды пайдалануда ең тиімді әдістерді табу қажет. Ол үшін әрбір қоғам мынадай міндеттерді шешіуі қажет:

1) НЕ ӨНДІРУ ҚАЖЕТ - қандай игіліктерді қаңдай көлемде, қандай сапада өндіру қажетгігі туралы шешім қабылдау;

2) ҚАЛАЙ ӨНДІРУ ҚАЖЕТ - игіліктерді, қандай шектелген ресурсты пайдалану, оларды қалай қиылыстыру арқылы, қандай технологияның көмегімен өндіруге болады. Игіліктерді кімдер, кандай көлемде тұтынылатыны жөніндегі мәселе.

3) Кім үшін өндіру керек? - шығарылған тауар немесе қызмет кімге арналады, олар қалай бөлінеді, оларды кімдер сатып алады.

Экономика шектелген мүмкіндіктер және тандау туралы ғылым. Ресурстардың шектеулілігі өндіріс факторларын тиімді пайдалану мәселесін қояды. Бұл үшін әрбір қоғам не?, қалай?, кім үшін? сұрақтарына жауап табуы қажет. Осы сұрақтарға жауап беру әдістері экономикалық жүйе сипатына байланысты болады. Нарықтық экономикада сұраныс және ұсыныс арқылы, аз шығын жұмсай отыра көп табыс алу қамтамасыз етіледі.

Қоғамның қажеттіліктерін барынша толық қанағаттандыру мәселесін шеше отырып, экономикалық теория экономикалық таңдау мәселесімен соқтығысады, яғни осы жерде экономикалық теория 2 аксиомаға сүйенеді:
1. АДАМДАРДЫҢ ШЕКСІЗ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ;

2. РЕСУРСТАРДЫҢ ШЕКТЕУЛІЛІГІ.

Өндіріс адам өмірінің және қоғамның негізі болып табылады. Өндіріс адамның табиғатқа деген ықпал ету үдерісін білдіреді. Өндірістің түпкі нәтижесі болып табылатын қоғамдық өнім және оның қозғалысы негізгі 4 сатыдан өтеді:
1) Өндіру - пайдалы өнімдерді, материалдық және рухани игіліктерді жасау үдерісі.
2) Бөлу - өндірілген өнімде әрбір адамның үлесін анықтау.
3) Айырбастау - бір өнімді басқа бір өнімге айырбастау үдерісі.
4) Тұтыну - жасалған игілікті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қолдану.

Басты 3 сұраққа жауап беретін экономикалық теорияның базалық түсініктері бар:

1. Қажеттіліктер.

2. Ресурстар.

3. Игіліктер.

Кез-келген экономикалық мәселелер қажеттіліктерді зерттеуден басталады. Экономикалық ғылымның бастамасы ең алдымен, экономикалық қажеттіліктер және олардың қанағаттандырылу тәсілдері болып табылады.
Қажеттіліктер - бұл экономиканың субъектілеріне белгілі бір экономикалық қызметті атқаруға итермелейтін ішкі ниеттер мен ынта-жігерлер, немесе басқаша сөзбен айтқанда, адамның өмір сүруін қамтамасыз етуге және де жеке бір индивидтің, фирманың және тұтастай қоғамның дамуына қажетті заттар мен нәрселерге деген жетіспеушіліктен туындайтын мұқтаждықтар. Қоғамның кез келген қажеттілігі игіліктер арқылы қанағаттандырылуы тиіс.

Ресурстар - бұл қандай да бір экономикалық қажеттілікті қанағаттандыруы тиіс экономикалық игіліктерді (тауарлар мен қызметтерді) өндіруде қолданылатын ресурстардың барлық түрлері немесе басқа игіліктерді өндіруде қолданылатын игіліктер. Сондықтан да, оларды өндіріс факторлары деп атайды. Қазіргі уақытта, олардың негізгі түрлеріне еңбек, капитал, жер, кәсіпкерлік қабілет және ақпарат жатады.

Игіліктер - бұл қажеттіліктерді қанағаттандыратын құралдар; өндірушілер мен тұтынушылардың экономикалық қызметінің объектісі. Олар шексіз (мысалы, ауа, күннің нұры, жел энергиясы) және шектеулі көлемде болып келеді. Шектеулі көлемдегі игіліктерді экономикалық игіліктер деп атайды. Яғни, экономикалық игіліктер дегеніміз - экономикалық қажеттіліктерді қанағаттандыра алу қасиетіне ие материалдық және материалдық емес заттар мен қызметтер. Жетпеген тұтынушылық игілікті өндіру үшін жанама экономикалық игілік - ресурстар қажет.

Уақыттың әрбір нақты кезеңінде экономикалық ресурстардың шектеулілігі мәселесі орын алады. Ресурстардың шектеулілігі дегеніміз - барлық экономикалық қажеттіліктерді бір мезетте қанағаттандыру мүмкін еместігінің көрсеткіші. Ресурстар шектеулі болғандықтан оларды тиімді пайдалану қажет.

Әр өндірістік ресурстың шегінің болуы және экономикалық мақсаттардың көп болуы - экономикалық таңдау мәселесін туындатады.

Таңдау қажеттігі әркімнің табысына, тұрмыс халіне, несие алу мүмкіндігіне байланысты анықталады. Таңдау мәселесі мына жағдайды білдіреді:

табыса білуі, түсіне білуі сияқты басқа да қасиееттері әлеуметтік капиталға жатады.

Экономикалық таңдау дегеніміз - берілген шығындар деңгейінде қоғамның қажеттіліктерін максималды түрде қанағаттандыру мақсатының орындалуы кезінде бірдей альтернативті нұсқалардың ішінен ең дұрысын және жақсысын таңдап алу. Кез келген қоғамның алдында әрдайым шектеулі ресурстардың аһуалы мен бағытын анықтау мәселесі тұрады. Пайда болған мәселелерді шешудің ең жақсы нұсқаларын таңдап соны жүзеге асыру барысында экономикалық субъект экономикалық рационалдылыққа және ұтымды шешім қабылдауға жүгінеді. Экономикалық таңдау мәселесі үнемдеу мәселесімен тығыз байланысты болып келеді. Үнемдеу мәселесі дегеніміз - берілген экономикалық субъектінің берілген қажеттілікті қанағаттандыруға игіліктерді дұрыс ойластырып және шектеп жұмсауынан туындайтын мәселелер, демек соның нәтижесінде басқа да қажеттіліктерге осы игілікті жеткізе алу.

Экономикалық таңдау кезінде баламалы шығындарды есептеу экономикалық талдаудың маңызды принциптерінің бірі болып есептелетіндігі бізге белгілі. Енді баламалы (альтернативті) шығындарды график арқылы, яғни өндірістік мүмкіндіктер қисығы арқылы көрсетуге болады. Бұл қисық - екі секторлы экономикалық модель. Берілген өндірістік ресурстар қорын және белгілі деңгейдегі технологияны пайдаланып, осы ресурстан дайын өнім өндіргенде бір ғана баламалы игіліктің өндірісін кеңейтуге болады, бірақ осы уақытта басқа игіліктің өндірісі азаяды және бұл кезде ресурстардың өндірістік құрылымдарының баламалы мүмкіндіктері өте көп болады.

Ресурс түрлері:

Ресурстар төмендегідей топтарға бөлінеді:

- экономикалық(функционалды) ;

- потенциалды

Экономикалық ресурстардың қатарына:

- табиғи ресурстар;

- еңбек (жұмысқа қабілетті кездегі халық)

- материалдық (өндіріс нәтижесі болып саналатын адам қолынан)

- қаржылық (өндірістің ұйымдастырылуына халықтың бөлген қаражаты) ;

- ақпараттық (экономикалық өнім шығаруға керекті ғылыми, ғылыми-техникалық)

Табиғи ресурстар өз кезегінде:

- сарқылатын (таусылатын) ;

- сарқылмайтын (таусылмайтын) ;

- ауыстырылатын (заменимые)

- ауыстырылмайтын (незаменимые) болып бөлінеді.

Нарық - негізгі теңгеруші фактор ретіндегі баға механизмі арқылы өндіріс аясы мен тұтыну аясының өзара әрекеттігін қамтамасыз ететін қоғамдық өндірісін ұйымдастыру формасы. Басқаша айтқанда, нарық - нақты тауар сатушылар мен оны сатып алушылардың басын қосатын кез келген институт немесе механизм.

Нарық - тауар айналымының процесінде жүзеге асатын тауар ақшаға және керісінше ақша тауарға айналатын экономиканың саласы, АӨК-гі өндірілген өнімді сатып алу - сатудың өзара байланысты актілерінің жиынтығы.

Нарық өзара байланысты бірнеше қызмет атқарады.

- реттеушілік қызметі - нарық арқылы өнімді өндіруге кеткен шығындарға есептеу жүргізіледі;

- ынталандырушылық - баға төмендеген кезде өндірушілер өнім өндіруді қысқартып жаңа техниканы, технологияны енгізу, еңбекті ұйымдастыру жетілдіру арқылы шығындарды азайту мүмкіндігін іздей бастайды;

- баға белгілеу - сұраныс пен ұсыныс әсерінен баға ауытқып отырады;

- делдалдық - нарық арқылы өндірушілер мен тұтынушылар арасында байланыс орнайды;

- ақпараттық - баға арқылы тауарды өндірудің технологиялық дәрежесі мен шығындары шаруашылық әрекеттің неғұрлым тиімді бағыттары туралы экономикалық ақпарат беріп отырады.

Нарықтың артықшылықтары :

- ресурстардың тиімді орналастырылуы,

- ҒТП жетістіктерін шығындарды төмендету мақсатында пайдалану,

- бағаны төмендету мақсатындағы бәсекенің дамуы,

- қажетті мөлшерде және жоғары сапамен түрлі талаптарды қанағаттандыру қабілеттілігі;

кемшіліктері:

- қоғамдық проблемаларды шешпейді,

- жұмыспен қамтамасыз етпейді,

- бағаның тұрақтылығы мен табыстың алынуына кепілдік бермейді.

Нарықтың мәні және атқару механизмі

Нарықтық жүйе меншік үстемдігі, қоғамдық еңбек бөлінісі, ақша арқылы жүзеге асырылатын айырбас қатынасының кеңінен дамуымен сипатталады. Бұл жүйе аз шығын жұмсау арқылы жоғары нәтижеге жетуге негізделеді.

Нарықтық экономика - өндірушілер мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру нысаны.

Нарық - бұл өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну аясында сату және сатып алу арқылы жүзеге асырылатын ұйымдық экономикалық қатынастар жүйесі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.