Бала ауылы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Көкшетау Университеті
Педагогика кафедрасы

Шалабаева Шамшиянур Уахитқызы

Қазақ отбасындағы ұлттық
тәрбиенің алатын рөлі

Ғылыми жетекшісі: Иксатова Б.К.

_____________

Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
п.г.т. Иванкова Н.В.
__________________
____ ___________2006ж.

Көкшетау – 2006

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..3
1. Қазақтың отбасындағы ұлттық тәрбиенің алатын рөлі
1.1. Уақыт тынысы мен Заман сыры
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2. Жалпы халық Педагогикасының тағдыры мен қиын
жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 10
1.3. Халық педагогикасының методологиясы ... ... ... ... ... ... ...
12
1.4. Халық педагогикасы туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... .
14
1.5. Халық педагогикасының
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .. 21

2. Ұлттық білім беру
негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.1. Салт. Дәстүр. Әдет.
Ғұрып ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .. 32
2.2. Жеті жасарлар немесе 0-ші класс
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45
2.3.Бастауыш мектеп кезеңінің
тәрбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 54
2.4. Абайдың педагогикалық еңбектерінің тәрбиелік мәні ... .. 57

Тәжірибелік бөлімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 68

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 76

Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78

Қосымша материалдар

КІРІСПЕ

Білім берудің ең негізгі кіндік мәселесі- адамды жан-жақты
етіп тұлғаландыру мен жетілдіре өсіріп өркендету. Сондықтан, бүгінгі
педагогикалық білім берудің мақсаты мен мазмұны қазіргі заман талабына
сай, жаңаша қалыптасып отырған адам туралы концепцияның тұрғысынан
анықталуы керек. Бұл қағиданың екінші бір қоғамдық көрінісі әсіресе
жаңару кезіндегі, адам тәрбиесінің әулеметтік талабына келіп ұштасуы.
Ұлтымыздың өз уақытынан озып туған ғұлама перзенті Шоқан
Шыңғысұлы айтқандай: ... Халықтың кемеліне келіп өркендеуі үшін, ең
алдымен азаттық пен білім керек... деген арманының орындалатынындай
сәті туған тәрізді. Міне, Қазақстан Республикасы егемендігінің
жарияланғанына он үш жыл толып отыр. Қазақ халқы ғасырлар бойы
армандаған азаттығына қолын жеткізді. Ендігі жерде ол, өзінің аңсаумен
алған азаттығын көздің қарашығындай сақтаумен қоса, тіршілігін біліммен
байытып, ғылыммен жетілдіруді мақсат етуі қажет.
Егеменді елінің болашақ ұрпақтарын тәрбиелеудегі
педагогиканың мәні нарықтық қатынастарды тиімді жолға қоюды көздеген
экономикалық өркендеуден де, ересен өзінің қиындығы мен маңызының
тұлғаланып тұр ғанын түсінуіміз керек. Бұл мәселеде уақыттан ұтылуға
болмайды...
Ал осы педагогика саласында дербестігімізді алған алғашқы
азаттық жылдарында, республикамызда не жасалынды? Нағыз адам тәрбиесіне
пәрменді түрде ықпал етерліктей не жасалынып жатыр?...
Иә-ә, сырт көріністеріне қарасақ, жаналықтар аз емес сияқты.
Астаналық іргелі университтеттерден бастап, облыстардағы педагогиқалық
институттар мен училищелер де, тіпті қаулап ашылып жатқан гимназиялар
мен лицейлер де... колледждер мен байырғы орта мектептерге дейін, оқу
бағдарламалары өзгертіліп... жаңа оқулықтар мен әдістемелер, басқа да
құрал жабдықтары шығарылып жатқаны жайында аз айтылмайды. Оның үстіне
осы айтылған білім ошақтарының барлығында да... халқымыздың әдет- ғұрпын,
салт- дәстүрлерін, тұрмыс- күйлерін дамытуды негізгі мақсат етіп
қойған. Ендеше, халық педагогикасы орасан зор даму сатысында – мыс
деуімізге әбден болатын сияқты. Бірақ, сол халық педагогикасы қалай
дамып жатыр? Оның бұрын- соңды ғылым ретінде жүйеленбеген күйі нешік?
Халық педагогикасы дегеніміз не? Этнопедагогика дегеніміз не? Егер,
ғылыми жүйеленген жағдайда, бұлардың аражігі неде?... Халық
педагогикасының методологиясы қайсы? Оның негіздерін және жүйелерін
немен анықтауға болады? Мінеки, әзірше осы сұрақтардың барлығына да
жауап жоқ. Шындығында да, жоғарыдағы санамалап шыққан салт-дәстүрлер,
әдет- ғұрыптар, тұрмыс- мүліктері... тек этнографиялық сипаттар ғана емес
пе? Ендеше, тағы да қайталап; Халық педагогикасы дегеніміз не?... деп
сұрауға мәжбүр болып отырмыз.Шын мәнінде, Халық педагогикасы
дегеніміз әлдеқайда терең... көп қырлы және тұрақты негіздері бар ғылым
екенін дәлелдейді. Ал, этнопедагогика... соның құрамындағы бір ғана
саласы екендігіне көзіңізді жеткізеді. Халық тағылымы осы кезге дейін...
ғылыми жүйеленіп дамымағандықтан да, жұртымыздың жігері қажып, рухани
азғындаудың көріністерін жиі ұшыратамыз. Халқымыздың табиғатына жат
осыншама керағар қылықтар еріксіз ойсырата толғантады. Мәселен, қазіргі
адамдардың арасында құқық бұзушылық неге көбейіп кетті? Қой аузынан шөп
алмастай ұяты мол ел едік қой. Ата- бабамыз өсиет еткен; Малым-
жанымның, жаным- арымның садағасы дейтін тағылымымыз қайда? Бұрынғы
өткен замандардың ауыр кездерінің өзінде... үлкенге ұлағат, кішіге инабат
жасайтын жастарымыз үйде де, түзде де басбұзарлыққа ойланбай-ақ бара
салатын болды. Қазіргі кездегі ата- ана мен бала арасындағы
қайшылықтар, туған- туыстардың сыйластықтарының бәрі, не себепті
көмескіленіп барады?..
Мінеки, осыншама қасіретке толы керағар жағдайлардың ерекше
көбеюін, тек қазіргі әл- ауқаттың төмендеуінен, өндірістің құлдырап
жұмыссыздықтың көбеюінен немесе қоғамдағы саяси формацияның ауысуынан
ғана себебін іздеу, сайып келгенде, етек алып бара жатқан адам
тәрбиесіндегі індеттің көзін түсінбей, опық жеп қалмауды ойластыратын
мезгіл жетті. Ол үшін ең алдымен құр дақпыртқа салмай, шынайы халық
педагогикасын ғылым ретінде дамытып, оның этнографиялық заттық жағына
ғана тоқтала бермей, адамның жан – дүниесін жетілдіретін рухани көзіне
көңіл аудармай болмайды. Халық педагогикасы дегеніміз, адамның жан-
дүниесін тәрбиелейтін ілім, -десе...ал этнопедагогика- адамның тән-
құрылысының дұрыс жетілуіне әсер етеді, ерекше даралап бөліп айтады.
Қазіргі жаппай кең түрде білім ошақтарында пайдаланып
отырған әдет- ғұрыптар мен дәстүр салттар, ұлттық киімдер мен ұлттық
тағамдар және тұрмыстық заттардың бәрі де, негізінен тән- құрылыстарын
қуаттандыратын этнографиялық сипаттар екені дау тудырмаса керек. Олай
болса, ең әуелі халық педагогикасының методологиясы мен негіздерін
айқындап алуымыз керек. Ендігі жерде бұрынғыша адамды... тек қоғамдық
тұлға деп қарастыратын, саясатшыл ілімнің берер нәтижесі жоқ десек те
болады. Ендеше, адамның табиғи жаратылысын ескеріп, оны алдымен-
биологиялық индивид ретінде қарастырып алып, сонан кейін ғана- қоғамдық
тұлға ретінде тәрбиелеудің әдістерін, методологиялық арна етіп алған
жөн.
Автор өзінің монографиялық еңбегінде, адам тәрбиесін
физиологиялық кезеңдерге бөліп, халық педагогикасының жеті түрлі
негіздерін ұсынады. Осы тұрғыдан алғанда...адам тәрбиесі, бірден семья
құруға дайындық және ұрық тазалығынан басталатындығына ерекше мән
береді. Шынында да, адамның бүкіл болмасы, оның жан- дүниесі мен тән-
құрылысы да, әуел баста сол тарыдай ғана бір клетканың ішінде
орналасқан ғой. Оның сәл ғана улануынан... немесе, дертке шалдығуынан,
жан- дүниесіне қатысты- түйсік, ішкі сезімдер, зерде мен зейін,
мінездің темпераменттері мен қабілет көздеріне дейін әлсіреп, сонымен
қоса, тән құрылысындағы- жүрек, ми, бауыр, бүйрек, асқазан- ішек
жолдарының дімкәстанып туатындығын ескермей келгеніміз ақиқат қой.
Осының айдан анық дәлеліндей, кешегі өткен не бір дүлдүл
жырауларымыздың таңдытаңға оздырып айтатын жырларын... оның артынан ерген
шәкірті еш қиналмастан –ақ , ертеңінде бір сөзінде айнытпай қайталап
айтып беретін зерделері қайда жоғалып кетті. Бұл қазір өлексесі де жоқ,
өшкен құбылыс тәрізді. Әйтпесе, халқымыздың екісінің бірінде
бар...бұрынғы өткен зеректігі, қазіргі ұрығынан уланып туып жатқан
ұрпақтан іздестірмеудің өзі әбестік. Сондықтан да, орта мектептерді
әрең бітіретін зерделері таяз, медицина тілінде дебел деп айдар
тағылған балалардың не себепті көбейіп отырғанын сұраушылар да аз емес.
Оның бірден- бір себебі- арақ ішіп, шылым шегіп, апиын атудан уланып
жатқан ұрықтан екендігі ғылыми баяғыда- ақ дәлелденген.
Олай болса, ұрық тазалығы- адам тәрбиесінің алғашқы шарты.
Сол таза ұрықтан бірте- бірте өсетін жан- несінің жүрек тәрбиесінің
жалғасатындығын ерекше атап айтқан жөн. Ана құрсағындағы тоғыз ай,
тоғыз күнге созылатын өмірінде... нәрісте бүкіл жер бетіндегі
тіршіліктің, миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан баспалдақтарын басып
өтеді екен. Адам осы кезіңінде, өзіндік биологиялық ерекшеліктерімен
қатар, кейін көкірек көзіне айналатын түйсіктік тәрбиелерін жетілдіреді
екен. Қандай ғаламат! Бұл құбылыстардың дәл осылай екендігін, Америка
мен Францияда, тағы басқа да көптеген елдерде, құрсақта өсіп жатқан жан-
иесі үш - төрт айдан кейін-ақ, тәрбие әсерлерін жүйелі түрде қабылдай
алатындықтарын дәлелдеп отыр.
Атақты педагог А.С.Макаренко: ...баланы дүниеге келген
сәтінен бастап тәрбиелеу керек... десе, ...тәрбие тәсілдері бала дүниеге
келместен, тіпті ана құрсағында пайда болмастан бұрын, болашақ ата-ана
болар жастардың танысқан сәттерінен басталуын... талап етеді. Жүрек
тәрбиесінің маңыздылығы халық даналығында да: ...сүйекке біткен мінез...
сүтпен енген қадет... деп қаншалықты терең де дәл айтылған десеңізші?!.
Уақыт адам тәрбиесіне жаңаша мазмұн беріп қарауды, бұрынғы
қай кездегінде де өткір етіп қойып отыр. Ендігі жерде, бұрынғыша жалған
ғылым жасап... бітпейтін бір білім беру реформаларына ұрынып,иә
негіздерін таппай, не ғылыми жүйелерін қалыптастырмай адам тәрбиесін
ойыншыққа айналдыруға болмайды. Сонау, Аристотель заманынан белгілі
ғылымдардың классификациясында, негіздері мен жүйелері жасалынбаған пән
– ғылым емес екендігін тайға таңба басқандай айқын етіп айтып
кеткендігі бәрімізге де белгілі қағида...
Осыдан келіп, қазіргі ғылыми педагогиканың негіздері не?
Жүйесі қайсысы? – дейтін заңды сұрақтар туады. Осы кезге дейін айтылып
жүрген: - тәрбие, оқыту, білім беру – педагогика пәнінің негіздері бола
ала ма? Әрине, ғылымды түсінетін қауым олай деп айта алмаса керек.
Бұлар адам тәрбиесінде қолданылатын, сан- алуан әдістері бар, тек
категориялық ұғымдар екендігін ашып айтқан жөн. Мәселен, кез- келген
пәннің негізі- тек тұрақты бірліктің сипатын аңғартса, ал тәрбиенің де,
оқытудың да, білімнің де түрлері көпақ. Мысалы, дене тәрбиесі мен еңбек
тәрбиелерінің әдістері бір- біріне ұқсамайтын санқилы болатындығын
айтсақ та жетіп жатыр. Осы тектес, білім беру мен оқытудың да
әдістерінің қисапсыз көп екені белгілі.
Зерттеу тақырыбы.
Қазақ отбасындағы ұлттық тәрбиенің алатын рөлі
Зерттеу объектісі.
Халық ғұмырнамасы мен педагогикалық мұралары және мектептегі тәлім –
тәрбие жүйесі.
Зерттеу жұмысының пәні.
Тәлім – тәрбие тәжірибелерінің озық үлгілерін тиімді пайдалануды
қамтамасыз ететін іс – шаралар жүйесі.
Зерттеу мақсаты.
Белгілі еңбектердегі этнопедагогикалық тәрбие идеяларын, жүйелеп,
оны мектептегі тәрбие жұмыстарына енгізудің педагогикалық бағыттарын
айқындау.
Зерттеу міндеттері.
- Этнопедагогикалық мұраларын оқу- тәрбие жұмыстарына енгізудің
методологиялық бағыттарын айқындау;
- Жинақталған материалдарды пайдалану мен ендіру саласына арналған
жұмыстарын жүйелеу;
- Диплом жұмысына қажетті әдіс - тәсілдерді және дәлелдемелерді
анықтау;
- Кол жеткізген педагогикалық озық үлгілер мен тәжірибелерді жинақтау мен
тарату жолдарын белгілеу;
Зерттеу болжамы:
Егер этнопедагогикалық тәлім – тәрбие идеяларына ғылыми –
педагогикалық тұрғыдан талдау жасалып, оның мектептегі оқу- тәрбие
жұмыстарына кешенді түрде енгізілу жүйесі жасалса, онда, жалпы- адамзаттық
құндылықтарды санасына сіңірген, жоғары мәдениетті және парасатты
тұлғаларды тәрбиелеуге мүмкіндік туады.
Зерттеу әдістері.
- Диплом тақырыбына жақын зерттеу жұмыстарына талдау жасау;
- Диплом жұмысына қатысты ресми құжаттарды реттеу және жинақтау;
- Соңғы ғылыми педагогикалық жаңалықтарды сараптау және пайдалану;
- Диплом жұмысына қажетті – сауалдама, әңгімелесу, педагогикалық –
психологиялық диагностика, ғылыми – педагогикалық мониторинг және схемалық
әдістерді қолдану;

ҚАЗАҚ ОТБАСЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ АЛАТЫН РӨЛІ

Уақыт тынысы мен Заман сыры

Қазақтың халық педагогикасы бұрын-соңды ешуақытта
ретінде байыпталып та, жинақталып та, жүйеленіп те
көрген емес. Олай болса, оның негіздері мен методологиясы да анықталып
көрген жоқ. Ендеше, кез-келген пәннің негіздері айқындалмаса, оның
ғылыми жүйеленген теориясы да жоқ деген сөз. Ал, теориясы қалыптаспаған
пән үнемі үзіліссіз дами да алмайды. Бұл ежелден белгілі, ғылымның
айнымайтын заңы!.. Халқымыздың төл мәдениетінің, соның ішінде әсіресе,
ұлттық тарихымыз бен халық педагогикамыздың тұмшаланып қалуы, неше
ықылым дәуірлерден бері басынан кешкен уақыт тынысы мен замана сырына
тікелей байланысты. Ал, оның соңғы үш ғасырға жуық бодандық тіршілігі,
бүкіл бір халықтың мәңгүрттеніп кетуіне әкеліп соқтыра жаздады.
Ендеше, осынау бос кеңістіктерді толтыру үшін, аңсаумен жетіп
бостандықтарын алған халықтар, бірден халық педагогикасының ұрпақ
тәрбиесіндегі орны мен қоғамдық мәніне жаңаша көзқарас беріп отыр.
Бірақ, жұртымыз нағыз Халық педагогикасының орнына... этнографиялық
ілімнің жетістіктерін кең түрде пайдаланып жатыр.
Ежелден белгілі этнографиялық ілімнің тарауларына; үй
тұрмысында қолданылатын заттар, ою- өрнек, өрімдер мен зергерлік
бұйымдар, сонымен қоса, ұлттық киімдер мен тағамдар, өнердің сан-
саласында қолданылатын аспаптар, тіпті күнделікті қолданатын ыдыс-
аяқтарына дейінгі ерекшеліктерді айтатынымыз белгілі. Әрине, бұл да
адам тәрбиесіне ерекше әсер ететін халық педагогикасының қолданбалы
көріністері егендігін ашып айтқан жөн. Себебі, халық педагогикасы мен
этнография ілімдері бір- бірімен тығыз байланысты болғанымен, олар
ешуақытта да бірін- бірі алмастыра алмайды. Өйткені адам баласында- Тән
құрылысы мен Жан дүниесі- деп аталынатын екі жүйе бар. Міне, осынау Тән
құрылысының тәрбиесіне- этнографиялық ілімнің жетістіктері әсер етсе,
бүкіл Адамның Жан дүниесінің тәліміне- Халық педагогикасының
негіздері мен жүйелері, ішкі сезімдер мен түйсікті оята алатын небір
нәзік әдістері ықпал етпек. Олай болса, қоғамдық мәні аса зор- адам
тәрбиесінің алтын қазағы болып саналатын, халық педагогикасының ғылыми
негіздері мен жүйелерін анықтап алмай болмайды?! Ол үшін – оның
методологиясын жасау керек!... Міне, бүкіл егеменді еліміз бен
қоғамымыздың алдында тұрған мәселенің үлкені осы...

Жалпы халық педагогикасының тағдары мен қиын жолдары

Адамзат қауымдағы халық педагогикасының жетіле даму
жолдарына үңіле қарасақ, оның әртүрлі тағдырға ұшырап, бір қалыпты даму
жолына түсе алмағандығы анақ байқалады. Оның көптеген себептері бар.
Сол себептердің салдарынан, халық педагогикасы дамудың ғылыми жолынан
алшақтауға мәжбүр болған.
Осы айтылған тұжырымның айқын көрінісін белгілі ғалым Г.Н.
Волковтың Этнопедагогика атты ғылыми монографиясындағы қорытындыға
қарасақ: ... халық педагогикасы- ғылым емес! Тек, ғылыми педагогикаға-
шикі зат, материал,өмірлік фактілер ғана бере алады, оның біртұтас
ғылыми жүйесінің жоқтығын былай қойғанда, тіпті алымды идеяларды
жетілдіріп отыратын теориясының болуы да мүмкін емес,- деп үзілді –
кесілді тұжырым жасаған. Қызыл империя заманында халық
педагогикасының пайғамбары саналған, белгілі ғалымның айтып отырғаны
имандай шындық. Бірақ, оның айтуынша қоғамдағы қолданылып отырған
ғылыми педагогика, халық педагогикасын ары қарай дамытушы емес, тек
оның материалдары мен шикі заттарын ғана пайдаланған жасандылығын
көрсетеді. Ендеше, халық педагогикасының осыншама өгейлікке ұшырауының
себебі не?. Өз пәнінің негізінен өрби дамымаған ғылым шын мәніндегі
ғылым болуы мүмкін бе? Ендеше, халық педагогикасын тек өмірлік факті
ретінде ғана пайдаланған, ғылыми педагогиканың жасанды екендігі айтпаса
да түсінікті. Ал, бұл жасандылық кімге керек болды? – дейтін заңды
сұрақ туындайды. Міне, осы сауалды зерделей түптеп зерттегенде, осы
уақытқа дейін халық педагогикасының ғылыми негізде дамымауы, тікелей
империялық саясаттың салдары екені анықталып отыр.
Бірінші мысал, көне Грек мәдениетінің соңғы екі ғасыры мен
біздің эрамыздың сегіз ғасырын қамтитын – Рим империясының әсерінен-
Европа елдерінің халық педагогикасы да ғылыми жүйеленбей, оның орнына
классикалық педагогика атты жасандылық дүниеге келді. Ол да өзінің
негіздерін айқындамай, тек философиялық ілімдерден бастауын алады. Ал
шынтуайтқа келгенде, адамзат қауымы бертінгі кездерде жасаған кез-
келген философиялық ілімдердің өзі- осы халық педагогикасының дамуымен
жетілген бір бұтағы ғана екенін түсінген жөн. Ендеше, ...бұзаудан-
сиыр туыпты ... деудің де еш қажеті бола қоймас?! .
Екінші мысал, өзімізге тікелей қатысы бар- Орыс империясының
әсерінен - оның қол астында езгілікте болған жүздеген халықтың халық
педагогикалары ғылыми дамудан мақұрым қалды, Жалпы Орыс империясынан
пайдаланған әдістер мен айлала әрекеттер көп. Империяның қол астындағы
басқа жұрттарға жасайтын ішкі саясаттары... тым талантты тапқырлықпен
көшірілгенін аңғару қиын емес. Олар ең әуелі, адам баласы- биологиялық
индивид екендігін әдейі мойындамады. Себебі, генетика ғылымының ең
негізгі заңдылықтары империялық саясатқа барынша қарсы келеді. Осыдан
келіп, жалпы империя атаулы өзінің езгісіндегі халықтардың – ұлттық
тарихын да, халық педагогикасын да – таптай жаныштап, олардың бой
көтеруін қаламайды. Өйткені, бұл екеуінен де қай халықтың болмасын,
ұлттық санасы оянады. Ал, империя атаулыны күйрететін күш, тек ұлттық
сана екені ешқандай дәлелдеуді қажет етпейді.
Мәселен, өздерінің жан- дүниесінің тәлім тәрбиесін- халық
педагогикасының ғылыми жетілуімен ұштастырған, Тән құрылыстарының
тәрбиесін- халық медициналарын ғылыми жетілдіру арқылы ересен
құдіреттілікті меңгеріп отырған Қытай мен Жапон жұртшылықтарының
жетістіктерін айтуға болады. Миллиардтан аса халқы бар Қытай
мемлекетінің тәртібін былай қойғанда, олардың ежелгі халық медицинасы
болып табылатын – инемен емдеудің бүгінгі ғылыми жетістіктері тым
ерекше екендігі әлемге әйгілі. Ат төбеліндей аралды мекендеген жүз
миллионнан аса жұрты бар Жапон елін ұзақ дәріптеп жатудың қажеті де
шамалы...

Халық педагогикасының методологиясы

Адам баласын – жер бетіндегі тіршіліктің заңды жалғасы деп
қарасақ, оның саналы тіршілікке ауыса бастаған алғашқы қадамының өзі,
тым құралақан шықпағандығын анық байқатады. Ол екі аяғына тік тұрып,
еңсесін көтерген сәттеріненақ, тіршіліктің бұрыннан қалыптасқан
тәжірибелерін жетілдірумен даралана бастайды. Тән құрылыстарының дұрыс
сақталуын өзін- өзі сақтау түйсігі арқылы, физиология заңдылықтарына
бағындырса, ал бұрынғыдай емес өзгеше қалыпқа ауысқан жан дүниесін
жетілдіруді ... өзі шыққан тіршілік әлеміндегі- түйсіктік тәрбиеден -
бүгінгі айтып жүрген халық педагогикасының бастауын алады екен.
Міне, бұдан адам баласының өзіменен тең құрдас, бүгінгі
ұғымдағы халық педагогикасы мен физиология ілімдерінің өте ертедегі
қарапайым сұлбасын көреміз. Бастапқы сәтте, бұл екеуін де ұстап тұрған
тек түйсіктік ақыл екендігін, ерекше дәлелдеп жатудың қажеті жоқ. Олар-
уақыт өткен сайын бірте- бірте күрделеніп, өзара қуаттанумен егіздің
сыңарындай болып жетілгендігін аңғару қиын емес. Қазірдің өзінде
де,адамның тән қуатынсыз жан- дүниесінің еселей жаңғыра жетілуі, тіпті
де жеке дара нәрлене алмайтындығы түсінікті. Міне, сондықтан да, халық
педагогикасының ғылыми негіздерін іздесек, тек ғылыми физиологияның
заңдылықтарынан ғана табарымыз анық. Өткені, адам тәрбиесі тікелей
адамның физиологиялық кезеңдерімен ұштасып жатыр. Сондықтан да,
физиологиялық әрбір кезеңнің тәрбиесі халық педагогикасының негіздері
болып қаланады. Оларды шартты түрде төмендегіндей етіп жіктесек;
1. Халық педагогикасының І- ші негізі( немесе семья құруға
дайындық және ұрық тазалығы).
2. Халық педагогикасының ІІ- ші негізі ( немесе Ана
құрсағындағы тоғыз ай).
Адам баласының физиологиялық бұл екі кезеңі- биологиялық
индивид ретінде қарастырылып, тек биология мен физиология
заңдылықтарына ғана бағынатындығын ерекше атап айтамыз. Адамның тектік
және тұқымдық қасиеттері де қатты ескерілетін шақ. Сонымен қоса, бұрын-
соңды айтылып көрмеген жаңа ұғым – халық педагогикасының І- ші жүйесі-
жүрек тәрбиесінің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Жүрек тәрбиесінің
жүйесін қалыптастырушы, негізінен ананың ішкі бес сезімі мен түйсіктік
ақылының құдіреті десек те болады. Адам тәрбиесінен мүлдер қағаберіс
қалған бұл екі кезеңде, жүрек тәрбиесінің әсерімен, мінез- құлықтың
және қабілеттің негіздері қалыптаса бастайтындығы анықталып отыр. Бұл
адамдардың адамшылық сипаттарының бастауы десек, артық айтқандық емес.
Халық тәрбиесінің І- ші жүйесінің құдіреті, міне, осындай екен...
3. Халық педагогикасының ІІ-ші негізі (немесе Бесіктің
тәрбиелік мәні).
Нәресте тәрбиесінің бұл кезеңінің өзі физиологиялық бірнеше сатылардан
тұрады. Бала туғаннан кейін жеті күн өткенде кіндігі қатып, оны бірден
бесікке бөлеудің сәті түседі. Бұдан соң сәбидің 40-нан шығуын, кіші-
гірім той жасау арқылы аталап өтеді. Оның себебі, сәби қырқынан
шыққанда алғаш рет мойнын ұстап, қарашықтарын меңгере алатын жағдайға
келеді. Соның арқасында, ол алғаш рет ақ пен қараны ажыратып тұнғыш рет
таң- тамаша болып, таңырқау мен таңданудың күйін кешеді. Міне, осы
сәттен бастап халық педагогикасының ІІ- ші жүйесі, ақыл тәрбиесінің
бастауы қалыптасады. Бұрынғы ана құрсағында оянатын жүрек тәрбиесі мен
ақыл тәрбиесі, бірте- бірте бесік жырының әуенімен өзара үндесе жетіле
береді. Осылайша, халық педагогикасының құдіретті екі жүйесі адам
ғұмырының соңына дейін, үндесе дамып жетілумен болады. Бұрын ешуақытта
жүйеленбеген халық педагогикасының екі жүйесі- жүрек тәрбиесі және ақыл
тәрбиесінің сыры мен шыны, қысқаша ғана атқанда осындай. Бірақ
бұларды, адам тәрбиесінің әрбір кезеңдерінде, жан- жақты талдап
тереңдей түсіндіретімізді ескертпекпіз.
4. Халық педагогикасының І -ші негізі ( немесе Балбөбек
кезеңі).
Баланың бұл кезеңінде ақыл тәрбиесінің пәрменді ықпалымен, сәби
жүрегінде бірте - бірте марқая жетілетін оның қоғамдық тұлғасы
қалыптаса бастайды. Бұл адам тәрбиесінің аса маңызды екінші
методологиясы екендігін ешуақытта естен шығармау керек. Тәрбие
кезеңдеріндегі оның өзіне тән заңдылықтарын сәтті пайдалану ұрпақ
тәрбиесінің жемісті болуының ең үлкен кепілі болмақ.
5. Халық педагогикасының - 1-ші негізі ( немесе Балабақша
тәрбиесі).
6. Халық педагогикасының - 2-ші негізі (немесе Бастауыш
мектеп кезеңі).
7. Халық педагогикасының - 3 - ші негізі ( немесе Орта білім
беру және кәмелеттік кезең).
Адам баласының жан дүниесі мен дене құрылысының біртұтастығын ескерсек,
бұл екеуінің бірінсіз- бірінің қас қағымдай да ажыраса алмайтындығы
белгілі. Ендеше, қалыпты физиология мен халық педагогикасының да
қатынастары осындай. Адам тәрбиесін ғылыми жүйелеуге тек қана осындай
табиғи факторлар негіз бола алатындығын, егжей- тегжей айтып жатудың
өзі артық сияқты. Өткені, бұлар күн мен түн тәрізді егіз құбылыстар
болып табылады.
Сонымен, алғы сөздің шартына сиятындай етіп қысқаша айтқанда, халық
педагогикасының жеті түрлі негіздерін – екі жүйемен жетілдіре алатын,
әуелі биологиялық индивид ретінде, сонан кейін қоғамдық тұлғаға
ауысатын методологиясы бар екен. Бұлардың барлығына да өз кезектерінде
кең түрде тоқталатын боламы

Халық педагогикасы туралы жалпы түсінік

...
Жүрегіңмен сезбесең,
Әлемнің
сырын ұқпайсың.
Көзіммен
көрем дегенмен
Барлығын
байқап шықпайсың...

Халық педагогикасы- адамның жан - дүниесін тәрбиелейтін
ілім. Сондықтан ол үшін, жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуына кеткен
уақыт пен оның тікелей адамның тегімен байланысып жатқаны жайында
қысқаша шолу жасау ауадай қажет. Осыны ескере отырып, бүгінгі ғылымға
белгілі замана ықылымдарынан сыр шертейік. Палеозой- ежелгі тіршілік-
деген ұғым береді. Бұл ықылым заманның ең әуелгі басталуынан бүгінгі
біздің дәуірімізге дейін,500 миллион жылдан аса уақыт өткен. Бұл
еріксіз көңіл аударып, таңырқамауға болмайтын тым ұзақ уақыт. Палеозой
кезіңінің бастапқы шағында, бүкіл тірі табиғаттың бастау алар түрлері
түгелімен, мұхиттар мен теңіздердің түбінде ғана күнелткені мәлім. Олар
да әуелінде, жалқаяқ теңіз құрттары, губкалар, шаян тектес әртүрлі
мақұлықтарға ұқсаған. Тағы да миллиондаған жылдар өткен сон тіршілік
түрлері жетіле келе сан қилы балықтардың формасына ауыса бастайды. Ал
бүкіл тіршілік әлемінде, тірі жәндіктердің Жер бетіндегі құрлықтарға
шығар сәті, тіпті Күн жүйесіндегі аса ірі оқиға екенін ерекше
айтқанымыз жөн. Бұл тіршілік иелері алғашында сол су жағалауларында
өскен өсімдіктердің түрлеріне ұқсас болады. Мұның бір қызық ұқсастығы,
алғашында жалпы жер бетінде өскен өсімдіктердің жапырақтары болмаған
көрінеді. Бертін келе бұрынғы жауын құрттары тәрізді тіршілік иелері
әртүрлі тарақандар мен шегірткелерге, тіпті ұшатындары инеліктерге де
ұқсаған екен. Осылайша, шамамен 280 миллион жыл бұрын ормандарда
өрмекшілер, бүйілер мен басқа да құрт - құмырсқалар құжынап жүрген.
Аспанда құстардың орнына ұзындықтары бір метрге дейін жететін, орасан
зор инеліктер ұшыпты. Палеозой заманының ақырғы кезінде- бауырымен
жорғалайтын жануарлар пайда болады. Кейіннен, мезозой заманында бұл
тіршілік иелері нағыз Жер бетінің қожаларына айналады. Ал төрт аяқты
жануарлардың арғы тегі... буын қанатты балықтар болғаны белгілі. Бірте-
бірте балықтың бұл түрлері сусыз тіршілік етуге бейімделген. Олардың
буынды қанаттары бес саусақты аяғы мен қолына айналған да, ал суда
жүзетін көпіршік қуыстары біртіндеп дем алатын өкпесі болып өзгереді...

Адамды – Жер бетіндегі тіршіліктің заңды жалғасы және оның өркендей
өзгеріп жетілген биік шыңы деп қарастырамыз. Оның саналы
тіршіліктерінің жемісіндей өмірге келген сан алуан қоғамдардың дамуына
тікелей ықпалын тигізген, әртүрлі ілімдердің өзі де, осы адамның
табиғаты мен болмысын терең талдай түсінумен құнарлана бермек. Олай
болса, осынау арнайы сөз етіп отырған халық педагогикасы да, адамның
тән құрылысы мен жан- дүниесін даралай талдап ұғынуды талап етеді.
Жоғарыда айтылғандай, адам шыққан тіршілік көзінің ғұмырына
жарты миллиардтай уақыт өтіпті. Міне, тек көңіл зердесімен ғана
шамалайтын, уақыт мұнарларын басып өткен тіршілік өзгерістерін адамның
тән құрылысындағы жаратылыстардың жұмбақ сырларын ұғыну үшін де ерекше
ескермесе болмайды. Осы тылсымы мол сырды өзінше аңғарған ата -
бабамыз; ... он сегіз мың ғаламды бір тарының қауызына сыйдырған деп
табиғат шебердің құдіретін бағдарлама етіп ұрпағына қалдырған. Бірақ,
мұның мәнін әлі күнге дейін түсініп жүргеніміз шамалы.
Әйтсе де, ата - бабамыздың ұрпағына тәлім ретінде ұсынып
отырған бағдарламасының сырын алатын және адам мен төңіректегі тірі
табиғаттың тегі бір екендігін бұлтартпай дәлелдейтін, мынау бір ғылыми
дәлелге көңіл бөлелік. Адам ұрығы өзінің ана құрсағындағы даму кезе
ңінде, сонау 500 миллион жылды басып өткен тіршілік әлемінің сатыларын
түгелдей қайталап шығады екен.
Алғашқы пайда болған сәтінен бастап, бір клеткалық тірі
белоктың сипатын танытса, одан кейінгі күндерде қарапайым тіршілік
иелерін бейнелейді.Ал, мөлшермен жарты айдан кейін тіпті ол балықтың
шабақтарына ұқсай бастайды; оның желбезекке ұқсас саңылаулары көрініп,
қол- аяқтарының орнында буынды қанаттар жетіледі. Бұдан соң, тағы да
сәл уақыт өткеннен кейін, ана құрсағындағы жан иесі мүлдем жаңа сипатқа
ауысып, ол қос мекенді бақаның түріне енеді. Одан соң бауырымен
жорғалайтын кесіртке тәрізді болады. Сөйтіп, шамамен айтқанда, бір
жарым айдан аса бергенде, анасының құрсағында жатқан адамның баласы
айна- қатесіз маймылдан аумайды екен. Осылайша, адам анасының
құрсағындағы даму кезеніңде, жарты миллиард уақытқа созылған өзінің
шыққан тегі, яғни , жер бетіндегі тірі табиғатын бүкіл эволюциясын
қайталап шығатындығы әбден зерттелген құбылыс. Сондықтан да, осы
заманда да кейбір жаңа туған балалардың құйрықты немесе денесін
түгелдей түк басып туатыны кездесіп қалады.
Адам - екі түрлі аса күрделі жүйелерден тұрады. Біріншісі -
Тән құрылысы болса, екіншісі - Жан дүние әлем. Бұлар - медальдің екі
беті сияқты - біртұтас жаратылыс болғандықтан, бірінсіз - бірінің күні
жоқ. Бірақ, жанды тіршіліктің ең әуелі тән құрылысы жаратылатындықтан,
ол жан дүниесінің негізгі қоректендірушісі болып табылады. Ал, жетіле
дамыған жан дүниесінің әлемі, өз кезегінде қайыра тән құрылысының
саулығы мен жетілуіне ерекше әсер етпек. Адам бойындағы бұл екі жүйенің
қасиеттерін терең талдай келе, адамзатқа белгілі аса ғұлама ойшылдардың
түбегейлі зерттеген еңбектері аз емес. Тіпті, тән құрылысын құрайтын
толып жатқан мүшелердің әуелі қайсысы, содан кейін біртіндеп
жаратылатындығының мәнін де ашуға тырысқан... Мәселен, халқымыздың
данышпан ұлы Әл - Фараби: ...Адам пайда болысымен оның бойына ең
алдымен бітетін нәрсе- күш, ол- осы күш арқылы қоректенеді.
Қоректендіргіш күш бір үстем күштен және қызмет етуші күштерден
құралады. Күш атаулы- мүшеде болады, сондықтан оның қызметі тәннің
қимылымен қатар жүреді. Мүшелердің ішінде тұнғыш рет- жүрек пайда
болады, бұдан кейін- ми, одан соң – бауыр, одан кейін- көк бауыр,
сонысын басқалары пайда болады. Бәрінен соң барып, қимылға келетіні-
жыныс мүшелері. Жүрек- басты мүше, мұны тәннің ешқандай басқа мүшесі
билемейді. Бұдан кейін- ми келеді, бұл да басты мүше, бірақ мұның
үстемдігі бірінші емес. Екінші болғандықтан- ми барлық басқа мүшелерді
билегенмен, оның өзін- жүрек билейді. Ендеше, жүректің табиғи ниетіне
қарай, тәндегі күллі мүшелер оған қызмет етеді, - деп адам тәрбиесіне
қатысты ғажайып сырдың кілтін береді.
Жалпы тіршілік иелерінің - тән жүйесі - өзін - өзі сақтау
түйсігінің арқасында, қазіргі ғылым тілімен айтқанда, қалыпты
физиологияның заңдылықтарын бұлжытпай орындауға тырысса, ал жан
дүниесінің жүйесі – тәлімдік тәжірібенің зандылықтарын қатаң сақтауға
тырысқан. Жер бетіндегі тіршіліктің заңды жалғасы болып табылатын –
Адамдағы екі жүйеде- яғни Тән құрылысы мен Жан дүниесі де, бүгінгі
физиология мен халық педагогикасы ғылымдарының заңдалықтарына
бағынатындығына еш күмән жоқ. Ендеше, адамзат қауымы жасаған барлық
ғылымдардың – атасы мен анасы- осы жоғарыдағы айтылған екі ғылым екенін
дәлелдеп жату да артық сияқты.
Енді, адам денесіндегі ең күрделі мүше болып табылатын миға
аз - кем тоқталудың қажеттілігі бар. Өйткені, адам тәрбиесін тереңдей
түсінуге оның берер ұғымы аса мол. Ақыл – ойдың ұясы – ми қабаттары
екені белгілі. Ал, бүкіл тіршілік әлемінің ішінде, адам миы- ең
жетілген материя ретінде танылып, тіпті оның көптеген жұмбақ сырлары
ашылып үлгірмеген, аса күрделі тылсым дүние. Мидың атқаратын қызметі
түгілі, тек оның құрылыс қабаттарын ғана ғарыштық сипаттармен
салыстырған жөн. Мәселен, аспандағы жұлдыздар әлемі қаншалықты шексіз
де шетсіз болса, оның теңдесі таңғажайып күрделілігімен тек адам миы
ғана шендесе алады. Мидың да теңдесі жоқ қабілеттері мен шексіз
мүмкіндіктері бар. Бірақ, осы қасиеттерді адам баласы аса қиын да
күрделі жолдармен игеріп келеді. Сондықтан да, адамның шыққан тегі мен
оның миының қасиеттері қақында, діннің және ғылымның өзара келіспейтін
кескілескен күрестерінің тарихы пайда болды. Ми адам ағзасындағы басқа
мүшелермен салыстырғанда, оның материалдық ткані да, түрі мен түсі де
ерекше заттардан құралады. Мидың аса нәзік ткандарын сыртқы ортадан
бас сүйегі қорғаса, ішкі өзара қажалып зақымдалмауын арнайы мөлшердегі
сұйықтықтар қамтамасыз етеді. Ол адам денесіндегі жалпы салмақтың екі-
ақ проценті бола тұра, бүкіл ағзаға тиісті оттегінің жиырма процентін
сіңіреді екен.
Австриялық анатом Ф. Галь ми туралы ғылымға елеулі үлес
қосты. Ол ХІХ ғасырдың басында ми қабаттары мен оны қоршап тұрған ми
қабының маңызы жайында алғаш рет пікір айтты. Әсіресе, мидың үстіңгі
қабаты үлкен жарты шарлардың қызметіне ғалымдардың көңілдерін аударды.
Бірақ, ғылым тарихында Галь френологияны негіздеуші ретінде аты қалды.
Бұл ілім бойынша адамның психикалық қабілеті оның бас сүйегінің
бітімімен байланыстырылып, жаңылыстары көп ғылыми жалған жолға түсті.
Ми қызметтерінің қайнары – ми клеткалары нейрондардан тұратындығы, бұл
күнде әбден дәлелденіп те, тереңдей зерттеліп жатқандығы белгілі.
Қазіргі ғылымның анықтап отырғанындай мидағы нейрондар саны, мөлшермен
он алты миллиардтай деп есептелінеді. Міне, осылардың арқасында бүкіл
адам жаратылысындағы түйсіктік сезімдер, ағзадағы бар – сыртқы бес
сезім мен ішкі бес сезімнің – қисапсыз күрделі қызметтерін қамтамасыз
етеді.
Жалпы адам миы – бір мезгілде, жүздеген мың импульстік
әсерлерді қабылдап қана қоймай, оларды өңдеп те, іріктеп те
үлгіретіндігін даралай көрсетіп айтқан жөн. Оның үстіне, мынау пәни
тіршілікте бірінен – бірі аумайтын екі адамның кездеспейтіндігі сияқты,
әрбір адамның ми клеткаларының құрылыстары да бірдей емес. Осыншама мол
сансыз нейрондардан тұратын, мидың – оң және сол жақ жарты шарлары –
былайша айтқанда, мидың жоғарғы қабаты екі бөліктен тұрады екен. Мидың
сол жақ жарты шары – логикалық ойлау жүйесінің негіздерін қаласа, ал оң
жақ жарты шары – нақтылы және бейнелей ойлаудың жүйелерін
қалыптастырады. Ал, осы мидың жоғарғы қабаты делінетін екі бөліктің
астында, бұлардан әлдеқайда бұрын жаратылған астыңғы қабаттағы
мишықтардың атқаратын құдіреттері өз алдына бір бөлек. Бұл қабаттағы
мишықтар, жалпы жер бетіндегі тіршіліктің өзіменен тең құрдас! Мидың
жоғарғы қабатында негізінен саналы түрде ойлана білудің жүйелері
орналасса, ал астыңғы қабаттың мыйшықтарында – күллі түйсіктің түрлері
мен ішкі сезімдердің тоғысуы және зерде мен зейіннің орналасатынын
ерекше ескеруіміз керек. Мидың жоғарғы және төменгі қабаттарының
қасиеттерін нақты білу арқылы, біздер адам тәрбиесінің кез – келген
физиологиялық кезеңдерінде ықпалды түрде әсер ете алатын боламыз.
Біз ұсынып отырған халық педагогикасының ғылыми негіздері адамның бүкіл
ғұмырындағы физиологиялық кезеңдердің заңдылықтарына бағынумен қоса,
оның тән құрылысындағы мүшелердің барлық құдіреттерімен марқаятын –
жан дүниесі әлеміндегі өзгерістер мен жетілудің сырларын жеңіл
түсіндіріп береді. Адам бойындағы таңғажайып қабілеттер мен зейіндегі
тереңдік және зердедегі ауқымдылықтарды – тек Генетика ғылымының
арқасында түсініп отырмыз. Қарапайым халық арасындағы – тұқым қуалау
дейтін ұғым – шын мәнінде осы ілімнің негіздерін қалаған. Сайып
келгенде генетика ілімі де әр салалы философия, этнография, психология,
тарих, әдебиеттану ғылымдары сияқты, осы адамзат қауымының ең көне
ғылымы – халық педагогикасынан бастау алатынын терең түсінудің өзі
үлкен жетістік.
Неше ықылым замандардан бері тұқым қуалау құпиясы, тек
құдайдың ісі соның әмірімен болатын жағдайға баланып келді. Тауратта
айтылатындай: ...Құдай адамды өзіне қарап жаратыпты ... деген сенім
бүгінгі дейін жалғасып келеді. Кез – келген діндердің ұғымында – тұқым
қуалауда байқалатын небір күрделі құбылыстарды ойлаудың қажеті жоқ
сияқты. Өйткені, құдайдың өзі жаратқан тіршіліктің сырын – адамдардың
ойлауына рұқсат етілмейді. Әйтседе, Адам – ата мен Хау – ана да жұмақта
жүрген жерінен – ...білім жемісі саналатын алманы... ақылы мол
жыланның азғыруымен жеп, сайрандап жүрген жұмақтан мына пәни жалғанға
қуылғандары белгілі еді ғой. Мұны да діни аңыздардан оқығанбыз. Бірақ,
сан түрлі тіршілік иелері бір – біріне неге ұқсамайды? Адамнан – тек
адам туатыны қалай?.. Бұл сауалдар, сол діни аңыздарды тыңдай отырып-
ақ, адам зердесінен шықпайтын құпия сырға айналғанына да көп ғасырлар
өтті.
Ақыры, 1953 жылы көктемде биологияның есте қаларлықтай
белесінің тарихы жазылды. Американдық Д. Уотсон мен ағылшын зерттеушісі
Ф. Крик тұқым қуалаудың ...жұмбақ құпиясын... немесе оның генетикалық
белгісін тайға таңба басқандай етіп ашты. Міне, осы күннен бастап
сауатты адамдардың көпшілігі-ақ, ДНҚ яғни, дезоксирибонуклеин
қышқылының құдіретін білді. Тұқым қуалайтын құпия белгілердің
сақталатын қасиетті құтысы осы екенін ұқтық. Бұл ұғым да адамзатқа
оңайшылықпен келген жоқ. Бақаны қойып, ғылым атаулының өз ішінде қиян –
кеске күрестер жүріп, неше алуан қателіктер де жасалды. Құрбандықтар да
шалынды. Әйтседе, тіршіліктің керуені өз бағытынан аумай ілгері дамуын
бір сәтке де тоқтатқан жоқ. Қысқаша ғана тұжырымдай айтсақ, тірі
организм миллиардтаған клеткалардан тұрады. Бұлардың әрқайсысы өз
кезегінде мейілінше күрделі жолдармен қалыптасады. Оның ішінде ядросы
мен плазмасы болады. Клетканың осынау ядросындағы хромосомдар
тізбегіннің ішінде гендер орналасады. Міне, осы Ген – тұқым қуалайтын
белгілердің материалдық тұлғасы.
Олай болса, біздің ұсынып отырған халық педагогикасының І-ші
негізі, немесе физиологиялық бірінші кезең – семья құруға дайындық,
яғни ұрық тазалығының мәні аса тереңде жатқанын аңғару қиын емес. Адам
тәрбиесінің бұл кезеңін жоғарыдағы айтылған ұғымдармен астастыра
зерттесек, оның ақыл- парасаттағы және іс- тәжрибедегі жетістіктерін
ғылыми дәлелдейтіндігімізде күмән жоқ. Міне, адамзат өзінің тегі мен
тұқым қуалау касиетінің сырын ұққанға дейін, ең әуелге тірі табиғаттың
бастау алып жетіле дамыған өркеніне кеткен уақыт аз емес екен. Оған
мөлшермен жарты миллиард жылдай мерзім кеткенін, ғылыми дәлелдемелерден
білеміз. Осыншама ұзақ уақытқа созылған тіршілік діңгегін көңіл көзімен
ғана елестетудің өзі оңай шаруа болмаса керек. Әйтседе, тірі
табиғаттың ұзын ырғасын бейнелей көрсетуді қажет тұтып отырмыз.

Халық педагогикасының негіздері

Адам өмірінде пайдаланатын кез-келген пәндер - дің негіздері
өздерінің ішкі мүмкіншіліктерінен тамыр алғанда ғана, жүйеленген ғылым
ретінде қалыптасатындығы белгілі. Ежелден қалыптасқан бұл қағида халық
педагогикасына да тән. Олай болса, халық педагогикасының негіздері
дегеніміз не? Оны қайдан және қалай іздеуге болады?.. Бұл бұрын- соңды
ғылым жолымен іздестірілмеген сауал екенін бірден ашып айтқанды жөн
көріп отырмыз. Өйткені, осы мезгілге дейін халық педагогикасын ғылым
емес, оның негіздері де, жүйелері де жоқ дейтін пікір бар (Г.Н. Волков,
Этнопедагогика,1974).Халық педагогикасы – тікелей адам тәрбиесі үшін
қажет пән екендігіне ешкім дау айта қоймас. Оны жер бетіндегі халықтар
өзінің жанымен, қанымен де қалыптастырып, үзіліссіз ұрпақтан – ұрпаққа
жалғастырып отырған. Сондықтан да, халық педагогикасының бастауы
жоғарыда айтылғандай, сонау түйсіктік тәрбие мен хайуанаттар әлеміндегі
қарапайым саналық тәрбиенің қойнауынан шығып жатқандығын ешуақытта
естен шығармаған жөн. Олай болса,халық педагогикасынан бұрын
қалыптасқан ешбір ғылымның да жоқ екенін барынша ашық айтуымыз керек.
Ендеше, халық педагогикасының негіздерін адамның өз бойынан, анығырақ
айтқанда, оның физиологиялық кезеңдерден құралады екен. Оның Тән
құрылысы – биологиялық заңдылықтардың бесігінде тербеліп шықса, ал жан
дүниесі – тәрбиелік тәлімнен ғана нәр алатындығы анық. Олай болса, адам
тәнінің физиологиялық өсу кезеңдері оның тәрбие жүйесінің негіздерін
жасайды екен. Өйткені адамның өсу жолындағы әрбір кезеңнің өзіне тән
тәрбие әдістері бар.
Сол сияқты, әрбір кезеңнің уақыт мерзімдері жеке – жеке
даралана тұра бірін - бірі үзіліссіз үндестікпен жалғастыра беретінін
де есте ұстаған жөн. Мәселен, кез- келген тіршілік иесі ұрықтан өсетін
болғандықтан, шартты түрде адам тәрбиесінің кезеңін, ұрықтың сапасы мен
тазалығынан бастап, оны халық педагогикасының І-ші негізі ретінде
қарастырамыз. Ал, адам тәрбиесін бұлайша реттеуден біз не ұтамыз? Оның
ғылыми жүйелеу мен зерттеу әдістеріне қосар көмегі қандай?.. Қазіргі
ғылыми педагогикадан өзгешелігі не?..Міне, бұл тәріздес аса күрделі
сауалдарға жоғарыда айтылған халық педагогикасының методологиясы мен
жүйесі қақындағы психо- физиологиялық жаңа көзқараста әжептәуір
айтылғандай болды.
Ендігі сөз еткелі отырған халық педагогикасының негіздері
оның ақыл- парасаттағы көріністері мен іс- тәжірибедегі сипаттарын
ғылыми түрде айқындауға көмектеседі. Біздіңше, бұл адам тәрбиесінің осы
күнге дейін жұмбақ болып сырын ашумен қоса, тісіміз батпай жүрген
тылсымдарын шешуге де қолқабысын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.