Саяси билік теориясы


Мазмұны.
Кіріспе.
- тарау.
1-1. Саяси билік түсінігі және мазмұны.
1-2. Билік болмысы және әртүрлілігі .
1-3. Саяси билік құрылымы мен қызметі.
1-4. Мемлекет биліктің негізгі субъектісі ретінде.
- тарау.
2-1. Саяси билік теориясы және тұжырымдамасы.
2-2. Саяси билік легитимдігі.
- тарау.
Қазақстандағы саяси билік сипаты.
Қортынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе.
Билік түсінігі саясаттанудағы орталықтардың бірі болып табылады. Ол саяси институтар, саяси процесстер және саясат түсінігін ұғынуға жол сілтеді. Саяси билік анықтамасы, оның болмысы және сипаты барлық қоғамдық қатынастар ішінен саясат табиғаты және мемлекет түсініктеріне маңызды мағына береді. Сонымен қатар саясат және саяси қатынастар түсініктерін атап көрсетуге мүмкіндік береді.
Саяси билік түсінігін ашу кезінде оның кейбір аспектілерін қарастыра келе, диплом жұмысының мақсаты қоғамдағы қатынастар билікке сүйене отырып саяси қатынастарға айналатынын, сонымен бірге билік саясаттың алғашқы негізгі екендігін көрсету.
Осыдан жұмыстың келесі міндеттері шығады:
-саяси биліктің табиғатын және болмысын ашу;
-мемлекеттік тетік шеңберінде биліктің әрекетін көрсету және билік құрылымын осы тетік шеңберінде қарау;
-биліктік реттеушілік жүйесінде мемлекет рөлін сипаттау;
- саяси билік теориясын зерделеу, олай болмаса саяси билік табиғатын, әсресе билік бөлу теориясын іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес;
- легитимділік түсінігі мен титерін нақтылау ;
- билік түсінігінің әртүрлі тұжырымдымаларын қарау, көшілігі бұл мәселе бойынша өзгеше көзқарастар айтып ерекшеленеді;
- -Қазақстандағы саяси билік реформалаудың негізгі тенденцияларын көрсету.
Біздің қоғамымыз биліктің әлеуметтік және саяси эксперименттерінің өзгеше өзіндік полигоны болып қалатындықтан, мұны анализдеу маңызды.
Берілген мәселенің көкейкестілігі қазіргі кезеңде болып жатқан дауылды саяси процестермен анықталады. Біз жаңа тәуелсіз құқықтық және демократиялық мемлекет құру жолындамыз және толық бастама ретінде билік қана адамдарды біріктіру және ұймдастыру, реттеу, бақылау құралы ретінде қызмет көрсете алады. Сондықтан автор кейбір аспектілерді Қазақстандағы шынайы саяси процестердің дамуымен байланыстыруға тырысты. Дипломдық жұмыста билікке қатысты бір сипатамалар қоғамдағы болып жатқан процестерге орталықтанған әсер механизмі ретінде берілген. Билік адамзат қоғамымен бірге дүниеге келді және оның дамуына әрқашанда сол немесе басқа формада өз әсерін тигізеді. Саяси биліктің парадокстері мен механизмдерін талқылаудың алғашқы көрсеткіші Қытай, Үндістан және Греция саяси тарихының ерте кезеңінің өзінде-ақ қабылданған. Мыаслы, ертедегі гректің «архе » сөзі «билік »немесе «басшы », сонымен қатар «алғашқы бастама », «алғашқы себеп » мағыналарын берген. Бірақ бұл кездейсоқ ұқсастық емес, билік табиғаты туралы жай болжам.
Саяси билік парадоксі адамзат үшін бір уақытты қатаң еркіндік және мақсатты күшке айнала алады, бұл әрі кезеңде де философтар мен жазушыларды толғандырған. Философиялық категорияларда немесе көркем бейнеде Аристотель және Шекспир, Гете, Ницще, Фуко және Кафка қоғам және адамзат өмірінің әлі де болса танылмаған феномені екндігін ашып көрсетуге тырысты.
Саяси ойдың дамуы кезінде саясат пен биліктің бөлінбеушілігі ақиқат болып саналады. Қоғамның дамуы және қызмет етуі кезендегі тәуелсіз билік түснігі қазіргі барлық әлеуметтік және саяси теориялар үшін бастама болып табылады. Халықтың жиынтығы өзара іс-әрекетке, айырбасқа және билікке біріктірілгендіктен қоғам қоғам болып табылады.
Ежелгі Ќытайдыњ µзінде Конфуций жєне Мо цзы биліктіњ пайда болуыныњ ќ±дайшылыќ жєне табиѓи жаќтарын ескере отырып, оныњ µмір с‰ру ќажеттілігін басќарушы жєне басќарылушы ќатынастарын реттеп адамдар арасындаѓы ќатынастаѓы тєртіп ќолдау механизмі ретінде т‰сіндіреді.
Мо Цзы ( 497-400 жж ) билік табиѓатын рационалистік концепция ретінде т‰сіндіреді. Биліктің «табиғи пайда болуын » қоғамдық келісім секілді оймен түсіндірген алғашқы ойшыл болып табылады.
Мо -Цзының саяси билік болмысы туралы кµзќарасынан Аристотель µзініњ «Саясат» ењбегінде бекіткен « ±йым ‰шін билік» механизмі жєне мемлекеттік басќару тєртіпке байланысты жоѓарѓы билік адамдар арасындаѓы ќатынасты реттеу деген ойы шыќќан.
Бұл жерден антикалық идеологияның билікті жалпы пайда қажеттіліктеріне, әділдік пен жақсылыққа жетуге, бұл көзқарастарды құдайшылық ілімімен араластыруға негізделген екенін көруге болады.
Бірақ саяси ой тарихының ерте кезінде билік феноменінің басқа жағы көрінген еді. Аристотель ( кешірек Монтескье ) билікті өз пайдалары үшін падаланушы адамдар қауіптілігіне нұсқайды.
Орта ғасырларда саясаттың христиандық концепциясы құдайшылық етті. Ф. Аквинский(1226-1274жж ) ойынша билік құдайшылық сипат алады. Оның негізгі еңбегі «Теология суммасы». Жаңа заманда билікке «Патша» еңбегінде реалистік баға берген Н. Макиавелли ( 1469-1527 жж) болатын. Оның негізгі саяси ойы билікті сақтау және нығайту үшін қандай болса да, амал жасауға болады және жасауға тиістіміз.
Билік түсінігі Т. Гоббстың « қоғамдық келісім» теориясында мақсаттылық механизмі ретінде айналдырылған негіз тапты. «Левиафан» еңбегінде ол билікті болашақта игілікке жету құралы ретінде анықтайды, сондықтан бірінші орынға барлық адамзаттың билікті армандап, билікке ұмтылу, олардың үмітін тек ажал ғана үзеді.
« Ќоѓамдыќ келісім» идеясыда Ж. Ж. Руссо жалѓыз патша билігін ж‰зеге асыруды емес, жалпы халыќ ќамын ойлайтын, оныњ еркіндігін саќтайтын халыќ ќауымдастыѓыныњ билігін іске асыруды мойындайды. Өз көзқарастарын ол «Қоғамдық келісім туралы немесе саяси құқық қағидалары», «Адамдар арасындағы теңсіздіктің пайда болуы және қалыптасуы туралы» пікір алысу еңбектерінде жазған.
Ағартушылық кезеңінде табиғи әлеуметтік институттардың негізін, соның ішінде биліктің құрылымдық нұсқауларын іздеуді жүзеге асырады.
¤неркєсіптік ќоѓам идеологиясы билікті µз баѓдарына тєуелді етіп ќарастырады. Осылайша радикалистер билікті бµлшектеуге тырысты. Либералистер қоғамдық қатынастардың персанификациясы жағына қарай билікті жұмсартуды көздеді. (т. Джефферсон, А. Смитт ) және саяси кеңестіктің оқшауланған консерваторлары ( э. Берк ) бәсеке, дін т. б. сияқты биліктің дәстүрлері шектеулер салтанатын көздеді.
М. Вебер « Саясат атақ және мамандық ретінде» еңбегінде саясаттың негізгі аспектілерін бөліп көрсеткен, ол бұларды билікке қатысуға және билікті бөлуге тырысқан заң жүзінде жүзеге асырса, онда оның мазмұны билік үшін күрес және оған қарсылық көрсетуге әкелуі мүмкін деп айтқан.
Қазіргі Ресей саясаткерлері бұл мәселеге байланысты шетел және өз тәжірибелерін жалпылап ғылым үшін көптеген бағалы ойлар айтады. В. И. Ленин, А. Н. Амелин, Б. И. Краснов, Т. А. Белов, А. Т. Здравомыслов жєне басќа ѓалымдар ењбектері билік ќатынастарына байланысты мєселелерді ќарастырудыњ ќаѓидалыќ маѓыналары бар.
Француз саяси ойының өкілі Ш. Монтескье (1689-1755 жж ) өзінің негізгі көзқарастарын «Персия хаттары», «міндеттер туралы трактат», «Заңдар рухы туралы» еңбектерінде жазған. Осы еңбектерінде ол бірқатар түпнұсқалық ойлар әдістеген:
- қоғамдық келісім туралы ой
- мемлекетті дұрыс қалыптастыру туралы ой,
- билікті бөлу туралы ой,
ХІХ ғасырда буржуазиялық саяси экономика классиктері К. Маркс және Ф. Энгельс билік табиғатының барлық идеалистік ойларының радикалистік бөлшектеу курсын алды. Олардың ойынша мемлекеттік билік атауы азаматтық қоғамға қызмет көрсету және оның жұмысына, әсіресе экономикасына араласпау керек.
Үлкен дәрежедегі саяси билік түсінігі кеңес одағы кезінде ықшамдалып, кластық құдайшылық- бағынушылыққа әкеп соқтырады. Саяси билік тек пролетариаи диктатурасы түсінігінің призмасы арқылы көрінеді. Мұндай жақындасу ХІХ-ХХ ғасырларда қоғамдағы шынайы қатынастардың нақты кластық азаюынан көрінеді.
Бұрынғы кеңес одағындағы саяси жүйе реформасы саясат болмысы туралы, қоғамдағы билік және биліктік қатынастар туралы шамасыз көптеген дәстүрлі көзқарастарды көрсетті.
Қазіргі Ресей саясаткерлері бұл мәселеге байланысты шетел және өз тәжірбиелерін жалпылап ғылым үшін көптеген бағалы ойлар айтады.
В. И. Лениннің «Билік», Н. Амелиннің «билік қоғамдық құрылыс ретінде» және Б. И Краснов, Т. А. Белов, А. Т. Здравомыслов және басқа ғалымдар еңбектері билік қатынастарына байланысты мәселелерді қарастырудың қағидалық мағыналары бар. Г. А. Дегтерев, К. С. Гаджиев, А. И. Соловьев, А. Акушкарева сияқты Ресей ойшылдарын ерекше атап өтуге болады.
Саясаттануда М. Н. Марченко саясаттанудыњ к‰рделі таќырыптарын ќарастырѓан. Автор билік т‰сінігін, билік генезисін, формаларын, айырмашылыќтарын ашып кµрсетті. Ол билік т‰сінігін бірнеше аспектілермен ќарастырады: саяси, деректі к‰ш мµлшеріне байланысты баѓындыру, мєжбірлеу, ыќпал жасауды ж‰зеге асыру тєсілі билік болып табылады.
В. П. Пугачев саясаттанудыњ маќсаты оқырмандарды негізгі саяси білімніњ кењ спекртімен таныстырады. Сонымен ќатар шыѓармашылыќ сыни анализбен ерекшеленетін « екінші толќын» саяси оќу ќ±ралдарына кµшуге жаѓдай жасалды. Автор билік құрылымын, оның ресурстарын, түрлерін және ерекшеліктерін қарастырады. Билік анықтамасында бірқатар маңызды бағыттар көрсетілген : телелогиялық, бихевиористік, психологиялық және т. б. Билік оның субъектісі және объектісінің өзара іс- әрекеті кезінде субъект белгілі бір құралдардың көмегімен объектіні бақылау.
В. А. Мельник «Саясаттану» ењбегінде саясат теориясыныњ саяси ж‰йеніњ жєне саяси процестіњ негізгі мєселелеріне анализ жасалып, ќазіргі єлемніњ єлеуметтік- саяси т±жырымдамасы жєне аѓымдары ќарастырылған. Автор саяси билік түсінігін, оның болмыстық сипттарын ашып, саяси және мемлекеттік билік, билік легитимдігі мәселесін қарастырады және саяси билікке келесідей анықтама береді, бұл сол немесе басқа әлеуметтік субъект- индивидтер, саяси топтар және мемлекеттік- құқықтық және басқа құралдар көмегімен басқа әлеуметтік субъекттері қызметін өз еркіне бағындыруын көрсететін әлеуметтік қатынастар формасы.
Саяси биліктіњ м±ндай аныќтамасын А. А. Радушин де берді. Саяси билік- б±л басќа субъект немесе топ ‰шін міндетті сипаттама алатын, бір субъект немесе топтыњ шешім ќабылдау ќ±ќыѓын жєне м‰мкіндіктерін кµрсеткен єлеуметтік ќатынас.
Ю. В. Ирхин, Л. В. Затовой саясаттану оқулығында саясаттану курсының негізгі тақырыптары қарастырылған. «Саяси билік», «Мемлекеттік құқықтық қоғам», «Әлемдік саясат » секілді тақырыптар саясаттың құқықтық аспектілері, саяси және құқықтық ілімдері дамуының тарихына ерекше көңіл бөлінеді. Авторлардың ойы бойынша билік жалпы өмір сүру, халық өмірі ретінде адамзат жатақханасының негізгі бастамасы. Қай жерде қоғам болса, сол жерде билік бар және керісінше қай жерде билік болса сол жерде қоғам бар. Саяси билік- бұл бір адамның басқа адамдар және олардың тобының тәртібіне және іс- әрекетіне қандай да бір шешім бейнесінде ықпал ету мүмкіндігін, қабілетін және құқығын сипаттайтын әлеуметтік саяси жүйе.
Э. В. Тадевосян саясаттануының негізгі көңілі қосымша мәселелерді ашуға аударылған: саясаттану болмысы, ерекшелігі және мақсаты; саяси ой дамуының негізгі кезеңдері ; саяси билік болмысы, оның типтері, формалары, жолдары және механизмдері.
Тадевосян бойынша саяси билік өзіне көптеген құрылымдар, институттар еркіндігін, билік және ұйым адамдарының өзара байланысын қосады. Осылайша билік нақтыланып, жүзеге асады. Саяси билікті зерттеуші шетел ғалымдарының арасынан Т. Болл, О. Тоффлер, Б. Барнс, Ж. Л. Шабо, С. Холмс және басқаларды атап айтуға болады.
Ќазіргі тањда саяси оќиѓалар онша баѓалы орын алмайды. Кµптеген елдерде ж‰йені радикалды т‰рде жоќќа азаматтар бµлігі кµп емес. Азаматтар бµлігініњ жоѓары дењгейі саяси биліктіњ легитимділігіне сенбейді. Сондыќтан жеке т‰рде алѓанда саяси билік жєне жалпылама билік мєселелеріне БАЌ жєне саясаткерлердіњ ж±мысы кµп кµњіл бµлетіндігі бізді тањдањдандырады.
90 жылдардыњ басынан бастап билік таќырыбын ѓалымдар жєне публистер кењ т‰рде зерттеді. Б±л жерде ќазаќ ѓалымдардыњ ж±мыстарын атап өтуге болады: А. Н. Нысанбаев, З. Шахман, Е. М. Абенов, В. Н. Григорьева, А. Н: Булатова, Ж. Ж. Жунусова, Ю. О. Булуктаев, А:К. Котов, С. К. Нүрпейсов, А. М. Беліспаев жєне басќалар.
А. Н. Нысанбаев басшылыѓындаѓы саясаттануда саяси ѓылым пєні, єдістері, функциялары, т‰сінігі, мєселелері жєне негізгі таќырыптарын ашып жазылѓан. Оқулықтың қасиеті біздің еліміздің қазіргі саяси шындық призмасы арқылы көрсетілген маңызды тақырыптары болып табылады. Оқулықта саяси билік түсінігі, құрылымы, легитимділігі ашылып жазылған қоғамдағы биліктер қатынасы көрсетілген және келесідей анықтама беріледі ; саяси билік - саясатта; саяси және құқықтық нормаларда көрсетілген нақты әлеуметтік топтар, класстар, жеке адамдардың өздерінің еркін өміріндегі шынайы қабілеттілік халықтың үлкен топтары арасындағы қоғамдық қатынастардың ерекше формасы.
А. Н:Булатов, З. Н: Исмаѓамбетова саясаттануы курстыњ кµптеген мањызды таќырыптарын ќамтиды: саясат туралы ѓылымныњ ќалыптасуы мєселелері, оныњ мазм±ны, саяси ойдыњ дамуы, билік феномені, болмысы, саяси билік т±жырымдамасыныњ негізгі жаѓдайы ќарастырылады.
Ж. Х. Жунусова, Ю. О. Булуктаев, А. М. Акимованыњ саясаттануѓа кіріспе оќулыќтары саяси ѓылымныњ негізгі т‰сініктерін, категорияларын, негізгі таќырыптарын ќарастырады. Авторлар ойы бойынша әр саяси қызметтің мақсаты өз қызығушылықтарын қорғау үшін адамдардың билікті жаулап алуы және пайдалануы. Саяси билік- күрделі билік теориясы, ол әрқашан басқа билік формаларын көрсетеді де, өзі таза қалыпта жүзеге аспайды. Ж. Жунусова, Ю. О. Булуктаев, А. М. Акимованың саясаттануға кіріспе оқулықтары саяси ғылымның негізгі түсініктерін, категорияларын, негізгі тақырыптарын қарастырады. Авторлардың ойы бойынша саяси билік- бұл мемлекет иелігіндегі құралдар көмегімен топ, тап, ұйым тәртібіне арналған іс- әрекетті анықтайды. Билік жеке емес, жалпы сипат алады.
Н. К. Ќапесов оќу ќ±ралында билік, саясат, мемлекет жєне басќа категорияларѓа анализ жасаѓан. Автор саясаттаѓы берілген кластар, топтар, жеке адамдардыњ µз еркімен ж‰ргізілетінін білдіретін шынайы ќабілеттілікті сипаттайтын билік кµрсеткіші ретінде саяси билікті аныќтайды.
Саяси билік теориясы ежелден, содан кейін жања заманда зерттеліп, ќазіргі ѓылымѓа ќосќанѓа ќарамастан биліктіњ кµптеген аспектілері зерттеліп отырѓан мєселелер таихнамасында айтыс ретінде ќалады.
Саяси билік түсінігі және мазмұны .
«Билік « түсінігіне күнделікті өмірде және ғылыми әдебиеттерді әртүрлі пайымдаулар айтылып жатады. Философтар билікті қоғамның объективтік жағынан түсіндірсе, әлеуметтанушылар әлеуметтік жағынан, заңгерлер мемлекет тұрғысынан, ал саясаткерлер саяси тұрғыдан қарастырады.
Саяси билік саясаттың аса маңызды проблемасы болып табылады. Билік - адамзат қауымдастығының, адамдар өмірінің негізгі бастауларының бірі. Қоғам бар жерде биліктің де болатындығы дәлелсіз шындық. Бұған басқа тұрғыда көз салсақ - билік жүргізу үшін сол билікке мойын ұсынатын қоғам қажет. Алғашқы билік нысандары сонау ғасырлар қойнауынан қылаңдап көрініс береді де, өз тамырын отбасындағы, ру мен тайпадағы өзара қарым- қатынастардан алады және де ол өндірістің дамуына да байланысты болады.
Біреулер билік оның шеңберінде өз қызығушылығын қазіргі жүйенің қандай да бір элементінің шынайы қабілетіне жүзеге асыруды білдіреді, сондықтан бұл ойдағы билік жүйе ішінде жүріп жатқан процеске ықпал ету болып табылады деп санайды. Екіншілері мақсатты түрде бағытталған ықпал нәтижесі деп санайды. Үшіншілері билікті тепе-теңдікке жетуге тырысушылық ықпалы, іс-әрекеті арқылы нәтиже шығаратын болмыс адамдар және адамдар тобыры арасындағы қарым-қатынасты көрсетеді деп болжайды.
Билік- бұл қоғамдағы адамдар арасындағы еркін қарым-қатынас. Аристотель « билік бәрінен бұрын қоғамдағы ұйымдар үшін қажет, өйткені оның тұтастығы мен бірлігін сақтау үшін оның қатысушылары бір еркіндікке бағынулары қажет» деп атап көрсетті.
Бұл жағдайда билікке ғылыми анықтама беру мүмкін бе? Бірқатар әлеуметтанушылар мен саясаткерлер оның жұмбақ екендігі туралы айтады, ал билік түсінігінің өзі бұлдыр және белгісіз.
Тарихи тәжірибе қандай жерде адамдардың келісімімен іс-әрекетінде
Д. Жамбылов. Саясаттану. Алматы. Жеті жарғы. 2005 ж. 50-52 бет.
қажеттілік көрінсе, сол жерде олардың белгілі бір мақсатқа жету қызметінің бағынуы болтындығын көрсетеді. Бұл жағдайда жүргізуші және бағынушы қызметкерлер, билік етуші және билік астында жүруші адамдар, құдайшылық етуші адамдар және бағынушылар анықталады. Бағыну себептері әртүрлі. Олар қойылған мақсатқа жету қызығушылығына, бұйрықты орындау қажеттілігіне илануға билік етушінің беделіне және жай ғана бағынбаған жағдайдла қажетсіз қиындықтардың болуы кезінде туындайтын қорқыныш сезіміне негізделуі мүмкін.
Себептердің өзі билік ықпалы және оның ұзақ өмір сүруі үшін маңызды рөл атқарады. Осы жерде билік қатынастарының қоғамдық өмірде туындағаны әділ екендігін атап өткен маңызды. Бұл қоғамдағы өміріге арналған өзіндік төлем, оның ережелерінен еркін өмір сүру мүмкін емес. Басқаша айтқанда билік қатынастарынсыз адамзат өркениеті мүмкін емес.
Егер әр адам өз ойына келген ойды жүзеге асырса, онда қандай болмасын дұрыс өмір сүре алмайды. « Жеке бостандық талабы жүзеге асу үшін адамзаттың қазіргі жағдайындағы қоғам және жалпы игілік болмысымен сәйкеспейтін мөлшерде бұл бостандыққа қысымшылдық көрсетуін болжау керек» деп В. Соловьев айтқан.
Билік бір адамның екіншіге жасаған қысымшылық, басымшылық нәтижесі емес. Мәселен, адамның күрделі табиғи болмысында өзі бағына алатын билікті іздеушілік қасиет бар. Иә, билік бағынуды талап етеді. Бірақ адамдар бағыну кезінде өз бостандығына қысым жасауға тиым салынады. Жоғарыда айтылған ойлардан биліктің келсе анықтамасын шығаруға болады. Жалпы ойдағы билік қандай да бір құралдар- еркіндік, бедел, құқық, қысым көмегімен адамдардың тәртібіне, қызметіне нақты іс-әрекет көрсететін қабілеттілік және мүмкіндік.
Осы жерден келесідей қорытынды жасауға болады; билік- бұл шекті өлшем бойынша екі субъект арасындағы, олардың біреуінің бұйрығына екіншісі бағыну нәтижесінде билік етуші субъект бұл нәтижесінде билік өз еркіндігі мен қызығушылығын жүзеге асыратын ерекше қатынас.
Кейде билікті оның қаруы- мемлекетпен, оның құралы - басқарумен қатайтады: мәселен, оның тәсілдерімен- мәжбірлеу, иландыру, қысым жасау. Кейбір авторлар билік пен бедел арасына теңдік белгісін жүргізеді. Олардың арасында көптеген айырмашылықтар да аз емес.
Билік туралы ең көп тараған ұсыныс оны мәжбірлеу ретінде түсіну. М. Байтин « билікті болмыстағы өзінің сыртқы көрініс формасынан бөлек, не болмаса берілген ұжым мүшелері бірдей еркіндікте құдайшылық етуші адамдар немесе басқарушы адамдар еркіне бағынуына бағытталған. Билік қандай да бір субъект еркін бағындыру, мәжбірлеу процесінде көрінетіндігін жоққа шығаруға болмайды.
Өкінішке орай, бұл марксистік дәстүрлі саяси ойға сәйкес келеді. Жоғарыда айтылғандай, саяси билік қандай да бір басқа билік сияқты басқаға қатынастағы біреудің өз еркіндігіне жүзеге асыру қабілеттері мен құқықтарын білдіреді. Соынмен қатар биліктің басқа формаларына қарағанда саяси биліктің өз ерекшеліктері бар.
Оның белгілері:
- биліктің барлық және сәйкесінше басқа барша түрлері үшін оның жоғарылығы, міндетті. Ол биліктің басқа түрлеріне әсерін шектеп, оларды дұрыс шекараға қоюы немесе жойып жіберуі мүкін;
- Жалпыға бірдей, көшілік т. б. Бұл саяси биліктің барша қоғам атынан құқық негізі арқылы әрекет ететінін білдіреді;
- Ел шекарасында билік етудің күштері мен басқа құралдарын пайдаланудағы жиынтық;
- Жалпы мемлекеттік орталық ( билік етуші органдар жүйесі ) шешім қабылдауын жүзеге асыратын моноорталық;
- Басып алу үшін пайдаланатын құралдардың кең спектрі.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz