Академиялық кітапхананың сипаттамасы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1-Тарау Қазақстан Республикасы кітапханаларының ақпараттық
–библиографиялық қызметі.
1.1 Кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу және кітапхананың
бәсекелестілікке қабілеттілік жолдары.
1.2 Кітапханаларда ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету
әдістемесін ұйымдастыру.
1.3 Саралаған ақпараттық –библиографиялық қызмет
1.4 Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі.
2-Тарау Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық кітапханасындағы
кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу.
2.1 Ұлттық Академиялық кітапхананың сипаттамасы.
2.2 Кітапханалық-библиографиялық жұмысты ұйымдастыру және жақсарту жолдары.
2.3 Құқықтық ақпарат-қызметі.
2.4 Кітапханаға автоматтандыру процесін енгізу.
3-Тарау Қазақстан Республикасы кітапханаларының келешекте дамуы.
3.1 Оқырмандармен жұмыс істеу жолдарын жақсарту.
4-Тарау Кітапханаларда еңбек орынын ұйымдастыру және қауіпсіздікті сақтау
жолдары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Қосымшалар
Кіріспе
Кез келген мәдениеттілік дәрежесінің өлшеуіші секілді анықтауыш сөздер
болады. Мәселен, алмандар (немістер); Халықтың мәдени деңгейін су мен
сабынды пайдалану мөлшерімен есептеуге болады,- дейді екен. Өздерінің
тприхи даму ерекшелігіне сәйкес , әрбір ұлт мәдениеттілік дегеннің
баламасын түрліше пайымдауы, тпбиғи нәрсе. Ал, 5асырлар бойы білімге
шөліркеген қазақ ұлтының қасиет тұтар ең үлкен қазынасын-кітап, кітапхана
десек, ағат кетпейміз.
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпараттық, білім беру және мәдени-
ағарту қызметінің негізі болып табылды.
Жаңа мыңжылдықта кітапханалардың қайта жанданып, өзгеруінің арқасында
кітапханалар мәдени мекемелер арасында жоғары дәрежеге ие болуда.
Егемендігімізге қол жеткізіп, мемлекет болып қалыптасу жылдар кезеңінде
ақпараттық технологиялық қатты дамуы арқылы , әлем мәдениеттер саласындағы
кітапханаларымыздың бір-біріне әсерін тигізіп күшейген заман десем
артықшылығы жоқ.
Себебі,Отанымыздың есігі әлемге айқара ашылып, жақсы-жаман ақпаратты
халықымыздың құлағы есітіп, көзімен көріп, және оқып әр адам өзінше
қабылдауда .Бірақ, қоғамға оның қандай әсері болып тұр? Ол, меніңше, үлкен
сұрақ. Бұл да, жаңа-жаңа тәй-тәй басып қаз тұра бастаған мемлектімізге
үлкен сын.
Мысалы: Қаталап, шөлдеп келе жатқан адамды бірден суға қоя берсең, өліп
кетуі мүмкін. Қазіргі уақытта бұрынғыдай цензура жоқ. Қарапайым халық осы
деңгейді білсе де жеткілікті-деп артығын қырқып, шығартпай қоятындарда бар.
Дәуірлеген Демоератия. Ал, бабалар өсиетіне қарасақ Заманың түлкі болса,
тазы болып шап-деп тегін айтпаған болар.
Қазақ деген текті халық, сонау ежелден кең-байтақ жерді ұстап, өзінің том-
том кітапқа жететін, өзге елдер ғибрат алып, өнеге тұтатындай дәстүрі бар.
Сөз өнерін пір тұтқан батыр, намысты халықпыз. Ұл-қызын мәпелеп өсіріп, тең
көрген. Туа біткен ұлын ұлағатты, қызын инабатты болуға баулыған
қазағымыздың бекзаттылығы кешегі күнге дейін, Қадыр ақын жазғандай абақтысы
болмаған. Барлық істі сөзбен шешкн. Кезінде бабаларымыздың басы компьютер,
кеуделері алтын, шежірелерді жүрегінде ұстап, суырып салып айта бергенін
десем артық айтпаймын. Адамды абақтыға жаппай, ұрып-соқпай, жанына уытты
сөз тауып, тезге салып отырған халқымыздың тілінің соншалықты бай,
құдіреттілігі, ұлтымыздың даналығы ұлылығының белгісі.
Еліміздің осы қасиеттерін, сөзіміздің басында айтылған тасқын
ақпараттар арасынан әлем ақпараттарының озығы мен өрнектеп, халықымызға бұл
күндері жан-кештілікпен қызмет жасап отырған біздің кітапханаларымызды
Латын-американдық жазушы Борхес Ваше представление о рае?-деген
сұраққа Это-библиотека-деп жауап беріпті [4,3 б]. Шын мәнінде жазушы
дұрыс баға берген. Кітапханаларымыз өзінің дәстүрлі жұмысын сақтай отырып,
басқ да қызметтерімен байыта түсіп, халықымызға еңбек жасауда:
Осы күндері кітапхана қызметкерлері Егеменді Қазақстанның ілгерілеушілік
саясатына, мемлекетіміздің нығайа түсуіне Қазақстанды мекендеген бүкіл
ұлттарды мәдениетінің өркендеп өсуіне, тілдерінің дамуына, ұлтаралық
татулықты орнықтыра түсуі ерелі еңбек етуде. Сондай ақ қазақтың арғы мұрасы
насихаттауға, орыстанған ұрпағымызға тоқтау салуға, дәстүрлі мәдениетімізді
бүкіл әлем мәдениетінің озық үлгілерімен өрнектеп жаңғыртуға да кұш жігерін
аяанбай қызмет көрсетіп отыр. Оқырмандарымыздың қоғамдық санасы мен, рухани
ахуалының қалыптасуына, ұрпақ тәрбиесіне, білімділігінің арттыруына , ұлт
мүддесін үйлестіретін тарихи жазбалармен жұмыста, ғылыми және
әдебиайналымдағы құнды кітаптарды жинастыруда, кітапханалардағы бай
мұраларды халыққа жүйелі, кәсіби түрде жеткізуде де еңбектері зор айтсам
артықшылығы жоқ;
Сондай-ақ Елдестірмек-елшіден деп бабаларымыз айтқандай елшіліктермен
мәдени, әдеби байланыстардың жандануына. Мемлекет тарапынан берілетін
қаржыдан басқа, қаржы көздерінде табу мақсатында көркейіп, кітапханаларының
нығайтуына бірлесе қызмет жасауға баулуда..
Кітапхананың атқарып отырған қызметі ұшан-теңіз. Бұл жұмыстар, өте
күрделі істер және бір күндік шаруа емес, әрі баяулылықты да ұнатпайтын игі
істер.
Елімізде кітапханларға күніне мыңдаған оқырмадар келіп, өздерінің
біліктілігін арттыру мақсатында түрлі кітаптар, мерзімді басылымдар, басқа
да ақпараттық құжаттар алып отырады. Олардың баспасөз шығармаларына деген
сұранымдарымен талап-тілектері, оқыған кітаптарды түсіну қабілеттері мен
кітапханалық-библиографиялық білім дәрежелері әр деңгейде екендігін
кітапхана мамандары еркін айыра біледі.
Осы себепті, кітапханаларымыздың қазіргі кезеңдегі орнына ресми статусын
байланыстырып, тек бір жақты қарап баға беру орынсыз деп түсінемін.
Ал, кітапханаларымыздың бүгінгі күн талабына сай болуы, біріншіден,
тұрақты және жігерлі ізденушіліктің арқасында жұмысты табысты түрде
қамтамасыз ету болса, екіншіден, тиянақты, шындық және жедел түрде ақпарат
беру мақсатында, пайдаланушыларды қанағаттандыру деп есептеймін.
Себебі, қазіргі заманның кітапханалар жүйесі- бұл тек мәдени-демалу
мекеме ғана болмай, әрі іскерлік ақпарат орталығы болу керек. Бірақта, осы
түсінікті сөзді біле тұра кейбір демократияшылдар: Неге? ақпараттық
қызмет бірінші орында тұрады,- деген сауалдар айтып жүргені бәрімізге
мәлім.
Осы тұрғыда, менің түсүнуімше, бүгінгі нарықтық демократиялық жедел даму
жүйесінде ақпаратсыз экономиканың, ғылымның, білімнің дамуы , нәтижелі
саясаттың болуы, тіпті ақпаратсыз өмір жоқ екендігін мойындай білу,
ақпаратсыз жұмыс істеу дегеніміз-бұл бір білмегендігмізге жатады. Бұған ,
бір ғана мысал. Қазіргі пайдаланушылардың мақсаты, кітапханадан тек
библиографиялық әдебиеттер тізімін алу ғана емес, керісінше сұрақтарына
тиісті, әрі тиянақты түрде дұрыс жауап алу болып есептеледі.
Сондықтан, ілгергі уақытта кітапханаларымыздың беделін арттыру, әрі
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 мемлекттің кітапханалар қатарына
кіру, бәсекелестілікке қабілеттілігін жетілдіру мақсатында кітапханалық-
библиографиялық қызметте кездесетін өзекті, әрі күрделі мәселелерді
аналитикалық пен болжам, әлеуметтік зерттеу мен талдау, басқа да мүмкіндігі
бар жолдар арқылы шешуді осы дипломдық жұмысымда ұсынып отырмын.
Екіншіден адамзат өмірінің табалдырығын атаған ХХІ ғасырымыз жаңа
технологияның қарқынды дамуымен ерекшеленген уақытында кітапханалардың
алдында жедел даму , белсенділікті арттыру , әрі бірнеше басымдықтар арқылы
халықаралық экономикалық жобаларған белсене қатысу жолымен
кітапханаларымызды халықаралық стандарттар тобына енгізілсе, кітапханаларға
деген көз қарас өзгеріп пайдаланушылар тобының көбейуі сөзсіз.
1-Тарау Қазақстан Республикасының кітапханаларының ақпараттық-
библиографиялық қызметі.
1.1 кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу және кітапхананың
бәсекелестілікке қабілеттілік жолдары.
Ақпараттық-библиографиялық қызмет әмбебап ғылыми кітапханалардың негізгі
қызметтерінің біріне жатады. Отандық және шетелдік басылымдардың барлығы
ғылым салаларынан үлкен қор жинақтап, соған сай, сан-салалы анықтама-
іздену аппаратын жасап, олар ғылымға республиканың халық шаруашылығы,
әдебиеті мен мәдениетіне қызмет етуіне арналған ақпараттық және кітапхана-
библиографиялық жұмыстың негізін құрайды. Қазақстанның әмбебап ғылыми
кітапханалары алғашқы күндерінен бастап аймақтардағы ақпараттық-
библиографиялық жұмысты ұйымдастырушы орталық болып келеді.
Қазір ғылыми- ақпарат қоғам өмірінде жаңа мәнге ие болып отыр. Өйткені,
ғылымның қарқынды дамуы, оның жаңа салаларын, соған сай жаңа пәндерді
дүниеге келтірді. Сөйтіп, баспа, өнімдері көбейіп кетті. Бұл қажеттілікті
қанағаттандыруды әрі күрделендіріп, әрі қиындатып жіберді. Соған
қарамастан, ғылыми- техникалық прогресстің әрі қарай даму үшін сан-салалы
мамандарды дайындап шығару басты шартқа айналды.
Әмбебап ғылыми кітапханалардың қоры мен анықтама аппаратының және барлық
салалық мамандарға, кітапханалық-библиографиялық қызмет көрсетуді
ұйымдастыратын бірыңғай ғылыми кітапханалар желісінің ұйым буыны болып
саналады. Сөйтіп, қызметінде олар жетекші буыны бір түрі болды. Қызмет
атқару барысында олар кітапханалардың салалық шектелуін ұшырамауына, әрі
олардың өзара байланысының нығайуына күш салады.
Әмбебап ғылыми кітапханалардың басты оқырмандары –ғылыми қызметкерлер,
халық шаруашылығының, әдебиет пен мәдениеттің мамандары. Айталық,
Республикалық Ұлттық кітапхананың бірінші жылғы оқырмандар құрамын
талдасақ, осыған көз жеткізер едік. Ал, облыстық кітапханаларда маман
оқырмандар орта есеппен 30-35 пайыз. Олардың ішіндегі басым көпшілігі
инженерлік-техникалық қызметкерлер- орташа 30 пайыз және мұғалімдер 27
пайызды құрайды.
Жоғары және арнаулы орта оқу орындары студенттерімен оқушылары
оқырмандардың басты тобын құрайды. Олардың саны 35-50 пайыз шамасында. Ал,
жұмысшылар оқырмандардың 10-20 пайызын құрайды. Бұл соңғы топ өзінің құрамы-
білімі, мамандығы, шеберлігі, жасы т.б. бойынша да біркелкі еместігін
аңғардым.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының орталық кітапханасының
оқырмандары-ғылыми қызметкерлер, жоғары оқу орындарының оқушылары,
аспиранттар, инженерлік-техникалық қызметкерлер. Кейбір деректерге қарасам,
республикалық ғылыми-техникалық кітапхананың оқырмандарының басым көпшілігі
инженерлік-техникалық қызметкерлер мен өнеркәсіптік мекемелердің
жұмысшылары екендігне көзім жетті.
Олар, кітапханаға конструкторлық және жобалық талдауларына сай,
өндірістік мәселелерді шешуге орай, жаңашылдық пен өнертапқыштыққа
байланысты сұраныммен келеді.
Оқырмандар санының үздіксіз өсуі және олардың талап-тілектерінің әр алуан
болуы кітапханалардың қызмет көрсетуді ұйымдастыруының жаңа жолдарын
іздестіріп, бұл жұмысты бүтіндей дифференциациялдауды қажет етеді. Бұл
принцип, әсіресе, Республикалық Ұлттық кітапхананың жұмыс барысында
көрінді. Олар, жаңа талапқа сай қызмет саласын тереңдетіп, әрі мамандандыра
жүргізу үшін арнайы бөлімдер, оқу залдарын, кітап беру кафедраларын
ұйымдастырды. Оқырмандарға арналған мұндай оқу залдарының саны 20-ға
жетіпті.
Олардың екеуі әмбебап: бірі ғылым докторлары мен профессорларға және
әкімшілік қызметкерлеріне, екіншісі 1,2 курс студенттеріне, колледждер мен
мектептердің оқушыларына қызмет көрсетуге арналған. Сонымен қатар, арнаулы
бөлімдердің оқу залдарыда бар, оларда өнер кітаптары, шет елдік әдебиеттер,
сирек кітаптар мен қолжазбалар, ғылыми-әдістемелік (кітапханаьану
әдебиеттері) әдебиеттер шоғырланған. Бұған қоса мерзімді шығармалар,
анықтама-ақпараттық библиография басылымдары, топтап-өңдеу материалдары,
диссертациялар, жаңа түскен әдебиеттер залы бар.
Оқырмандар тілегіне орай оқу залдарында қосымша қор ұйымдастырылған.
Шетел тілдерінде оқып үйрену мақсатымен қажетті техникалық бұйымдармен
жабдықталған лингофондық зал ашылған.
Өнер бөлімінде оқырмандар әдебиеттерді оқумен қатар арнайы кабинеттерге
кіріп, музыкалық жазылымдарды тыңдауға да кабинеттерге кіріп, музыкалық
жазылымдарды тыңдауға да мүмкіндік туғызылған. Осы жерде музыкалық
шығармаларды ұлттық жәнне басқа аспаптарда орындауға болатындай арнайы
бөлімдер жабдықталған.
Сонымен қатар сан алуан оқырмандар пайдаланатын ғылыми кітаптардың
абонементі, кітапханалық және халықаралық абонемент бөлімдері жұмыс
істейді. Көпшілік жұмыстар бөлімінің қызметкерлері конференц залда үзбей
баспасөз конфернециялары, жаңа кітаптардың тұсаукесерін, әртүрлі кездесу
кештерін өткізіп отырады.
Қызмет көрсетудің негізгі процестері механикаландырылған және
автоматтандырылған. Әдебиеттерге тапсырыс, кітап сақтау бөліміне
пневматикалық почта арқылы 7 секундта жетеді. Кітаптарды тасымалдау үшін
көтерме-транспорттық механизмдер пайдаланылады. Залдардағы жарық таблосының
көмегімен оқырмандар өз талабының орындалуы туралы хабар алып отырады.
Оқырманның іздеген материалдары кітапханада болмаса, анықтама жүйесіне
жүгінеді. Бұл бюроның міндеті, іздеп отырған әдебиет қаладағы қандай
кітапханада бар екені туралы анықтама береді және оқырманды сол кітапханаға
жібереді, немесе кітапхана арқылы , абонемент арқылы сұрау салады.
Репрография мен микроильмдер бөлімі оқырмандар тілегіне сай жинақтардағы
журнал мен газеттердегі мақалалардың, чертеж т.б. материалдардың фото
көшірмесін дайындап береді.
Қызмет етуді осылайша ұйымдастыру, ғалымдардың және халық шаруашылығы
мамандарының кітаптарға, мерзімді басылымдар мен шығармаларға,
авторфереттарға, ноталарға, граммпластинкаларға және басқа ақпарат
көздеріне деген сұранымдарын толығымен, әрі уақтылы қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Орталықтың кітапханаларда оқырмандарға дифференцияалды қызмет
ұйымдастырылады. Оларда арнайы бөлімдер құрылып, ақпараттық және
библиографиялық, кітапханалық абонемент қызметі көрсетіледі.
Қазіргі кезде саралап қызмет етудің мейлінше прогресшіл формасы-ақпаратты
іріктеп тарту жүйесі. Кітапхана ең алдымен әкімшілік қызметкерлеріне,
кәсіпорындар мен мекемелердің басшыларына, ғалымдар мен жетекші мамандарға,
өндіріс озаттарын ақпаратты қызмет көрсетеді. Осы бағыттағы жұмыстар барлық
облыста да жүргізіледі.
Өнеркәсіп орындарының, транспорт, ғылыми-өндірістік бірлестіктердің
мамандарына ақпараттық қызметті Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана,
ал вуыл шаруашылығы мамандарына республикалық ғылыми ауыл шаруашылығы
кітапханасы жүргізеді. Бұл кітапханалардың қызметтерінің көрнекті
жүргізілуі туралы ақпаратты Ұлттық Академиялық кітапхананың
дереккөздерінен көруге болды. Сондай-ақ, кітапханалардың қызметінде
көрнекті орынды анықтама-библиографиялық жұмыстарға қатты назар аударылады.
Қазақстандағы ғылыми-зерттеу мекемелерінің, ғалымдардың, мамандардың
талабына сай анықтамалар, көрмелер, ақпарат күндерін ұйымдастырады.
Ғылыми-техникалық революция жағдайында кітапханалардың, әсіресе ғылыми-
техникалық кітапханалардың жұмысында бағалы ақпараттарды оқырмандарға дер
кезінде жеткізудің маңызы зор. Бұл міндетті орындауда кітапханалар дәстүрлі
(библиографиялық анықтама, кеңес, көрме, шолу т.б.) әдістемелер, он
күндіктер мен айлықтар, сондай-ақ Мамандар күні мен Ақпарат күнін
ұйымдастырады, радио, теледидар, баспа арқылы хабарлап отырады.
Республика бойынша жаңа түскен әдебиеттерге тақырыптық, салалық,
ақпараттық тізімдер, бюллетеньдер шығару, әдебиеттерді насихаттаудың
негізгі құралы болып отыр. Оның көп тараған формаларының бірі-ақпараттық
бюлетеньдер шығару. Әдетте, бұл бюллетеньдерде жаңа кітаптар туралы
мәліметтер беріледі, алайда көптеген арнаулы кітапханаларда өзге құжаттар
(патенттік және нормативтік-техникалық әдебиеттер және т.б) туралы да
мәліметтер енгізілген.
Ірі ғылыми кітапханаларға түсетін әдебиет көлемінің көп болуына
байланысты білім саласы бойынша маңызды кітаптарды хабарлайды. Мысалы,
Республикалық Ұлттық кітапхана Қазақстан туралы жаңа әдебиеттер,
Мәдениет және өнер саласы бойынша жаңа әдебиеттер, Жаңа қоғамдық-саяси
әдебиеттер атты бюллетеньдер шығарады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым
академиясының Орталық кітапханасы Орталық кітапханаға түскен жаңа
кітаптар атты бюллетень шығарып отырады.
1.2 Кітапханаларда ақпараттық- библиографиялық қызмет көрсету әдістемесін
ұйымдастыру.
Білім ордасы –кітапханаға бүгінгі таңда қойылып отырған талаптар мынадай:
экономика, озық тәжірибе жөніндегі, еңбек ерлері туралы, халық
шаруашылығындағы жаңалықтар туралы әдебиет оқушыға жетіп, пайдалы болуға
тиіс.
Ғылыми-техникалық жедел даму өзгерістері жағдайында кітапханалардың
жұмысын, әсіресе ғылыми-техникалық кітапханалардың жұмысын бағалы ақпарат
өз адресатына дер кезінде жететіндей етіп құру қажеттілікті талап етеді.
Бұл міндетті барлық типтегі және барлық жүйедегі кітапханалардың ақпараттық-
библиографиялық қызметті жүзеге асыруы керек.
Ал, ақпараттық –библиографиялық қызмет көрсету-кітапхананың
библиографиялық жұмысындағы жетекші бағыттардың бірі, әрі қоғамдық
практиканың әр түрлі сфераларын ақпаратпен қамтамасыз етудің жалпы
жүйесіндегі маңызды буыны. Оның негізгі мақсаты-оқырмандарға ғылыми және
өндірістік қызмет үшін қажет болатын жаңа шыққан құжаттар туралы үнемі
хабарлап отыру болып есептеледі. Қазіргі уақытта ақпарттық –библиографиялық
қызмет көрсету әр түрлі типтегі кітапханаларда (соның ішінде бұқаралық
кітапханаларда да) кең дамуда.
Ақпараттық-библиографиялық қызметтің сипатын, ауқымы мен мазмұнын тек
кітапхананың типі ғана емес, сонымен қатар тұтынушыларға көрсетілген
өндірістік және ғылыми ақпарат қызметінің өндірістік және ғылыми ақпарат
қызметінің ерешелігі, кітапхананың материалдық және кадрлар жөніндегі
мүмкіндіктері анықтайды.
Мысалы, бұқаралық және арнаулы кітапханалардың жұмысында тым елеулі
айырмашылықтар бар. Бұқаралық кітапханалар оқырмандарының алун түрлі
құрамы, қызмет көрсетілетін аймақта сан салалы кәсіпторындар мен ұйымдардың
(соның ішінде өзінің ақпарат қызметі мен кітапханасы барларының ) болуы,
материалдық және кадрлар жөніндегі мүмкіндіктерін анықтайды.
Мысалы, бұқаралық және арнаулы кітапханалардың жұмысында тым елеулі
айырмашылықтар бар. Бұқаралық кітапханалар оқырмандарының алуан түрлі
құрамы, қызмет көрсетілетін аймақта сан-салалы кәсіпорындр мен ұйымдардың
(соның ішінде өзінің ақпараттық қызметі мен кітапханасы барларының) болуы,
материалдық және кадрлар жөніндегі мүмкіндіктерінің біршама аз болуы
кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметіне елеулі әсер етеді.
Бұқаралық кітапханалардан өзгешелігі сол, арнаулы кітапханалар (ғылыми-
өндірістік бірлестіктердің, ғылыми-зерттеу институттарының, өнеркәсіп
орындарының және басқаларының кітапханалары) тікелей нақты ұжыммен
байланысты болды, ал ол ұжымдық ақпарат қажеттерін шешетін ғылыми және
(немесе) өндірістік міндеттер шеңбері шектейді.
Бір жағынан, мұның өзі ақпараттық –библиографиялық қызметті ұйымдастыруды
жеңлдетеді, өйткені оның ауқымы абоненттерінің саны мен тақырыптық
диапозоны тұрғысынан ақпараттық қажетті тарылтады.
Екінші жағынан, ақпараттық жұмыстың терең мамандырылуын, ол жұмыстың
зерттеулерін, конструкторлық талдамаларын учаскеде жаңа техника мен озық
технологияның енгізілуімен қарай байланыстырылуын талап етеді.
Кітапханалардың жұмыс практикасында ақпараттық- библиографиялық қызметтің
негізгі 2 түрі қалыптасқан, олар мыналар:
- сараланбаған (жаппай), тұтынушылардың белгілі бір тобын
бағдарланбаған және олардың нақты ақпараттық қажеттерін ескермейтін
түрі ( басқаша айтқанда, сұрақсыз қызмет көрсету);
- сараланған (жеке немесе топтық), жеке оқырманың немесе белгілі бір
мамандар тобының үнемі жасалып отыратын (ұзақ мерзімді) талап
–тілектеріне, немесе қажеттеріне сәйкес жүзеге асырылатын түрі.
Жаппай ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету. Жаппай библиографиялық
ақпарат кітапхана қорына түсетін әдебиетті насихаттау құралдарының бірі
болып табылады. Оның көп тараған формаларның бірі –ақпараттық бюлетеньдер
шығару, бұл бюллетеньдер кітапханаға түскен басылымдар туралы мәліметтердің
белгілі бір тәртіппен (көбінесе жүйелі түрде) орналасады.
Әдетте, бұл бюллетеньдерде тек кітаптар туралы мәліметтер беріледі,
алайда көптеген арнаулы кітапханалар өзге құжат түрлері (патенттік және
нормативті-техникалық әдебиет, есептер және т.т.) туралы да мәліметтерді
енгізеді. Көтеген кітапханалар библиографиялық (саралау) схемасының
индексін қояды, яғни оны оқушылар сұрағанда іздеп табуды жеңілдетеді.
Бюллетеньдерге қойылатын маңызды талаптардың бірі- оларды жедел басып
шығару және ақпарат интервалын (әдебиеттің кітапханаға түсуі мен оның
кезекті бюллетеньде көрсетілуінің арасындағы уақытты) мейлінше азайту.
Бюллетеньдерді арасына бір жарым айдан аспайтын ақпарат интервалмен ай
сайын шығарып тұру мейлінше дұрыс деп саналады.
Жаңа түскен әдебиетті бюллетень шығару арқылы хабарауды қазіргі уақытта
жоғары оқу орындарының ғылыми-зерттеу мекемелерінің, әдетте, өзінің
полиграфиялық базасы бар кәсіпорындардың кітапханалары жүзеге асырады.
Бюллетеньдер тиісті мекемелердің ішінде (бөлімдер, кафедралар, йехтар
бойынша), сондай-ақ ғылыми-өндірістік бірлестіктер мен фирмалардың құрамына
кіретін кәсіпорындарға таратылады.
Орталықтандырылған кітапханалар жүйесінің орталық кітапханалары да
бюллетекньдер шығарады. Оларды орталық кітапханалар өздерінің филиалдарына
және қызметкөрсететін аймағындағы кейбір ұйымдар мен мекемелерге
жібереді.Өкінішке орай, орталықтандырылған кітапханалар жүйелерінің көбінде
өзінің полиграфиялық базасы жоқ болғандықтан, жергілікті баспаханалардың
қызметіне жүгінуге мәжбүр болды. Мұның өзі, басылымдардың дер кезінде
шығуына теріс әсер етуде. Дегенмен, кейбір орталықтандырылған кітапханалар
жүйесінің тәжірибесіне назар аударуға лайық, олар өз бюллетеньдерін
аудандық газетке қосымша ретінде шығарып, таратуды меңгерген. Бұл
басылымның жедел шығуына және ақпарат берілетін адамдар тобын (іс жүзінде
газетті жаздырып алушылардың бәрі) едәуір кеңейтуге мүмкіндік береді.
Бюллетеньдер шығаруға мүмкіндігі жоқ шағын кітапханалар да жаңа түскен
әдебиеттер тізімін машинкаға басып, әдетте, берілетін үстел жанына іліп
қояды.
Кейде тізім орнына картотека жасап, әдебиет берілетін үселге немесе
каталогтардың жанына қойылады.
Ірі ғылыми кітапханаларға түсетін әдебиет көлемінің көп болуы
бюллетеньдер шығаруға едәуір еңбек жұмсауды талап етеді. Сондықтан,
көптеген әмбебап ғылыми (облыстық, өлкелік, республикалық) кітапханалар осы
кітапхана үшін, білім саласына қажетті неғұрлым маңызды кейбір
әдебиеттердің ғана түскенін хабарлайтын бюллетеньдер шығарумен шектеледі.
Бірқатар кітапханалар басқа да арнаулы (медициналық, ауыл шаруашылық)
кітапханалармен бірлеіп салалық бюллетеньдерде шығарады.
Кезінде, кітапханалар, әсіресе бұқаралық кітапханалар әдебиетті
насихаттау үшін жаңа түскен әдебиетке ауызша шолуды белсенді түрде
пайдаланып келді. Ондай шолуларды, менімше абонементте көп оқырмандар
жиналған кезде өткізілсе нәтижелі болар деп ойлаймын. Бірақ, бұл әдістің
оқырмандармен тікелей сөйлесу сияқты артықшылықтарына қарамастан, жалпы
алғанда тиімділігі шамалы болуы мүмкін. Өйткені, аудиторияның ерекшеліктері
ескерілмейді.Сондықтан жаңа түскен әдебиеттің бәріне шолу жасаудың орнына,
әдетте, белгілі бір оқырмандар топтарының қажеттеріне арналған тақырыптық
шолулар өткізіліп отырылса нәтижелі болады.
Көптеген кітапханалар жаңа түскен әдебиеттерді хабарлау үшін бұқаралық
ақпарат арналарын пайдаланады. Көптеген кітапханалар осы кезде жергілікті
газеттермен, аймақтың экономикалық саласымен тығыз байланысуы қажет.
Жекелеген кітапханалар газет беттерінде тұрақты рубрикалар жүргізіп отырып,
оларда өздерінің қорына түскен неғұрлым қызғылықты кітаптар туралы
мәліметтер жариялапа отырса оқырмандар саны арттыруы мүмкін. Арнаулы
кітапханалар жоғары оқу орындарына, ғылыми-техникалық институттардың,
кәсіпорындардың көп тиражды газеттерінің беттерінде нақ осындай
библиографиялық материалдарды жиі жариялап отырсабасылымдар айналымы өсіп
оқырмандар қатары да көбейер еді.
Сондай ақ, кітапханалар библиографиялық ақпарат үшін радио мен
телевизияның мүмкіндіктерін күнделікті қызметте кеңірек пайдаланса, бұл да
кітапхана қызметінде нәтижеге жетудің бір резерві. Радио мен телевизия
арқылы аптаның белгіленген күндерінде арнаулы бір уақытта үнемі жаңа
кітаптар жайлы беріліп отырылса библиографиялық ақпараттық пәрменділігін
арттыру шарттарының бірі болып табылады да екіншіден, пайдаланушылар
дағдыланып, мұндай хабарларды уақытында күтіп отырады. Ал, радио мен
телевизияның библиографиялық бағдарламаларына мейлінше алуан түрлі
қызғушылық жарнамалық жобаларды енгізіп отырса, бұл да септігін тигізеді.
Библиографтар жаңа түскен әдебиет туралы хабарлаумен қатар белгілі бір
кәсіп адамдарына арналған тақырыптық шолулар, журналдарда жарияланған
материалдарға шолуларды да көзден тыс қалдырмауы керектігін өз тәжірибемді
талай кездестіріп отырам. Баршаға белгілі ғалым типтес әр түрлі ақпарттық
басылымдар (реферативтік журналдар ) туралы әңгімелер циклын ұйымдастыраду
да қажеттілік деп санаймын.
Ақпарат күндерін, Мамандар күндерін байқау көрмелер өткізу кітапхана
оқырмандарын жаңа түскен әдебиеттер мен таныстырудың тиімді түрлерінің бірі
болып табылады. Ғылыми-техникалық кітапханаларда пайда болған, бұл жұмыс
түрлері қазіргі уақытта барлық кітапханалар саласында кең таралып отыр,
өйткені, мұндай жағдайда оқырмандар кітапханаға түскен материалдармен
тікелей танысуға мүмкіндік алады.
Ақпарат күні- жаңа түскен әдебиетті, оған қосымша библиографиялық
материалдарды да үнемі көрсетіп отырудың қолайлы бір түрі. Ақпарат күнін
өткізу мерзімі түсіп тұратын әдебиет мөлшерін байланысты. Әдебиет аз
түсетін кітапханаларда ол айына бір рет, ал кейбір әдебиет көп түсетін ірі
ғылыми кітапханаларда ай сайын, немесе апта сайын өткізілсе де артықшылығы
жоқ деп түсінемін. Ақпарат күнтері айдың алдын ала белгіленген күнінде
(күндерінде) өткізіліп отырылуын қажет етеді.
Кітапхан Ақпарат күндері туралы оқырмандарға, ұйымдар мен мекемелерге
плакаттар, жергілікті радио және жергілікті баспасөз арқылы, сондай-ақ
арнаулы хабарлама-хаттар жіберу арқылы хабарлайды. Арнайлы
кітапханаларда Ақпарат күндеріне (жоғары оқу орындарының кітапханаларында-
Кафедра күндері) мекеме (кәсіпорын) әкімшілігінің тағайындауымен өз
бөлімшесі мен кітапхананың (ақпарат қызметі) арасында үнемі байланысы болып
жүретін хабарламашы, яғни маман міндетті түрде қатысады.
Жаңа түскен әдебиет әдетте кітапхананың оқу залында көрсетіледі. Жаңадан
түскен материалдардың бәрі өздерінің мазмұнына қарай білімінің негізгі
салалары бойынша топтарға іріктеліп, столдарға жайылады. Библиографиялық
ақпарат деретемелері де (ағымдарға және ретроспективтік көрсеткіштер,
бүкілодақтық кітап палатасының және басқа ақпарат органдарының
карточкалары) олардың мазмұнына сәйкес іріктеліп алынып, бастапқы
құжаттармен қатар қойылуы керек. Кітапхана қызметкерлері қатысушылардан
өздері таңдап алған материалдарға өтінім жинауды ұйымдастырып, ақыл-
кеңестер береді, мәселеге байланысты әдебиет көрсетілген библиографиялық
деректемлермен танысудың қажеттігін ескертеді.
Мамандар күні-қызмет көрсетудің көпшілік түрі болып табылады. Онда
бастапқы құжаттарды тікелей көрсету ісі ғылым мен техника жетістіктерін
насихаттаужөніндегі басқа да шаралармен ұштастырылады. Мамандар күн
сипаты мен мақсаты жөнінен жаппай және топтық ақпараттық-библиографиялық
қызмет арасында аралық орын алады. Атының өзі көрсетіліп отырғандай, ол
белгілі дәрежедегі мамандар (экономистер, механиктер, мұғалімдер және т.т.)
үшін ұйымдастырылады. Оған кәсіпорын мамандары міндетті түрде
қатыстырылады.
Қызмет көрсетудің бұл түрін облыстық кітапханалармен бірлесе отырып,
аймақтық ақпарат органдары мейлінше кеңінен қолдануы қажет деп түсінемін.
Соңғы жылдары мен басшылық істеп отырған Уәлиханов аудандық кітапханалар
жүйесі аймақтық ақпарат аудан органдарымен бірлесе отырып, ауыл шаруашылық
қызметкерлеріне арнап екі айда бір рет Мамандар күндерін өткізуді жүзеге
асыруда орын алып отыр. Мамандар күнін өткізу кітапхана мен ақпарат
органының екі жақтық жылдық жұмыс жоспарында келісіліп көрсетіп, нақты
мерзімдері туралы жауаптылар мүдделігін де нақтылаймыз. Содан барып нақты
мерзім жақындарда кәсіпорындар мен ұйымдарға хабарлау тәжірибеленді.
Сондай ақ, кітапханалар мамандары Мамандар күндеріне арнап қызмет
көрсетілетін мекемелер (кәсіпорындар) қызметкерлерінің кәсіптік мүдделеріне
сәйкес бастапқы және қайталама құжаттарды да іріктеп дайындап отырады.
Егер Мамандар күні осы категориядағы қызметкерлер үшін бірінші рет
өткізіліп, ал әдебиет ретроспективтік әдіспен, қайталап өткізіліп отырса,
онда келесі күн тек жаңа түскен әдебиет бойынша іріктеліп алынады. Инженер-
кураторлардың көмегімен іріктеліп алынған бастапқы және қайталама
документтерді көрсетумен қатар, Мамандар күніне таңдап алынған
проблематика бойынша лекциялар оқу, техникалық фильмдер көрсету енгізіледі
және міндетті түрде негігі әдебиетке библиографиялық шолу жасалады.
Шаралардың мұндай комплексі және мамандардың бір-бірімен тікелей қарым-
қатынас жасау мүмкіндігі (қарым қатынастың ресми емес арнасы) Мамандар
күнін ғылым мен техниканың ең жаңа жетістіктері мен өндірістік озық
тәжірибені таратудың мейлінше тиімді құралына айналдырады.
Бұған маманның тапсырмасы бойынша көлемі шағын құжаттардың көшірмелерін
алу, немесе көшіруге болмайтын материалдарды жергілікті кітапханалық
абонемент арқылы жедел жіберу мүмкіндігін де пайдаланады.
Тиісті салалар немесе актуальды проблемалар бойынша қорда бар
документтермен тікелей таныстыру үшін кітапханалар байқау-көрмелер
ұйымдастырады. Тек, жаңа түскен әдебиетпен таныстыратын Ақпарат
күндерінен айырмашылығы сол-байқау көрмелерде ретроспективтік әдіспен
іріктеліп алынған әдебиет қойылады.
Ірі ғылыми кітапханалар (соның ішінде әмбебапты кітапханарда)
кәсіпорындармен және мекемелермен шарт жасасып, көшпелі байқау- көрмелер
ұйымдастырады, оларды осы кәсіпорынның кітапханасынан алынған әдебиет қоса
көрсетіледі. Кейде мұндай байқау-көрмелерде құжаттардың белгілі бір түрлері
(мысалы, авторлық куәліктен мен патенттер жөніндегі өнертабыстарының
сипаттамалары) ғана қойылады. Байқау- көрмелерге осы тақырып жөніндегі,
көрмеге қойылмаған мақалалар туралы қосымша мәліметтер алуға мүмкіншілік
беретін тиісті библиографиялық деректемелер міндетті түрде енгіледі.
Аудандық орталық кітапхана үйлестіріп отыратын орталық болып саналады, ол
мамандарға өндірістік міндеттерді шешуде, біліктілігін арттыруда, озық
тәжірибемен таныстыруда, аудан еңбекшілерінің жалпы мәдени ой-өрісін
кеңейтуде көмек көрсету жөніндегі ақпараттық жұмысты жүзеге асырады.
Мұнда ақпараттық жұмыс басқа ведомстволардвң кітапханалармен және өз
филиалдарымен бірлесе отырып, аудандық орталық кітапхана жасаған Ауданның
кәсіпорындарына, ұйымдарына, мекемелеріне ақпараттық қызмет көрсетудің
біртұтас үйлестіру жоспары бойынша жүргізіледі. Жоспарда өз кітапханасы
және техникалық ақпарат органдары жоқ ұйымдар мен кәсіпорындарға ерекше
көңіл бөлінген, оларға кітапханалар бекітіліп, ақпараттардың тақырыбы мен
олардың мерзіміберілуі тиіс.
Сонымен, ақпараттық-библиографиялық қызмет барысында көрсету
әдістемелерді ұйымдастыру негізгі мақсаты түрлі ақпарат мәтіндері көздерін
әдістеме\лік жұмыста қолдана білудің арқасында пайдаланушылардың
кітапханаға деген қызығушылығын арттыру болса, екінші жағы кітапхана
қызметкерлердің менеджерлік тиімді белсенділіктері көтеріліп, халықтың
кітапханаға деген сенімі қалыптасады деп түсінемін.
1.3 Сараланған ақпараттық-библиографиялық қызмет
Қазіргі уақытта саралап қызмет көрсетуді ұйымдастыруға зор көңіл бөлініп
отыр. Бірінші рет ол ғылыми-техникалық кітапханалар жүйесінде туды, сонан
соң олардың медициналық кітапханалар жүйесінде қолданыла бастады.
Сараланған ақпараттық –библиографиялық қызмет түрлерінің одан әрі дамуы
мен жетілдірілуі елімізде ақпараттық процестерді механикаландыру мен
автоманттандыру құралдарының енгізілуіне байланысты.
Арнаулы кітапханаларда бұл қызмет түрінің пайда болып, тез дамуына
олардың ғылыми-өндірістік коллективтермен тікелей байланысы және осыдан
туындайтын, олар шешетін нақты міндеттерді ақпаратпен қамтамасыз ету
қажеттігі себепші болды. Ақпаратты тұтынушылардың біршама тұрақты құрамы
және олардың кәсіптік ақпараттық қажеттері тақырыбының айқын болуы арнаулы
кітапханаларда саралап қызмет көрсктудің дамуына қолайлы жағдай жасады.
Әмбебапты (мысалы, облыстық) кітапханалар жағдайында оқырмандар құрамының
біртекті болмауы және олардың кәсіптік талап-тілектерінің алуан түрлі
болуы салдарынан саралап қызмет көрсетуді ұйымдастыру-әлдеқайда қиын іс.
Алайда, қазіргі жағдайда тек әмбебапты ғылыми кітапханалар ғана емес,
сонымен қатар жекелеген бұқаралық кітапханалар да (әсіресе
орталықтандырылған кітапханалар жүйелері) сараланған ақпараттық
–библиографиялық қызметтің әр түрлі түрлерін пайдаланады.
Саралап қызмет көрсетудің мәні мынаған келіп саяды: партиялық және
мемлекеттік органдарда, ғылыми мекемелерде, жобалау-конструкьорлық
ұйымдарда, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық кәсіпорындарында, оқу орындарында
жұмыс істейтін мамандар өздерінің кәсіптік қызметіне қажеттідокументті,
жаңа ақпарат дерекемелері туралы мәліметтерді үнемі алып отыруы керек. Бұл
деректемелердің шығуын қадағалап отыру мамандардың өздеріне жыл өткен сайын
қиындай түсуде. Қажетті ақпаратты өз бетінше іздестіру кейде маманның жалпы
жұмыс уақытының 30-40 пайызын алады. Кітапханалар мен ақпарат қызметінің
маңызды міндеттерінің бірі-мамандарға барлық қажетті деректемлер туралы
қажетінше толық мәліметтер бере отырып, олардың уақытты мейлінше аз
жұмысап, жаңа шыққан әдебиетті қадағалап отыру мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Саралап қызмет көрсетуге жекелеген маман да, сол сияқты ақпарат қажет
етуі тақырып орталығымен сипатталатын бір топ адамдар да абонент болып
алады.Керісінше жекелеп және топтап қызмет көрсетіледі.
Саралап қызмет көрсету өте тиімді, бірақ еңбекті өте көп қажет етеді,
мұның өзі кітапхананың ақпараттық қызметін ақпаратты тұтынушлардың бәріне
бірдей таратуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан, сараланған библиографиялық
ақпарат беруді ұйымдастыруда қызмет көрсетілетін мамандар тобын анықтау,
айқындаушы кезең болып табылады. Кітапхананың ақпарат қызметі ең алдымен
әкімшілік қызметкерлеріне кәсіпорындар мен мекемелердің басшыларына,
ғалымдар мен жетекші мамандарға, өндіріс жаңашылдары мен озаттарына
көрсетілуге тиіс. Жек- дара және топтық абоненттердің саны мен олардың
құрамын кітапхана жергілікті жағдайлар мен өзәнәң мүмкіндіктерін ескере
отырып анықтайды. Мысалы, әмбебап ғылымикітапханаларда маман оқырмандар
санының көптігінен және олардың ақпаратты қажет етуінің тақырыптық
диапозонның кеңділігінен жеке абоненттерге қызмет көрсету мүмкіндігі тым
шектеулі. Сондықтан оларда жаңа түскен әдебиеттің тақырыптық тізімдерін
жіберу жолымен жүргізілетін топтық (коллективтік) қызмет көрсету мейлінше
кең тараған.
Ғылыми- өндірістік коллективтермен тікелей байланысты арнаулы
кітапханалардың абоненттерінде бірінші кезекте мекемелер мен
кәсіпорындардың әкімшілік қызметкерлері, бөлімше басшылары, жетекші ғылыми
және инженер-техник қызметкерлер, өндіріс озаттары, сондай-ақ тиісті
бөлімшелердің жекелеген коллективтері тұруы қажет.
Облыстық, аудандық кітапханалар абоненттердің (әсіресе ауыл шаруашылығы
мамандарының) территориялық жағынан шалғайда жатқандығы және олармен
тікелей байланыстың жоқтығы салдарынан мамандардың кәсіптік қызметінің
жалпы сипатына сүйене отырып, информациялық талаптардың бағдарын өздері
белгілеуге тиісті болды.
Жұымстың жаңа формалары мен әдістерін іздестіру барысында Күршім
кітапханалары аудандық орталық кітапханасының қызмет көрсету бөлімі жаңынан
ауыл шаруашылығы қызметкерлеріне қызмет көрсетк және өнер жөніндегі әдебиет
секторларын ұйымдастырды. Ауыл шаруашылығы қызметкерлеріне қызмет көрсеті
секторының негігі міндеті-аудандық аграрлық-өнеркәсіптік комплекстің
өндірістік жоспарларын орындауына жәрдемдесу.
Саралап қызмет көрсетудің басқа бір бағыты- мұғалімдерге көмектесу
жұмысы. Бұл жұмыс аудандық оқу бөлімімен бірлесіп жоспарланады, жалпы білім
беретін және кәсіптік мектептер жөніндегі жаңа реформаның негізінде болып
жатқан жаңалықтар хабарланып отырады. Оқырман- мұғалімдерге Мектеп
оқушыларын әскери-патриоттықтәрбие беру, Бастауыш сыныптардағы тәрбие
ісінің әдістемесі деген және т.б. тақырыптар бойынша жеке ақпарат беріп
тұрады.
Оқытушыларға арналған ақпараттық тізімдерді жасау мен тарату арқылы
топтан ақпарат беру жүзеге асырылады, ал Жаңа кітаптар деген бюллетень
аудан орталығындағы мектептерде ілініп қойылып отырылса абзал.
Мұғалімдердің қаңтар және тамыз кеңестері кезінде Мұғалімдер күнін
өткізіп, онда ашық байқаулар мен Мұғалімдерге арналған библиография
шолуында әдебиетті көптеп қою дәстүрге айналған жөн болар еді.
Жастарға қызмет көрсетуде де нақ осындай саралау әдісі жүзеге асырылса
нұр үстіне нұр жабылары күмәнсіз. Мысалы, Қазақстан ұлттық акедемиялық
кітапханасында осыған байланысты жас оқырмандарға арналған қызмет көрсету
бөлімінде жас өспірімдер кафедрасы ашылған. Ол кітапхана төңірегінде
мектептердің 617 жас оқырмандарына қызмет көрсетеді.Олар үш топқа
бөлінген: жұмысшы жастар, сырттан оқитын жастар және мектеп оқушылары
топтары деп аталады.
Осыған орай, ұлттық тәлім-тәрбие беруде мынандай бағыттарда жұмыс
жүргізілуде:
1. Ұлттық тәлім тәрбие қағидаларын басшылыққа ала отырып, бала қиялына
әсер етіп бойына ізгіліктерді ұялататын, адаға тән жақсы мінез құлықтарды
уағыздайтын, сонымен бірге жаман, жат қылықтардан аулақ болуға шақыратын
тәрбиенің аса қажетті ұлтық үлгілері-ерліктер туралы ертегілер дана
халқымыздың тобықтай түйіні борлып табылатын мақал-мәтелдер, бала
мінезінің, оның дүние танымдық болымысының қалыптасуына өсіп жетілуіне
тигізетін ықпалы зор тыным сөздер, нақыл сөздер, шешендік сөздер,
тәрбиелік мәні бар өлең жырлар, аңыз-әңгімелер туралы ұсыныстар табуға
болады.
Ал, өзім басшылық етіп жүрген аудандық орталық кітапхана Ел Президентінің
Қазақстан-2030 бағдарламасында ХХІ-ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін
емес. Халықты салауатты да сауатты өмірге бағытауымыз керек деген сөздері
бүгінгі ұрпақ , ертенгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға
міндеттелген тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен
тәрбиенің өз мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғанын біле отырып
біздің де кітапхананың осы тұрғыды ерекше. Біз де әр ай-сайын тәлім
тәрбиеге байланысты түрлі іс шаралар өткізіліп тұрады. Соған мысал іретінде
Ұрпақтан-Ұрпаққа жеткен асыл мұра деген әдістемелік материялды ұсынып
отырмын. Қосымша 1
1.4 Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі
Қазіргі кезде саралап қызмет көрсетудің мейлінше прогресшіл формасы-
жоғарыда аталған ақпаратты іріктеп тарату жүйесі. Ол ақпарат органдарында
пайда болып, кең тараиды, алайда оның негізіне дәстүрлі жеке-даражәне
топтық ақпарат беруге тән принциптер алынған. Сондықтан ақпаратты іріктеп
тарату жүйесін кітапхананың өз ішінде пайда болған сараланған ақпараттық-
библиографиялық қызметтің жетілдірілген түрі ретінде қарастырған жөн.
Ақпаратты іріктеп таратудың дәстүрлі түрінің айырмашылығы ақпаратты
тұтынушылармен арада тұрақты жұмыс істейтін (көбіне формаға келтірілген)
кәрі байланыс болатындығында.
Ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын, абоненттердің шағын
санына қызмет ететін жүйесі үшін кітапхана білімінің белгілі бір тар
саласын қамтитын арнаулы рубрикалар жасайды. Ақпаратты тұтынушылар
өздерінің кәсіптік ақпараттық қажеттеріне сәйкес келетін рубрикаларды
көрсетеді. әдетте, әрбір пәндік рубрикаға шартты санды код беріледі, оларға
құжаттар жүйесіне енгізілетін тұтынушылардың талап-тілектері де
индекстендіріледі. Мұның өзі абоненттерге жіберілетін карточкалардың
қажетті санын анықтауды жеңілдетеді.
Ақпаратты іріктептаратудың автоманттандырылған жүйесінің жұмыс істеу
принцпін осынау тым оңайлатып түсіндірудің өзінен-ақ оларды жасауға әр
түрлі саланың жоғарғы білікті мамандары (кітапхана қызметкерлері,
лингвистер, математиктер және т.т.) орасан зор кү-жігер жұмсайды деген
қорытынды жасау қиын емес. Автоманнадыру барлық процестердің технологиясын
елеулі түрде өзгертеді, документтер жүйесіне енгізілетін талап-тілектерді
өңдеумен де айналысатын библиографияны іріктеп таратудың автоматтандырылған
жүйесін жасау коллективтік және жекедара абоненттердің өте көбіне қызмет
көрсететін (бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін) және енгізілетін
библиографиялық ақпарат массиві де соншалықты көп болатын ірі кітапханалар
мен ақпараттық орталықтарда ғана экономикалық жағынан өзін өзі ақтайды.
Әдетте ақпаратты іріктеп таратудың автоманнадырылған жүйелерінің бәрі басқа
да (атап айтқанда, информациялық басылымдарды ретроспективтік іздестіру,
әзірлеу және шығару ) кіші жүйелері бар интегралды автоматтандырылған
жүйенің бір бөлімі (кіші жүйесі) болып табылады.
Ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын жүйесіне де,
автоматтандырылған жүйесіне де қойылатын талап-абоненттерге жеткізілетін
библиографиялық ақпарттық мейлінше толық болуы.
Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі үшін бастапқы құжаттардың режесі туралы
мәселенің елеулі маңызы бар.Қолмен атқарылатын көптееген жүйлерде
абоненттерге библиографиялық сипаттамамен қатар реферат немес аннотация бар
хабар жіберіледі. Мұның өзі абоненттердің құжаттар мазмұнына жақсылап
бағдар алуына жәрдемдеседі және кітапхана жалған сұрау салуды азайтады.
Штатта білікті маман болса, ақпаратты арату жүйесіне енгізілгенде
документтерге дербес реферат және аннотация беруге болды. Сондықтан
ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын жүйелері көпшілігінің қызмет
көрсетуші адамдары, әдетте, тиісті салалардыңақпараттық қызметінің
библиографтары мен мамандарынан тұрады. Алайда мұның өзі ақпаратты іріктеп
тарату жүйесі кітапхана негізінде тек ақпарат қызметі болғанда ғана
құрылады деген сөз емес. Библиографтардың білікті кадрлары болса, іс
жүзінде кез келген кітапхананың ақпарат берудің дәстүрлі формасынан
ақпаратты таңдап тарату тәртібімен қызмет көрсетуге көшуге мүмкіндігі бар.
Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі тұрақты жұмыс істейтін кері байланыс
болуын қажет етеді, ол жағдайда абонент әрбір библиографиялық хабарға жауап
қайырып отырады. Осы мақсатпен абоненттерге библиографиялық ақпарат арнаулы
карточкалар жібереді, онда кері байланыс құралы қызметін атқаратын жыртылып
алынатын талон болады.
Ақпараттық-библиографиялық қызметтің тиімділігіне баға беру. Ақпараттық –
библиографиялық қызметті жетілдіру мақсатында пайдаланып жүрген түрлердің
практикалық тиімділігін мен дұрыс екенін үнемі тексеріп отыру қажет.
Ақпаратты таңдап тарату жүйесінде ғана кері байланыс талондарына талдау
жасау негізінде баға беру мүмкіндігі туады. Ақпараттық-библиографиялық
қызметтің дәстүрлі түрлерінің тиімділігін бағалауда істің жайы едәуір
қиындайды. Өйткені оларда кері байланыс әдетте тұтынушының өзіне кітапхана
хабарлаған құжатты сұратуында ғана көрінеді, бірақ тұтынушының өзіне түскен
әрбір библиографиялық хабарға баға беруін қамтамасыз етпейді. Оның үстіне,
қосымша сұрау салуға тиісті емес , өйткені оқырман өзіне кітапхана
хабарлаған документте басқа жолмен де алуы мүмкін. Сондықтан,
кітапханаларға ара-тұра абоненттермен өзінің хабарласу жүесі арқылы тікелей
байланыс жасауға, арнаулы сұрау қойылған листок немесеқұжаттар анкета
жіберуге тиісті.
Осыған жауаптарды талдай отырып, олар өз жұмысына қажетті түзетулер
енгізуі тиіс.
ХҺабарлаудың бұқаралық формалырының әдебиетке сұранымға ықпарын әдебиет
беру процесінде байқауға болады.
Мәселен, жаңа түскен әдебиет бюллетенін жібергеннен кейін әдетте жаңа
әдебиетті сұраушының артқаны байқалады. Берілген немесе заказ алынған
материалдардың тұрғысынан алғанда Ақпарат күндерінің, тиімділігін есептеп
шығаруға болады, ал есеп міндетті түрде жүргізіліп, әрбір кітапханада үнемі
талдау жасалып отыруға тиіс.
Ал, ХХІ ғасырдың ақпарат ғасыры екенін ескерсек, кітапхана
пайдаланушыларын, әсіресе жастарды жан жақты толық, жедел ақпаратпен
қамтамтамасыз ету біздің басты міндетіміз емес пе?!
Олай болса, біздің (өзім туралы) үлкен буынды жастарды ретсіз сынай
бермей, жастардың алдын орағытып отыруымы да қажет секілді. Айталық, олар
сағаттап, тіпті кейде тәуліктеп алдынан шықпай қоятын интернет жүйесіне
ұлттық тарихымыздан, мәдениетіміз бен ауыз әдебиетімізден сыр шертетін
рухани қазыналарымызды ұдайы түрде енгізіп отыруымыз қажет деп ойлаймын.
Бұл мәселе ақпаратты іріктеп тарату жүйесіндегі жоғары технологиялар арқылы
орындалуы тиіс. Яғни кітапханаларда міндеті түрде РАБИС бағдарламасының
Каталогизатор, Ізденіс тапсырыс модульдері орнатылуын талап етеді.
Келешекте әсіресе селолық аудандық кітапханада осы бағдарламаларды орнатса
бәсекелестілікке қабілеттілік артырар еді. Екіншіден, оқырмандардың
ақпраттық ресурстармен алмасу мүмкін және жаңа технолигияларға негізделген
кітапхана-библиографиялық процестерін автоматтандыру жүйесіне қосуға ,
оқырмандарға көрсетілетін қызметті жетілдіруге және жастардың кітапхана
деген көзқарасы мен бетбұрысын жақсартуға жасалған, нақты қадам екендігін
анықтайды.
Менің пайымдауымша ілгері уақытта кітапхана қызметінің сапасы мен
дәрежесі, ондағы кітап қорының санымен емес, кітап қорының ақпараттық
құндылығымен оның жаңаруымен және еліміздің ортақ ақпараттық саласына
қосылу мүмкіндігіне байланысты болатындығын, әр қашан назардан шығармауымыз
қажет деп ойлаймын. Елімізде кітапханаларға күніне мыңдаған оқырмандар
келіп, өздерінің біліктілігін арттыру мақсатында түрлі кіттаптар, мерзімді
басылымдар, басқа да ақпараттық құжаттар алып отырады. Олардың баспасөз
шығармалығына деген сұранымдарымен талап-тілектері, оқыған кітаптарды
түсіну қабілеттері мен кітапханалық-библиографиялық білім дәрежелері әр
деңгейде екендігін кітапхана мамандары еркін айыра біледі.
Осы себепті, кітапханаларымыздың қазіргі кезеңдегі орнына ресми
статусын байланыстырып, тек бір жақты қарап баға орынсыз деп түсінемін.
Ал, кітапханаларымыздың бүгінгі күн талабына сай болуы, біріншіден,
тұрақты және жігерлі ізденушіліктің арқасында жұмысты табысты түрде
қамтамасыз ету болса, екіншіден, тиянақты, шындық және жедел түрде ақпарат
беру мақсатында, пайдалауышларды қанағаттандыру деп есептеймін.
Себебі, қазіргі заманның кітапханалар жүйесі-бұл тек мәдени-демалу
мекеме ғана болмай, әрі іскерлік ақпарат орталығы болуы керек. Бірақта, осы
түсінікті сөзді біле тұра кейбір демократияшылдар: Неге? ақпараттық
қызмет бірінші орында тұрады-деген сауалдар айтып жүргені бәрімізге мәлім.
Осы тұрғыда, менің түсүнуімше, бүгінгі нарықтық демократиялық жедел даму
жүйесінде ақпаратсыз экономиканың, ғылымның, білімнің дамуы, нәтижелі
саясаттың болуы, тіпті ақпаратсыз өмір жоқ екендігін мойындай білуіміз
керек. Өйткені, ақпаратсыз үйрене білу, ақпаратсыз жұмыс істей білу
дегеніміз-бұл білмегендкке жатады. Бұған, бір ғана мысал. Қазіргі
пайдаланушылардың мақсаты, кітапханада тек библиографиялық әдебиеттер
тізімін алу ғана емес, керісінше сұрақтарына тиісті, әрі тиянақты түрде
дұрыс жауап алу болып есептеледі.
Сондықтан, ілгергі уақытта кітапханаларымыздың беделін арттыру, әрі
дамыған 50 мемлекеттің кітапханалар қатарына ену, бәсекелестілікке
қабілеттілігін жетілдіру мақсатында кітапханалық-библиографиялық қызметте
кездесетін өзекті әрі күрделі мәселелерді аналитикалық тану мен болжам,
әлеуметтік зерттеу мен талдау, басқа да мүмкіндігі бар жолдар арқылы шешуді
осы дипломдық жұмысымда ұсынып отырмын.
Себебі, жаңа мақсаттар мен ауқымды міндеттер тұрғысынан алып қарағанда
Қазақстан Республикасының кітапханалар жүйесі халқымыздың рухани талап-
тілегін қанағаттандыруға қаптал жететін әрні ұшан теңіз дүние деуге болады.
Екіншіден, бүгінгі кітапханаларымыз, өзінің алдағы кездегі көпшілік
арасындағы ұйымдастыру жұмыстарының барысында халықтар арасындағы достық
пен ынтымақты, ата заңымыз- Конституциямызды, еліміздің рәміздерін, құқылық
мемлекетіміздің әлуметтік, экономикалық және мәдениеттің жедел дамуын
көпшіліктің құлағына, санасына мықтап құя беруге нақтылы әрі нәтижелі
насиқаттауды іске асыруымыз керек. Сонда ғана біздің кітапханалар мемлекет
пен халық алдында беделдері көтеріледі деп түсінемін. Және кітапхана
тарапындағы кейбір ауыртпалықтарды жеңудің идеолгиялық парыздарына
өзіміздің үлесіміздің қосылғаны деп еркін айтуға болады.
Үшіншіден, мұнан 10 жыл бұрын қаржының ойдағыдай бөлінбеуіне байланысты
көптеген кітапханалар жабылғанды. Ал, қазіргі жедел даму, модернизациялау,
кітапхананың дамуына тиімді жүйе құру, сапалық серпілісін алға бастырумен
жұмыстарын жүзеге асыру кезеңі жеткен уақытта мекмлектіміздің Ұлттық
Акедемия кітапхана тәжірибесіне сүене отырып, кітапханалық-библиографиялық
қызметте түбегейлі ізденумен талдау және зертеу арқылы кітапхана жұмысын
жанғыртуға зор мүмкіншіліктер бар екендігін дәлелдеуге қолға алдым.
2- Тарау. Қазақстан Республикасының Ұлттық Академиялық кітапханасының
кітапханалық-библиографиялық қызметін зерттеу
2.1 Академиялық кітапхананың сипаттамасы.
Ұлттық Академиялық кітапхананың орналасқан аумағы скамамен 14500 шаршы
метрді алып жатқан бес қабатты ғиамарт Астана қаласында орналасқан.
Ресми құрылғы кезі –Үкіметтің 2004 жылғы 23 сәуірдегі қаулысына сәйкес.
Содан бергі әр күні қарбалас түрлі жұмысқа толы. Білікті мамандар саланың
бүге-шігесін зерттеу мақсатымен көршілес елдерге дейін ат терлетіп барып
қайтып отыр. Олардың озық жобаларын алып, жастарымыз сол үлгілерді бүгінде
кітапхана қабырғасынан алып оқып үйрену үстінде. Қазіргі кезде қазақстан
кітапханалары халықаралық стандарт талаптарына сай ИСО сериясы 9000 сапа
менеджменті жүйесін енгізуде көптеген іс-шаралар атқарылуда.
Ақпараттық білім беру орталығының кітапханалық-ақпарттық қызмет көрсету
саласындағы стратегиялық мақсаты оқу үрдісін ақпаратпен қамтамасыз ету,
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды енгізе отырып оқытудың жүйесінде
кітапханалық қызметті іске асыруда.
Жинақталған мол тәжірибе мен кәсіби мамандар потенциалы Ақпараттық білім
беру орталығының сапа менеджмент жүйесін ұйымдастырудың жаңа деңгейіне
көшуіне мүмкіндк беруде.
Қызметкерлер біліктілігінің жоғарғы деңгейі мен олардың білімі мен
іскерлік қасиеттерін дұрыс пайдалана білу кітапхана қызметінің тиімділігін
айқындайды. Сондықтан да, мамандар біліктілігін жоғарылату жүйесін
жетілдіру мәселесі бірінші кезекті тұрған қажеттілік. Осы тұрғыда 2005 жылы
қызметкерлердің біліктілігін арттыру және қайта даярлау жұмысының екі
кезеңі өтті.
Бірінші-ақпарат кеңістігінде кітапхана мен кітапханашының рөлін қайта
қарауға бағытталған оқу.
Екінші- қызметкерлерді жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана білуге
кәсіби, тәжірибелік даярлау.
Кітапханашылардың кәсіби түсінігін өзгерту, оларды қалыптасқан ойлау
дағдысынан арылту және де жаңа идеяларды дұрыс қабылдау білуі, мен ақпарат
жүйесін дамытуы халықаралық жобасына қатысуына көмектесті. Халықаралық
жобаға қатысу өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1-Тарау Қазақстан Республикасы кітапханаларының ақпараттық
–библиографиялық қызметі.
1.1 Кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу және кітапхананың
бәсекелестілікке қабілеттілік жолдары.
1.2 Кітапханаларда ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету
әдістемесін ұйымдастыру.
1.3 Саралаған ақпараттық –библиографиялық қызмет
1.4 Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі.
2-Тарау Қазақстан Республикасы Ұлттық Академиялық кітапханасындағы
кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу.
2.1 Ұлттық Академиялық кітапхананың сипаттамасы.
2.2 Кітапханалық-библиографиялық жұмысты ұйымдастыру және жақсарту жолдары.
2.3 Құқықтық ақпарат-қызметі.
2.4 Кітапханаға автоматтандыру процесін енгізу.
3-Тарау Қазақстан Республикасы кітапханаларының келешекте дамуы.
3.1 Оқырмандармен жұмыс істеу жолдарын жақсарту.
4-Тарау Кітапханаларда еңбек орынын ұйымдастыру және қауіпсіздікті сақтау
жолдары.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Қосымшалар
Кіріспе
Кез келген мәдениеттілік дәрежесінің өлшеуіші секілді анықтауыш сөздер
болады. Мәселен, алмандар (немістер); Халықтың мәдени деңгейін су мен
сабынды пайдалану мөлшерімен есептеуге болады,- дейді екен. Өздерінің
тприхи даму ерекшелігіне сәйкес , әрбір ұлт мәдениеттілік дегеннің
баламасын түрліше пайымдауы, тпбиғи нәрсе. Ал, 5асырлар бойы білімге
шөліркеген қазақ ұлтының қасиет тұтар ең үлкен қазынасын-кітап, кітапхана
десек, ағат кетпейміз.
Кітапхана ісі мәдениет саласы ретінде ақпараттық, білім беру және мәдени-
ағарту қызметінің негізі болып табылды.
Жаңа мыңжылдықта кітапханалардың қайта жанданып, өзгеруінің арқасында
кітапханалар мәдени мекемелер арасында жоғары дәрежеге ие болуда.
Егемендігімізге қол жеткізіп, мемлекет болып қалыптасу жылдар кезеңінде
ақпараттық технологиялық қатты дамуы арқылы , әлем мәдениеттер саласындағы
кітапханаларымыздың бір-біріне әсерін тигізіп күшейген заман десем
артықшылығы жоқ.
Себебі,Отанымыздың есігі әлемге айқара ашылып, жақсы-жаман ақпаратты
халықымыздың құлағы есітіп, көзімен көріп, және оқып әр адам өзінше
қабылдауда .Бірақ, қоғамға оның қандай әсері болып тұр? Ол, меніңше, үлкен
сұрақ. Бұл да, жаңа-жаңа тәй-тәй басып қаз тұра бастаған мемлектімізге
үлкен сын.
Мысалы: Қаталап, шөлдеп келе жатқан адамды бірден суға қоя берсең, өліп
кетуі мүмкін. Қазіргі уақытта бұрынғыдай цензура жоқ. Қарапайым халық осы
деңгейді білсе де жеткілікті-деп артығын қырқып, шығартпай қоятындарда бар.
Дәуірлеген Демоератия. Ал, бабалар өсиетіне қарасақ Заманың түлкі болса,
тазы болып шап-деп тегін айтпаған болар.
Қазақ деген текті халық, сонау ежелден кең-байтақ жерді ұстап, өзінің том-
том кітапқа жететін, өзге елдер ғибрат алып, өнеге тұтатындай дәстүрі бар.
Сөз өнерін пір тұтқан батыр, намысты халықпыз. Ұл-қызын мәпелеп өсіріп, тең
көрген. Туа біткен ұлын ұлағатты, қызын инабатты болуға баулыған
қазағымыздың бекзаттылығы кешегі күнге дейін, Қадыр ақын жазғандай абақтысы
болмаған. Барлық істі сөзбен шешкн. Кезінде бабаларымыздың басы компьютер,
кеуделері алтын, шежірелерді жүрегінде ұстап, суырып салып айта бергенін
десем артық айтпаймын. Адамды абақтыға жаппай, ұрып-соқпай, жанына уытты
сөз тауып, тезге салып отырған халқымыздың тілінің соншалықты бай,
құдіреттілігі, ұлтымыздың даналығы ұлылығының белгісі.
Еліміздің осы қасиеттерін, сөзіміздің басында айтылған тасқын
ақпараттар арасынан әлем ақпараттарының озығы мен өрнектеп, халықымызға бұл
күндері жан-кештілікпен қызмет жасап отырған біздің кітапханаларымызды
Латын-американдық жазушы Борхес Ваше представление о рае?-деген
сұраққа Это-библиотека-деп жауап беріпті [4,3 б]. Шын мәнінде жазушы
дұрыс баға берген. Кітапханаларымыз өзінің дәстүрлі жұмысын сақтай отырып,
басқ да қызметтерімен байыта түсіп, халықымызға еңбек жасауда:
Осы күндері кітапхана қызметкерлері Егеменді Қазақстанның ілгерілеушілік
саясатына, мемлекетіміздің нығайа түсуіне Қазақстанды мекендеген бүкіл
ұлттарды мәдениетінің өркендеп өсуіне, тілдерінің дамуына, ұлтаралық
татулықты орнықтыра түсуі ерелі еңбек етуде. Сондай ақ қазақтың арғы мұрасы
насихаттауға, орыстанған ұрпағымызға тоқтау салуға, дәстүрлі мәдениетімізді
бүкіл әлем мәдениетінің озық үлгілерімен өрнектеп жаңғыртуға да кұш жігерін
аяанбай қызмет көрсетіп отыр. Оқырмандарымыздың қоғамдық санасы мен, рухани
ахуалының қалыптасуына, ұрпақ тәрбиесіне, білімділігінің арттыруына , ұлт
мүддесін үйлестіретін тарихи жазбалармен жұмыста, ғылыми және
әдебиайналымдағы құнды кітаптарды жинастыруда, кітапханалардағы бай
мұраларды халыққа жүйелі, кәсіби түрде жеткізуде де еңбектері зор айтсам
артықшылығы жоқ;
Сондай-ақ Елдестірмек-елшіден деп бабаларымыз айтқандай елшіліктермен
мәдени, әдеби байланыстардың жандануына. Мемлекет тарапынан берілетін
қаржыдан басқа, қаржы көздерінде табу мақсатында көркейіп, кітапханаларының
нығайтуына бірлесе қызмет жасауға баулуда..
Кітапхананың атқарып отырған қызметі ұшан-теңіз. Бұл жұмыстар, өте
күрделі істер және бір күндік шаруа емес, әрі баяулылықты да ұнатпайтын игі
істер.
Елімізде кітапханларға күніне мыңдаған оқырмадар келіп, өздерінің
біліктілігін арттыру мақсатында түрлі кітаптар, мерзімді басылымдар, басқа
да ақпараттық құжаттар алып отырады. Олардың баспасөз шығармаларына деген
сұранымдарымен талап-тілектері, оқыған кітаптарды түсіну қабілеттері мен
кітапханалық-библиографиялық білім дәрежелері әр деңгейде екендігін
кітапхана мамандары еркін айыра біледі.
Осы себепті, кітапханаларымыздың қазіргі кезеңдегі орнына ресми статусын
байланыстырып, тек бір жақты қарап баға беру орынсыз деп түсінемін.
Ал, кітапханаларымыздың бүгінгі күн талабына сай болуы, біріншіден,
тұрақты және жігерлі ізденушіліктің арқасында жұмысты табысты түрде
қамтамасыз ету болса, екіншіден, тиянақты, шындық және жедел түрде ақпарат
беру мақсатында, пайдаланушыларды қанағаттандыру деп есептеймін.
Себебі, қазіргі заманның кітапханалар жүйесі- бұл тек мәдени-демалу
мекеме ғана болмай, әрі іскерлік ақпарат орталығы болу керек. Бірақта, осы
түсінікті сөзді біле тұра кейбір демократияшылдар: Неге? ақпараттық
қызмет бірінші орында тұрады,- деген сауалдар айтып жүргені бәрімізге
мәлім.
Осы тұрғыда, менің түсүнуімше, бүгінгі нарықтық демократиялық жедел даму
жүйесінде ақпаратсыз экономиканың, ғылымның, білімнің дамуы , нәтижелі
саясаттың болуы, тіпті ақпаратсыз өмір жоқ екендігін мойындай білу,
ақпаратсыз жұмыс істеу дегеніміз-бұл бір білмегендігмізге жатады. Бұған ,
бір ғана мысал. Қазіргі пайдаланушылардың мақсаты, кітапханадан тек
библиографиялық әдебиеттер тізімін алу ғана емес, керісінше сұрақтарына
тиісті, әрі тиянақты түрде дұрыс жауап алу болып есептеледі.
Сондықтан, ілгергі уақытта кітапханаларымыздың беделін арттыру, әрі
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 мемлекттің кітапханалар қатарына
кіру, бәсекелестілікке қабілеттілігін жетілдіру мақсатында кітапханалық-
библиографиялық қызметте кездесетін өзекті, әрі күрделі мәселелерді
аналитикалық пен болжам, әлеуметтік зерттеу мен талдау, басқа да мүмкіндігі
бар жолдар арқылы шешуді осы дипломдық жұмысымда ұсынып отырмын.
Екіншіден адамзат өмірінің табалдырығын атаған ХХІ ғасырымыз жаңа
технологияның қарқынды дамуымен ерекшеленген уақытында кітапханалардың
алдында жедел даму , белсенділікті арттыру , әрі бірнеше басымдықтар арқылы
халықаралық экономикалық жобаларған белсене қатысу жолымен
кітапханаларымызды халықаралық стандарттар тобына енгізілсе, кітапханаларға
деген көз қарас өзгеріп пайдаланушылар тобының көбейуі сөзсіз.
1-Тарау Қазақстан Республикасының кітапханаларының ақпараттық-
библиографиялық қызметі.
1.1 кітапханалық-библиографиялық қызметті зерттеу және кітапхананың
бәсекелестілікке қабілеттілік жолдары.
Ақпараттық-библиографиялық қызмет әмбебап ғылыми кітапханалардың негізгі
қызметтерінің біріне жатады. Отандық және шетелдік басылымдардың барлығы
ғылым салаларынан үлкен қор жинақтап, соған сай, сан-салалы анықтама-
іздену аппаратын жасап, олар ғылымға республиканың халық шаруашылығы,
әдебиеті мен мәдениетіне қызмет етуіне арналған ақпараттық және кітапхана-
библиографиялық жұмыстың негізін құрайды. Қазақстанның әмбебап ғылыми
кітапханалары алғашқы күндерінен бастап аймақтардағы ақпараттық-
библиографиялық жұмысты ұйымдастырушы орталық болып келеді.
Қазір ғылыми- ақпарат қоғам өмірінде жаңа мәнге ие болып отыр. Өйткені,
ғылымның қарқынды дамуы, оның жаңа салаларын, соған сай жаңа пәндерді
дүниеге келтірді. Сөйтіп, баспа, өнімдері көбейіп кетті. Бұл қажеттілікті
қанағаттандыруды әрі күрделендіріп, әрі қиындатып жіберді. Соған
қарамастан, ғылыми- техникалық прогресстің әрі қарай даму үшін сан-салалы
мамандарды дайындап шығару басты шартқа айналды.
Әмбебап ғылыми кітапханалардың қоры мен анықтама аппаратының және барлық
салалық мамандарға, кітапханалық-библиографиялық қызмет көрсетуді
ұйымдастыратын бірыңғай ғылыми кітапханалар желісінің ұйым буыны болып
саналады. Сөйтіп, қызметінде олар жетекші буыны бір түрі болды. Қызмет
атқару барысында олар кітапханалардың салалық шектелуін ұшырамауына, әрі
олардың өзара байланысының нығайуына күш салады.
Әмбебап ғылыми кітапханалардың басты оқырмандары –ғылыми қызметкерлер,
халық шаруашылығының, әдебиет пен мәдениеттің мамандары. Айталық,
Республикалық Ұлттық кітапхананың бірінші жылғы оқырмандар құрамын
талдасақ, осыған көз жеткізер едік. Ал, облыстық кітапханаларда маман
оқырмандар орта есеппен 30-35 пайыз. Олардың ішіндегі басым көпшілігі
инженерлік-техникалық қызметкерлер- орташа 30 пайыз және мұғалімдер 27
пайызды құрайды.
Жоғары және арнаулы орта оқу орындары студенттерімен оқушылары
оқырмандардың басты тобын құрайды. Олардың саны 35-50 пайыз шамасында. Ал,
жұмысшылар оқырмандардың 10-20 пайызын құрайды. Бұл соңғы топ өзінің құрамы-
білімі, мамандығы, шеберлігі, жасы т.б. бойынша да біркелкі еместігін
аңғардым.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының орталық кітапханасының
оқырмандары-ғылыми қызметкерлер, жоғары оқу орындарының оқушылары,
аспиранттар, инженерлік-техникалық қызметкерлер. Кейбір деректерге қарасам,
республикалық ғылыми-техникалық кітапхананың оқырмандарының басым көпшілігі
инженерлік-техникалық қызметкерлер мен өнеркәсіптік мекемелердің
жұмысшылары екендігне көзім жетті.
Олар, кітапханаға конструкторлық және жобалық талдауларына сай,
өндірістік мәселелерді шешуге орай, жаңашылдық пен өнертапқыштыққа
байланысты сұраныммен келеді.
Оқырмандар санының үздіксіз өсуі және олардың талап-тілектерінің әр алуан
болуы кітапханалардың қызмет көрсетуді ұйымдастыруының жаңа жолдарын
іздестіріп, бұл жұмысты бүтіндей дифференциациялдауды қажет етеді. Бұл
принцип, әсіресе, Республикалық Ұлттық кітапхананың жұмыс барысында
көрінді. Олар, жаңа талапқа сай қызмет саласын тереңдетіп, әрі мамандандыра
жүргізу үшін арнайы бөлімдер, оқу залдарын, кітап беру кафедраларын
ұйымдастырды. Оқырмандарға арналған мұндай оқу залдарының саны 20-ға
жетіпті.
Олардың екеуі әмбебап: бірі ғылым докторлары мен профессорларға және
әкімшілік қызметкерлеріне, екіншісі 1,2 курс студенттеріне, колледждер мен
мектептердің оқушыларына қызмет көрсетуге арналған. Сонымен қатар, арнаулы
бөлімдердің оқу залдарыда бар, оларда өнер кітаптары, шет елдік әдебиеттер,
сирек кітаптар мен қолжазбалар, ғылыми-әдістемелік (кітапханаьану
әдебиеттері) әдебиеттер шоғырланған. Бұған қоса мерзімді шығармалар,
анықтама-ақпараттық библиография басылымдары, топтап-өңдеу материалдары,
диссертациялар, жаңа түскен әдебиеттер залы бар.
Оқырмандар тілегіне орай оқу залдарында қосымша қор ұйымдастырылған.
Шетел тілдерінде оқып үйрену мақсатымен қажетті техникалық бұйымдармен
жабдықталған лингофондық зал ашылған.
Өнер бөлімінде оқырмандар әдебиеттерді оқумен қатар арнайы кабинеттерге
кіріп, музыкалық жазылымдарды тыңдауға да кабинеттерге кіріп, музыкалық
жазылымдарды тыңдауға да мүмкіндік туғызылған. Осы жерде музыкалық
шығармаларды ұлттық жәнне басқа аспаптарда орындауға болатындай арнайы
бөлімдер жабдықталған.
Сонымен қатар сан алуан оқырмандар пайдаланатын ғылыми кітаптардың
абонементі, кітапханалық және халықаралық абонемент бөлімдері жұмыс
істейді. Көпшілік жұмыстар бөлімінің қызметкерлері конференц залда үзбей
баспасөз конфернециялары, жаңа кітаптардың тұсаукесерін, әртүрлі кездесу
кештерін өткізіп отырады.
Қызмет көрсетудің негізгі процестері механикаландырылған және
автоматтандырылған. Әдебиеттерге тапсырыс, кітап сақтау бөліміне
пневматикалық почта арқылы 7 секундта жетеді. Кітаптарды тасымалдау үшін
көтерме-транспорттық механизмдер пайдаланылады. Залдардағы жарық таблосының
көмегімен оқырмандар өз талабының орындалуы туралы хабар алып отырады.
Оқырманның іздеген материалдары кітапханада болмаса, анықтама жүйесіне
жүгінеді. Бұл бюроның міндеті, іздеп отырған әдебиет қаладағы қандай
кітапханада бар екені туралы анықтама береді және оқырманды сол кітапханаға
жібереді, немесе кітапхана арқылы , абонемент арқылы сұрау салады.
Репрография мен микроильмдер бөлімі оқырмандар тілегіне сай жинақтардағы
журнал мен газеттердегі мақалалардың, чертеж т.б. материалдардың фото
көшірмесін дайындап береді.
Қызмет етуді осылайша ұйымдастыру, ғалымдардың және халық шаруашылығы
мамандарының кітаптарға, мерзімді басылымдар мен шығармаларға,
авторфереттарға, ноталарға, граммпластинкаларға және басқа ақпарат
көздеріне деген сұранымдарын толығымен, әрі уақтылы қамтамасыз етуге
мүмкіндік береді.
Орталықтың кітапханаларда оқырмандарға дифференцияалды қызмет
ұйымдастырылады. Оларда арнайы бөлімдер құрылып, ақпараттық және
библиографиялық, кітапханалық абонемент қызметі көрсетіледі.
Қазіргі кезде саралап қызмет етудің мейлінше прогресшіл формасы-ақпаратты
іріктеп тарту жүйесі. Кітапхана ең алдымен әкімшілік қызметкерлеріне,
кәсіпорындар мен мекемелердің басшыларына, ғалымдар мен жетекші мамандарға,
өндіріс озаттарын ақпаратты қызмет көрсетеді. Осы бағыттағы жұмыстар барлық
облыста да жүргізіледі.
Өнеркәсіп орындарының, транспорт, ғылыми-өндірістік бірлестіктердің
мамандарына ақпараттық қызметті Республикалық ғылыми-техникалық кітапхана,
ал вуыл шаруашылығы мамандарына республикалық ғылыми ауыл шаруашылығы
кітапханасы жүргізеді. Бұл кітапханалардың қызметтерінің көрнекті
жүргізілуі туралы ақпаратты Ұлттық Академиялық кітапхананың
дереккөздерінен көруге болды. Сондай-ақ, кітапханалардың қызметінде
көрнекті орынды анықтама-библиографиялық жұмыстарға қатты назар аударылады.
Қазақстандағы ғылыми-зерттеу мекемелерінің, ғалымдардың, мамандардың
талабына сай анықтамалар, көрмелер, ақпарат күндерін ұйымдастырады.
Ғылыми-техникалық революция жағдайында кітапханалардың, әсіресе ғылыми-
техникалық кітапханалардың жұмысында бағалы ақпараттарды оқырмандарға дер
кезінде жеткізудің маңызы зор. Бұл міндетті орындауда кітапханалар дәстүрлі
(библиографиялық анықтама, кеңес, көрме, шолу т.б.) әдістемелер, он
күндіктер мен айлықтар, сондай-ақ Мамандар күні мен Ақпарат күнін
ұйымдастырады, радио, теледидар, баспа арқылы хабарлап отырады.
Республика бойынша жаңа түскен әдебиеттерге тақырыптық, салалық,
ақпараттық тізімдер, бюллетеньдер шығару, әдебиеттерді насихаттаудың
негізгі құралы болып отыр. Оның көп тараған формаларының бірі-ақпараттық
бюлетеньдер шығару. Әдетте, бұл бюллетеньдерде жаңа кітаптар туралы
мәліметтер беріледі, алайда көптеген арнаулы кітапханаларда өзге құжаттар
(патенттік және нормативтік-техникалық әдебиеттер және т.б) туралы да
мәліметтер енгізілген.
Ірі ғылыми кітапханаларға түсетін әдебиет көлемінің көп болуына
байланысты білім саласы бойынша маңызды кітаптарды хабарлайды. Мысалы,
Республикалық Ұлттық кітапхана Қазақстан туралы жаңа әдебиеттер,
Мәдениет және өнер саласы бойынша жаңа әдебиеттер, Жаңа қоғамдық-саяси
әдебиеттер атты бюллетеньдер шығарады. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым
академиясының Орталық кітапханасы Орталық кітапханаға түскен жаңа
кітаптар атты бюллетень шығарып отырады.
1.2 Кітапханаларда ақпараттық- библиографиялық қызмет көрсету әдістемесін
ұйымдастыру.
Білім ордасы –кітапханаға бүгінгі таңда қойылып отырған талаптар мынадай:
экономика, озық тәжірибе жөніндегі, еңбек ерлері туралы, халық
шаруашылығындағы жаңалықтар туралы әдебиет оқушыға жетіп, пайдалы болуға
тиіс.
Ғылыми-техникалық жедел даму өзгерістері жағдайында кітапханалардың
жұмысын, әсіресе ғылыми-техникалық кітапханалардың жұмысын бағалы ақпарат
өз адресатына дер кезінде жететіндей етіп құру қажеттілікті талап етеді.
Бұл міндетті барлық типтегі және барлық жүйедегі кітапханалардың ақпараттық-
библиографиялық қызметті жүзеге асыруы керек.
Ал, ақпараттық –библиографиялық қызмет көрсету-кітапхананың
библиографиялық жұмысындағы жетекші бағыттардың бірі, әрі қоғамдық
практиканың әр түрлі сфераларын ақпаратпен қамтамасыз етудің жалпы
жүйесіндегі маңызды буыны. Оның негізгі мақсаты-оқырмандарға ғылыми және
өндірістік қызмет үшін қажет болатын жаңа шыққан құжаттар туралы үнемі
хабарлап отыру болып есептеледі. Қазіргі уақытта ақпарттық –библиографиялық
қызмет көрсету әр түрлі типтегі кітапханаларда (соның ішінде бұқаралық
кітапханаларда да) кең дамуда.
Ақпараттық-библиографиялық қызметтің сипатын, ауқымы мен мазмұнын тек
кітапхананың типі ғана емес, сонымен қатар тұтынушыларға көрсетілген
өндірістік және ғылыми ақпарат қызметінің өндірістік және ғылыми ақпарат
қызметінің ерешелігі, кітапхананың материалдық және кадрлар жөніндегі
мүмкіндіктері анықтайды.
Мысалы, бұқаралық және арнаулы кітапханалардың жұмысында тым елеулі
айырмашылықтар бар. Бұқаралық кітапханалар оқырмандарының алун түрлі
құрамы, қызмет көрсетілетін аймақта сан салалы кәсіпторындар мен ұйымдардың
(соның ішінде өзінің ақпарат қызметі мен кітапханасы барларының ) болуы,
материалдық және кадрлар жөніндегі мүмкіндіктерін анықтайды.
Мысалы, бұқаралық және арнаулы кітапханалардың жұмысында тым елеулі
айырмашылықтар бар. Бұқаралық кітапханалар оқырмандарының алуан түрлі
құрамы, қызмет көрсетілетін аймақта сан-салалы кәсіпорындр мен ұйымдардың
(соның ішінде өзінің ақпараттық қызметі мен кітапханасы барларының) болуы,
материалдық және кадрлар жөніндегі мүмкіндіктерінің біршама аз болуы
кітапхананың ақпараттық-библиографиялық қызметіне елеулі әсер етеді.
Бұқаралық кітапханалардан өзгешелігі сол, арнаулы кітапханалар (ғылыми-
өндірістік бірлестіктердің, ғылыми-зерттеу институттарының, өнеркәсіп
орындарының және басқаларының кітапханалары) тікелей нақты ұжыммен
байланысты болды, ал ол ұжымдық ақпарат қажеттерін шешетін ғылыми және
(немесе) өндірістік міндеттер шеңбері шектейді.
Бір жағынан, мұның өзі ақпараттық –библиографиялық қызметті ұйымдастыруды
жеңлдетеді, өйткені оның ауқымы абоненттерінің саны мен тақырыптық
диапозоны тұрғысынан ақпараттық қажетті тарылтады.
Екінші жағынан, ақпараттық жұмыстың терең мамандырылуын, ол жұмыстың
зерттеулерін, конструкторлық талдамаларын учаскеде жаңа техника мен озық
технологияның енгізілуімен қарай байланыстырылуын талап етеді.
Кітапханалардың жұмыс практикасында ақпараттық- библиографиялық қызметтің
негізгі 2 түрі қалыптасқан, олар мыналар:
- сараланбаған (жаппай), тұтынушылардың белгілі бір тобын
бағдарланбаған және олардың нақты ақпараттық қажеттерін ескермейтін
түрі ( басқаша айтқанда, сұрақсыз қызмет көрсету);
- сараланған (жеке немесе топтық), жеке оқырманың немесе белгілі бір
мамандар тобының үнемі жасалып отыратын (ұзақ мерзімді) талап
–тілектеріне, немесе қажеттеріне сәйкес жүзеге асырылатын түрі.
Жаппай ақпараттық-библиографиялық қызмет көрсету. Жаппай библиографиялық
ақпарат кітапхана қорына түсетін әдебиетті насихаттау құралдарының бірі
болып табылады. Оның көп тараған формаларның бірі –ақпараттық бюлетеньдер
шығару, бұл бюллетеньдер кітапханаға түскен басылымдар туралы мәліметтердің
белгілі бір тәртіппен (көбінесе жүйелі түрде) орналасады.
Әдетте, бұл бюллетеньдерде тек кітаптар туралы мәліметтер беріледі,
алайда көптеген арнаулы кітапханалар өзге құжат түрлері (патенттік және
нормативті-техникалық әдебиет, есептер және т.т.) туралы да мәліметтерді
енгізеді. Көтеген кітапханалар библиографиялық (саралау) схемасының
индексін қояды, яғни оны оқушылар сұрағанда іздеп табуды жеңілдетеді.
Бюллетеньдерге қойылатын маңызды талаптардың бірі- оларды жедел басып
шығару және ақпарат интервалын (әдебиеттің кітапханаға түсуі мен оның
кезекті бюллетеньде көрсетілуінің арасындағы уақытты) мейлінше азайту.
Бюллетеньдерді арасына бір жарым айдан аспайтын ақпарат интервалмен ай
сайын шығарып тұру мейлінше дұрыс деп саналады.
Жаңа түскен әдебиетті бюллетень шығару арқылы хабарауды қазіргі уақытта
жоғары оқу орындарының ғылыми-зерттеу мекемелерінің, әдетте, өзінің
полиграфиялық базасы бар кәсіпорындардың кітапханалары жүзеге асырады.
Бюллетеньдер тиісті мекемелердің ішінде (бөлімдер, кафедралар, йехтар
бойынша), сондай-ақ ғылыми-өндірістік бірлестіктер мен фирмалардың құрамына
кіретін кәсіпорындарға таратылады.
Орталықтандырылған кітапханалар жүйесінің орталық кітапханалары да
бюллетекньдер шығарады. Оларды орталық кітапханалар өздерінің филиалдарына
және қызметкөрсететін аймағындағы кейбір ұйымдар мен мекемелерге
жібереді.Өкінішке орай, орталықтандырылған кітапханалар жүйелерінің көбінде
өзінің полиграфиялық базасы жоқ болғандықтан, жергілікті баспаханалардың
қызметіне жүгінуге мәжбүр болды. Мұның өзі, басылымдардың дер кезінде
шығуына теріс әсер етуде. Дегенмен, кейбір орталықтандырылған кітапханалар
жүйесінің тәжірибесіне назар аударуға лайық, олар өз бюллетеньдерін
аудандық газетке қосымша ретінде шығарып, таратуды меңгерген. Бұл
басылымның жедел шығуына және ақпарат берілетін адамдар тобын (іс жүзінде
газетті жаздырып алушылардың бәрі) едәуір кеңейтуге мүмкіндік береді.
Бюллетеньдер шығаруға мүмкіндігі жоқ шағын кітапханалар да жаңа түскен
әдебиеттер тізімін машинкаға басып, әдетте, берілетін үстел жанына іліп
қояды.
Кейде тізім орнына картотека жасап, әдебиет берілетін үселге немесе
каталогтардың жанына қойылады.
Ірі ғылыми кітапханаларға түсетін әдебиет көлемінің көп болуы
бюллетеньдер шығаруға едәуір еңбек жұмсауды талап етеді. Сондықтан,
көптеген әмбебап ғылыми (облыстық, өлкелік, республикалық) кітапханалар осы
кітапхана үшін, білім саласына қажетті неғұрлым маңызды кейбір
әдебиеттердің ғана түскенін хабарлайтын бюллетеньдер шығарумен шектеледі.
Бірқатар кітапханалар басқа да арнаулы (медициналық, ауыл шаруашылық)
кітапханалармен бірлеіп салалық бюллетеньдерде шығарады.
Кезінде, кітапханалар, әсіресе бұқаралық кітапханалар әдебиетті
насихаттау үшін жаңа түскен әдебиетке ауызша шолуды белсенді түрде
пайдаланып келді. Ондай шолуларды, менімше абонементте көп оқырмандар
жиналған кезде өткізілсе нәтижелі болар деп ойлаймын. Бірақ, бұл әдістің
оқырмандармен тікелей сөйлесу сияқты артықшылықтарына қарамастан, жалпы
алғанда тиімділігі шамалы болуы мүмкін. Өйткені, аудиторияның ерекшеліктері
ескерілмейді.Сондықтан жаңа түскен әдебиеттің бәріне шолу жасаудың орнына,
әдетте, белгілі бір оқырмандар топтарының қажеттеріне арналған тақырыптық
шолулар өткізіліп отырылса нәтижелі болады.
Көптеген кітапханалар жаңа түскен әдебиеттерді хабарлау үшін бұқаралық
ақпарат арналарын пайдаланады. Көптеген кітапханалар осы кезде жергілікті
газеттермен, аймақтың экономикалық саласымен тығыз байланысуы қажет.
Жекелеген кітапханалар газет беттерінде тұрақты рубрикалар жүргізіп отырып,
оларда өздерінің қорына түскен неғұрлым қызғылықты кітаптар туралы
мәліметтер жариялапа отырса оқырмандар саны арттыруы мүмкін. Арнаулы
кітапханалар жоғары оқу орындарына, ғылыми-техникалық институттардың,
кәсіпорындардың көп тиражды газеттерінің беттерінде нақ осындай
библиографиялық материалдарды жиі жариялап отырсабасылымдар айналымы өсіп
оқырмандар қатары да көбейер еді.
Сондай ақ, кітапханалар библиографиялық ақпарат үшін радио мен
телевизияның мүмкіндіктерін күнделікті қызметте кеңірек пайдаланса, бұл да
кітапхана қызметінде нәтижеге жетудің бір резерві. Радио мен телевизия
арқылы аптаның белгіленген күндерінде арнаулы бір уақытта үнемі жаңа
кітаптар жайлы беріліп отырылса библиографиялық ақпараттық пәрменділігін
арттыру шарттарының бірі болып табылады да екіншіден, пайдаланушылар
дағдыланып, мұндай хабарларды уақытында күтіп отырады. Ал, радио мен
телевизияның библиографиялық бағдарламаларына мейлінше алуан түрлі
қызғушылық жарнамалық жобаларды енгізіп отырса, бұл да септігін тигізеді.
Библиографтар жаңа түскен әдебиет туралы хабарлаумен қатар белгілі бір
кәсіп адамдарына арналған тақырыптық шолулар, журналдарда жарияланған
материалдарға шолуларды да көзден тыс қалдырмауы керектігін өз тәжірибемді
талай кездестіріп отырам. Баршаға белгілі ғалым типтес әр түрлі ақпарттық
басылымдар (реферативтік журналдар ) туралы әңгімелер циклын ұйымдастыраду
да қажеттілік деп санаймын.
Ақпарат күндерін, Мамандар күндерін байқау көрмелер өткізу кітапхана
оқырмандарын жаңа түскен әдебиеттер мен таныстырудың тиімді түрлерінің бірі
болып табылады. Ғылыми-техникалық кітапханаларда пайда болған, бұл жұмыс
түрлері қазіргі уақытта барлық кітапханалар саласында кең таралып отыр,
өйткені, мұндай жағдайда оқырмандар кітапханаға түскен материалдармен
тікелей танысуға мүмкіндік алады.
Ақпарат күні- жаңа түскен әдебиетті, оған қосымша библиографиялық
материалдарды да үнемі көрсетіп отырудың қолайлы бір түрі. Ақпарат күнін
өткізу мерзімі түсіп тұратын әдебиет мөлшерін байланысты. Әдебиет аз
түсетін кітапханаларда ол айына бір рет, ал кейбір әдебиет көп түсетін ірі
ғылыми кітапханаларда ай сайын, немесе апта сайын өткізілсе де артықшылығы
жоқ деп түсінемін. Ақпарат күнтері айдың алдын ала белгіленген күнінде
(күндерінде) өткізіліп отырылуын қажет етеді.
Кітапхан Ақпарат күндері туралы оқырмандарға, ұйымдар мен мекемелерге
плакаттар, жергілікті радио және жергілікті баспасөз арқылы, сондай-ақ
арнаулы хабарлама-хаттар жіберу арқылы хабарлайды. Арнайлы
кітапханаларда Ақпарат күндеріне (жоғары оқу орындарының кітапханаларында-
Кафедра күндері) мекеме (кәсіпорын) әкімшілігінің тағайындауымен өз
бөлімшесі мен кітапхананың (ақпарат қызметі) арасында үнемі байланысы болып
жүретін хабарламашы, яғни маман міндетті түрде қатысады.
Жаңа түскен әдебиет әдетте кітапхананың оқу залында көрсетіледі. Жаңадан
түскен материалдардың бәрі өздерінің мазмұнына қарай білімінің негізгі
салалары бойынша топтарға іріктеліп, столдарға жайылады. Библиографиялық
ақпарат деретемелері де (ағымдарға және ретроспективтік көрсеткіштер,
бүкілодақтық кітап палатасының және басқа ақпарат органдарының
карточкалары) олардың мазмұнына сәйкес іріктеліп алынып, бастапқы
құжаттармен қатар қойылуы керек. Кітапхана қызметкерлері қатысушылардан
өздері таңдап алған материалдарға өтінім жинауды ұйымдастырып, ақыл-
кеңестер береді, мәселеге байланысты әдебиет көрсетілген библиографиялық
деректемлермен танысудың қажеттігін ескертеді.
Мамандар күні-қызмет көрсетудің көпшілік түрі болып табылады. Онда
бастапқы құжаттарды тікелей көрсету ісі ғылым мен техника жетістіктерін
насихаттаужөніндегі басқа да шаралармен ұштастырылады. Мамандар күн
сипаты мен мақсаты жөнінен жаппай және топтық ақпараттық-библиографиялық
қызмет арасында аралық орын алады. Атының өзі көрсетіліп отырғандай, ол
белгілі дәрежедегі мамандар (экономистер, механиктер, мұғалімдер және т.т.)
үшін ұйымдастырылады. Оған кәсіпорын мамандары міндетті түрде
қатыстырылады.
Қызмет көрсетудің бұл түрін облыстық кітапханалармен бірлесе отырып,
аймақтық ақпарат органдары мейлінше кеңінен қолдануы қажет деп түсінемін.
Соңғы жылдары мен басшылық істеп отырған Уәлиханов аудандық кітапханалар
жүйесі аймақтық ақпарат аудан органдарымен бірлесе отырып, ауыл шаруашылық
қызметкерлеріне арнап екі айда бір рет Мамандар күндерін өткізуді жүзеге
асыруда орын алып отыр. Мамандар күнін өткізу кітапхана мен ақпарат
органының екі жақтық жылдық жұмыс жоспарында келісіліп көрсетіп, нақты
мерзімдері туралы жауаптылар мүдделігін де нақтылаймыз. Содан барып нақты
мерзім жақындарда кәсіпорындар мен ұйымдарға хабарлау тәжірибеленді.
Сондай ақ, кітапханалар мамандары Мамандар күндеріне арнап қызмет
көрсетілетін мекемелер (кәсіпорындар) қызметкерлерінің кәсіптік мүдделеріне
сәйкес бастапқы және қайталама құжаттарды да іріктеп дайындап отырады.
Егер Мамандар күні осы категориядағы қызметкерлер үшін бірінші рет
өткізіліп, ал әдебиет ретроспективтік әдіспен, қайталап өткізіліп отырса,
онда келесі күн тек жаңа түскен әдебиет бойынша іріктеліп алынады. Инженер-
кураторлардың көмегімен іріктеліп алынған бастапқы және қайталама
документтерді көрсетумен қатар, Мамандар күніне таңдап алынған
проблематика бойынша лекциялар оқу, техникалық фильмдер көрсету енгізіледі
және міндетті түрде негігі әдебиетке библиографиялық шолу жасалады.
Шаралардың мұндай комплексі және мамандардың бір-бірімен тікелей қарым-
қатынас жасау мүмкіндігі (қарым қатынастың ресми емес арнасы) Мамандар
күнін ғылым мен техниканың ең жаңа жетістіктері мен өндірістік озық
тәжірибені таратудың мейлінше тиімді құралына айналдырады.
Бұған маманның тапсырмасы бойынша көлемі шағын құжаттардың көшірмелерін
алу, немесе көшіруге болмайтын материалдарды жергілікті кітапханалық
абонемент арқылы жедел жіберу мүмкіндігін де пайдаланады.
Тиісті салалар немесе актуальды проблемалар бойынша қорда бар
документтермен тікелей таныстыру үшін кітапханалар байқау-көрмелер
ұйымдастырады. Тек, жаңа түскен әдебиетпен таныстыратын Ақпарат
күндерінен айырмашылығы сол-байқау көрмелерде ретроспективтік әдіспен
іріктеліп алынған әдебиет қойылады.
Ірі ғылыми кітапханалар (соның ішінде әмбебапты кітапханарда)
кәсіпорындармен және мекемелермен шарт жасасып, көшпелі байқау- көрмелер
ұйымдастырады, оларды осы кәсіпорынның кітапханасынан алынған әдебиет қоса
көрсетіледі. Кейде мұндай байқау-көрмелерде құжаттардың белгілі бір түрлері
(мысалы, авторлық куәліктен мен патенттер жөніндегі өнертабыстарының
сипаттамалары) ғана қойылады. Байқау- көрмелерге осы тақырып жөніндегі,
көрмеге қойылмаған мақалалар туралы қосымша мәліметтер алуға мүмкіншілік
беретін тиісті библиографиялық деректемелер міндетті түрде енгіледі.
Аудандық орталық кітапхана үйлестіріп отыратын орталық болып саналады, ол
мамандарға өндірістік міндеттерді шешуде, біліктілігін арттыруда, озық
тәжірибемен таныстыруда, аудан еңбекшілерінің жалпы мәдени ой-өрісін
кеңейтуде көмек көрсету жөніндегі ақпараттық жұмысты жүзеге асырады.
Мұнда ақпараттық жұмыс басқа ведомстволардвң кітапханалармен және өз
филиалдарымен бірлесе отырып, аудандық орталық кітапхана жасаған Ауданның
кәсіпорындарына, ұйымдарына, мекемелеріне ақпараттық қызмет көрсетудің
біртұтас үйлестіру жоспары бойынша жүргізіледі. Жоспарда өз кітапханасы
және техникалық ақпарат органдары жоқ ұйымдар мен кәсіпорындарға ерекше
көңіл бөлінген, оларға кітапханалар бекітіліп, ақпараттардың тақырыбы мен
олардың мерзіміберілуі тиіс.
Сонымен, ақпараттық-библиографиялық қызмет барысында көрсету
әдістемелерді ұйымдастыру негізгі мақсаты түрлі ақпарат мәтіндері көздерін
әдістеме\лік жұмыста қолдана білудің арқасында пайдаланушылардың
кітапханаға деген қызығушылығын арттыру болса, екінші жағы кітапхана
қызметкерлердің менеджерлік тиімді белсенділіктері көтеріліп, халықтың
кітапханаға деген сенімі қалыптасады деп түсінемін.
1.3 Сараланған ақпараттық-библиографиялық қызмет
Қазіргі уақытта саралап қызмет көрсетуді ұйымдастыруға зор көңіл бөлініп
отыр. Бірінші рет ол ғылыми-техникалық кітапханалар жүйесінде туды, сонан
соң олардың медициналық кітапханалар жүйесінде қолданыла бастады.
Сараланған ақпараттық –библиографиялық қызмет түрлерінің одан әрі дамуы
мен жетілдірілуі елімізде ақпараттық процестерді механикаландыру мен
автоманттандыру құралдарының енгізілуіне байланысты.
Арнаулы кітапханаларда бұл қызмет түрінің пайда болып, тез дамуына
олардың ғылыми-өндірістік коллективтермен тікелей байланысы және осыдан
туындайтын, олар шешетін нақты міндеттерді ақпаратпен қамтамасыз ету
қажеттігі себепші болды. Ақпаратты тұтынушылардың біршама тұрақты құрамы
және олардың кәсіптік ақпараттық қажеттері тақырыбының айқын болуы арнаулы
кітапханаларда саралап қызмет көрсктудің дамуына қолайлы жағдай жасады.
Әмбебапты (мысалы, облыстық) кітапханалар жағдайында оқырмандар құрамының
біртекті болмауы және олардың кәсіптік талап-тілектерінің алуан түрлі
болуы салдарынан саралап қызмет көрсетуді ұйымдастыру-әлдеқайда қиын іс.
Алайда, қазіргі жағдайда тек әмбебапты ғылыми кітапханалар ғана емес,
сонымен қатар жекелеген бұқаралық кітапханалар да (әсіресе
орталықтандырылған кітапханалар жүйелері) сараланған ақпараттық
–библиографиялық қызметтің әр түрлі түрлерін пайдаланады.
Саралап қызмет көрсетудің мәні мынаған келіп саяды: партиялық және
мемлекеттік органдарда, ғылыми мекемелерде, жобалау-конструкьорлық
ұйымдарда, өнеркәсіп және ауыл шаруашылық кәсіпорындарында, оқу орындарында
жұмыс істейтін мамандар өздерінің кәсіптік қызметіне қажеттідокументті,
жаңа ақпарат дерекемелері туралы мәліметтерді үнемі алып отыруы керек. Бұл
деректемелердің шығуын қадағалап отыру мамандардың өздеріне жыл өткен сайын
қиындай түсуде. Қажетті ақпаратты өз бетінше іздестіру кейде маманның жалпы
жұмыс уақытының 30-40 пайызын алады. Кітапханалар мен ақпарат қызметінің
маңызды міндеттерінің бірі-мамандарға барлық қажетті деректемлер туралы
қажетінше толық мәліметтер бере отырып, олардың уақытты мейлінше аз
жұмысап, жаңа шыққан әдебиетті қадағалап отыру мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Саралап қызмет көрсетуге жекелеген маман да, сол сияқты ақпарат қажет
етуі тақырып орталығымен сипатталатын бір топ адамдар да абонент болып
алады.Керісінше жекелеп және топтап қызмет көрсетіледі.
Саралап қызмет көрсету өте тиімді, бірақ еңбекті өте көп қажет етеді,
мұның өзі кітапхананың ақпараттық қызметін ақпаратты тұтынушлардың бәріне
бірдей таратуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан, сараланған библиографиялық
ақпарат беруді ұйымдастыруда қызмет көрсетілетін мамандар тобын анықтау,
айқындаушы кезең болып табылады. Кітапхананың ақпарат қызметі ең алдымен
әкімшілік қызметкерлеріне кәсіпорындар мен мекемелердің басшыларына,
ғалымдар мен жетекші мамандарға, өндіріс жаңашылдары мен озаттарына
көрсетілуге тиіс. Жек- дара және топтық абоненттердің саны мен олардың
құрамын кітапхана жергілікті жағдайлар мен өзәнәң мүмкіндіктерін ескере
отырып анықтайды. Мысалы, әмбебап ғылымикітапханаларда маман оқырмандар
санының көптігінен және олардың ақпаратты қажет етуінің тақырыптық
диапозонның кеңділігінен жеке абоненттерге қызмет көрсету мүмкіндігі тым
шектеулі. Сондықтан оларда жаңа түскен әдебиеттің тақырыптық тізімдерін
жіберу жолымен жүргізілетін топтық (коллективтік) қызмет көрсету мейлінше
кең тараған.
Ғылыми- өндірістік коллективтермен тікелей байланысты арнаулы
кітапханалардың абоненттерінде бірінші кезекте мекемелер мен
кәсіпорындардың әкімшілік қызметкерлері, бөлімше басшылары, жетекші ғылыми
және инженер-техник қызметкерлер, өндіріс озаттары, сондай-ақ тиісті
бөлімшелердің жекелеген коллективтері тұруы қажет.
Облыстық, аудандық кітапханалар абоненттердің (әсіресе ауыл шаруашылығы
мамандарының) территориялық жағынан шалғайда жатқандығы және олармен
тікелей байланыстың жоқтығы салдарынан мамандардың кәсіптік қызметінің
жалпы сипатына сүйене отырып, информациялық талаптардың бағдарын өздері
белгілеуге тиісті болды.
Жұымстың жаңа формалары мен әдістерін іздестіру барысында Күршім
кітапханалары аудандық орталық кітапханасының қызмет көрсету бөлімі жаңынан
ауыл шаруашылығы қызметкерлеріне қызмет көрсетк және өнер жөніндегі әдебиет
секторларын ұйымдастырды. Ауыл шаруашылығы қызметкерлеріне қызмет көрсеті
секторының негігі міндеті-аудандық аграрлық-өнеркәсіптік комплекстің
өндірістік жоспарларын орындауына жәрдемдесу.
Саралап қызмет көрсетудің басқа бір бағыты- мұғалімдерге көмектесу
жұмысы. Бұл жұмыс аудандық оқу бөлімімен бірлесіп жоспарланады, жалпы білім
беретін және кәсіптік мектептер жөніндегі жаңа реформаның негізінде болып
жатқан жаңалықтар хабарланып отырады. Оқырман- мұғалімдерге Мектеп
оқушыларын әскери-патриоттықтәрбие беру, Бастауыш сыныптардағы тәрбие
ісінің әдістемесі деген және т.б. тақырыптар бойынша жеке ақпарат беріп
тұрады.
Оқытушыларға арналған ақпараттық тізімдерді жасау мен тарату арқылы
топтан ақпарат беру жүзеге асырылады, ал Жаңа кітаптар деген бюллетень
аудан орталығындағы мектептерде ілініп қойылып отырылса абзал.
Мұғалімдердің қаңтар және тамыз кеңестері кезінде Мұғалімдер күнін
өткізіп, онда ашық байқаулар мен Мұғалімдерге арналған библиография
шолуында әдебиетті көптеп қою дәстүрге айналған жөн болар еді.
Жастарға қызмет көрсетуде де нақ осындай саралау әдісі жүзеге асырылса
нұр үстіне нұр жабылары күмәнсіз. Мысалы, Қазақстан ұлттық акедемиялық
кітапханасында осыған байланысты жас оқырмандарға арналған қызмет көрсету
бөлімінде жас өспірімдер кафедрасы ашылған. Ол кітапхана төңірегінде
мектептердің 617 жас оқырмандарына қызмет көрсетеді.Олар үш топқа
бөлінген: жұмысшы жастар, сырттан оқитын жастар және мектеп оқушылары
топтары деп аталады.
Осыған орай, ұлттық тәлім-тәрбие беруде мынандай бағыттарда жұмыс
жүргізілуде:
1. Ұлттық тәлім тәрбие қағидаларын басшылыққа ала отырып, бала қиялына
әсер етіп бойына ізгіліктерді ұялататын, адаға тән жақсы мінез құлықтарды
уағыздайтын, сонымен бірге жаман, жат қылықтардан аулақ болуға шақыратын
тәрбиенің аса қажетті ұлтық үлгілері-ерліктер туралы ертегілер дана
халқымыздың тобықтай түйіні борлып табылатын мақал-мәтелдер, бала
мінезінің, оның дүние танымдық болымысының қалыптасуына өсіп жетілуіне
тигізетін ықпалы зор тыным сөздер, нақыл сөздер, шешендік сөздер,
тәрбиелік мәні бар өлең жырлар, аңыз-әңгімелер туралы ұсыныстар табуға
болады.
Ал, өзім басшылық етіп жүрген аудандық орталық кітапхана Ел Президентінің
Қазақстан-2030 бағдарламасында ХХІ-ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін
емес. Халықты салауатты да сауатты өмірге бағытауымыз керек деген сөздері
бүгінгі ұрпақ , ертенгі ел азаматтарына білім мен тәрбие берер жандарға
міндеттелген тапсырма іспетті. Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен
тәрбиенің өз мәнінде сапалы болуы бірінші кезекте тұрғанын біле отырып
біздің де кітапхананың осы тұрғыды ерекше. Біз де әр ай-сайын тәлім
тәрбиеге байланысты түрлі іс шаралар өткізіліп тұрады. Соған мысал іретінде
Ұрпақтан-Ұрпаққа жеткен асыл мұра деген әдістемелік материялды ұсынып
отырмын. Қосымша 1
1.4 Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі
Қазіргі кезде саралап қызмет көрсетудің мейлінше прогресшіл формасы-
жоғарыда аталған ақпаратты іріктеп тарату жүйесі. Ол ақпарат органдарында
пайда болып, кең тараиды, алайда оның негізіне дәстүрлі жеке-даражәне
топтық ақпарат беруге тән принциптер алынған. Сондықтан ақпаратты іріктеп
тарату жүйесін кітапхананың өз ішінде пайда болған сараланған ақпараттық-
библиографиялық қызметтің жетілдірілген түрі ретінде қарастырған жөн.
Ақпаратты іріктеп таратудың дәстүрлі түрінің айырмашылығы ақпаратты
тұтынушылармен арада тұрақты жұмыс істейтін (көбіне формаға келтірілген)
кәрі байланыс болатындығында.
Ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын, абоненттердің шағын
санына қызмет ететін жүйесі үшін кітапхана білімінің белгілі бір тар
саласын қамтитын арнаулы рубрикалар жасайды. Ақпаратты тұтынушылар
өздерінің кәсіптік ақпараттық қажеттеріне сәйкес келетін рубрикаларды
көрсетеді. әдетте, әрбір пәндік рубрикаға шартты санды код беріледі, оларға
құжаттар жүйесіне енгізілетін тұтынушылардың талап-тілектері де
индекстендіріледі. Мұның өзі абоненттерге жіберілетін карточкалардың
қажетті санын анықтауды жеңілдетеді.
Ақпаратты іріктептаратудың автоманттандырылған жүйесінің жұмыс істеу
принцпін осынау тым оңайлатып түсіндірудің өзінен-ақ оларды жасауға әр
түрлі саланың жоғарғы білікті мамандары (кітапхана қызметкерлері,
лингвистер, математиктер және т.т.) орасан зор кү-жігер жұмсайды деген
қорытынды жасау қиын емес. Автоманнадыру барлық процестердің технологиясын
елеулі түрде өзгертеді, документтер жүйесіне енгізілетін талап-тілектерді
өңдеумен де айналысатын библиографияны іріктеп таратудың автоматтандырылған
жүйесін жасау коллективтік және жекедара абоненттердің өте көбіне қызмет
көрсететін (бірнеше жүзден бірнеше мыңға дейін) және енгізілетін
библиографиялық ақпарат массиві де соншалықты көп болатын ірі кітапханалар
мен ақпараттық орталықтарда ғана экономикалық жағынан өзін өзі ақтайды.
Әдетте ақпаратты іріктеп таратудың автоманнадырылған жүйелерінің бәрі басқа
да (атап айтқанда, информациялық басылымдарды ретроспективтік іздестіру,
әзірлеу және шығару ) кіші жүйелері бар интегралды автоматтандырылған
жүйенің бір бөлімі (кіші жүйесі) болып табылады.
Ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын жүйесіне де,
автоматтандырылған жүйесіне де қойылатын талап-абоненттерге жеткізілетін
библиографиялық ақпарттық мейлінше толық болуы.
Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі үшін бастапқы құжаттардың режесі туралы
мәселенің елеулі маңызы бар.Қолмен атқарылатын көптееген жүйлерде
абоненттерге библиографиялық сипаттамамен қатар реферат немес аннотация бар
хабар жіберіледі. Мұның өзі абоненттердің құжаттар мазмұнына жақсылап
бағдар алуына жәрдемдеседі және кітапхана жалған сұрау салуды азайтады.
Штатта білікті маман болса, ақпаратты арату жүйесіне енгізілгенде
документтерге дербес реферат және аннотация беруге болды. Сондықтан
ақпаратты іріктеп таратудың қолмен атқарылатын жүйелері көпшілігінің қызмет
көрсетуші адамдары, әдетте, тиісті салалардыңақпараттық қызметінің
библиографтары мен мамандарынан тұрады. Алайда мұның өзі ақпаратты іріктеп
тарату жүйесі кітапхана негізінде тек ақпарат қызметі болғанда ғана
құрылады деген сөз емес. Библиографтардың білікті кадрлары болса, іс
жүзінде кез келген кітапхананың ақпарат берудің дәстүрлі формасынан
ақпаратты таңдап тарату тәртібімен қызмет көрсетуге көшуге мүмкіндігі бар.
Ақпаратты іріктеп тарату жүйесі тұрақты жұмыс істейтін кері байланыс
болуын қажет етеді, ол жағдайда абонент әрбір библиографиялық хабарға жауап
қайырып отырады. Осы мақсатпен абоненттерге библиографиялық ақпарат арнаулы
карточкалар жібереді, онда кері байланыс құралы қызметін атқаратын жыртылып
алынатын талон болады.
Ақпараттық-библиографиялық қызметтің тиімділігіне баға беру. Ақпараттық –
библиографиялық қызметті жетілдіру мақсатында пайдаланып жүрген түрлердің
практикалық тиімділігін мен дұрыс екенін үнемі тексеріп отыру қажет.
Ақпаратты таңдап тарату жүйесінде ғана кері байланыс талондарына талдау
жасау негізінде баға беру мүмкіндігі туады. Ақпараттық-библиографиялық
қызметтің дәстүрлі түрлерінің тиімділігін бағалауда істің жайы едәуір
қиындайды. Өйткені оларда кері байланыс әдетте тұтынушының өзіне кітапхана
хабарлаған құжатты сұратуында ғана көрінеді, бірақ тұтынушының өзіне түскен
әрбір библиографиялық хабарға баға беруін қамтамасыз етпейді. Оның үстіне,
қосымша сұрау салуға тиісті емес , өйткені оқырман өзіне кітапхана
хабарлаған документте басқа жолмен де алуы мүмкін. Сондықтан,
кітапханаларға ара-тұра абоненттермен өзінің хабарласу жүесі арқылы тікелей
байланыс жасауға, арнаулы сұрау қойылған листок немесеқұжаттар анкета
жіберуге тиісті.
Осыған жауаптарды талдай отырып, олар өз жұмысына қажетті түзетулер
енгізуі тиіс.
ХҺабарлаудың бұқаралық формалырының әдебиетке сұранымға ықпарын әдебиет
беру процесінде байқауға болады.
Мәселен, жаңа түскен әдебиет бюллетенін жібергеннен кейін әдетте жаңа
әдебиетті сұраушының артқаны байқалады. Берілген немесе заказ алынған
материалдардың тұрғысынан алғанда Ақпарат күндерінің, тиімділігін есептеп
шығаруға болады, ал есеп міндетті түрде жүргізіліп, әрбір кітапханада үнемі
талдау жасалып отыруға тиіс.
Ал, ХХІ ғасырдың ақпарат ғасыры екенін ескерсек, кітапхана
пайдаланушыларын, әсіресе жастарды жан жақты толық, жедел ақпаратпен
қамтамтамасыз ету біздің басты міндетіміз емес пе?!
Олай болса, біздің (өзім туралы) үлкен буынды жастарды ретсіз сынай
бермей, жастардың алдын орағытып отыруымы да қажет секілді. Айталық, олар
сағаттап, тіпті кейде тәуліктеп алдынан шықпай қоятын интернет жүйесіне
ұлттық тарихымыздан, мәдениетіміз бен ауыз әдебиетімізден сыр шертетін
рухани қазыналарымызды ұдайы түрде енгізіп отыруымыз қажет деп ойлаймын.
Бұл мәселе ақпаратты іріктеп тарату жүйесіндегі жоғары технологиялар арқылы
орындалуы тиіс. Яғни кітапханаларда міндеті түрде РАБИС бағдарламасының
Каталогизатор, Ізденіс тапсырыс модульдері орнатылуын талап етеді.
Келешекте әсіресе селолық аудандық кітапханада осы бағдарламаларды орнатса
бәсекелестілікке қабілеттілік артырар еді. Екіншіден, оқырмандардың
ақпраттық ресурстармен алмасу мүмкін және жаңа технолигияларға негізделген
кітапхана-библиографиялық процестерін автоматтандыру жүйесіне қосуға ,
оқырмандарға көрсетілетін қызметті жетілдіруге және жастардың кітапхана
деген көзқарасы мен бетбұрысын жақсартуға жасалған, нақты қадам екендігін
анықтайды.
Менің пайымдауымша ілгері уақытта кітапхана қызметінің сапасы мен
дәрежесі, ондағы кітап қорының санымен емес, кітап қорының ақпараттық
құндылығымен оның жаңаруымен және еліміздің ортақ ақпараттық саласына
қосылу мүмкіндігіне байланысты болатындығын, әр қашан назардан шығармауымыз
қажет деп ойлаймын. Елімізде кітапханаларға күніне мыңдаған оқырмандар
келіп, өздерінің біліктілігін арттыру мақсатында түрлі кіттаптар, мерзімді
басылымдар, басқа да ақпараттық құжаттар алып отырады. Олардың баспасөз
шығармалығына деген сұранымдарымен талап-тілектері, оқыған кітаптарды
түсіну қабілеттері мен кітапханалық-библиографиялық білім дәрежелері әр
деңгейде екендігін кітапхана мамандары еркін айыра біледі.
Осы себепті, кітапханаларымыздың қазіргі кезеңдегі орнына ресми
статусын байланыстырып, тек бір жақты қарап баға орынсыз деп түсінемін.
Ал, кітапханаларымыздың бүгінгі күн талабына сай болуы, біріншіден,
тұрақты және жігерлі ізденушіліктің арқасында жұмысты табысты түрде
қамтамасыз ету болса, екіншіден, тиянақты, шындық және жедел түрде ақпарат
беру мақсатында, пайдалауышларды қанағаттандыру деп есептеймін.
Себебі, қазіргі заманның кітапханалар жүйесі-бұл тек мәдени-демалу
мекеме ғана болмай, әрі іскерлік ақпарат орталығы болуы керек. Бірақта, осы
түсінікті сөзді біле тұра кейбір демократияшылдар: Неге? ақпараттық
қызмет бірінші орында тұрады-деген сауалдар айтып жүргені бәрімізге мәлім.
Осы тұрғыда, менің түсүнуімше, бүгінгі нарықтық демократиялық жедел даму
жүйесінде ақпаратсыз экономиканың, ғылымның, білімнің дамуы, нәтижелі
саясаттың болуы, тіпті ақпаратсыз өмір жоқ екендігін мойындай білуіміз
керек. Өйткені, ақпаратсыз үйрене білу, ақпаратсыз жұмыс істей білу
дегеніміз-бұл білмегендкке жатады. Бұған, бір ғана мысал. Қазіргі
пайдаланушылардың мақсаты, кітапханада тек библиографиялық әдебиеттер
тізімін алу ғана емес, керісінше сұрақтарына тиісті, әрі тиянақты түрде
дұрыс жауап алу болып есептеледі.
Сондықтан, ілгергі уақытта кітапханаларымыздың беделін арттыру, әрі
дамыған 50 мемлекеттің кітапханалар қатарына ену, бәсекелестілікке
қабілеттілігін жетілдіру мақсатында кітапханалық-библиографиялық қызметте
кездесетін өзекті әрі күрделі мәселелерді аналитикалық тану мен болжам,
әлеуметтік зерттеу мен талдау, басқа да мүмкіндігі бар жолдар арқылы шешуді
осы дипломдық жұмысымда ұсынып отырмын.
Себебі, жаңа мақсаттар мен ауқымды міндеттер тұрғысынан алып қарағанда
Қазақстан Республикасының кітапханалар жүйесі халқымыздың рухани талап-
тілегін қанағаттандыруға қаптал жететін әрні ұшан теңіз дүние деуге болады.
Екіншіден, бүгінгі кітапханаларымыз, өзінің алдағы кездегі көпшілік
арасындағы ұйымдастыру жұмыстарының барысында халықтар арасындағы достық
пен ынтымақты, ата заңымыз- Конституциямызды, еліміздің рәміздерін, құқылық
мемлекетіміздің әлуметтік, экономикалық және мәдениеттің жедел дамуын
көпшіліктің құлағына, санасына мықтап құя беруге нақтылы әрі нәтижелі
насиқаттауды іске асыруымыз керек. Сонда ғана біздің кітапханалар мемлекет
пен халық алдында беделдері көтеріледі деп түсінемін. Және кітапхана
тарапындағы кейбір ауыртпалықтарды жеңудің идеолгиялық парыздарына
өзіміздің үлесіміздің қосылғаны деп еркін айтуға болады.
Үшіншіден, мұнан 10 жыл бұрын қаржының ойдағыдай бөлінбеуіне байланысты
көптеген кітапханалар жабылғанды. Ал, қазіргі жедел даму, модернизациялау,
кітапхананың дамуына тиімді жүйе құру, сапалық серпілісін алға бастырумен
жұмыстарын жүзеге асыру кезеңі жеткен уақытта мекмлектіміздің Ұлттық
Акедемия кітапхана тәжірибесіне сүене отырып, кітапханалық-библиографиялық
қызметте түбегейлі ізденумен талдау және зертеу арқылы кітапхана жұмысын
жанғыртуға зор мүмкіншіліктер бар екендігін дәлелдеуге қолға алдым.
2- Тарау. Қазақстан Республикасының Ұлттық Академиялық кітапханасының
кітапханалық-библиографиялық қызметін зерттеу
2.1 Академиялық кітапхананың сипаттамасы.
Ұлттық Академиялық кітапхананың орналасқан аумағы скамамен 14500 шаршы
метрді алып жатқан бес қабатты ғиамарт Астана қаласында орналасқан.
Ресми құрылғы кезі –Үкіметтің 2004 жылғы 23 сәуірдегі қаулысына сәйкес.
Содан бергі әр күні қарбалас түрлі жұмысқа толы. Білікті мамандар саланың
бүге-шігесін зерттеу мақсатымен көршілес елдерге дейін ат терлетіп барып
қайтып отыр. Олардың озық жобаларын алып, жастарымыз сол үлгілерді бүгінде
кітапхана қабырғасынан алып оқып үйрену үстінде. Қазіргі кезде қазақстан
кітапханалары халықаралық стандарт талаптарына сай ИСО сериясы 9000 сапа
менеджменті жүйесін енгізуде көптеген іс-шаралар атқарылуда.
Ақпараттық білім беру орталығының кітапханалық-ақпарттық қызмет көрсету
саласындағы стратегиялық мақсаты оқу үрдісін ақпаратпен қамтамасыз ету,
қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды енгізе отырып оқытудың жүйесінде
кітапханалық қызметті іске асыруда.
Жинақталған мол тәжірибе мен кәсіби мамандар потенциалы Ақпараттық білім
беру орталығының сапа менеджмент жүйесін ұйымдастырудың жаңа деңгейіне
көшуіне мүмкіндк беруде.
Қызметкерлер біліктілігінің жоғарғы деңгейі мен олардың білімі мен
іскерлік қасиеттерін дұрыс пайдалана білу кітапхана қызметінің тиімділігін
айқындайды. Сондықтан да, мамандар біліктілігін жоғарылату жүйесін
жетілдіру мәселесі бірінші кезекті тұрған қажеттілік. Осы тұрғыда 2005 жылы
қызметкерлердің біліктілігін арттыру және қайта даярлау жұмысының екі
кезеңі өтті.
Бірінші-ақпарат кеңістігінде кітапхана мен кітапханашының рөлін қайта
қарауға бағытталған оқу.
Екінші- қызметкерлерді жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана білуге
кәсіби, тәжірибелік даярлау.
Кітапханашылардың кәсіби түсінігін өзгерту, оларды қалыптасқан ойлау
дағдысынан арылту және де жаңа идеяларды дұрыс қабылдау білуі, мен ақпарат
жүйесін дамытуы халықаралық жобасына қатысуына көмектесті. Халықаралық
жобаға қатысу өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz