Ұсақ бизнесті ұйымдастыру жолдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Жоспар

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

Негізгі бөлім

І. ҰСАҚ БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Ұсақ бизнестің мәні және оның әлемдік тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Қазақстан Республикасындағы ұсақ бизнесті нығайту мен кемелдендіру
мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3. Қазақстан Республикасындағы ұсақ бизнестің қазіргі жағдайын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

ІІ.НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҰСАҚ БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТЫРУДЫҢ
НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ...25
2.1. Ұсақ бизнесті мемлекет тарапынан қолдауды
жетілдіру ... ... ... ... ... ...25
2.2. Нарық жағдайындағы шағын кәсіпкерліктің тиімділігін арыттыру бағытында
шетелдік тәжірибелерді
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..26

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .28 ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Қосымша

Курстық жұмыс

Тақырыбы Ұсақ бизнес: шетелдік тәжірибе және Қазақстан Республикасында
қалыптасып даму мәселесі

Көкшетау 2007
КІРІСПЕ
Нарықтық қатынастарға өту барысында Қазақстан Республикасында
жүргізілген экономикалық реформа, біздің елімізде барлық аймақтарда және
экономиканың барлық салаларында еркін бизнесті дамытудың жаңа бағыттарын
ашты.
Әсіресе бизнестің ұсақ түрі өзінің ықшамдылығымен қоса
қолайлылылығымен ерекшеленеді. Ішкі және сыртқы нарықтық конъюктураның
жылдам өзгеруіне дер кезінде бейімделе біліу де ұсақ бизнестің
өміршеңдігін айқындайды. Сондай-ақ, белгілі бір өнім түрін өндіруге
мейлінше тез бейімделіуі және жаңа технологияларды ендіруге жылдам
ықшамдала білуінің қасиеттері ұсақ бизнестің бұл түрінің экономикалық
табыстардың ең шешуші кепілі бола алатындығын дәлелдеді.
Құрылымы: Бұл курстық жұмыс, кіріспе, қорытынды және екі тараудан
қарастырылып жазылған.Бірінші тарауда Қазақстан Республикасындағы ұсақ
бизнестің мәні мен дамуы туралы жазылған.Екінші тарауда нарық жағдайындағы
ұсақ бизнесті дамытудың тиімділігін атттырудың негізгі бағыттарын,сонымен
қатар нарық жағдайындағы шағын кәсіпкерліктің тиімділігін арттыру бағытында
шетелдік тәжірибелерді пайдалануы қарастырылған.
Осы орайда бүгінгі күнге дейін ұсақ бизнесті басқару мәселесінде
кездесетін олқылықтардың болуы оны басқаруға орасан күш-жігермен қатар,
білім мен білік, өмірлік тәжірибе қажет екендігін көрсетеді. Сонымен, ұсақ
бизнестің жеткілікті дәрежеде дамымай жатқандығының басты себептерінің
бірі ретінде жекелеген кәсіпкердің өз кәсіп орнын басқарудағы ұйымдастыру
тәжірибесінің тапшылығын атап өтіуге болады. Сондықтан да басқару
тұжырымдамасы ғылыми-әдістемелік тұрғыдан терең зерттелуге тиіс.Бұл өзімнің
курстық жұмысымның өзектілігі болып табылады.
Бұл тақырыптың мақсаты: Ұсақ бизнестің даму деңгейіне байланысты.
Артықшылықтар кешені, атап айтқанда, нарық коньюктурасының өзгеруін тез
сезіну, айналым қаржыларының жоғары айналымдылығы, халықтың қаржы
ресурстарын шоғырландыру, мөлшері жағынан аз ғана алғашқы капиталды
пайдалану, бәсекелестік ортаны құру, тұтынушыларға жақын орналасу,
инновациялардың жартысынан көбін және тағы басқалар, ұсақ бизнеске
көптеген өнеркәсібі дамыған елдерде жалпы ішкі өнімнің негізгі бөлігін
өндіруге, жұмыспен қамту проблемаларын шешуге, әлеуметтік шиеленісуді
жоюға, ғылыми–техникалық пргрестің дамуына ықпал етуге, өнімді өндіруді
және бюджетке түсетін төлемдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қоса,
ұсақ бизнес –қазіргі қоғамның саяси тұрақтылығының негізі орташа топтың
пайда болуына әлеуметтік–экономикалық алғышарттарды құрады.
Қазіргі кезде ұсақ бизнеспен қол жеткізген нәтижелер бойынша республика
дамыған және дамушы мемелекеттермен қатар, тәуелсіз мемелекеттер достығының
(ТМД) жеке елдерінен артта қалды. 2003 жылдың басында Қазақстанда 449,9 мың
ұсақ бизнестің субьектілері үшін (ЖІӨ) жұмыс істеді. Олармен ЖІӨ-нің 20,4
пайызы ғана өндірілді, ал ел бюджетіне млрд. тг, аударылды, халықтың 21,0%
жұмыспен қамтылды, бұл экономикасы дамыған елдер нәтижелерінен 2-4 есе
төмен. Сонымен қатар, экономиканың осы секторына экономикасы дамыған
елдерде қалыптасқан деңгейден, бәсекелестік қабілеттілігінің арытта қалу
факторының үдейе түсуіне тән. Осыған байланысты сыртқа шығарылатын
инновациялық жеке зерттеулер мен өнімдердің өндірісі жоқ деуге болады.
Жоғарыда айтылған ұсақ бизнестің артықшылықтары және ең бастысы
республикада оның дамыуының қанағатсыз болуы алынған тақырыптың
өзектілігіне шарыт болды.
Зерттеу деңгейі:Бұл тақырыпқа байланысты көптеген ғалымдар өз
зерттеулерін
жүргізді.Мысалы:А.Алпысбаев,Д.Ш.Абж анова,В.Ермаков,И.Дауранов,Г.Курбан ова,А.
Қ.Мейірбеков,Е.О.Дүкенбаев. Қазіргі кезде шағын кәсіпкерліктің мәнін
түсінуге, кәсіпкерлік процесті қалыптастыратын факторлар мен жағдайларға,
олар атқаратын функтцияларға, ШКС-нің қызметіне қоршаған ортаның әсеріне,
әр түрлі ұйымдастыру–қуқықтық формаларға және т.б. қатысты басылымдардың
көп болуына қарамастан, зерттелетін проблемалар шеңбері азаймай керісінше,
ұлғая түсуде. Қазіргі таңда ұсақ бизнестің өткен жолы өте қысқа және
қайтадан пайда болған проблемаларды шеше алмайды. Қазақстан үшін ұсақ
бизнестің болашағы барма, ел экономикасында маңызды рөлді атқарама, елдегі
әлеуметтік жағдайды тұрақтандыра алама, кәсіпкерлік процесті қандай негізгі
факторлар қалыптастырады және біздің қоғамымыздың берілген кезеңінде оның
динамикалық қозғалысын қандай проблемалар ұстап тұр, мұның бәрі зерттеу
объектісі. Ал ұсақ бизнес аймағында орындалған зерттеулер іс жүзінде ШКС
арасында зерттеудің, таратудың және енгізудің тек алғашқы кезеңінде тұр.

І. ҰСАҚ БИЗНЕСТІ ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1. Ұсақ бизнестің мәні және оның әлемдік тәжірибесі
Әлемдік экономикалық ойды ұғыну, зерттеу және жалпылау бизнестің
тектік түсінігінің мәнін, сонымен қатар бизнес мен бизнестік табыс
түсініктерін дәлелдеуге мүмкіндік берді. Қазіргі жағдайдағы іс-әрекеті мен
пайда болуын ескеріп, бизнесті былайша түсіну қажет: Бизнес бұл - табысты
алу мақсатымен өндірістің барлық факторларын қозғалысқа келтіретін және
толық экономикалық жауапкершілікке негізделген, қауіптің және
белгісіздіктің белгілі үлесімен жанасатын, шаруашылық жүргізуші
субъектілердің ынталы, инновациялық қызметіне негізделген өзін-өзі
ұйымдастыру процесі. Ал бизнесмен -бұл табысты алу мақсатымен қауіп және
белгісіздік жағдайларында жұмыс істейтін, өндірістік-шаруашылық қызметтің
барлық аймақтарындағы жаңалықтарға бейімді, жігерлі, білімдер мен
ақпараттың белгілі деңгейіне ие адам. Оз кезегінде кәсіпкерлік табыс-бұл
кәсіпкердің пайдасы (таза табысы) және үстеме пайдасы.
Көріп отырғандай, бизнестің тектілік түсінігінде өлшемдер және
мөлшерлік бағалау өлшемдері жоқ, бизнестік процесс ынтамен, жаңалықпен
байланыстырылған, олардың негізгі мақсаты-кәсіпкерлік табысты алу.
Нарықтың әр түрлі сфераларын жеңіп алу және
әлемдік
қауымдастықтың көптеген елдерінде ұсақ бизнестің өркендеуі,
кәсіпкерліктің осы формасының ТМД республикаларында, соның ішінде
Қазақстанда кең таралуын анықтады. ұсақ бизнестің өзіне тән ерекше
белгілері мен артықшылықтарын зерттеп, біз ұсақ бизнестің келесі түсінігін
ұсындық: Ұсақ бизнес — шағын кәсіпкерлікпен қарайлас нарықтық экономиканың
маңызды элемент, онсыз мемлекет жан-жақты дами алмайды. Ол көп жағдайда
экономикалық өсу каркындарын ЖҰӨ-нің құрылымы мен сапасын анықтайды. Бұл
сектор өзінің мәні бойынша нарықтық инфрақұрылымның шешуші элементі болып
табылады. "Бизнес" сөзі ағылшынның "businessy" деген сөзінен шыққан.
Ағылшын тілінен аударғанда коммерциялық қызмет, іс, шаруа, сондай-ақ
тиісінше "бизнесмен" ("businessmen") сөзі іскер адам, табыскер деген
ұғымдарды білдіреді.
Бизнес — біржақты анықтауға келмейтін, барынша ауқымды және сан қырлы
ұғым. Ол істі жүргізу, қажетті және адамдар арасында сұранықа ие өнім
жасау, іс, жұмыс, нарықтық экономиканың негізгі бағыты, адам қажетілігін
қанағаттандыру көзі және сонымен бірге өмір салт жүйесі ретінде
қарастырылады.
Ең алдымен бизнесті табыс табу немесе басқадай әдіспен олжалы болумен
байланысты қызмет ретінде анықтама береді.
Қазақстан жағдайында шағын бизнеске анықтама бере отырып. Қолда бар
шетелдік тәжірибелерді ескере келе, шағын бизнеске келесідей сипаттама
беруге болады.
Ұсақ бизнес кәсіпорындары деп - бір немесе бірнеше инвесторлармен
қурылган, географиялык, шектелген аймақтарда жұмыс істейтін және нарықтың
шектелген улесіне ие кәсіпорындарды айтамыз. Бұл кәсіпорындарда басқаруды
негізін салушылар жузеге асырады, олар барлык стратегиялык шешімдерді
кабылдайды; басқару – нысаншылдықты жоқтығы мен ұтымды шешім қабылдау
сипатымен ерекшеленеді; басқару саласында, сондай-ақ өндіріс
саласында жумысшылардың жоғары өзара ауыспалылыгы байқалады.
Германияда жылдық ақша айналымы 3,5-нан 11.5 миллион неміс маркасын
қүрайтын фирмалар, кәсіпорындардын тиімділігі АҚШ пен Жапонияға қарағанда
жоғары. Мүнда 12,3% ірі кәсіпорындардың және ол жерлерде жүмыспен
қамтылған 34% жүмысшылардың үлесіне үлттық
абыстың тек 52,6% ғана кетледі. Жүмыс орындарының үштен екісінен көбі шағын
кәсіпкерліктің арқасында ашылуда.
Жапонияда занды түрде белгіленген кәсіпорындар критерийлері бар:
өнеркәсіп, көлік және құрылыста — 300 адамнан көп емес, көтерме саудада —
100, бөлшек сауда және қызмет көрсету саласында — 50, олар осы
критерийлерге қарай шағын және орта кәсіпорын статусын ала алады. Сондай-ақ
жарғылық капитал мөлшері де шектелген: өнеркәсіп, қүрылыс және көлікте —
770мың доллардан жоғары емес, көтерме саудада — 230 мың доллар, қызмет
көрсету саласында 77 мың доллар.
Шағын кәсіпорындар азаматтар, жанүя мүшелері және сауда шаруашылығын
біріккен түрде жүргізетін мемлекеттік мүлікті басқаруға өкілеттілігі бар
әртүрлі занды тұлғалар мен мемлекеттік органдар тарапынан құрылуы мүмкін.
Шағын және орта кәсіпкерлік, қазіргі кезеңде жұыссыздықпен сипатталатын
Қазақстан экономикасына қажетті жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді.
Американ экспресс мәліметтері бойынша, барлық жаңа жұмыс орындары
тұрақтанған ірі компаниялардың есебінен емес, жаңа фирмалар есебінен
ашылуда. Мысалы, 1987ж. АҚШ-тың 500 ірі компанияларындағы жұмыс орындарының
өсу қарқынына қарағанда, 7 миллион шағын фирмалардағы жұмыс орындарының өсу
қарқыны 3 есе көп болды.
Дәстүрлі түрде ірі кәсіпорындар мен фирмалардың жұмыс істеуі пайдасыз
болып табылатын салаларда шағын кәсіпкерлік барлық мүмкін болатын қызметтер
мен қосалқы жүмыстарды атқаруда кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ете отырып,
ірі фирмалар мен компаниялардың тиімді жұмыс істеулері үшін қолайлы,
жағдайлар жасап отыр. Бұл жерде 50-ші жыддардан бері, келісім-шарттар
негізінде, ірі компаниялардың шағын және орта маманданған фирмаларға
тапсыратын жұмыс көлемі күрт өсе бастаған Жапония тәжірибесі көңіл
аударарлық. Мысалы, 1966 жылдан 1981 жылға дейін ірі фирмалармен контракт
бойынша жұмыс істейтін шағын және орта фирмалардың (300 адам жұмыспен
қамтылған) үлесі олардың жалпы санында (шағын, орта және ірі фирмалар
санының қосындасында) 53,5-тен 65,5%-ке көбейді. Электроника өнеркәсібінде
бұл үлес 198 1ж 85,7%-ке жетті. Ал осы өнеркәсіп саласындағы өндіріс
көлеміндегі Қосалқы жұмыстардың құндылық көлемінің үлес салмағы 90 –шы
жылдардың басында 80% - ке жетті.
Сондай-ақ құрылыста ұсақ және ірі фирмалардың әртүрлі Қызмет салалары
бар. Ірілері үлкен объектілердің әсер ету жағдайында сәтті жұмыс істейді
және ірі тапсырыс берушілермен жүмыс істейді. Шағын құрылыс фирмалары
болса, кұрылыстық – монтаждық жұмыстарға, бар объектілерді модернизациялау
мен қайта құруға жөндеу жұмыстарын жүргзуге және жеке
тапсырыс берушілермен жұмыс істеуге бет алуда.
Сондықтан, ұсақ және ірі құрылыстық кәсіпорындар арасында тікелей
бәсекелестік туралы айту заңсыз. Ұсақ бизнес ірі бизнеске қарағанда
анағүрылым тиімдірек жұмыс істейтін салаларда өзінің нарықтағы орынын сәтті
иеленеді.

Ұсақ бизнестің артықшылықтары айқын. Бұл – ұсақ бизнестің
динамикалылығы, икемділігі, өндірілетін өнім мен көрсетілетін қызмет
түрлерін тез ауыстыру қабілеттілігі, технология саласында сондай-ақ басқа
жүмыс істеу салаларында жаңалықтарды енгізу қабілеттілігі. Соңында, шағын
фирмалардағы енбек ұжымына түрақты емес қатынас орнатылады, үлкен
бюрократиялык қүрылым жоқ, жұмысшыларды басқаруға, табыстырды басқаруға
тікелей қатыса алады.
Ұсақ бизнес тек қана экономиканы жандандырушы фактор болып қана
қоймай, сондай-ақ оның экономикалык дағдарыстан шығуының алғашқы кезеңі
ретінде де қарастырылады. Ұсақ Фирмаларды көбірек құру - жұмыссыздық
проблемасын жеңілдетуі,қабылетті бәсекелі орта қүруы, каржы нарығын
жандандыруы,ірі кәсіпорындарды ашуы сынды бірқатар мүмкіндік береді.
Нарықтың дамуына байланысты тауарлы-ақша қатынастарына негізделген нарық
жүйесі шағын кәсіпорындардың дамуы мен толығуын тынымсыз талап етеді.
Былайша айтқанда, нарықтық-экономиканың ең қыска түсінігін еркін бизнес
экономикасы ретінде қарастыру керек. Сол себепті, кәсіпкерліктің сан алуан
түрлері мен нысандарының дамуынсыз толыққанды экономикалық реформаларды
іске асыру мүмкін еместігі бүгінгі таңда құзыретті оргындарға да,
көпшілікке де белгіліжағдайға айналды.

1.2. Қазақстан Республикасындағы ұсақ бизнесті нығайту мен
кемелдендіру мәселелері

Статистикалық ақпаратты талдау 1997-2001 жылдар аралығында ҚР табиғи
монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және ұсақ бизнесті колдау
жөніндегі Агенттігінің мәліметтерін пайдалану кажеттілін көрсетті. Бұл
ақпарат барлык шаруашылық жүргізуші ШКС, соның ішінде заңды және жеке
тұлғалары қызметінің нәтижелерін қамтыды. Берілген Агенттіктің ақпараты,
елдегі облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдері беретін, есептілік
мәліметтеріне негізделеді.
Берілген Агенттіктің ақпараты Республикадағы ұсақ бизнесті дамыту мен
қолдаудың 1999-2000, 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламаларын дайьндауда, 2000 жылы кәсіпкерлер форумындағы ел басы
баяндамасында пайдаланылды. 2002 жылдан бастап, ҚР статистика жөніндегі
Агенттігінің мәліметтерін пайдалану ұсынылады екінші жағынан статистикалық
ақпараттың күмәнділігі ШКС-ң нақты жіктемесінің болмауына негізделген.

Бүгінгі күндегі кәсіпкерліктегі сатып алу біздің экономикамызда әлі аз
танымалы қүбылыс, бұл негізінен біздің кәсіпорындарымыздың тәжірибелерінің
аздығымен түсіндіріледі. Дегенмен бүл шетелде бизнес салаға кірудің
айтарлықтай тараған формасы ретінде мынандай бір қатар артықшылықтарға ие:
1. Тәуекел мен түрлаусыздык фаткорлары сынға жиі ұшырайтын жаңа
кәсіпорын ашумен салыстырғанда, олардың деңгейін төмендетуі.
2. Бизнестің жөнге келтірілген инфрақұрылымының болуы, себебі бизнес
ілгеріден-ақ құрылу сатысынан өткен, жұмыс істеуде. Шағын
кәсіпорынның негізін қалау бойынша бірнеше көзқарастар: жаңа кәсіпорын
бастау; бүгінгі күндегі бизнесті сатып алу; франчайзинг және жанұялық
бизнес , орналастырулар кестеде көрсетілген.
Біздің республикамыз үшін ұсақ бизнестің негізін калау
формаларының ішінде, жаңа кәсіпорын құрудан басқа франчайзинг пен жан
ұялык бизнес формалары ең өзекті деуге болады.
Франчайзингтің негізгі артықшылықтарының бірі бұл франчайзерден оқып
үйрену мен дайындалу мүмкіндігіне ие бола алатындығы. Сондай-ақ франчайзер
тек өндіріс мәселелерін оқытып үйретуді ғана үйымдастырып қоя салмай,
сондай-ақ бухгалтерлік есеп, тауарлық-материалдық құндылықтарды бақылау,
еңбек ресурстарын басқару,сақтандыру мәселелерін және т.б. да оқытып
үйретеді. Оқытып үйрету бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін созылады.
Тағы бір маңызды артықшылық - бұл франчайзер тарапынан жасалатын
қаржыландырудың тікелей емес, жанама түріндегі қаржылық қолдау. Мысалы,
франчайзер алынған тауар бойынша шарттағы төлеу мерзімін ұзарта алады,
сөйтеп франчайзидің айналым капиталының көлемінің көбеюіне әкеледі немесе
франчайзи банктен несие алған кезде кепілдік беруші бола алады.
Соңында, егер тәуелсіз бизнесті бастау айтарлықтай бастапқы салым
қажет етсе, франчайзингтік фирма құрған кезде бұл шығындар анағұрлым аз
болуы себепті қаржылық артықшылыққа ие.

Ұсақ бизнестің негізін қалаудың тағы бір бағыты отбасы мүшелерінің
күшімен негізі қаланып, жұмыс істеп жатқан отбасылық бизнес. Бұл
кәсіпкерліктің бір ерекшелігі отбасы мүшелері қаласа толық, қаламаса жарты
күн жұмыс істей алады. Отбасылық бизнес бір ұрпақтан екінші ұрпаққа өтіп
отырады.
Отбасылық бизнестің басты артықшылығы - кез-келген қиьншылықтарға
қарамастан бизнесті жүргізуге көмектесетін туыстық байланыстың беріктігі.
Отбасы мүшелері бизнесті ағымдағы қажеттіліктері үшін өздерінің еңбек
ақылары мен дивидендтерін жиі құрбан етеді. Отбасылық бизнестің тағы бір
артықшылығына, ірі корпорациялармен салыстырғанда жұмысшыларға қарау
деңгейінің жоғарлығы жатады. Корпорациялардың менеджерлері тек жақын бір
екі жылғы нәтижелер туралы ойланады, ал отбасылық бизнес оларға қарағанда
көбінесе ұзақ мерзімді бағытты ұстанады.
Сондықтан АҚШ- та кәсіпорындардың 80-90% отбасылық бизнес саласына
жатуы және экономиканың әртүлрі секторларында жұмыспен қамтылғандардың 50%
отбасылық бизнес жұмысшыларынан тұратындығы кездейсоқтық емес.

Кестеде көрсетілгендей, отбасылық бизнес менеджерлері отбасылық
бизнеске қатысы жоқ бизнес менеджерлеріне ұқсамайды. Жәй кәсіпорындардығы
маман менеджерлер анағұрлым қасқа уақыт кезеңіне жоспар құрады, бизнестің
зияндары мен сәтсіздіктерін аз дәрежеде сезінеді, фирмаға танытатын
адалдықтары мүмкіншілігінше аз және өз мансаптарын алға жылжытуда үлкен
икемділікке ие, ереже бойынша оларға еңбек ақыларын көтеру және алға
жылжыту сияқты анағұрлым дәстүрлі жағдайлар жасалған.

1.3. Қазақстан Республикасындағы ұсақ бизнестің қазіргі жағдайын

бағалау.
Ел Президентінің және республика Үкіметінің негізінде ұлттқ
саясаттың жетістікке жетуі елде орта тап кәсіпкерлік пен шаруа
қожалықтарының пайда болуына негіз болды. Олар бүгінгі күнде әлсіз
болғанмен, бірақ дәл солар шағын және орта кәсіпкерліктің өкілдері. Біздің
мемлекетіміздің қорғаны болады. Олар өздерінің іс-әрекеттерінің нәтижесінде
өндірістің, нарықтық дамуына қозғалыс береді, яғни қоғамның тұтастай
қозғаушы күші десек артық айтпаган болармыз. Бүгінгі күні бәрімізде белгілі
ақиқат қарапайым жагдай: "Біз бен сіздің гүлденіп және өркендсеуіміз
мемлекеттің өсу жағдайымен байланысты". Жалпы, кәсіпкерліктің өзі әуел
баста шағын бизнестен, кәсіпкерлер белсенділігінен пайда болғанын атап
айтуымыз керек. Дамыған елдерде
өнеркәсіптегі жұмыс істейтіндердің 45-80 ІІайызы шағын кәсіпкерлікте
шоғырланған. Мұның өзі өндіріс тиімділігін арыттыра отырып, қосымша
бәсекелестікті туғызады және өнімнің сапасын жақсарта түседі.Осыдан нарық
қатынастарын қалыптастыруда кәсіпкерлікті дамыту шешуші рөл атқаратыны
керінеді. Өйткені, экономикалық реформалардың басты тұлғасы – кәсіпкер
екенін өмір көрсетіп отыр. Білгір мамандардың пайымдауьшша, қоғамның
еңбекке жарамды мүшелерінің 14-18 пайызы кәсіпкерлікпен айналысса, онда бұл
мәлімет сол ел экономикасыньщ жоғары дәрежеде дамығандығын көрсетеді.
2001 жылы Қазақстанда белсенді кәсіпорындардың едәуір бөлігі сауда,
автомобильдерді жөндеу және үй шаруашылығына қажетті бұйымдарды дайындау
саласына келді (барлық белсенді кәспорындардьң 43,5 пайызы). Осы шағын
кәсіпорындарда жұмыс істейтін жұмыскерле 32,7 пайыз болса, ал өнімді
сатудан түскен табыс 26139,8 млн.теңге (61,2 пайыз) құрады. Мұндай жағдай
шаған кәсіпорындарының сауда қызметімен айналысуынан, яғни ол сала көп
күрделі қаржыны жұмсауды талап етпей, өте аз уақытта ақша қаржыларының
айналымын тездетуге мүмкіндік беретінімен түсіндіріледі.
Қазақстан Республикасының аймақтарындағы ұсақ бизнеспен айналысушы
кәсіпорындардың саны мен жұмыскерлердің орташа санының соңғы жылдары қалай
өзгергенін келесі кесте мәліметгерінен байқауға болады (4- кесте).

Аймақтар бойымша шағьн кәсіпорындар бірқалпты бөлінбеген. Айталык,
2004 жылы Алматы қаласына республикадағы шағын кәсіпкерліктің белсенді
кәсіпорындарының 29,2 пайызы келеді екен. Алматы кәсіпорындарының өнім
сатудан түскен табыс және жұмыскерлер саны республика бойынша осыған сәйкес
көрсеткіштерімен салыстырғанда 24,9 пайыз және 37,9 иайыз болғанын көреміз.
Белсенді кәсіпорьндардъң ең азы Атырау облысына келеді де, ондағы
жүмыскерлер саны мен өнімді сатудан түсксн табыс 2,6 және 2,1 пайыз болған.
Жоғарыдағы кестенің (4-кесте) мәліметінен Қазакстан Республикасы
аймақтарында ұсақ бизнеспен айналысушы кәсіпорындардың 2002 — 2004 жылдар
аралығындағы көрсеікіштері бойынша олардың санының Ақмола, Алматы, Шығыс
Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Қостанай, Павлодар, Солтүстік
Қазақстан Облыстары, сонымен қатар, Астана мем Алматы қалаларында артқанын
байқасақ, ал баска қалған облыстарда азайганын көреміз.
Ұсақ бизнеспен айналысушы жұмыскерлер санының өсу қарқыны Ақтөбс,
Атырау, Қараганды, Солтүстік Қазақстан облыстары мен Алматы қаласында
едәуір төмен. Бір кәсіпорынға шаққапдағы жүмыскерлер саны 10-11 адамнан
артпағанын біздің есептсулеріміз көрсетіп отыр. Жоғарыдағы айтқандарымызды
қорытындылайтың болсақ, республикамызда шағын кәсіпкерлікпен айналысу
мүмкіндіктерінің жоғарылығы болашақта әр кәсіпорынға шаққанда жұмыскерлер
санын арттыру арқылы жұмыссыздықты жою, халықтың әлеумсттік жағдайын
көтеру, сонымен қатар, аймақтарда өнім өндіру қызмет көрсету түрлерін
арттырудың барлық мүмкіндіктері бар екендігін керсетеді.
Дамыған елдер тәжірибесі ұсақ кәсіпкерлік пен бизнеске бөлінген
қаржының, әдетте, бес жылда өтелетіндігін дәлелдеп отыр.
Әйтсе де, Еуропалык қайта құру мен даму банкі (ЕБРР) қаржыларының
облыстар арасында таралуын қарастырғанда, оның 64%-ы Алматы қаласы меп
облысына, 17%-ы Қарағанды облысына, 7%-ы Астана қаласы мен Ақмола облысына,
1%-ы Ақтөбе облысына, 11%-ы ІІІымкент қаласы меи Оңтустік Қалақстан
облысына үлестірілгенін байқауға болады. Ал, басқа облыстар несиеден өз
үлесін ала алмаған. Банктер арасында несиенің таралуы негізінен
Казкоммерцбанк (41%), Центр Кредит банк (26%) сияқты ірі банктерге түскенін
(3-сурет) аңғарамыз.
Қазақстанда ұсақ бизнесті колдаумен қатар, оны экономиканың түрлі
салаларында басқарудың да өзіндік ерекшеліктері жетерлік. Айталық, қызмет
көрсету саласы біздің елімізде жеткілікті дәрежеде дамымай жатқанмен,
кәсіпкер үшін оның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.