Спорт сайыстарында техникалық қимылдарды қолданудың сапасын көтеру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ. Спорттық ойындар тәрбиелік маңызы
I БӨЛІМ.Әдебиеттер
толуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
1. 7-11 жастағы балалардың жас ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Дене шынықтыру тәрбиесіндегі спорттың ойын әдісі ... ... ... ... ... ..
II. БӨЛІМ. Мақсаты, мәселесі, әдістер және зерттеу үйымдастыру ... ... ...
2.1. Зерттеудің мақсаты және мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Зерттеу әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Зерттеуді
үйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
III. БӨЛІМ. Қазақ күресінде спорттық ойын әдісін жасөспірімдердің
жаттығуында қолдануды зерттеу
сараптамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1. 7-11 жастағы қазақ күресшілер үшін әдейлеп таңдалған ойын
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
3.1.1. Бастауыш дайындық тобына арналған ойын құжаттары ... ... ... ... ..
3.1.2. Ойын тапсырмалары: ұстау элеметтері табандылық, жылту,
епті-іс қимылы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
3.2. Бапкерлердің спорт-ойын әдісіне қолдануына қөзқарасын зерттеу ... ...

3.3. Жас күресшілердің күш дайындығына спорт-ойын әдісінің ықпалы ... .
ҚОРТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫС ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
ҚОЛДАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
КІРІСПЕ
Спорттық ойындардың тәрбиелік маңызы.
Бала біздің болашағымыз. Қазақстанның бүгінгі мен болашағы жастардың
еңшісінде. “Елімізді 2030 жылы барысқа айналдыратын кеш* бүгінгі мектеп
партасында отырған оқушылармен 15-20 жас аралығындағы жастар” деп Елбасымыз
тегінен-тегін айтқан жоқ. Қазіргі жас буын мемлекетіміздің мығым тірегі
бола алса ғана шын мәнінде экономикалық-әлеуметтік жағдайымыз өз дәрежесіне
көтеріліп, жаңа дәір салтанат құратын болады.
Олай болса, XXI ғасыр жастардың жан-жақты терең білімді саяси-
экономикалық сауатты, яғни интеллектуалды деңгейі жоғары болуын талап
етеді.
“... жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені
қоса беру” деп М. Дулатов айтқандай, қазіргі жаһандау дәуірінде ұлтымыздың
жойылып кетпеуі үшін, ұрпағымыздың санасында атадан балаға мұра болып келе
жатқан әдет ғұрыпты, салт-дәстүрлі сіңіре отырып, тілін, дінін қастерлеуге,
үлкенді құрметтеуге, елін сүюге тәрбиелеу қажет. Спорт ойындар сол халықтың
әлеуметтік экономикалық жағдайларына байланысты туып, дамуына қазақ
халқының ұлттық ойындарымен таныса отырып көзіміз әбден жетеді. Өйткені
қазақ халқының ұлттық ойындары өзімен бірге жасасып, оның көші-қоны тұрмыс
жағдайларына үйлесімді жасалғандай әсер береді. Олай дейтініміз осы
ойындардың көпшілігі сол көшпелі тұрмысқа лайықталып, арнайы материалдың
әзірліксіз ойнала бередіндігіне ғана емес, сонымен бірге халықтың
психологиялық ерекшеліктеріне де байланыстығынада екендігіне көзіміз
жетеді.
Қазақ халқының тарихы көп жырларының, эпостарының қай-қайсысының алып
қарасақ та, олардың өз бойынан халықтық ұлттық ойындарының әдет-ғұрып
салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Ол - ол ма. Осы жырлардың
негізгі кейіпкері-болашақ ел қорғаушы батыр, жауынгер, халық
қайраткерлері, ойын үстінде көрінеді. Сол ойын арқылы шынығып, өзінің
бойындағы табиғи дарынын шындай түседі. Ойынға халық ерекше мән берген.
Сондықтан халық оған тек ойын –сауық, көңіл-көтеретін орын деп қана
қарамаған ең бастысы- ел қорғауға қабілетті болашақ қайраткер, өзінің осы
қабілетін шаршы топтың алдында баршаға тең ( досқа да, дұшпанға да)
еркін бәсекеде жеңіп алуға тиіс болған. Сондай-ақ талапты жас ойын өнеріне
өзінің жасы үлкен, танымал ұстаздан үйреніп, жаттығатын, аянбай тер
төгетіндігін байқаймыз.
Ойындар осылайша атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып
отырған.
Ойындар ерлікті, ожетікті, батылдықты, шапшаңдылықты, ептілікті,
тапқырлықты, табандылықты, байсалдықты, тағы басқалары мінез құрлықтың
ерекшеліктерімен бірге күш-қуат молдығымен, білік күшін, дененің сомданып
шынығуына қажет етеді.
Қазақтың ұлттық ойындары: көкпар, сайыс, теңге алу, қыз қуу, алтын
қабаң ату, жамбы ату тағы басқалары спорттық сипатпен бірге үлкен тәрбиелік
маңызға да ие болады.
Ұлт ойындары- Ата бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгінгі
байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз сондықтан оны
үйренудің, күнделікті тұрмысқа пайдаланудың, заманымызға сай ұрпақ
тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып
оның творчестволық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. В.А.
Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: “Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ
және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе
іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірімен ұштасып,
өзін қоршаған, дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз ұшқын, білімге
құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты” десекте, айтар ойымыз дәлді болу
үшін ұлттық үрдісімізде ұмыт болып бара жатқан ойындарды оқырман назарына
ұсынуға жөн көрдік.

Жігіт қуу

Ойынды ат үстінде емес, жаяу жүгіріп ойнауға болады. Мұндағы
ойнаушылар екі топқп бөлінеді. Күні бұрын арасы 20-30 адымдай екі көмбе
белгіленеді де, біреуіне жалауша тігіледі немесе жаңағыдай қазық қағып,
тымақ кигізіледі. Жүргізушінің хабарымен екі топтан екі ойыншы көмбеге
шақырылады. Біреуіне белбеу немесе екі бүктеліп есілген орамал беріледі.
Ойын жүргізушінің белгісі бойынша ойшылар қарсыдағы сызыққа қарай жүгіреді.
Белбеу алған ойыншы екіншісін қуып жетіп, ұруға тырысады. Межеге жеткен соң
ойыншы белбеуді жерге тастай сала кейін қашады. Белбеуді екінші ойыншы алып
қашып бара жатқан қарсыласын бірінші сызыққа жеткізбей қуып жетіп ұруға
тиіс. Қарсыласын белбеу жұмсай алмаған ойыншы ұтылған болып есептеледі.
Жамбы ату.
Биік сырықтың басына тайтұяқ алтын не күміс ілінетін болған. Жамбыны
алу үшін белгіленген межеден (70-100 м шамасында) садақ атып қыл
арқанды қиып түсіру керек. Кейде ойынның шарты бойынша жамбыны шауып келе
жатқан аттың үстінен атқан.
Бұл ойын асқан мергендікті, ат құлағанда ойнайтындай шеберлікті
қажет етеді.
Ойындардың көпшілігі тұрмыс- салты, соған орай жануарлар әлемінің,
аңшылықты бейнелейтін болып келеді.
Онымен бірге жас өспірімдер ойын ойнаған кезде көпшіл. Отанның
болашақ азаматы болуға, халқына адал қызмет етуге бағыт алады. Демек,
казіргі бізге жеткен өмірдің, театрда қай-қайсысы болса да ойын үстінде
көрсетіліп, осы ойындардың әртүрлі орындалуының нәтижесінде тап қазіргідей
үлкен өнер дәрежесіне жетті.
Біз зерттеп жинаған жүзге тарта ойындарының қалыптасу тарихи халық
арасында таралуы, тәрбиелік мәні мағынасы, міне осының айғағы іспетті.
Қазақ халықтарының жылдар бойы атадан балаға жалғасып, қалыптасқан ұлттық
дәстүрі, әдет-ғұрып тәрбие мектебі бары баршамызға белгілі ойын арқылы
баланың дене құрлысы жетіліп өзі жасаған қимылына сенім артады.Сондай-ақ
оқушылардың дене тәрбиесінің заман талабына сай талап етіп отырған
деңгейлерінің арасындағы қарама-қайшылықтар дене дайындығына жетілдіруге
педагогикалық мүмкіндіктер туғызатын спорттық және ұлттық қимыл- қозғалыс
ойындар жүйелі түрде қолдану мәселесін ұсынады.
Біздің республикамызда мәдени, әлеуметтік және экономикалық өзгерістерге
негізделген спорт және дене шынықтыру дараның жан-жақтан дамуына маңызы
ықпал болып келеді.
Қазақстан Республикасы құқыға барлық адамдардың үзбей спорт және
дене шынықтырумен айналысуы Қазақстан Республикасы Конституциясында Заңды
түрде бекітілген. Қазақстан Республика парламенті үлгі қабылдады “Дене
шынықтыру және спорттың жаппай келешекте жоғарлауы туралы және
Президентіміздің 2006 жылғы Қазақстан халықтарына жолдауында басқа
мақсаттармен қатар спорт және дене шынықтыру маңызды бағыттарын дамыту үшін
ғылыми зерттеу деңгейін жоғарлату қажеттілігін анықтап көрсетеді. Бұл үлгі
адамдардың денсаулығы мен дене шынықтыруды дамытуға мемлекетіміз зор көңіл
аударғанын көрсетеді, келешекте барлық Қазақстандық дене шынықтыру жүйесіне
даму үшін жағдай жудыру.”
Спорт дене шынықтыру арнайы тарихи қоғамның даму жағдайына
байланысты, адамның рухани іс- әрекетінің нәтижесі болып есептеледі. Туризм
және спорт министрлігінің және басқару жұмысшыларының жауаптылығы бірнеше
халықаралық конференцияда жастарды тәрбиелеу және дене шынықтыру дамуына
ЮНЕСКО-ның басқаруымен өткен басқада форумдарда бір көзқарас қабылданған.
Ұлттық және әлеуметтік ерекшелер бойынша дене шынықтыру саласында ғылыми
зерттеу тәжірибені жалпылаудың маңызы зор екенін қабылданған.
Өзімнің дипломдық жұмысымда осы көрсетілген көз қарасты Қазақстан мен
мысалығын көрсетем. Бұл жерде дене шынықтыру өте ұзақ кезеңнен өтті:
қарапайым дене шынықтыру жаттығудан, ойындардан спорттың қазіргі
Олимпиадада ойын түрлеріне дейін. Дене шынықтыру және спорт түрлерінің
ішінде Қазақстанда ұлттық спорт түрлері жақсы дамып келеді. Осы айтқаным
республикамызда жоғары деңгейге көтерілген қазақ күресі кепіл бола алады.
Өйткені қазақ күресінің басқа күрестің түрлеріндей жетілген, кеңінен
дамыған спорттың түрі болып халықаралық жарыстар өтіп жатыр. Азия, Еуропа
әлем чемпионаттары өтуде. Биыл қыркүйек айында Алматыда қазақ күресінен
әлем чемпионаты өтеді.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы “Спорттық ойын әдісін қазақ
күресінде жас өспірімдердің жаттығуына қолдануы” Дипломдық еңбегім күн
табына сай. Казіргі күндегі спортта ерте мамандану байқалады. Жас
күресшілерді бастауыш оқытудың әдісі-бұл салалардың ағзасының ерекшелігі
дұрыс пайдалану. Осы себептен ерекше күрес спорт түріне өзімді арнадым,
яғни жас күресшілерді дайындауға спорт-ойындар әдістері қолдану мен үшін
мамандығымның шеберлігін артыруға қажет. Сондықтан дипломдық жұмысым осы
күннің талабына сай деп санаймын.
Қазақ күресінің жаттығу дайындығы бес кезеңге бөлінеді.
1.Алғашқы бастауыш мамандықтандыру дайындығы.
2. Терең мамандандырықтану дайындығы.
3. Қазақ күресінің дайындығын дамыту.
4. Қазақ күресінің дайындығын жоғарғы жетістікке жеткізу.
5. Жоғарғы жетістікті сақтап қалу, спортта көп жасау.
Көп жылдық жаттығу процесін құрғанда спорттың түрлерінде қай жаста
жоғарғы нәтижеге жететін уақытын білу керек. Ереже бойынша қабілеті жоғары
күресшілер бірінші табысқа 4-5 жыл арнайы дайындықтан кейін, ал жоғарғы
жетістікке 7-9 жылдан кейін арнайы дайындықпен жетеді.
Арнайы дайындық кезеңі ол бастауыш оқушылар тобында әр қарай күрес
мамандыққа көшеді. Бұл кезеңде жаттығу сабақтарында мынадай міндеттерді
шешеді.
1. Ден саулығын нығайту, дене шынықтыру және спорт түрлерінің қолайлы
білімдерін игеру.
2. Әр түрлі күрестің әдісін, күресшілердің арнай жаттығуларын үйрету,
дене қабілеттерінің жетіспегенін жою.
3. Әр түрлі спорттың түрлерінен қозғалыстарының әдет, шеберлік
қалыптасуын және бекітіп дамыту.
4. Осіп келе жатқан дене құрлыстың дамуын қолдану, жан-жақтан дене
қасиеттерін тәрбиелеу. Әсіресе шапшандылықты, шапшаң – күштілік
қабілетін, жалпы шыдамдылығын.
Балалардың күрес дайындығында көп амалдарды, тәсілдерді және ұйымдастыру
түрлерін әр спорттың түрінен әсіресе қозғалмалы және спорттық -ойындарды
қолдану керек. Көбінесе ойын тәсілін қолдану керек- демемк ол негізгі әдіс.
Жаттығу кезеңде көп күшке түсетін, психика жүйесіне түсетін тапсырмаларды
бермеу керек. Бұл кезде арнайы күрес жаттығуды дайындық кезеңінде өткізу
керек, жарыс кезеңі жанатылып қалған секілді болады.
Күрестен жоғары нәтижеге жетуге мақсат қоймау керек, күрестің әдісін дамыту
керек, қалыптасқан, дамыған қозғалыс әдеттерімен.
Бастауыш дайындық кезеңі өту уақытта жаттығуды бастаған мезгілі
байланысты болады. Жылдық жаттығу көлемі БЖӨСМ бағдарламасының талабымен
анықталады, балалардың жасымен дайындық деңгейімен тәуелді болады.
Ойын – қоғамдық құбылыс ретінде дене –шынықтыру тәрбиесі, спорт және
жалпы тәрбие сұрағында мағынасы зор мәселе.
Ойын ежелгі кезден пайда болып, барлық қоғамдағы мәдениетпен қатарлас
дамыды.
Ойын әр қашан дем алу үшін ойын- сауық өткізу үшін, шынығу және
рухани даму үшін қызмет еткен .
Бірақ ойынның нақты бағыты педагогикалық саласы: бұл тәрбиеленудің
әдісі, негізгі құралы.
Спорт- ойын әдісі тәрбие түсінігінде ерекше тәсіл екенін көрсетеді,
яғни басқа әдістерден ерекшелігін байқатады. Бұл тәсіл кез келген спорт
түрінде қолдануға болады. Жұмыстың басты мақсаты шұғылдану дайындықтың
нәтижесін жақсарту үшін спорт ойын әдісін бастауыш қазақ күресшілер тобына
қолдану.
Алдыма қойған мақсатты орындау үшін мынадай мәселелерді шештім:
1. Баптаушылардың спорт- ойын әдісі мен оқытуына көз қарастары.
2. Жас күресшілердің дайындығын бақылау.
а) сараптаудың басы
б) сараптаудың соңы.
Алға қойылған мәселені шешу үшін келесі зерттеу тәсілі қолданды.
1. Ғылыми-зерттеу сараптамас бастауыш дайындық тобында қарапайым оқыту
тәсілін анықтау және бастауыш топқа арналған қимылды ойындардың
топтамасын таңдап алу.
2. Балалардың денешымырлығы дайындықтарын анықтау үшін келесі тестерді
қолдандым:
30 м- қайықша жүгіру
15 м- каракатица
Кеуде көтеру, қолдарын тіреліп тұрып бүгу, жазу, ұзындыққа секіру.
3. Методикалық статистика әдісіне нәтиже жарысын салыстыруын өткіздім.
Сараптау тобын басында және аяғында байқау.
Сауалнамалар бастаушылардың спорт - ойын әдістемесін көзқарастарын көрсетіп
және тәжірибелі ұсыныс әзірлеуге жағдай туғызды. Зерттеу жұмысын Көкшетау
қаласында БЖСМ-де ДЮСШа 2005 жылдың қаңтар айына дейін өткіздім.
Жұмысымның қорытындысында мынадай келесі тұжырымға келдім:
6. Бақылаудың көрсеткіші
Ойынға жеткіліксіз көзқарас оқу процесін қызықсыз және біржақты болады
бастауыш сынып балалар үшін.
7. Оқу дайындық процесінде.
Ойын әдісін қолдану үшін арнайы қимылды қосу жиі кездесетін жағдайда
спорттық сайыста жағдай жасайды.
А) Оқу деректерін әзірлеуде техникалық қимылға қимылды ойындар оқу
программасына енгізіледі.
Б) Спорт жекпе –жегінде техникалық қимылдың қолдануының нәтижесін көтеру.
8. Ерекше қимыл ойындарын қолдану дайындықтары:
Құрылуы күрес қимылына жақын жас күресшілердің дайындықтарына ерекше
техникалық құрылымын жақсартуына мүмкіндік береді.
9. Ерекше қимылды ойындарды оқу процесіне қолдану шұғылданушылар үшін жақсы
нәтижелер береді.
10. Ойын тәсілі жеткілікті нәтижеге тек сапасы жоғары теоремалық ойлау және
белсенді тәсіл.
Өткізген зерттеулердің қорытындысын қолдана отырып біз тәжірибелік
ұсыныс әзірледік олар БЖСМ де қазақ күрес дайындығына бастауыш топта
қолдануға болады. Бірінші жыл оқитын оқушылар, бастауыш дайындық тобына
бағытталған баптау бағдарлама мазмұны күрес тәсілін меңгеру үшін спорт-ойын
әдісін меңгеруге бағытталған.
Қоғамда ойынның мағынасы спорт және дене тәрбиесі шегінен және жалпы
тәрбие сыртынан асуы зор. Ертеден пайда болып және қоғам мәдениетімен қатар
дамып; ойын көніл көтеру, рухын және денесін дамытуға қызмет етеді. Бірақ,
ойынның нақты бағыты-педагогикалық: бұл тәрбие тәсілі және негізгі амал
болып келеді.
Спорт-ойын тәсіл түсінігі тәрбие жүйесінде ойынның ерекше әдісін көрсетеді
– бүл оның басқа әдістерден ерекшелігі. Дене тәрбиесі және спорт ойын
әдісіне келесі ерекшеліктер тән:
Негізгі қалып және келісімді сюжет қимылын ұйымдастыру жолымен, алға
қойылған мақсатқа тұрақты шарт және кездейсоқ жағдай шамасын өзгерту
(мысалы: аңшылық жасағандай болу, еңбекте, күнделікті тіршілік
қарапайым қимылды ойындарда)
Мақсатқа жетудің әр түрлі әдісі және комплекстік әрекет. Ойын
мақсатына жету жағдай бір қатал қимыл мен байланысты болмауы. Әр қашан
жеңіске жету жолдары бар. Ойын көптеген қимыл әрекетіне негізделген –
жүгіру, секіру, лақтыру т.б. Оларды басқаруға кең еріктілік,
тапқырлық, ширақтық, творчествалық қимыл.
Жаттығушылардың өз ара келісімділігі, жарқын . Спорт-ойын әдісі қимыл
әрекетінің жүйесінің әдісі.
Ол шығармашылықты, тапқыршылықты, жылдамдылықты, басқарушылықты
жетілдіреді.
Курстық жұмысының тақырыбының өзектілігі мазмұнында. Қазіргі спортта ерте
мамандану байқалады.
7-11 жастағы балалардың ағзасының жүйесін дұрыс қолдану жас
күресшілерді оқытудың бастапқы әдісі.
Сондықтан, мен осы спорт түріне өз өмірімді арнап, яғни күресте спорт-ойын
әдістерін жас балаларды баптағанда қолдануы, олар маған мамандық
шеберлігімді жетілдіруге көмек береді.

Зерттеу объектісі
7-11 жастағы жас күресшілерді баптарда бастапқы әдістер.
Зерттеу заты:
Қазақ, қазақ күресі элементтерін үйретерде қолданатын спорт-ойын жүйесі.
Мақсаты:
Жас күресшілердің бастапқы дайындығы әдісін жетілдіру үшін қолданатын спорт-
ойын әдісі.
Жас күресшілердің дайындығын зерттеудің алдында және аяғында бақылау.
Жас қазақ күресшілерді дайындау үшін ойын жаттығуларын спорт-ойын әдісін
қоса дайындау.
Бапкерлердің спорт-ойын әдісіне қөзқарасын білу.
Жобалау
Жас қазақ күресшілер бастапқы кезде оқытқанда жақсы нәтиже беретін, ол
спорт-ойын әдісін қолдану.

I БӨЛІМ.
1.1. 7-11 жастағы балалардың жас ерекшеліктері.
7-11 жас бастауыш сынып оқушылары. Бұл уақыт сәби жас пен өспірім жас ара
сындағы бала өмірінде салмақты кезең болып саналады. Бірақ дәл осы жаста
бала жаңа ортаға енеді яғни, мектеп және барлық алдағы өмірі, істері – оқу,
еңбек, жұмыс т.б. элементтерінен құрыла бастайды. Бұл жас кезеңі сонымен
қатар едәуір анатомо-физиология ерекшелігімен бала тәні өседі және мінезі
мен ойлау қабілеті өзгеруі белгіленеді. Қызығушылығы және негізгі жүйке
үдірісі. Сөзсіз, ұстаз бұл жаста қандай балалармен қандай өзгерістер
болатының білуі міндетті. Сонымен қатар оқу тәрбие жоспарын құрарда
келешекте баланың дамуы жайлы ерекшелікті ескеру қажет.
Тек қана баланың дамуы ерекшелігінің заңдылығын біліп оқу, еңбек үдірісі
кезінде көптеген жетістіктерге жетуге болады. Ұстаз міндетті түрде баланың
келешекте қандай өзгерістер боларын болжау керек.
Орта жүйке жүйесінің даму ерекшелігі.
ОЖЖ баланың қимылың, мінез-құлығын, ағзасындағы қозғалысын реттеу
механизмы болып келеді.
Жеті жаста бастағы үлкен ми сыңарының жүйке ұлпасы қалыптасуы аяқталады.
Жүйке жасушалары ми қыртысының барлық қабатында дамыған жайға жетеді де,
ересек адам қыртысының жасушысына ұқсайды. Жүйке талшығы миелинизациясы
жалғасады.
Біріккен талшықтар дамуы күшейе түседі, олар түрлі жүйке орталықтарын
және үлкен ми сынарларын бір бірімен байланыстырады. Кіші сынып
оқушыларының орталық жүйке жүйесінің дамуы ең алдымен бастың ми қыртысының
ішіндегі тежеу процесінің тез дамуында үлкен ми қыртысы бала тәртібінде
айқын реттеуші, тоқтау орын алады.
7-8 жастағы оқушы өзінің тәртібіне, ісіне ойлап қарайды, бақылайды.Ол өзін
ұстау біледі, керек кезінде өзін ұстай біледі, реңішін, ішкі құбылыстарын
тежейді.Мектепке дейінгі баладай қарапайым емес.
Әрине, әр баланың өзін ұстауында ерекшелік бар, себебі-алғашқы алған
тәрбиесі және жоғарғы жүйкесінің әрекетіне байланысты.
Кіші сынып оқушыларының үлкен ми қыртысында үздіксіз дамуына байланысты
қозушылығының шоғырлану процесі орнықты болады. Осыдан белсенді
ықыластылығы және саналылығы 7-12 жастағы баланың орталық жүйке жүйесінде
тежеу процесі дамуы, тұрақты жүйке процесі шоғырлануы бұл жаста білім,
тәрбие алуға жақсы негіз.
ОЖЖ қызметінің дамуы мектеп жасындағылардың ерекшелігіне байланысты өз іс-
әрекетін ұғынуына жақсы.

Қимылдың жетілуі.
Баланың белсенді қимылдау мөлшері оның барлық қимылдау, оның
сараптамасы, яғни жүйке және сүйек бұлшық еттері аппаратының.
7-8 жастағы баланың 4-6 жастағы бала 70-ке қарағанда бұлшық еттер жүйесі
нығаюы жалғасады және ұзын бұлшық еттер арқылы дамиды, күш бұлшық еттері
даму арқылы оларға тез және салқылдақтылығына жағдай туғызады.
8-12 жастағы баланың қимыл дамуы өте үйлесімді болып мінезделеді.Бұл
кезеңнің негізі бос қимылдан ұйымдастырылған, жатталған қимылға бастың
үлкен мидың бақылауы бұзылуына байланысты.

Ішкі секреция бездерінің дамуы.
Кіші мектеп жаста қалқанша безі, бүйрек үсті бездері, ұйқы безі,
жыныс бездері, мидың жоғарғы, төмеңгі, қосалқысы өте маңызды орын алады.

Сезім мүшелері даму ерекшелігі.
Түкпірдегі сезім бөлімдері (көз, құлақ, дәм сезу, иіс сезу, т.б.)
сәби кезден жақсы жетіледі. Ал 7 жастан 11-12 жаста олар ересек
адамдардікіндей дамыған. Сонымен қатар, орталық жүйке мен сезім мүшелерін
байланыстыратын жолдарда да өзгешелік жоқ. Ал, керісінше бастың үлкен ми
қыртыстың орталық бөлімінде жетілу мектеп бойы жалғасады. Бір бөлек сезгіш
сараптамашылар жетілу мағынасы, үстінде көрсетілгендей, бастың еш
қыртысында орнықты концентрация процесінің өсуі, баланың белсенді
ықыласының функциялығы шарт.
Баланың күш дамуы 7 жастан 12 жасқа дейін. Күш дамуы бір тұтас деп
морфологиялық және функциялық ағзаның қасиеттері, олар дененің салмағын,
тұлғасын және механикалық – құрылымның сапасын анықтайды. Баланың
шымарлығын бағалау үшін антропометр көрсеткішін долданады.

Скелет (қаңқа) жетілуінің ерекшелігі
Адам анағұрлым жас болса соғұрлым майысқақтығы басым келеді.
Балалардың сүйектері өте майысқақ болғандықтан парта, үстел басында
отырғанда омыртқа жотасы қисаймауын бақылау. Мектеп жасында балалардың сүт
тісі түсіп қалады. 8-9 жаста қол – аяқтың сүйектері тез жетіліп, қата
бастайды. 10-12 жаста бұғана, шыбын, шынтақ сүйектер арқылы сүйектер
бекийды.
Тыныс алу мүшелерінің дамуының ерекшелігі.
Бастауыш сыныпта тыныс алу мүшелері дамуын жалғастырады. Мұрын
қуысының ішкі қабырғасын 8 сілемейлі қабықшасы жетілуі аяқталады.
Кеңірдектің өсуі байқалады. Сонымен қатар жыныс дамуының ерекшелігі біліне
бастайды.
10-11 жастағы ер балалардың кеңірдегі кең және ұзын бола бастайды.
Кыздардын қарағанда дыбыс сыңылауы ұзарады, қалқан тәрізді шеміршек өсе
бастайды, даусы жуандайды. Өкпелері альвеол көлемінің саны ұлғаю арқылы
өседі де өкпенің үстіңгі жағы үлкейеді.

Қан айналым шеңберлерінің даму ерекшелігі.
7 жастаң 11-12 жастағы балалардың қан құрамы және қан мөлшері үлкен
адамдікінен өзгешілігі жоқ. Қандағы эритроциттер мөлшері көбейю және
лейкоциттер формуласының өзгеруі қан жасаушылардың іс әрекеті жас өсуіне
байланысты.
Сонымен, 7-12 жастағы баланың дамуы ерекшелігін қарастырып отырып, бұл
салсақты кезең деп айтуға болады. Орталық жүйке жүйесіндегі негізгі
процестер, жақсы оқу – тәрбие жұмысы болатына кепіл, ал моторикасының дамуы
көп еңбектенуге қолайлы. Бұл кезеңде жыныс белгілері пайда болады.

Бастауыш сыныптағы балалардың психологиясы.
6-10 жастағы балалардың өсу мезгілі – бастуыш мектеп кезеңі.
Бастапқы баланың іс-әрекеті білім алу болып саналады, бірақ ойын, еңбек,
спорт дамуына көп әсер жасайды. Бастауыш мектептің басы 6-7 жас кезекті өсу
дағдырысы, оқушы ролі және мектеп өміріне жаттығып кету. Бұл топтың
балалары өте қимылшаң, ұшқалақ, сезімтал өздігінен әрекет жасауға
үйренікті. Олар қызықты ойын, іс болса шаршамайды, ал іштері пысса лезде
шаршайды. Өздері өте әуезқұмар, көп сұрақ қояды және қиянқылар. Әзершіл,
тез ұғады, жаттайды. Естері механикалық жағы басым әр сөзді бұлжұтпай
жаттап қайталау тырысады. Назарлары тұрақсыз, тез еліктеп кетеді. Ойлау
қабілеттері айқын, қабылдауларына байланысты. Мінез- құлығы және жүйке
процесінің өзіндігінен туындатылуы қазақшілігінің дамуымен үздіксіз
байланысты. Ойлау қабілеті- көрнекі- қимылды және көрнекі бейнелі, өте
нақты, өз іс талаптарына сай емес.

1.2. Дене шынықтырудағы спорт ойын әдісі
Ойын өте терең мағыналы түсінік: қарапайым сәбидің ойын қимылысының шайбалы
хоккейге дейін. Ойын адам баласын сәби кезінен егде жасқа дейін іргелес
болады. Ойынға қандай көз қарас, сондай ойынның мағынасы. Ойын тарихи
құбылыс. Ойын адам баласының ертедегі қауымында пайда болды. Ойын өзінің
пайда болған уақытынан бастап жас адамдарға күш, рух, қоршаған айнала,
еңбек мектебі болып келді және ұжымда күн көріп, жетістіктерге жеткізеді.
Сондықтан, ойынды тек қана күш өсіру деп түсінуге болмайды. Оның адамға
деген әсері кен. Ойындар жеке адамға қалыптасуға және тәрбие-тәлім алуға
ықпал жасайды. Ойындар үлкен, кішіге тән. Бала да, үлкен де ойынан
танғажайып әсер алады, өйткені ойын адам мәдениетінін ғажайып құбылысы.
Е.А.Покровскидің жұмыстарында ойын туралы құнды ойлар бар. (1995) онда ол
ойынның тарихи мінездемесінде европпа тілдерінде ойын деген сөз адамзат
үшін ауыр жұмыспен байланысы жоқ адам қимылы және қуаныш пен ләззәт деген
кең түсінін.
П.Ф.Лесгафт (1951) ойнаушылардың тәртібін зеттеуінде ойынның ағарту
мәселесі таңдалған ойынмен сәйкес болып келуі және де ойында ұстаздың
жетекшілік ролі туралы маңызды екенін көрсеткен. П.Ф.Лесгафт қимылды
ойынның жүздеген (100) түріне әдістеме нұсқау және оларды жүргізу тәсілін,
ролін анықтап, жүйелеген.
(1924) Г.В. Плеханов бірінші болып ойын сұрағына материалдық көз қараспен
қараған.
Ойын мен еңбектің пайда болуын негіздегеннен кейін, ол идиалистиктік
теорияның тұрақты екенің көрсетті.
Әсіресе, Н.К. Крупская (1928) және А.С. Макаренко (1947) ойын әдісіне
теориялық нұсқау жасап, ойынның еңбекке баулауында маңызының зор екенің
негіздеген.
Сондықтан, ойынның тарихи кұралған тәрбие құралы.
Ойын ежелден адам қоғамында пайда болған. Ойынның негізін құраған,
жетілдірген адамның еңбегі. Адам қоғамының тарихында ойын адамның өмірін
жан-жақты көрсеткен еңбегін және тырмысын.
Уақыт өткен сайын кимылды ойындар жаңаланып, педагогикалық мақсаттарды
шешуге бағытталған. Педагогикалық бағыт және басқарушылық қимылды ойынды
дене шынықтыру тәрбиесінде қажетті құрал. Әлемдік чемпионатта, әсіресе
олимпия ойындарында бәсекестік күннен күнге жоғары, сондықтан күресшілерді
дайындау (баптау) үшін жаңа әдіс, тәсіл іздеу кажет. Күн сайын жас
күресшілерді ерте мамандандыру керек екеніне көзіміз жетті.
Қазіргі кезде күреске 4-5 жастағы балаларды тартады. Тек, балаларды
болдыртып алмау үшін психологиялық, физиологиялық ерекшеліктерін ескеру
керек.
Дайындық әдістерін мұқиат дайындалу керек. Дұрыс таңдалған және
құрастырылған келесі жетістіктерге әкеледі.
1) күш дайындығынының сапасын көтереді
2) дарынды, келешегі бар балаларды таңдап, ерекшелігін бақылап, жоспар
құрастыру
3) күрестің қарапайым тәсілін, техникасын жүйелеу
4) алда қойылған мақсаттарды орындау үшін палуанға қажет адамгершілік
қасиеттерді тәрбиелеу. Жас күресшілермен жұмыс істегенде қимыл
жаттығуларын тиімді жасауға үйрету керек.
Қимылды ойындарды құрастырғанда күресте қолданатын кілемде қимылдау,
қапсырып ұстау, босау әдістерін еңгізу. Мүның бәрі ерте мезгілде
үйретіледі. Әр күресші өздігінен айтылған проблемаларды шешеді. Сондықтан
олар дайындықты қымбат уақытын өткізіп алады.
Біздің спортшылардың әлемдік жарыста қарапайым қимылдарды – кілем үстінде
қозғалу, қажырып ұстау, қажырыстан босау элементтерді орындаудан өзгелерден
жеңіліп жүргендерін көріп жүрміз.
Қимылды ойындарды қолдану, балаларға қажет әдет, түсінік өндіру құрамы
болады. Ойында балалар күшке салмай ойнайды. Оқытушы бұл әдісте дұрыс
қолданып әр түрлі жағдай туғызып, тіпті жарысқа дейін апарады.
Қимылды ойында балалардың күшін ғана арттырмай, ойлау, тез шешім қабылдау
қасиеттерін жетілдіреді. Жаттығушылар қимыл мүмкіндіктерін жетілдіріп,
жылдам, тұтқыр болуына негіз. Жаттығушыларды қимыл ойынында үш топқа бөлуді
ұсынады.
1 топ – координациялық ойын әдісі қимыл жасау тәжірибесін кеңейтуліне
бағыттталған. Олар жайлап ойлануға, қиын жағдай да шешім қабылдауға жас
күресшілердін еңсесін көтеріп, күреске дайын болуына қажет.
Координациялық ойындар құрамына 5 топ ойын. Жанама ойындар үшке бөлінеді:
1) ойыншылар бірдей тапсырма алады.
2) ойыншылар әр түрлі тапсырма алады.
3) тапсырма жасағандай әр келген жанама бірдей жасау.
Жанама ойындары сансыз. Қазақ күресте жанама 38 нүкте және 6 жанасу
варианты бар. Сонымен, қапсырып шабуыл жасау ойындар қарсыластын қимылын
бақылап, қозғалуына жол бермей өз қимылының структурасымен техникасын
еңселеу.
Олар кішірен кілем үстінде 10,15 және 20 секунд жүргізіледі, күресшілердің
3 және техникалық дайындалуына байланысты.
Қазақ күресте 280 ойын түрін қолдануға болады. Олар қапсыру тәсілін бұзуға
бағытталған. Күресшілер қапсырудан босап кетуге үйретеді.
1) шабылушы қазақ қапсырын алады, содан кейін қапсыруды бұзу үшін
күрес басталады.
2) Шабылушы қапсыруға тапсырма алуы, ал қорғанушы қапсырудан
шығармауға тырысады.
Тек қимыл мәселесін дүрыс шешкен жеңеді. Күресті күрделі бөлу үшін кілемді
кішірейтеді. Әріптестер алдында қимыл мәселесі алға қойылады.
Ығыстыру ойындары көлемі тар кілем үстінде аз уақытта өткізіледі. Бұл
ойындар күресетін балалардың жеке қасиеттерін дамытып, қапсыру техника
элементтерін меңгеруге үйретеді.
Үйрету процесінде ауыртпашылықты өзгертіп отыруға болады, келесі жолмен:
1) техникалық қозғалысты өткізу түрін өзгертіп.
2) берілген тапсырысты созызу.
3) қозғалатын жердің көлемін өзгерту.
Ұқсас ойындар қазақ күресте 100 шақты.
Үшінші топқа қосалқы ойындар кіреді. Бүлар арқылы күресшілердің
координациялық мүмкіндіктері, функциялық көрсеткіштері өседі.
Екінші топқа күресшілердің шымырлығын нығайту үшін бағытталған
кондиционалдық ойындар кіреді.
Ойын әдісі дене тәрбиесінде алға жетелеуші зат.
Матвеев А.П., Мельнихов С.В., 1991 ж.
Программада көрсетілген дене шынықтыру жаттығуларының техникасын бастуыш
сынып оқушыларының жақсы меңгере алатындығы тәжірибе жүзінде дәлелдеп отыр.
Оқушылар алғашқы қалыптасқан дағдыларын кейін өмір тәжірибесінде қолданатын
болады. Дене шынықтыру сабағында ойындарды көбірек пайдалану қажет. Мұнда
әсіресе балалардың нерв мүшелеріне пайдалы әсер етерліктей жаттығуларды
орындауына көңіл болуіміз керек. Өйткені ойын балалардың ойлау мен
қабаттарына әсер етіп, олардың көңіл күйін жақсартады, қозғалыс
техникасының негізін дүрыс меңгеруіне, сондай – ақ өте күрделі жаттығуларды
орындағанда өз денелерін дүрыс үстай біліге дағдыландырады.
(1986 ж. Ю.И. Портных)

А.Д. Новиков, В.Г. Гришин 1973 ж.
Ойын – қазақ орындалатын көңілге, жаңға жақын, қажет қимыл әдістері.
Балаларға дене тәрбиесі беріп, рухани жағынан жетілдіруде дене шынықтыру
пәнінің мұғаліміне үлкен әрі жауапты міндеттер жүктелген. Ол-сабақта
балаларды жылжымалы пайдалы ойындардың алуан түрлерімен таныстырады. Кейін
оны күнделікті тұрмыста, еңбекте қоғамдық өмірде жетілдіре түседі. Егерде
бір сабақ екіншісінен ұқсас, бір сарынды болса, онда оқушылар сабаққа
ынталы болмайды. Сондықтан оларды сабақ кезінде түрлі ойынмен ұштастыруының
мағынасы зор. Балалар жалпы организмді жетілдіретін жаттығуларды орындай
отырып, берілген сигнал бойынша нақтылы көрсетілген жаттығуларды. Мұндай
әдіс түрлері қимыл, қозғалыстарды оқып, үйренуді қайталау жүру техникасын
нығайту немесе қозғалыс сапасын жетілдіруге арналған жаттығу жұмыстарын
орындау кезінде қолдалынады. (Н.К. Ахметов 1985 ж.)

Д.Б. Эльконин, 1978 ж.
Сабақта тасқынды әдісті пайдалануға көбірек көніл аударылады. Балалар бір
неше топқа немесе бөлімшеге бөлінеді. Мұндай әдіс түрлі қимыл,
қозғалыстарды оқып, үйренуді қайталау, жүру техникасын нығайту немесе
қозғалыс сапасын жетілдіруге арналған жаттығу жұмыстарын орындау кезінде
қолданылады. Қозғалыс техникасын оның әрі жетілдіріп, дамыту мақсатында 8-
10 жаттығу іріктелініп алынады. Әрбір жаттығу жұмысы мұғалім сигналына
сәйкес нақтылы белгіленген жерде орындалады. Балаларға әрқашан қиындық
келтіретін мәселе – қорғаныс қимылдарының техникасын үйрену.
В.Е. Тучин, В. В другие 1988 ж.
Балалаға рухани тәрбие беруде оқу пәні ретінде дене шынықтырудың атқаратын
ролі ерекше. Өсіп келе жатқан жас жеткіншектерге ойын мен спорттың
қатысынысыз тәрбие беру мүмкін емес. Осыған орай оқу-тәрбие процесінде
дене тәрбиесі, ойын ерекше орын алады.

2 БӨЛІМ. Зерттеуді ұйымдастыру әдісі, мақсаты, мәселесі.
2.1. Зертеудің мақсаты.
Жас күресшілер жабында бастапқы үйретуде спорт- ойын әдісі арқылы
жаттығығулар сапасын көтеру.
Қонылған мақсатты шешу жолдары:
1) Баптаушылардың спорт- ойын әдісіне көз- қарасы.
2) жас күресшілер дайындаған байқау.
А) зерттеу басында.
Б) зерттеудің аяғында.
3) жас күресшілерді дайындау әдісіне қимыл ойындары қолдануды ұсыну.
4) Дайындалған әдістеменің сапасы белгілеу
2.2. Зерттеу әдістері.
Алға қойылған мәселелерді шешу үшін келесі зерттеу әдісін қолданған.
1) Зерттеуге арналған ғылыми әдебиетке сараптама.
2) Тест жүргізу.
3) Есеп статистика әдісі.
4) Анкета жүргізу.

1) Ғылыми- әдіс әдебиетіне сараптама.
Бастауыш топқа қолданатын қимылды ойындап түрлерін, қолайлы оқыту әдісін
бақылауға мүмкіндік береді.
2) тест жүргізу. Балалардың шымырлығын байқау үшін қолданатын тестер!
- 30 қайықша жүгіру
- 15 метр карахатица
- Кеудені көтеру
- Тіреліп тұрып қолды бүгу, жазу.
- Ұзындыққа секіру.
3) Есеп статистика әдісі. Зерттеу және бақылау сапасын басында және
аяғында салыстыру.
4) Анкета жүргізу. Баптаушылардың тәжірибелі ұсыныстарын және спорт-
ойын әдісін байқауға мүмкіндік береді.

2.3. Зерттеуді ұйымдастуры
Зерттеу 2005 қантарынан 2006 жылының наурызына дейін Көкшетау қаласы БЖСМ
өтті.
Бақылауда 7-11 жастағы 2 топ қазақ күресшілер болды. (бақылау және
зерттеу). Зерттеу басында бапкерлер құрамына анкета жүргізілді, мақсаты –
спорт-ойын әдісіне көз қарастары. Балалардың екі тобына да тест жүргізілді.
Мақсаты: балалардың бастапқы күш дайындығын бақылау. Сонан соң бес ай бойы
зеттеу тобын спорт-ойын әдісін қолданып бапталды. Зерттеудің соңында тест
жүргізілді. Бұл көрсеткіштер бастапқы жәйіттермен салыстырылды.

3 БӨЛІМ. Қазақ күресінде спорттық-ойын әдісін жасөспірімдердің жаттығуында
қолдануды зерттеу сараптамасы
3.1. 7-11 жастағы қазақ күресшілер үшін әдейлеп таңдалған ойын
жүйесі.
3.1.1. Бастауыш дайындық тобына арналған ойын құжаттары.
Негізгі мақсаты: бастапқы күрес негізіне үйрету үшін мамандырылдған
дайындыққа көшу.
Алғашқы тандаудың мақсаты: оқушылардың рухани байлығын дамытумен бәрге,
оларға дене тәрбиесін беруді онан әрі жетілдіру; күрестің техника
элементтерін үйрету; күрес сабақтарына деген қызықшылуықты тәрбиелеу; күрес
алдына қойылған мәселелерді шеше білу.
Жұмыс мазмұны – оқу тобын топтау; сабақта спорт-ойын әдістерін қолданып
өткізу, ұйымдастыру, күресшілердің техникалық арсеналымен таныстыру;
оқушылардың өзін үшін құжаттар әзірлеу; педагогикалық және медициналық
бақылау; кіші күрес сайысын ұйымдастырып және өткізгенде қажет ойын
комплексін қолдану.
Күресшілерді дайындауға көптеген дайындық әдістерден тек қана негізгілері
алынады: акробатика, жанасу ойындары, қапсыру ойындары, көпірде тұрып
жасалатын жаттығулар, күрес әдістерінің техникалық элементтері, теориялық
хабарлар.
1. Акробатика. Бұл оқу материасының бөлімі 1-2 оқу жылы бойы
екі жаттығу арқылы беріледі
1. Күнделікті қимыл сергіту уақытына енгізілетін қарапайым қимыл
топтамасына келесі жаттығулар:
- залдың кеңдігінде (бетімен алға, арқамен, сол, оң бүйірмен) қозғалу
және артқа тіреліп орындау.
- Жатқан бойда (оңға-солға) аяқтарымен жылжып шеңбер жасау, 1-1, 2-2,
1-1 (бір рет оңға – солға, екі рет оңға, екі рет солға т.б.) арттан
тіреліп тұрып.
- Артына тіреліп тұрып, қолдарын кілемнен үзбей табандап жаттығу
ауысып (5-6 рет)
- Тізілеп жүру: бетпен алуға, арқанмен, оң бүйірмен, сол бүйірмен
(залдың кендігінде жасалады)
- Көпірде тұрып қимылдау (бетпен алуға, аяқпен алға, сол бүйірмен,
оң бүйірмен)
- көпірде тұрып оңға-солға жүгіру.
- көпірде ьұрып аударылып түсіп қайта көпірге тұру
- Екі қолда түріп жүру (басында байқап көреді, кейін кілімнің
ұзындығымен жүреді)
2. Өзіндік тапсырмаға, сабақты бір бөлігіне әдейлеп дайындық жаттығулар
ретінде күрделі акробатика жеті элементтерін кірістіру. Соңғы жылдары
мындай жаттығулар разминканың бір бөлігі ретінде.
Акробатика элементтерінің күрделі әдістерін үйрету үшін ұстаздың
білімділігі және мамандардың женісі (акробатикадан) қажет. Тапсырманы
қиындату үшін оқушылардың жаттығуларды меңгеру, сенімді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.