Септік жалғауларының қалыптасуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе.

Септік жалғауларының қалыптасуы. Жалғаулардың тарихи морфологиясын білудің әдісі мен көздері.
Септік категориясының тарихи өзгерісі. Септіктердің қызметі. Септіктердің грамматикалық мағынасы мен тарихи негізі.
Қорытынды.
Әдебиеттер тізімі.

Кіріспе.

Қай тілдің болмасын тарихи грамматикасы сол тілдің тарихи даму ерекшеліктері жайлы білімнің жинақталған, жүйеленген түрі. Жалпы тіл тарихы жайлы білімнің дәрежесі зерттеуге объекті болған материалдың аумақ-көлеміне ғана емес, сонымен қатар зерттеу методикасына да бағынышты. Тіл тарихын зерттеу, ең алдымен, салыстыру негізінде құрылады. Салыстыру туыс тілдер арасындағы айырмашылықты анықтаудың ғана емес, сондай-ақ көне мұралар тілі мен қазіргі тіл арасындағы, бір ғана тілдің құрамындағы «айырмашылықтардың» сырын айқындаудың да құралы. Салыстыру арқылы бір топқа жататын, бір құрылымдық түрдің көрінісі болатын тілдердің құрамындағы өзгерістердің бірдей бола бермейтіні, олардың құрамында тіл дамуының нәтижесі болып табылатын жаңалықтармен бірге көнелігінің куәсі де кездесетіндігін анықтауға болады. Тілдің осындай қат-қабат сыры айқындалмай тұрып, белгілі бір тілдің грамматикалық құрылысының тарихи дамуының ерекшеліктерін білу мүмкін емес.

Салыстыру, ғылыми метод ретінде, жүйелі қолдануды қажет етеді. Ғылыми зерттеулерде салыстыру методикасының қалыптасқан жүйесі мына жайттарды ескереді: бір ғана тілдің әр түрлі тарихи кезеңдеріне қатысты болып келетін фактілерді салыстыру. Бұл жерде қазақ тілі ыңғайында көне қыпшақ (белгілі дәрежеде көне оғыз тілінің де) тілінің фактілерін қазақ тілінің соларға эквивалент болатын фактілермен салыстыру көзделеді. Әрине, қазақ тілі фактілерін көне түркілік (VI-VIII ғ. ) ескерткіштер тілімен салыстыру да көп жайды айқындауға көмектеседі. Ондай салыстыру қыпшақ тілі материалдарын «аралық буын» ретінде қоса алғанда ғана өнімді жеміс береді. Оның себебі мынада: қазақтың халық тілінің қалыптасуы қыпшақ тайпалары одағының тілімен тікелей жалғасып жатады. Көне түркі тілімен салыстырғанда, қыпшақ ескерткіштерінің тілі едәуір «жаңарған», өзгерген тілдік күйді танытады. Ондай «жаңалықтар» мен өзгерістер тек қана фонетикалық жүйеден емес, грамматикалық құрылыстан да, сөздік құрамнан да кездеседі. Сонымен, көне қыпшақ тілі материалдары қазіргі қазақ тілі мен көне түркі тілін «жалғастырушы буын» ретінде де салыстырудың қажетті компоненттерінің бірі болып қаралуға тиіс. Көне түркі тілі мен қазіргі қазақ тілін салыстыруда белгілі дәрежеде «аралық буын» ретінде қарастырылуға тиіс тілдің бірі - ескі оғыз тілі болуға тиіс. Қыпшақ тілімен салыстырғанда, ескі оғыз тілі материалдары қазақ тілінен бір шама алшақ.

Көне дәуірлерге қатысты мұралардың тілінде оғыздық деп қаралатын тілдік элементтердің біразы кейбір өзгерістермен (кейде тіпті ешбір өзгеріссіз-ақ) қазақ тілінде де ұшырасады. Махмұд Қашқари оғыз тіліне тән деп көрсететін кейбір сөздердің сол қалпында қазақ тілінде орнығып қалғанын байқауға болар еді. Орта ғасырларда Сырдарияның орта ағысы бойында өмір сүрген оғыз-қыпшақ тайпалар бірлестігі әсте ізсіз кетпеген. Қожахмет Яссауидың «Хикметтері» мен Ахмет Югнакидің «Айбат әл-хакаигі» оғыз-қыпшақ бірлестігінің әдеби тілінде жазылды десек, сол тілдің қазіргі қазақ тілінде ізінің сақталуы тіл дамуының логикалық нәтижесі екені даусыз. Қыпшақ - оғыз әдеби тіл дәстүрі кейінгі кезеңдерде де жалғаса береді. Алтын Орда мемлекетінің территориясында қолданылған әдеби тіл де негізінен қыпшақ тіліне сүйенсе де, онда оғыз тілінің әсері болады. Тіпті Египеттегі қыпшақ мамлюктерінің әдеби тілі де оғыздық элементтерден құралақан болмағандығы тарихи түркологиялық зерттеулермен дәлелденіп отыр. Орта ғасырлық «қыпшақтық» тілдік белгілер деп қаралатын элементтердің таза қыпшақтық сипаты жайындағы мәселемен тығыз байланыстылығы, әдеби тіл дәстүрінің диалектілік топтардаң дамуымен тығыз байланысты қаралуға тиістілігі өз алдына бір проблема.

Диалектілік топтардың дамуының әдеби тіл дамуына әсері жайындағы мәселе, қазақ тілінің қалыптасуында қыпшақтық субстраттың ролі жайында ойлана түсуге итермелейді. Көне оғыз тілінің кейбір элементтерінің бүгінгі қазақ тілінде ұшырасуы бұл пікірге қосымша дәлел [1; 53] .

Септік жалғауларының қалыптасуы.

1. 1. Жалғаулардың тарихи морфологиясын білудің әдісі мен көздері.

Ғылыми зерттеулерде салыстыру методикасының қалыптасқан жүйесі мына жайттарды ескереді: бір ғана тілдің әр түрлі тарихи кезеңдеріне қатысты болып келетін мәселелерді салыстыру. Бұл жерде тарихи тұрғыда қазақ тілі ыңғайында көне қыпшақ тілінің фактілерін қазақ тілін соларға эквивалент болатын фактілермен салыстыру көзделеді.

Сонымен, салыстырудың алғашқы кезеңі бір тілдің әр түрлі тарихи кезеңдеріне қатысты материалдарды қарастырудан басталуы тиіс. Салыстырылатын фактілер тілдің бір ғана саласына жатуы және мағынасы мен қызметі жағынан бір-біріне эквивалент болуы тиіс екендігі тарихи зерттеулердің басты шарты. Бұл кезең көне дәуірге қатысты ескерткіштер мен қазіргі тіл арасында ғана емес, бүгінгі тілдің құрамындағы архаизмдік элементтерді соларға эквивалент болатын фактілермен салыстыру арқылы да жүреді.

Э. Р. Тенишев ежелгі түркі бірлестігін, тарихи зерттеулерге сүйене отырып, екі кезеңге бөледі: 1) ежелгі түркі бірлестігі (раннеобщетюркский период) және 2) кейінгі түркі бірлестігі (позднеобщетюркский) . Ежелгі түркі бірлестігі тілінің негізгі белгілерінің бірі: з, ш дыбыстарының орнына р, л дыбыстарының айтылуы, ілік септік -ың түрінде айтылуы. Ал, кейінгі түркі бірлестігі кезеңінде р, л - мен қатар з, ш ілік септік қосымшасы -ың ғана емес, -ның түрінде де қалыптаса бастайды. Соңғы кезең түркі тіл бірлестігінің жеке дербес тілдерге ажырау, ыдырау процесінің де басталу кезеңі болса керек.

Қазіргі тіл материалдарын диахрондық тұрғыдан қарастыру кейде белгілі бір сөздің, тұлғаның немесе дыбыстың бастапқы сипаты жайлы белгілі дәрежеде түсінік алуға да мүмкіндік береді. Қазіргі қазақ тіліндегі - атын (баратын, келетін, айтатын) тұлғасының қалыптасу жолын білу үшін басқа түркі тілдері материалдарын, көне түркі жазбаларының фактілерін қарастырмай-ақ, әдеби тіл нормасы мен говорлық ерекшеліктерді, фольклорлық шығармалар тілі, 20-30 жылдардағы баспасөз тілі фактілерін салыстыру да жеткілікті болар еді. Сонда -атын тұлғасының қалыптасу жолын шамамен былай көрсетуге болар еді: бара + тұрған бара + тұғын бара+ тын бар+атын. Сөйтіп бұл жерде мынадай процестерді байқауға болады:

түркі тілдері тарихында «тұрақсыз» деп қаралатын р дыбысының түсіп қалуы (элизия),
бірінші буындағы у дыбысының әсерімен соңғы буындағы ашық дауысты а-ның қысаңдауы, (өйткені, қазақ тілінде сөз соңында ерін дауыстысы айтылмайды),
солардың нәтижесінде дербес сөздің әуелі энклитикаға, содан соң қосымшаға айналуы,
алдыңғы сөздің соңғы дыбысының қосымшамен бірігуі (морфологиялық жылысу) .

Егер -атын тұлғасының осы этимологиясын ескерсек, оның өткен шақ мәнін беруі алғашқы, басты қызметі де, ал баратын болды тәрізді қолданысы кейінгі функциялық дамуының нәтижесі - деп қарау керек.

Сонымен салыстырудың алдыңғы кезеңі қазіргі тілмен көне мұра тілін және бүгінгі тілдің өз құрамындағы ескі дәуірдің қалдықтарын айқындауды еске алады.

2) Салыстырудың екінші этапында бір семьяға, бір құрылымдық түрге жататын тілдерге ортақ, түбірі жағынан ұялас, мәні мен қызметі жағынан бір-біріне эквивалент болып келетін фактілер тобы болатындығы еске алынады. Ондай фактілер тобы тілдердің дамуы барысында әр қилы өзгерістерге түсуі әбден мүмкін жайт. Бірақ тіл құрамында болып өткен тарихи өзгерістер жүйесін еске алсақ, әр тілде өзгеше қалыптасқан (әсіресе дыбыстық құрам жағынан) сөздер мен грамматикалық тұлғалар тарихи бір ғана түрге барып тірелетінін көруге болады.

Туыс тілдер дегенде этникалық жағынан, тілдік құрылым жағынан болсын бір семьяға жататын тілдер ішінен бір ыңғайланып тұратын тілдер тобы кездеседі. Қазақ тілінің ыңғайында ондай тілдер деп әуелі қыпшақ-ноғай тобы, содан кейін барып жалпы қыпшақ тобы қарастырылуы тиіс. Этникалық және тарихи қалыптасу, даму ортақтығы тілдердің де өзара жақындығына, ұқсастығына алып келген. Грамматикалық құрылым, фонетикалық жүйе және негізгі сөздік құрам тұрғысынан аталған үш тіл, басқаларын былай қойғанда, қыпшақ тобындағы басқа тілдерден де бөлектеніп тұрады. Сондықтан қазақ тілінің байырғы ерекшеліктерін кейінгі элементтерден ажырату үшін де аталған тілдерді өзара салыстыру қажет.

3) Салыстырудың соңғы кезеңінде негізге алынған тіл фактілерін жалпы сол салаға жататын тілдермен ұшырастыруға мүмкіндік туады. Алайда, бұл жерде де негізге алынатын тілді сол семьяға жататын кез келген тілмен, топпен жүйесіз салыстыру қажетті нәтижеге жеткізе бермейді. Айталық, қазақ тілі фактілерін тікелей якут тілімен, немесе сары ұйғыр тілімен ұштастыруға болмас еді.

Қазақ тілін басқа түркі тілдерімен салыстырғанда С. Е. Маловтың белгілі пікірі еске алынуы керек. С. Е. Малов түркі тілдерін «жасына» қарай топтастыруда «ескілік» пен «жаңалықтың» белгілерінің арақатысына қарай шығысқа орналасқан түркі халықтары тілдерінің батысқа орналасқан «туыс» тілдерден әлдеқайда «көне» екендігін көрсетеді. Жалпы түркі тілдерінің ішінен батыстағы чуваш тілі мен шығыстағы якут тілін, сондай-ақ сары ұйғыр тілін де ең ежелгі тілдер қатарында қарағаны мәлім. Шығыс Хунн тобына жататын якут тілінің басқа түркі тілдерінен, әсіресе қыпшақ тілдерінен, ерекшелігі мол екені айқын. Ол ерекшеліктер, бір жағынан, оның өз бойында ескіліктің белгілерінің көп болуына байланысты болса, екінші жағынан, түркі тілдерінің негізгі топтарынан оқшауланып қалуымен ұштасып жатады.

2. Септік категориясының тарихи өзгерісі.

Түркі тілдерінің V-VIII ғасыр ескерткіштері тіліндегі септік жалғаулары кейінгі XI-XV ғасырлар ескерткіштері тіліндегі сондай категория мен грамматикалық қызметтерінің жіктелуі жағынан да, қолданылуы тұрғысынан да өзара тең еместігі байқалады. V-VIII ғасырдағы көне түркі тіліндегі кейбір септік жалғауларының әлі толық қалыптасқан тұлғасы жоқ. Кейбір жалғаулар екі не үш түрлі грамматикалық мәнде қолданылған. Онда сонымен қатар септік жалғаулардың шылаулар жетегінде айтылуы да аса сирек ұшырасады. Ал, кейінгі дәуір жазбалары тілінде осы күнгі септік жалғауларының барлығының дерлік семантикалық та, морфологиялық та ізін кездестіре аламыз және олар өте тығыз байланыста болады. Олар: тілдегі жалғаулардың пайда болып, молаюы және етістіктердің меңгеру қабілетінің өзгеріп, кеңеюі. V-VIII ғасыр ескерткіштер тілінде шылаулар өте аз. Сондықтан септік жалғауларының шылаулар жетегінде қолданылуы аса сирек ұшырайды. Ал, кейінгі дәуірде шылаулардың сан жағынан молаюымен бірге, септік жалғауларының да семантикалық саралануы күшейеді. Нақ осындай жағдайды етістіктердің меңгеру қабілетінің дамуынан да байқауға болады. Көне түркі тіліндегі жиі ұшырасатын септік жалғаулардың «жүйесіз» алмасып қолданылуының азайып, белгілі бір жүйеге түсуі де етістіктердің меңгеру қабілетінің сараланып жіктелуімен тығыз байланысты болса керек. Мысалы, көне түркі тілінде атау мен табыс, жатыс және барыс септіктерінің «жүйесіз» алмасып қолданылуы байқалады. Кейінгі даму барысында сол етістіктер әлгі септіктердің тек біреуімен ғана қолданылатын болған.

Қазіргі тіліміздегі септік жалғаулардың арғы кезеңдегі пішінін, ең алдымен, ескерткіштер тілінен көретініміз белгілі. Алайда осы арада мына бір ерекшелікті айту керек. Тарихи салыстырмалы әдісімен іздестірілуі мүмкін септік жалғаулардың бәрі бірдей ежелгі ескерткіштер тілінде қолданылатын (живые) жалғаулар ретінде ұшыраса бермейді. Ол тілде де іздестірілетін жалғаулардың кейбірі ғана кездеседі [1; 148] .

Сондай-ақ грамматикалық формалар мен категориялардың қалыптасу мен даму процесін қадағалауда көне түркілік жазба мұралардың тілдік фактілері аса қажет материалдар екендігі айқын. Көне мұралар фактілерін жеке морфологиялық тұлғалардың дамуы тұрғысынан сүйенерлік дәйектеме ретінде пайдалану әдетте үш түрлі мақсатты көздейді: біріншіден , белгілі бір тұлғаның нақты грамматикалық категорияның тәсілі ретінде қолданылуын, немесе даму барысында басқа бір категорияға ауысуын дәлелдейтін негіз;

екіншіден , тұлғаның функциялық дамуын, өзгерісін көрсететін байырғы факт;

үшіншіден , сол тұлғаның бойында болған фонетикалық өзгерістер және ол өзгерістердің кейінгі нәтижесі.

Орхон-Енисей жазбаларында, көне ұйғыр ескерткіштері мен одан кейінгі мұралар тілінде қолданылған септік жалғауларының негізгі түрлері қазіргі түркі тілдерінің барлығында қолданылады. Бірақ қазіргі қазақ тіліндегі септік категориясының көріністерін түгелімен дерлік сол көне жазбалар тілі фактілерімен салыстырып қарағанда, қазақ тілінде қазір қолданылатын жетінші септік жалғауы - көмектес септіктің кездеспейтіндігі айқындалады. Хронологиялық тұрғыдан соңғы тұлғаның қалыптасуы жаңа құбылыс екендігі айқын. Алайда, болатын бір жайт - тілдер бір-біріне қаншама жақын, ұқсас болса да, олардың дамуы әрқашан біркелкі болмайды. Тіл дамуының біркелкі болмайтындығы әсіресе жеке морфологиялық тұлғалардың даму процесінен байқалады. Қазақ тілі бүгінгі түркологияда қалыптасқан көзқарас тұрғысынан қыпшақ тобындағы тілдер қатарына жатса да, осы құбылысты (көмектес септік жалғауын) басқа да қыпшақ тілдерінен іздестіруге болмайды. Оларда көне түркі жазбалар тіліндегі бірле шылауының әр түрлі тарихи варианттары орнығып қалған. Ал, оның есесіне қазақ тілінде көне түркілік құралдық септіктің тұлғасы септік жалғау ретінде әсте ұшыраспайды. Көне түркілік құралдық септік қосымшасының ізі мүлде кездеспейді деп айтуға болмас еді. Қазіргі қазақ тіліндегі кейбір үстеу сөздердің құрамында, басқа да кейбір күрделі қосымшалар құрамында сол қосымшаның ізі байқалады. Олай болса, көне түркі жазбалары тіліндегі құралдық септік қазақ тілінде еш уақыт қолданыс таппаған деп қарауға ешбір негіз жоқ. Мәселе соның қашан, қалай қолданыстан шығып қалуын анықтауда ғана болса керек. Көне түркі мұраларын хронологиялық жүйемен салыстыру арқылы құралдық септіктің қолданыстан шығу кезеңін шамамен жобалауға болады.

Құралдық септік қосымшасы ежелгі жазбаларда ғана емес, XIII-XIVғ. ғ. қыпшақ жазбаларында да біле шылауымен жарыса жиі қолданылған. Әрине, бұл екеуінің арасында, ескі жазбаларға қарағанда, қолданыс ерекшелігі тұрғысынан бір кезгі шектеушілік бірте-бірте жойыла бастағаны да байқалады. Кейде құралдық септік пен біле (бірле) шылауының бірінің орнына екіншісінің ауысып қолданылуы және ондай қолданыстың негізделмеуі соны дәлелдейді. Ал, XVI ғасырдағы половец жазбаларында, сол жазбаларды зерттеушілердің көрсетуіне қарағанда, құралдық септік қосымшасы атымен кездеспейді. Комитатив мәні түгелдей біле шылауына ауысқан. Сөйтіп грамматикалық тұлға өз активтігін жоғалтады да, оның қызметі мен мәні шылауға ауысады. Дегенмен, осы жайдайды, жоғарыда айтқандай, грамматикалық тұлғаның қолданыстан тіл дамуы барысында шығып қалуы деп түсінуі керек пе? Бұл сұраққа үзілді-кесілді жауап беру үшін айқын дәлел кездесе бермейді. XVI ғасырдағы половец жазбаларының тілін зерттеуші Э. В. Севортян сингорманизм заңдылығының кей жағдайда сақталмауын, сондай-ақ барыс, жатыс септік жалғауларының бірінің орнына екіншісінің ауысып қолданылуын т. б. ерекшеліктерді көрсете келіп, бұлардың барлығы половец документтерінің тілінің біркелкі болмағандығының дәлелі деп түйеді. Қыпшақ жазбаларының ішінде де белгілі бір категориялардың берілу тәсілдері тұрғысынан бір ізділік жоқ. Егер қыпшақ деген атпен бірнеше тайпалардың бірлестігі аталғанын еске алсақ, тілдік ауытқулардың болу фактісін түсінуге де болады. Құралдық септік жалғауы мен біле шылауының қолданысын да «ауытқулардың» бірі деп қарауға болар еді. Екінші жағынан, ежелгі мұралардың (V-VIIIғ. ғ., XI-XIVғ. ғ. ) тілінде бұл екі тәсілдің жарыспалы қолданылу фактісін бетке ұстасақ, онда бір ғана грамматикалық қызмет пен мәннің екі түрлі тәсіл арқылы берілуі деп қарау керек болады. Бір-біріне дублет ретінде қолданылатын «артық» тәсілдерден тіл әр уақыт «құтылуға» тырысады. Тілдің даму барысында болатын экономия заңдылығы да осындай реттерде көрінеді. Сол заңдылықтың нәтижесінде құралдық септік жалғауы XV ғасырда-ақ қолданыстан шыға бастаған деп шамалауға болады [1; 61] .

2. 1. Септіктердің қызметі.

Тіл біліміндегі грамматикалық категориялардың бірі - септік категориясы. Септелу деп сөздердің сөйлем ішінде өзге сөздермен дәнекерлесу үшін септік жалғауын қабылдап, грамматикалық тұрғыдан өзгеріске түсуін айтады. Қазақ тілінде септік жалғауының жеті түрі бар, олар - атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес жалғаулары. Сөздің жекеше түрі мен көпше түрінің септелу үлгісінде принциптік айырма жоқ. Септік жалғаулары жекеше сөзге де, көпше сөзге де бірдей жалғанады. Қазақ тіліндегі, септік жалғауларын, негізінен алғанда, грамматикалық септік жалғаулар және кеңістікті білдіретін септік жалғаулары деп аталатын 2 топқа ажыратып қарайтын дәстүр бар. Мұның грамматикалық деген тобына атау, ілік, барыс, табыс жалғауларын жатқызады да, кеңістікті білдіретін деп атап отырған тобына жатыс, шығыс жалғауларын жатқызады. Бұлайша көрінудің сыры грамматикалық септік жалғауларының, көбіне, сөйлемдегі сөздердің өзара грамматикалық қатынасын, ал кеңістікті білдіретін септік жалғауларының кеңістік ұғымын аңғартуынан.

Септіктің грамматикалық деп аталып отырған тобына жататын жалғаулардың негізгі қызметі - бастауышты білдіру (атау септік), тәуелділікті білдіру (ілік септігі), іс-әрекеттің объектісін білдіру (барыс, табыс септігі) . Ал, кеңістікті білдіретін жалғаулар іс-әрекеттің, қимылдың қай жерден басталғандығын, қай жерде болып жатқанын, бір сөзбен айтқанда жалғаулардың бұл тобының қызметін, істің, қимылдың мекенін білдіру деп атауға болады.

Сөйлемдегі орын тәртібі жөнінен алғанда септік жалғаулы сөздер кейбір инверсияны қажет ететін жағдайда немесе үнемі өзін меңгеретін сөзден бұрын тұрады [8; 57] .

Септік жалғауларының мазмұны әдетте екі түрлі ерекшелікті ескерген уақытта ғана біршама толық түрде көрінеді. Олар: синтаксистік қызмет және семантика . Септік жалғаулары, ең алдымен, синтаксистік қызмет тұрғысынан ажырайды. Өйткені, олардың кейбірінің мазмұны тек синтаксистік қызметі арқылы көрінеді. Мысалы: табыс септіктің негізгі мазмұны - сабақты етістіктермен байланысқа түсіп, солардың жетегінде айтылып, есімнің етістікке бағыныштылығын көрсететін белгі, яғни синтаксистік байланыс. Сонымен қатар, септік жалғаулары белгілі бір мәндердің берілу тәсілі бола алады. Олардың барлығын жинақтай келгенде, септік жалғауларының екі қызметі келіп шығады: біріншісі-синтаксистік қызмет те, екіншісі - соның негізінде туатын мән, мағына, яғни семантикалық қызмет [2; 95] .

2. 2. Септіктердің грамматикалық мағынасы мен тарихи негізі.

Негізгі септелетін сөздер - зат есімдер. Алайда қазіргі тілде заттық мәнге ие болған (субстантивтенген) кез келген сөз септік жалғауларын қабылдайтыны белгілі. Осы із түркі тілдерінің тарихында жаңа емес, дегенмен осындай құбылыс (басқа сөздердің заттануының) қазіргі тілдегідей етек алмаған.

Атау септік. Қазіргі түркі тілдерінің қайсысында да атау септікті сөздің түбір, негіз қалпынан бөлектейтіндей арнаулы аффикс жоқ және тарихта белгілі ескерткіштер тілдерінде де мұндай тұлға кездеспейді.

Дегенмен, алтай тілдерінің кейбір зеттеушілері көне дәуір алтай тілінде сөз негізі мен атау септік тұлғаларының бірдейлігіне күмән келтіретін фактілер көрсетеді. Қазіргі моңғол тілдерінің кейбірінде сөздің түбіріне басқа септік жалғаулары жалғанғанда -н пайда болады. Д. Санжеев мынадай мысал келтіреді: мори ябана (жылқы келе жатыр), моры бармыз (жылқыны ұстады) . Нақ осындай құбылыс есімдіктер жіктелгенде де болатын көрінеді. Қазіргі қазақ тілі мен басқа да түркі тілдеріндегі атау септіктің қолданылуы мен көне ескерткіштері тіліндегі қолданысын салыстырып қарағанда едәуір айырмашылық бар. Атау септік тұлғасы ескі жазбалар тілінде мынадай қызметтерде жұмсалған:

Атау септік тұлғасы өзінің тура мағынасында қолданылған: Ілік сен барғыл (МҚ) - (Алдымен сен бар) . Атау септіктің бұл қызметі қазіргі қазақ тілінде әсте жат еместігі айқын. Зат есімдер де, есімдіктер де атау тұлғасында жұмсалып, сөйлемде бастауыш қызметінде келген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.