Мәжілісті өткізу
Жоспар.
І. Кіріспе
1. Басқару еңбегінің мазмүны, сипаты және ерекшеліктері
ІІ. Негізгі бөлім
1. Басшы іс-әрекетінің психологиясы.
2. Басшы жұмысын жоспарлау.
3. Келушілерді қабылдау және әңгімелесу.
4. Іскерлік мәжілісті ұйымдастыру және өткізу.
ІІІ. Қорытынды
IV. Қолданған әдебиеттер
І.1. Басқару еңбегінің мазмүны, сипаты және ерекшеліктері
Қоғамдық еңбекті дамытудың маңызды белгісі, оны бөлісу мен бірлесу.
Өндірісте еңбекті жүйелі түрде бөлісу мен бірлесу басшы еңбегін адамдардың
іс-әрекетіндегі ерекше түрге бөлуге ықпал етті. Басшылықта бірлескен еңбек
объективі қажеттілік, өйткені оны жүзеге асыру үшін адамдардың бірлесіп
әрекет етуі қажет, ал мұның өзі басқару арқылы қамтамасыз етіледі.
Басқару еңбегі жалпы еңбек секілді әлеуметтік-экономикалык, табиғаты
болады. Оның өзі қоғамдық еңбектің даму процесінде пайда болады.
Басқару еңбегі өндірістік еңбек болып саналады. Мұның өзі өндірісті,
соның ішінде басқару еңбегінің өнімділігін арттырудан туындайды. Басқару
еңбегінің өзіндік ерекшелігі болады, оны еңбек өнімділігін салыстыру арқылы
анықтайды.
Өндірістік және басқару еңбектерін салыстыруды мынадай тиісті белгілері
бойынша жүргізуге болады: еңбек заты, тікелей мақсат пен еңбек нәтижесі,
еңбек құралы, еңбек сипаты, оның мазмұны.
Еңбек заты дегеніміз адам еңбегіне арналғаны, адамның еңбекке күш
жұмсауы. Өндірістік еңбек заттарына материалдық және физикалық компоненттер
жатады, адамдар еңбек құралдарының көмегімен өндіріс өнімдерін өңдейді және
түрлендіреді.
Басқару еңбегінің затына көбінесе мәліметтерді жатқызады. Өйткені, басшы
қызметшілер шындығында мәліметтерді өңдеумен шұғылданады. Алайда,
мәліметтерді басқару еңбегінің бірден бір құралы деп есептеуге болмайды.
Тағы бір атап көрсетстін жайт, басқару объектісі адамдар болып саналады.
Еңбек заты — бұл іс-әрекетке бағытталған нәрсе. Басқару кезіндегі ықпал
ететін объектілері — адамдар, ұжым мүшелері, өндіріс процесі және басқару.
Басқару — ең алдымен адамдармен жұмыс істеу. Тек мәліметтерді өңдеу
басшының бағыныштылармен тікелей қарым - қатынас жасауын алмастыра алмайды.
Кейде басшының бағыныштыларымен қарым-қатынасын мәлімет ісіндегі ерекше
түрі, мәліметтерді алудың және таратудың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Алайда, мәлімет ұғымын, басқарудың ерекше
және оның негізгі заты ретіндегі адам және оның іс-әрекеті ұғымымен
біріктіруге болмайды. Адамдарға және олардың іс-әрекеттеріне басқару
еңбегінің негізгі ықпалдары бағытталған. Ал, мәлімет адамдардың іс-әрекетін
бейнелейтін кұралы болып саналады.
Демек, басқару еңбегінің елеулі ерекшелігі, оның өндіріс еңбегінен
өзгешелігі еңбек затының айырмашылырында.
Қоғамдық еңбекті бөлісу жүйесінде басқару және өндірістік еңбектің
тікелей мақсатынын, ерекшеліктері болады. Нақты өндірістік еңбектік тікелей
мақсаты мен нәтижесі нақты өнімді әзірлеу немесе белгілі бір қызмет көрсету
болып саналады. Басқару еңбегі басқаша мақсатты көздейді, оның сипаты мен
мәні де өзгеше. Басқару еңбегінін тікелей мақсаты - ұжымның бірлескен күш-
жігерін үйлестіру және оның мүшелерінің ақырғы жоспарланған нәтижеге жетуге
арналған бірлескен іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Жалпы ұғымда еңбек құралы дегеніміз ...Зат немесе заттар жиынтығы, оны
адамдар өзі мен еңбек құралы аралығында қояды және де оның өзі осы затқа
ықпал ету үшін қызмет етеді. Еңбек құралдарын қолдану мен жасау —
адамдардың еңбек әрекетінің өзіндік көрінісі.
Өндіріс процесінде адамдар, еңбек кұралдары мен еңбек заттары тікелей
байланыста болады. Басқару процесінде басқару субъектісі ретінде адамның
өзі және оның іс - әрекеті, ал оның еңбек кұрал ретінде — ұйымдық-
техникалық құралдар катысып, бұлардың әрекеті басқару мүмкіндігін арттыра
түседі. Өндірістегі адам дене еңбегін қол мен машина арқылы, ал басқару
еңбегіндегі адам мәліметтер және оларды өңдеу құралдары көмегімен атқарады.
Басқару еңбегінің заты мен құралының ерекшелігі оның сипаты мен мазмұнын
айқындайды. Басқару еңбегі - көбінесе ой еңбегі. Бұған әлеуметтік,
экономикалық, ұйымдык, техникалық-технологиялық сипаттағы шешімдерді
бағалау мен жобалау жатады.
Басқару қызметкерлерінің іс-әрекетіне творчестволық, логикалык және
техникалық (қосалқы) жұмыстар мен операциялар жатуы мүмкін.
Творчестволық жұмыстар мен операциялар логикалық-ой әрекеті болып
саналады. Бұған жататындары: салыстыру, талдау, синтез, абстракциялау,
нақтылау, қорытындылау, есептеу, болжалдау, шешім қабылдау. Бұлар өзіндік
сипатқа ие болады, әрі қатаң регламенттеуге келмейді. Басқару енбегінде
тәжірибе мен түсіну маңызды рөл атқарады.
Логикалық жұмыстар мен операциялар белгілі бір жүйе мен белгіленген
тәртіп бойынша орындалады. Олар әдетте тиісті құжаттармен (документтермен)
оңай регламентгеледі. Басшыларда творчестволық процесстің үлес салмағы 60%-
ке дейін, мамандарда 40%-ке дейін болатындығы анықталған. Техникалық
орындаушылар логикалық операцияның 30—20%-тін атқарады, ал жұмыс уақытының
қалған бөлігі техникалық операцияларға (мәліметтерді жинау, өңдеу,
құжаттарды өңдеу т.б.) жұмсалады.
Басқару еңбегімен, құрамында басшылары, мамандары мен
техникалық орындаушылары бар арнайы аппарат шұғылданады. Басқару
қызметкерлерінің саны өндіріс қызметшілерінің санына қарағанда негізсіз
көбейіп кететін фактілер байқалады. Мұның өзі басқару аппаратын ұстау
шығынын кебейтуге әсер етеді. Сондықтан да басқару жұмысын ықшамдау,
басқару еңбегінің өнімділігін және оның ұйымдастырылуын арттыру жолдарын
қарастырудың зор маңызы бар.
ІІ.1. Басшы іс-әрекетінің психологиясы
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы, өмір
тәжірибесінің, өзімен өзі жұмыс істеудің, сан салалы білім алудың
нәтижесінде қалыптасады.
Басшылық тәсілі ұжым деңгейіне тығыз байланысты, олар өзара қатысты әрі
бірін-бірі жетілдіріп отырады.
Басшының ұжыммен қарым - қатынасы көбінесе оның жеке басына және де сол
ұжыммен ынтымақты, дұрыс жұмыс істей білуіне байланысты. Осыған орай
басшының ұжыммен қарым-қатынас орната білуінің ұйым үшін зор маңызы бар.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы бірқатар ерекшеліктерімен сипатталады.
Біріншіден ұжымдағы қарым-қатынас жардайына басшыға тиісті право мен
өкілееттілік біршама ықпал етеді. Ұжым алдында тұрған міндеттерді шешу үшін
қажетті осындай праволарды жүзеге асыру, басшының ұжыммен ресми, іскерлік
қарым-қатынас орнатуының негізі болып саналады. Бұл қарым - қатынас жеке
адамдармен үйлесуі де, үйлеспеуі де мүмкін.
Екіншіден, көпшілік ұжым үшін басшы - бұл тек лауазым бедел ғана емес,
белгілі бір білімді және ұжым мен ұйым ісін басқару саласында
қабілеттілікті қажет етеді. Осыған орай кәсіптік этиканың алуан түрлі болып
саналатын басшы этикасы, басшылық этикасы туралы айтуға тура келеді.
Үшіншіден, басшының ұжыммен қарым-қатынас этикасы топтасқандықтың, ұжымды
ұйымдастырудың, олардың өз әлеуметтік функциясын орындаудың маңызды факторы
болып саналады. Басшының осындай қарым - қатынасқа ықпал етуі, онын
өкілеттілігі, правосы ғана емес, сондай-ақ оның идеялық ықпалы, сенімі мен
жеке басының үлгісі.
Төртіншіден, ұжым құрамына қарай басшы өзін жақсы жағынан да, нашар
жағынан да көрсетуі мүмкін. Мұндайда адамдар басшының кейбір дағдысына
еліктейтіндігін өздері де аңғармай қалады.
Басшылық психологиясы мынаған байланысты:
- сөйлеу мәдениетіне, өз ойын сауатты, айқын жеткізе білуіне. Дауыс
ырғағын құбылту арқылы айтқан сөзін 40%тей тиімді ете алады. Айта, тыңдай,
сөйлей білуге жаттығу қажет. Басшы сейлей білумен қоса, тыңдай да,
жұртшылықты қызу әңгімеге тарта білу де тиісті;
- еңбек мәдениетіне, жұмыс уақытын ұтымды ұйымдастыруына;
- мінез-құлық мәдениетіне: этика, эстетика. Сыртқы мәдениеті ішкі
мәдениетіне үнемі сәйкес келе бермейді;
- сезім мәдениетіне: эмоцияны, дауыс ырғағын, қол қимылын, бет қимылын
тежей білуінде. Мәселен, эмоция адамдармен
жақындауға да, одан күдер үзуге де ықпал етеді. Осының барлығы қызмет
этикасына жатады. Басшының өресі басқалардан әлде қайда жоғары болуы,
тәрбиеші болуы, өзінің үлгі-өнегесін көрсете білуі тиіс;
- сынау өнері, сынды дұрыс кабылдай білу қажет;
- сын жалпылама болмай, нақтылы адамға арналуы тиіс (жеке басын емес,
ісін сынау қажет);
- сынау мақсатын айқындау және сыналатын адам туралы мағлұмат алу;
- адамның дербес ерекшеліктерін ескере отырып сынау, алғашқы
ескертуді оңашада айту;
- сынау орнын және тәсілін ойластыру;
- сынай отырып, іскерлікпен жауап беруге жағдай жасау. Американдық
менеджерлерге қонылатын басты талаптың, бірі — сынай білу және сынды
қабылдай білу. Сынау мен жазалаудан жалтаруға болмайды.
Сынаудан қорқатын басшы - басшы емес. Әйтеуір қалайда сынау керек деген
пиғылдан аулақ болған жөн, мұндайда сынның беделі түсіп, жұртшылық арасында
бәрібір басшының бабын таба алмайсың, деген қаңқу сөз тарайды. Сын әділ
болуы, нақты кемшілікті дөп басуы тиіс.
Білікті педагогтар оқыту процесінде оқушылардан тек қателік іздеуге
болмайтындығын жақсы біледі. Іскер педагог ешқашанда бұлай істеме деп
айтпайды, былай істесек қайтеді дейді, яғни өктемдік көрсетпей, сыпайы
ғана жұмсайды.
Әзіл-оспақты түсіне білу. Өз кемшілігіңе дер кезінде күле білудің айрықша
маңызы бар. В. У. Терещенконың айтуьшша, АҚШ-та әрбір менеджердің өз лақап
аты болады, ол мұны білуі тиіс. Карикатура келемеждеу емес. Адам неғұрлым
әйгілі болған сайын, газеттер мен журналдарда ол жөнінде карикатура
соғұрлым көп болады. Адамды достық тұрғыда әзілдеу — бұл оның
әйгілілігінің, оны жақсы көретіндігінің, жақсы қарым-қатынаста екендігінің
белгісі. Рузвельт өмір бойы өзі жайлы карикатураны жинаған екен. В. И.
Терещенконың пікірінше, егер адамның беделі болса, егер ол көпке құрметті
болса, онда ол карикатурадан сескенбейді, оған ашуланбайды, қайта өзіне-өзі
күледі.
Басшы өз ісіне сенуі, батылдығы, мақсаткерлігі, кайсарлығы арқылы
көрінуі, әрі осы қасиеттерін қарамағындағыларға көрсете білуі тиіс.
Егер адамда өз ісіне сенетін қасиеті болса, онда оған басқа адамдар да
еліктейді. АҚШ-та басшыларды даярлағанда және білімін жетілдіргенде осы
қасиеттерін қалай көрсету қажеттігін үйретіп қана қоймай, бұган қалай қол
жеткізу, өзінде қалай қалыптастыру жолдарын да түсіндіреді.
Бұл мәселе жөнінде мынадай бірқатар психологиялык ұсыныстар бар:
кәсіпорынға келгенде өзіңді тік ұстап, басыңды төмен түсірме. Тік жүру,
басты тік ұстау, ширақ жүру өзіңе деген сенімділік дағдысын қалыптастырады.
Сіз амандасқан кезде, қолыңды селқос бермей, өзіңмен сәлемдескен адамның
қолын қатты қыс. Батылдық, табандылық және өзіңе деген сенімділік - жақсы
басшының ұнамды, байсалдылық қасисті. Күйгелектік, ашуланшақтық басшыра
мүлде жараспайды.
2. Басшы жұмысын жоспарлау
Жоспарлау — адам қызметінің ажырамас белгісі. Қарл Маркс пен Фридрих
Энгельс былай деп жазған болатын: ...ең нашар деген сәулетшінің
(архитектурдың) бал арасынан анырмашылығы сонда, ол балауыздан ұя салар
алдында, оны әуелі басында ойластырып алады. Өзінің еңбек әрекетін
жоспарлау арқылы жұмысты белгілі бір жүйеге келтіріп, ең басты, кезек
күттірмейтін мәселелерді шешуге жұмылдырады.
С. Н. Архангельский былайша атап көрсетеді: ...психологиялық көзқарас
түрғысынан алғанда адамның болашақ іс - әрекетін жоспарлауының мәні сол, ол
белгілі бір іс-әрекетті орындаудың жолдарын, амалдары мен құралдарын ой
елегінен өткізеді де, түпкі мақсатқа жетуді ойластырады. Сондықтан да
басқару аппаратының тиімді қызметі жоспарлануы тиіс. Ол үшін дербес жұмыс
күнінің тәртібі, кәсіпорын жұмысының жалпы тәртібі, адамдарды өзара
алмастыру графигі, жеке творчестволық жоспары т. б. жасалады.
Дербес жұмыс күнінің тәртібі белгілі бір жүйемен жүзеге асырылады. Әуелі
жекелеген қызмет түрлері еңбек операцияларына бөлініп, жұмыс уақытының
құрылымы ойластырылады. Сараптап (эксперттік) бағалау арқылы жекелеген
жұмыс түрлерін орындауға жұмсалатын қажетті жұмыс уақыты анықталады. Жұмыс
күнінің қолайлы, құрылымын және нақтылы калыптасқан жұмыс күні тәртібін
ескере отырып дербес жұмыс графигі жасалады. Әрбір басшының дербес жұмыс
күні тәртібіне ен алдымен атқарылатын жалпы жұмыстар (мәжілістерге,
нарядтарға қатысу), содан кейін кәсіпорын басшысына қатысты басқа жұмыстар
енгізілуі тиіс.
Негізгі күн тәртібі кәсіпорын басшысының жұмыс графигі болып саналады.
Бұл құжатта өндіріс объектілерін аралау, қол астындарылармен кездесу,
күнделікті және болашақ мәселелерді шешу, қоғамдық тапсырманы орындау,
басқа ұйымдарға бару, әр түрлі мәжілістерге қатысу жоспарланады.
Орынбасарларының бас мамандардың күн тәртібімен танысады.
Басшылар мен мамандардың дербес жұмыс күні тәртібіне, бірінші кезекте
кәсіпорынның негізгі қызметі бойынша басқару жұмыстарың орындауға тиісті
уақыт белгіленеді. Сондықтан-да басқару аппаратының жұмыс күні тәртібінің
негізі белгілі бір бөлімшелердегі технологиялық бірізділік сақталатын жұмыс
процесін орындау уақыты болуы тиіс.
Жұмыс күнінің регламенті ауыл шаруашылығы өндірісіндегі маусымдылық
ескеріле отырып жасалады. Қажет болған жағдайда жылдың қауырт науқанды
кезеңдеріне (егіс, жиын, терін т. б.) арнап жеке жұмыс күнінің тәртібі
белгіленеді. Әрбір басшы мен маманның жұмыс күнінің тәртібі кәсіпорындары
жалпы жұмыс күнінің тәртібімен үйлесуі тиіс.
Бұл кұжатта жұмыстың басталуы мен аяқталуы, түскі үзіліс адамдарды жеке
мәселелері бойынша қабылдау уақыты, өндірістік мәжілістерді, жиналыстарды,
конференцияларды; диспетчерлік сағаттарды агрозоотехникалық және
экономикалық оқуларды, қоғамдық шараларды, сыртқы ұйымдармен байланысу
уақыттарын көрсетеді.
Ең маңыздысы, басшы кызметкерлер дербес уақытын дұрыс жоспарлауы,
тынығатын күндерін және демалысын ұдайы пайдаланып тұруы тиіс. Осы мақсатта
ауыл шаруашылыры кәсіпорындарында демалыс күндерінің, егіс басындары қауырт
жұмыс кезіндегі кезекшілігінің және мереке күндерінің ауыспалы графиктері
пандаланылады.
Жекелей творчестволық жоспарға өндіріс техникалары мен технологияларын
жетілдіру, оны ұйымдастыру мен басқару, қызметкерлерін еңбек жағдайын
жақсарту, осының негізінде өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру
жөнінде нақты шараларды жүзеге асыру көзделеді.
Айрықша қажеттісі:
➢ ой еңбегінде өзінің жұмысын жолға қою. Егер алғашқы сағаттарда
жұмыс ойдағыдай істелетін болса;
➢ әуелі ең қиын жұмысты қолға алған жөн;
➢ жұмысқа кіріскенде бір минутты да босқа жіберме, сонда жұмысың өнімді
болады;
➢ қиын жұмыстан жеңіл жұмысқа, жарымсыз жұмыстан жарымды жұмысқа,
тартымсыз жұмыстан тартымды жүмысқа бірте-бірте ауыс.
Егер жұмыс аяғында ісің жақсы жүретін болса:
➢ ең жеңіл жұмысты алғашқы кезекке қалдыр;
➢ әуелі жұмысқа қажетті нәрселеріңді мұқият әзірлеп ал;
➢ әуелі жүріс-тұрысты көп қажет ететін шаруалардытындыр, күнделікті
міндеттерді күнделігіңе жазып қой, цифр деректерін есепте;
➢ жеңіл еңбектен ауырына, тартымды еңбектен тартымсызына бірте-бірте
ауыс.
И. В. Ревельскийдің ой енбегінің гигиенасы жөніндегі ұсынысы ерекше көңіл
аударарлық:
1. Еңбек етуді тынығумен мүқият, әрі дұрыс алмастыр.
2. Қатты шаршама.
3. Дұрыс демала біл.
4. Жиі тынық және белгіленген күні еркін серуендеп демал.
5. Жұмыс күнінде толық бір санааттық демалыс уақытын белгіле.
6. Ой ецбегің мен дене еңбегіңді дұрыс үйлестіре біл.
7. Күн сайын бірнеше сағат жұмыс істеуге дағдылан. Ұзақ сарылып жұмыс
істеу зиян.
8. Жұмысқа бірте-бірте құлшына кіріс.
9. Өз жұмысыңның үйреншікті қарқынын тездетуге де,
баяулатура да болмайды.
10. Ой еңбегіңде үзілісті тым жиілетуге болмайды.
11. Күні бұрын енжарлыққа салынба.
12. Зейініңе бөгет жасайтын, мазалантын жайттарды барынша азайтуға тырыс.
13. Ештең кеш жақсы деген халық мақалы есіңізде болсын.
14. Бір іспен ұзақ уақыт шұғылданба.
15. Зерттелетін заттармен тұрақты байланыс орнат.
16. Толып жатқан цифр деректері мен анықтамалық сипаттағы нақты
материалдарды есіңе сақтап, басынды ауыртпа.
17. Істейтін жұмысыңның мақсаты айқындалғанда және оның пайдалы
екендігіне көз жеткенде ғана қолға ал.
18. Уақтында тамақтанып отыр.
19. Қөзінді сақта.
Уақыт тапшылырын азайту, өзіңнің мақсаткерлігіңді, ұйымдастырушылығыңды
арттыру үшін неміс маманы Л. 3. Занверт өзіндік менеджментті ұсынады.
Өзіндік менеджменттің басты міндеті — өз мүмкіндігіңді барынша пайдалану,
тіршілігінің бағыт-бағдарын саналы түрде меңгеру, сыртқы жағдайды меңгеру,
оның өзі кәсіптік және өмірлік мақсаттарыңа жетуге, уақытты үнемдей отырып,
жұмысты тиянақты орындауға, еңбекті жақсы ұйымдастыруға, әрі асығыстыққа,
әбігершілікке салынбай-ақ жоғары нәтижеге жетуге ықлал етеді.
Жұмысты - уақытты пайдалануды талдаудан бастайды, ол үшін өзің басшы
ретінде қатысатын барлық жұмыс түрлерінің тізімі жасалып, оның деректерін
кестеге түсіреді.
Жұмысты және уақыт шығынын талдау
Жұмыс түріУақыт Ұзақтылы- А Б В Г
аралығы ғы иә, жоқ иә, жоқ иә, жоқ иә, жоқ
А—қажетті жұмыс, Б—уақыт шығының есесі қайтқан, В —жұмысты орындау тиімді,
Г—жұмысты орындау үшін белгіленген уақыт аралығы дұрыс алынған.
Тиісті күнгі жұмыстың жалпы ұзақтығы (ЖЖҰ) және оның әрбір колонкадағы
үзақтығы жоқ жауабына түсіріп (ИА. ИБ, ИВ, ИГ), теріс жауап үлесін
анықтаңыз (ИА:ЖЖҰх 100 т. б-). Егер А колонкасындағы үлесі 100 %-тен асса,
онда сіздің іс-әрекетіңіз болғаны. Сіз өз билігіңізді жүргізе алмағансыз; Б
колонкасында 10 %,тен кем—демек уақыт шығыны тым көп сондықтан сіз мұның
себептерін анықтап, оны жою шараларын іздестіргеніңіз жөн (әр түрлі
техникалык амалдарды пайдалану, тәртіпті нығайту т.б.); В колонкасы
бойынша: істі жоспарлауға, ұйымдастыруға, рационализаторлықты жетілдіруге
ерекше көңіл бөлу қажет; Г колонкасы бойынша: 10% жағдайда жұмысты орындау
сәті жедеғабыл ойластырылғандықтан, сіз өз уақытыңызды нашар жоспарлайсыз.
Бір күнгі кемшілік парағына, оның қашан пайда болғанын, қанша уақытқа
созылғандығын, сондай-ақ оның себептерін көрсетіңіз. Уақыт ысырабының нақты
себептеріне жататыны: мақсаттың дұрыс қойылмауы, міндеттср туралы нақты
түсініктің және оларды шешу жолдарының жоқтығы, бір жолы тым көп орындауға
әуестенушілік, приоритеттің жоқтығы істі ақырына дейін тиянақтай
білмеушілік, еңбек күнін нашар жоспарлау, жеке басының жинақы еместігі,
мәліметтің толық еместігі немесе кешеуілдеп келуі, қарсы тұруға
қабілетсіздігің.
Өзіндік менеджменттің функциясы: мақсат қою, уақытты жоспарлау, шешім
қабылдау, оны жүзеге асыру және ұйымдастыру, бақылау.
3. Келушілерді қабылдау және әңгімелесу
Басшылар жұмыс уақытының көпшілік бөлігін өзінің қарамағындағы адамдармен
әңгімелесуге, жұмыстың орындалуын бақылауға, келушілерді қабылдап, жаңа
мәліметтер алуға арнайды. Мұның өзі кездесуді ұйымдастырғанда, біріншіден,
жұртшылықтың сеніміне ие болу үшін, екіншіден, әңгімелесушімен қолайлы, әрі
түсінікті формада орай қажетті мәліметтерді беру, өз жұмыс тәжірибесін
көрсету, пайдалы инициативаны қолдау үшін іскерлік танытуды қажет етеді.
Басшы жекелеп кездесудің көпшілігін қызмет үстінде қабылдау кезінде
жүзеге асырады. Қабылдау мәнері бойынша басшылар 3 топқа бөлінеді:
I топ — мұндай басшыларға барлығы тобымен келеді, жалған демократ. Егер
басшының қарамарында жиырма шақты қызметшілері болса, онда Ашық есік
саясаты дұрыс деп саналады.
II топ—мұндай басшыға кіру де, оны орнынан табу да өте
қиын.
III топ —мұндай басшының қабылдау тәртібі болады, кезектілік пен
регламент сақталады, бұл ұнамды тип.
Қабылдауды екі түрге бөлуге болады: басшының инициативасы (шақыруы)
бойынша қабылдау және қол астындағылардың өтініші бойынша қабылдау.
Басшы қол астындағыларды қабылдауға шақырғанда қоятын мақсаты, олармен
танысу, жұмысын ауыстыру, тапсырма беру немесе жаза қолдану.
Басшы қол астындағыларды әңгімеге тарта білуі, өзіне сендіре білуі тиіс.
Егер қол астындағылар өз мәселесін басшысыз шешуге тырысатын болса, онда
мұндай басшыға сенім болмайды.
Қездесудің бастапқы сәті бірнеше түрге бөлінеді: 1. Басшы орнынан
тұрмайды, бірақ келген кісіге қарайды. 2. Орнында отырып амандасады. 3.
Орнынан тұрып амандасады. 4. Келушіні қарсы алып амандасады, орын ұсынады.
Тиімді қабылдау үшін қажеттісі:
- қызмет мәселелерінің және тікелей өзі қабылдайтын адамдардың тізімін
белгілейді;
- кезек күттірмейтін мәселелер бойынша қабылдау уақытын дәл белгілеу,
мұндайда қабылдау бағыныштының баяндамасы немесе мәлімдемесі түрінде
өтеді (көбінесе жұмыс басталған кезде).
Кезек күттірмейтін шаруалар бойынша кабылдағанда басшылар, олардың
орынбасарлары, көмекшілері, қатыстырылады. Басқадай қызмет мәселелері
бойынша қабылдауды дербес, әңгімелесу түрінде өткізеді.
Өзіңнің ой-пікіріңді, позицияңды жеткізудің, осыған ... жалғасы
І. Кіріспе
1. Басқару еңбегінің мазмүны, сипаты және ерекшеліктері
ІІ. Негізгі бөлім
1. Басшы іс-әрекетінің психологиясы.
2. Басшы жұмысын жоспарлау.
3. Келушілерді қабылдау және әңгімелесу.
4. Іскерлік мәжілісті ұйымдастыру және өткізу.
ІІІ. Қорытынды
IV. Қолданған әдебиеттер
І.1. Басқару еңбегінің мазмүны, сипаты және ерекшеліктері
Қоғамдық еңбекті дамытудың маңызды белгісі, оны бөлісу мен бірлесу.
Өндірісте еңбекті жүйелі түрде бөлісу мен бірлесу басшы еңбегін адамдардың
іс-әрекетіндегі ерекше түрге бөлуге ықпал етті. Басшылықта бірлескен еңбек
объективі қажеттілік, өйткені оны жүзеге асыру үшін адамдардың бірлесіп
әрекет етуі қажет, ал мұның өзі басқару арқылы қамтамасыз етіледі.
Басқару еңбегі жалпы еңбек секілді әлеуметтік-экономикалык, табиғаты
болады. Оның өзі қоғамдық еңбектің даму процесінде пайда болады.
Басқару еңбегі өндірістік еңбек болып саналады. Мұның өзі өндірісті,
соның ішінде басқару еңбегінің өнімділігін арттырудан туындайды. Басқару
еңбегінің өзіндік ерекшелігі болады, оны еңбек өнімділігін салыстыру арқылы
анықтайды.
Өндірістік және басқару еңбектерін салыстыруды мынадай тиісті белгілері
бойынша жүргізуге болады: еңбек заты, тікелей мақсат пен еңбек нәтижесі,
еңбек құралы, еңбек сипаты, оның мазмұны.
Еңбек заты дегеніміз адам еңбегіне арналғаны, адамның еңбекке күш
жұмсауы. Өндірістік еңбек заттарына материалдық және физикалық компоненттер
жатады, адамдар еңбек құралдарының көмегімен өндіріс өнімдерін өңдейді және
түрлендіреді.
Басқару еңбегінің затына көбінесе мәліметтерді жатқызады. Өйткені, басшы
қызметшілер шындығында мәліметтерді өңдеумен шұғылданады. Алайда,
мәліметтерді басқару еңбегінің бірден бір құралы деп есептеуге болмайды.
Тағы бір атап көрсетстін жайт, басқару объектісі адамдар болып саналады.
Еңбек заты — бұл іс-әрекетке бағытталған нәрсе. Басқару кезіндегі ықпал
ететін объектілері — адамдар, ұжым мүшелері, өндіріс процесі және басқару.
Басқару — ең алдымен адамдармен жұмыс істеу. Тек мәліметтерді өңдеу
басшының бағыныштылармен тікелей қарым - қатынас жасауын алмастыра алмайды.
Кейде басшының бағыныштыларымен қарым-қатынасын мәлімет ісіндегі ерекше
түрі, мәліметтерді алудың және таратудың ерекше түрі ретінде қарастырылады.
Алайда, мәлімет ұғымын, басқарудың ерекше
және оның негізгі заты ретіндегі адам және оның іс-әрекеті ұғымымен
біріктіруге болмайды. Адамдарға және олардың іс-әрекеттеріне басқару
еңбегінің негізгі ықпалдары бағытталған. Ал, мәлімет адамдардың іс-әрекетін
бейнелейтін кұралы болып саналады.
Демек, басқару еңбегінің елеулі ерекшелігі, оның өндіріс еңбегінен
өзгешелігі еңбек затының айырмашылырында.
Қоғамдық еңбекті бөлісу жүйесінде басқару және өндірістік еңбектің
тікелей мақсатынын, ерекшеліктері болады. Нақты өндірістік еңбектік тікелей
мақсаты мен нәтижесі нақты өнімді әзірлеу немесе белгілі бір қызмет көрсету
болып саналады. Басқару еңбегі басқаша мақсатты көздейді, оның сипаты мен
мәні де өзгеше. Басқару еңбегінін тікелей мақсаты - ұжымның бірлескен күш-
жігерін үйлестіру және оның мүшелерінің ақырғы жоспарланған нәтижеге жетуге
арналған бірлескен іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Жалпы ұғымда еңбек құралы дегеніміз ...Зат немесе заттар жиынтығы, оны
адамдар өзі мен еңбек құралы аралығында қояды және де оның өзі осы затқа
ықпал ету үшін қызмет етеді. Еңбек құралдарын қолдану мен жасау —
адамдардың еңбек әрекетінің өзіндік көрінісі.
Өндіріс процесінде адамдар, еңбек кұралдары мен еңбек заттары тікелей
байланыста болады. Басқару процесінде басқару субъектісі ретінде адамның
өзі және оның іс - әрекеті, ал оның еңбек кұрал ретінде — ұйымдық-
техникалық құралдар катысып, бұлардың әрекеті басқару мүмкіндігін арттыра
түседі. Өндірістегі адам дене еңбегін қол мен машина арқылы, ал басқару
еңбегіндегі адам мәліметтер және оларды өңдеу құралдары көмегімен атқарады.
Басқару еңбегінің заты мен құралының ерекшелігі оның сипаты мен мазмұнын
айқындайды. Басқару еңбегі - көбінесе ой еңбегі. Бұған әлеуметтік,
экономикалық, ұйымдык, техникалық-технологиялық сипаттағы шешімдерді
бағалау мен жобалау жатады.
Басқару қызметкерлерінің іс-әрекетіне творчестволық, логикалык және
техникалық (қосалқы) жұмыстар мен операциялар жатуы мүмкін.
Творчестволық жұмыстар мен операциялар логикалық-ой әрекеті болып
саналады. Бұған жататындары: салыстыру, талдау, синтез, абстракциялау,
нақтылау, қорытындылау, есептеу, болжалдау, шешім қабылдау. Бұлар өзіндік
сипатқа ие болады, әрі қатаң регламенттеуге келмейді. Басқару енбегінде
тәжірибе мен түсіну маңызды рөл атқарады.
Логикалық жұмыстар мен операциялар белгілі бір жүйе мен белгіленген
тәртіп бойынша орындалады. Олар әдетте тиісті құжаттармен (документтермен)
оңай регламентгеледі. Басшыларда творчестволық процесстің үлес салмағы 60%-
ке дейін, мамандарда 40%-ке дейін болатындығы анықталған. Техникалық
орындаушылар логикалық операцияның 30—20%-тін атқарады, ал жұмыс уақытының
қалған бөлігі техникалық операцияларға (мәліметтерді жинау, өңдеу,
құжаттарды өңдеу т.б.) жұмсалады.
Басқару еңбегімен, құрамында басшылары, мамандары мен
техникалық орындаушылары бар арнайы аппарат шұғылданады. Басқару
қызметкерлерінің саны өндіріс қызметшілерінің санына қарағанда негізсіз
көбейіп кететін фактілер байқалады. Мұның өзі басқару аппаратын ұстау
шығынын кебейтуге әсер етеді. Сондықтан да басқару жұмысын ықшамдау,
басқару еңбегінің өнімділігін және оның ұйымдастырылуын арттыру жолдарын
қарастырудың зор маңызы бар.
ІІ.1. Басшы іс-әрекетінің психологиясы
Адамдармен жұмыс істеу өнері туа пайда болмайды, оның өзі өмір бойы, өмір
тәжірибесінің, өзімен өзі жұмыс істеудің, сан салалы білім алудың
нәтижесінде қалыптасады.
Басшылық тәсілі ұжым деңгейіне тығыз байланысты, олар өзара қатысты әрі
бірін-бірі жетілдіріп отырады.
Басшының ұжыммен қарым - қатынасы көбінесе оның жеке басына және де сол
ұжыммен ынтымақты, дұрыс жұмыс істей білуіне байланысты. Осыған орай
басшының ұжыммен қарым-қатынас орната білуінің ұйым үшін зор маңызы бар.
Басшының ұжыммен қарым-қатынасы бірқатар ерекшеліктерімен сипатталады.
Біріншіден ұжымдағы қарым-қатынас жардайына басшыға тиісті право мен
өкілееттілік біршама ықпал етеді. Ұжым алдында тұрған міндеттерді шешу үшін
қажетті осындай праволарды жүзеге асыру, басшының ұжыммен ресми, іскерлік
қарым-қатынас орнатуының негізі болып саналады. Бұл қарым - қатынас жеке
адамдармен үйлесуі де, үйлеспеуі де мүмкін.
Екіншіден, көпшілік ұжым үшін басшы - бұл тек лауазым бедел ғана емес,
белгілі бір білімді және ұжым мен ұйым ісін басқару саласында
қабілеттілікті қажет етеді. Осыған орай кәсіптік этиканың алуан түрлі болып
саналатын басшы этикасы, басшылық этикасы туралы айтуға тура келеді.
Үшіншіден, басшының ұжыммен қарым-қатынас этикасы топтасқандықтың, ұжымды
ұйымдастырудың, олардың өз әлеуметтік функциясын орындаудың маңызды факторы
болып саналады. Басшының осындай қарым - қатынасқа ықпал етуі, онын
өкілеттілігі, правосы ғана емес, сондай-ақ оның идеялық ықпалы, сенімі мен
жеке басының үлгісі.
Төртіншіден, ұжым құрамына қарай басшы өзін жақсы жағынан да, нашар
жағынан да көрсетуі мүмкін. Мұндайда адамдар басшының кейбір дағдысына
еліктейтіндігін өздері де аңғармай қалады.
Басшылық психологиясы мынаған байланысты:
- сөйлеу мәдениетіне, өз ойын сауатты, айқын жеткізе білуіне. Дауыс
ырғағын құбылту арқылы айтқан сөзін 40%тей тиімді ете алады. Айта, тыңдай,
сөйлей білуге жаттығу қажет. Басшы сейлей білумен қоса, тыңдай да,
жұртшылықты қызу әңгімеге тарта білу де тиісті;
- еңбек мәдениетіне, жұмыс уақытын ұтымды ұйымдастыруына;
- мінез-құлық мәдениетіне: этика, эстетика. Сыртқы мәдениеті ішкі
мәдениетіне үнемі сәйкес келе бермейді;
- сезім мәдениетіне: эмоцияны, дауыс ырғағын, қол қимылын, бет қимылын
тежей білуінде. Мәселен, эмоция адамдармен
жақындауға да, одан күдер үзуге де ықпал етеді. Осының барлығы қызмет
этикасына жатады. Басшының өресі басқалардан әлде қайда жоғары болуы,
тәрбиеші болуы, өзінің үлгі-өнегесін көрсете білуі тиіс;
- сынау өнері, сынды дұрыс кабылдай білу қажет;
- сын жалпылама болмай, нақтылы адамға арналуы тиіс (жеке басын емес,
ісін сынау қажет);
- сынау мақсатын айқындау және сыналатын адам туралы мағлұмат алу;
- адамның дербес ерекшеліктерін ескере отырып сынау, алғашқы
ескертуді оңашада айту;
- сынау орнын және тәсілін ойластыру;
- сынай отырып, іскерлікпен жауап беруге жағдай жасау. Американдық
менеджерлерге қонылатын басты талаптың, бірі — сынай білу және сынды
қабылдай білу. Сынау мен жазалаудан жалтаруға болмайды.
Сынаудан қорқатын басшы - басшы емес. Әйтеуір қалайда сынау керек деген
пиғылдан аулақ болған жөн, мұндайда сынның беделі түсіп, жұртшылық арасында
бәрібір басшының бабын таба алмайсың, деген қаңқу сөз тарайды. Сын әділ
болуы, нақты кемшілікті дөп басуы тиіс.
Білікті педагогтар оқыту процесінде оқушылардан тек қателік іздеуге
болмайтындығын жақсы біледі. Іскер педагог ешқашанда бұлай істеме деп
айтпайды, былай істесек қайтеді дейді, яғни өктемдік көрсетпей, сыпайы
ғана жұмсайды.
Әзіл-оспақты түсіне білу. Өз кемшілігіңе дер кезінде күле білудің айрықша
маңызы бар. В. У. Терещенконың айтуьшша, АҚШ-та әрбір менеджердің өз лақап
аты болады, ол мұны білуі тиіс. Карикатура келемеждеу емес. Адам неғұрлым
әйгілі болған сайын, газеттер мен журналдарда ол жөнінде карикатура
соғұрлым көп болады. Адамды достық тұрғыда әзілдеу — бұл оның
әйгілілігінің, оны жақсы көретіндігінің, жақсы қарым-қатынаста екендігінің
белгісі. Рузвельт өмір бойы өзі жайлы карикатураны жинаған екен. В. И.
Терещенконың пікірінше, егер адамның беделі болса, егер ол көпке құрметті
болса, онда ол карикатурадан сескенбейді, оған ашуланбайды, қайта өзіне-өзі
күледі.
Басшы өз ісіне сенуі, батылдығы, мақсаткерлігі, кайсарлығы арқылы
көрінуі, әрі осы қасиеттерін қарамағындағыларға көрсете білуі тиіс.
Егер адамда өз ісіне сенетін қасиеті болса, онда оған басқа адамдар да
еліктейді. АҚШ-та басшыларды даярлағанда және білімін жетілдіргенде осы
қасиеттерін қалай көрсету қажеттігін үйретіп қана қоймай, бұган қалай қол
жеткізу, өзінде қалай қалыптастыру жолдарын да түсіндіреді.
Бұл мәселе жөнінде мынадай бірқатар психологиялык ұсыныстар бар:
кәсіпорынға келгенде өзіңді тік ұстап, басыңды төмен түсірме. Тік жүру,
басты тік ұстау, ширақ жүру өзіңе деген сенімділік дағдысын қалыптастырады.
Сіз амандасқан кезде, қолыңды селқос бермей, өзіңмен сәлемдескен адамның
қолын қатты қыс. Батылдық, табандылық және өзіңе деген сенімділік - жақсы
басшының ұнамды, байсалдылық қасисті. Күйгелектік, ашуланшақтық басшыра
мүлде жараспайды.
2. Басшы жұмысын жоспарлау
Жоспарлау — адам қызметінің ажырамас белгісі. Қарл Маркс пен Фридрих
Энгельс былай деп жазған болатын: ...ең нашар деген сәулетшінің
(архитектурдың) бал арасынан анырмашылығы сонда, ол балауыздан ұя салар
алдында, оны әуелі басында ойластырып алады. Өзінің еңбек әрекетін
жоспарлау арқылы жұмысты белгілі бір жүйеге келтіріп, ең басты, кезек
күттірмейтін мәселелерді шешуге жұмылдырады.
С. Н. Архангельский былайша атап көрсетеді: ...психологиялық көзқарас
түрғысынан алғанда адамның болашақ іс - әрекетін жоспарлауының мәні сол, ол
белгілі бір іс-әрекетті орындаудың жолдарын, амалдары мен құралдарын ой
елегінен өткізеді де, түпкі мақсатқа жетуді ойластырады. Сондықтан да
басқару аппаратының тиімді қызметі жоспарлануы тиіс. Ол үшін дербес жұмыс
күнінің тәртібі, кәсіпорын жұмысының жалпы тәртібі, адамдарды өзара
алмастыру графигі, жеке творчестволық жоспары т. б. жасалады.
Дербес жұмыс күнінің тәртібі белгілі бір жүйемен жүзеге асырылады. Әуелі
жекелеген қызмет түрлері еңбек операцияларына бөлініп, жұмыс уақытының
құрылымы ойластырылады. Сараптап (эксперттік) бағалау арқылы жекелеген
жұмыс түрлерін орындауға жұмсалатын қажетті жұмыс уақыты анықталады. Жұмыс
күнінің қолайлы, құрылымын және нақтылы калыптасқан жұмыс күні тәртібін
ескере отырып дербес жұмыс графигі жасалады. Әрбір басшының дербес жұмыс
күні тәртібіне ен алдымен атқарылатын жалпы жұмыстар (мәжілістерге,
нарядтарға қатысу), содан кейін кәсіпорын басшысына қатысты басқа жұмыстар
енгізілуі тиіс.
Негізгі күн тәртібі кәсіпорын басшысының жұмыс графигі болып саналады.
Бұл құжатта өндіріс объектілерін аралау, қол астындарылармен кездесу,
күнделікті және болашақ мәселелерді шешу, қоғамдық тапсырманы орындау,
басқа ұйымдарға бару, әр түрлі мәжілістерге қатысу жоспарланады.
Орынбасарларының бас мамандардың күн тәртібімен танысады.
Басшылар мен мамандардың дербес жұмыс күні тәртібіне, бірінші кезекте
кәсіпорынның негізгі қызметі бойынша басқару жұмыстарың орындауға тиісті
уақыт белгіленеді. Сондықтан-да басқару аппаратының жұмыс күні тәртібінің
негізі белгілі бір бөлімшелердегі технологиялық бірізділік сақталатын жұмыс
процесін орындау уақыты болуы тиіс.
Жұмыс күнінің регламенті ауыл шаруашылығы өндірісіндегі маусымдылық
ескеріле отырып жасалады. Қажет болған жағдайда жылдың қауырт науқанды
кезеңдеріне (егіс, жиын, терін т. б.) арнап жеке жұмыс күнінің тәртібі
белгіленеді. Әрбір басшы мен маманның жұмыс күнінің тәртібі кәсіпорындары
жалпы жұмыс күнінің тәртібімен үйлесуі тиіс.
Бұл кұжатта жұмыстың басталуы мен аяқталуы, түскі үзіліс адамдарды жеке
мәселелері бойынша қабылдау уақыты, өндірістік мәжілістерді, жиналыстарды,
конференцияларды; диспетчерлік сағаттарды агрозоотехникалық және
экономикалық оқуларды, қоғамдық шараларды, сыртқы ұйымдармен байланысу
уақыттарын көрсетеді.
Ең маңыздысы, басшы кызметкерлер дербес уақытын дұрыс жоспарлауы,
тынығатын күндерін және демалысын ұдайы пайдаланып тұруы тиіс. Осы мақсатта
ауыл шаруашылыры кәсіпорындарында демалыс күндерінің, егіс басындары қауырт
жұмыс кезіндегі кезекшілігінің және мереке күндерінің ауыспалы графиктері
пандаланылады.
Жекелей творчестволық жоспарға өндіріс техникалары мен технологияларын
жетілдіру, оны ұйымдастыру мен басқару, қызметкерлерін еңбек жағдайын
жақсарту, осының негізінде өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру
жөнінде нақты шараларды жүзеге асыру көзделеді.
Айрықша қажеттісі:
➢ ой еңбегінде өзінің жұмысын жолға қою. Егер алғашқы сағаттарда
жұмыс ойдағыдай істелетін болса;
➢ әуелі ең қиын жұмысты қолға алған жөн;
➢ жұмысқа кіріскенде бір минутты да босқа жіберме, сонда жұмысың өнімді
болады;
➢ қиын жұмыстан жеңіл жұмысқа, жарымсыз жұмыстан жарымды жұмысқа,
тартымсыз жұмыстан тартымды жүмысқа бірте-бірте ауыс.
Егер жұмыс аяғында ісің жақсы жүретін болса:
➢ ең жеңіл жұмысты алғашқы кезекке қалдыр;
➢ әуелі жұмысқа қажетті нәрселеріңді мұқият әзірлеп ал;
➢ әуелі жүріс-тұрысты көп қажет ететін шаруалардытындыр, күнделікті
міндеттерді күнделігіңе жазып қой, цифр деректерін есепте;
➢ жеңіл еңбектен ауырына, тартымды еңбектен тартымсызына бірте-бірте
ауыс.
И. В. Ревельскийдің ой енбегінің гигиенасы жөніндегі ұсынысы ерекше көңіл
аударарлық:
1. Еңбек етуді тынығумен мүқият, әрі дұрыс алмастыр.
2. Қатты шаршама.
3. Дұрыс демала біл.
4. Жиі тынық және белгіленген күні еркін серуендеп демал.
5. Жұмыс күнінде толық бір санааттық демалыс уақытын белгіле.
6. Ой ецбегің мен дене еңбегіңді дұрыс үйлестіре біл.
7. Күн сайын бірнеше сағат жұмыс істеуге дағдылан. Ұзақ сарылып жұмыс
істеу зиян.
8. Жұмысқа бірте-бірте құлшына кіріс.
9. Өз жұмысыңның үйреншікті қарқынын тездетуге де,
баяулатура да болмайды.
10. Ой еңбегіңде үзілісті тым жиілетуге болмайды.
11. Күні бұрын енжарлыққа салынба.
12. Зейініңе бөгет жасайтын, мазалантын жайттарды барынша азайтуға тырыс.
13. Ештең кеш жақсы деген халық мақалы есіңізде болсын.
14. Бір іспен ұзақ уақыт шұғылданба.
15. Зерттелетін заттармен тұрақты байланыс орнат.
16. Толып жатқан цифр деректері мен анықтамалық сипаттағы нақты
материалдарды есіңе сақтап, басынды ауыртпа.
17. Істейтін жұмысыңның мақсаты айқындалғанда және оның пайдалы
екендігіне көз жеткенде ғана қолға ал.
18. Уақтында тамақтанып отыр.
19. Қөзінді сақта.
Уақыт тапшылырын азайту, өзіңнің мақсаткерлігіңді, ұйымдастырушылығыңды
арттыру үшін неміс маманы Л. 3. Занверт өзіндік менеджментті ұсынады.
Өзіндік менеджменттің басты міндеті — өз мүмкіндігіңді барынша пайдалану,
тіршілігінің бағыт-бағдарын саналы түрде меңгеру, сыртқы жағдайды меңгеру,
оның өзі кәсіптік және өмірлік мақсаттарыңа жетуге, уақытты үнемдей отырып,
жұмысты тиянақты орындауға, еңбекті жақсы ұйымдастыруға, әрі асығыстыққа,
әбігершілікке салынбай-ақ жоғары нәтижеге жетуге ықлал етеді.
Жұмысты - уақытты пайдалануды талдаудан бастайды, ол үшін өзің басшы
ретінде қатысатын барлық жұмыс түрлерінің тізімі жасалып, оның деректерін
кестеге түсіреді.
Жұмысты және уақыт шығынын талдау
Жұмыс түріУақыт Ұзақтылы- А Б В Г
аралығы ғы иә, жоқ иә, жоқ иә, жоқ иә, жоқ
А—қажетті жұмыс, Б—уақыт шығының есесі қайтқан, В —жұмысты орындау тиімді,
Г—жұмысты орындау үшін белгіленген уақыт аралығы дұрыс алынған.
Тиісті күнгі жұмыстың жалпы ұзақтығы (ЖЖҰ) және оның әрбір колонкадағы
үзақтығы жоқ жауабына түсіріп (ИА. ИБ, ИВ, ИГ), теріс жауап үлесін
анықтаңыз (ИА:ЖЖҰх 100 т. б-). Егер А колонкасындағы үлесі 100 %-тен асса,
онда сіздің іс-әрекетіңіз болғаны. Сіз өз билігіңізді жүргізе алмағансыз; Б
колонкасында 10 %,тен кем—демек уақыт шығыны тым көп сондықтан сіз мұның
себептерін анықтап, оны жою шараларын іздестіргеніңіз жөн (әр түрлі
техникалык амалдарды пайдалану, тәртіпті нығайту т.б.); В колонкасы
бойынша: істі жоспарлауға, ұйымдастыруға, рационализаторлықты жетілдіруге
ерекше көңіл бөлу қажет; Г колонкасы бойынша: 10% жағдайда жұмысты орындау
сәті жедеғабыл ойластырылғандықтан, сіз өз уақытыңызды нашар жоспарлайсыз.
Бір күнгі кемшілік парағына, оның қашан пайда болғанын, қанша уақытқа
созылғандығын, сондай-ақ оның себептерін көрсетіңіз. Уақыт ысырабының нақты
себептеріне жататыны: мақсаттың дұрыс қойылмауы, міндеттср туралы нақты
түсініктің және оларды шешу жолдарының жоқтығы, бір жолы тым көп орындауға
әуестенушілік, приоритеттің жоқтығы істі ақырына дейін тиянақтай
білмеушілік, еңбек күнін нашар жоспарлау, жеке басының жинақы еместігі,
мәліметтің толық еместігі немесе кешеуілдеп келуі, қарсы тұруға
қабілетсіздігің.
Өзіндік менеджменттің функциясы: мақсат қою, уақытты жоспарлау, шешім
қабылдау, оны жүзеге асыру және ұйымдастыру, бақылау.
3. Келушілерді қабылдау және әңгімелесу
Басшылар жұмыс уақытының көпшілік бөлігін өзінің қарамағындағы адамдармен
әңгімелесуге, жұмыстың орындалуын бақылауға, келушілерді қабылдап, жаңа
мәліметтер алуға арнайды. Мұның өзі кездесуді ұйымдастырғанда, біріншіден,
жұртшылықтың сеніміне ие болу үшін, екіншіден, әңгімелесушімен қолайлы, әрі
түсінікті формада орай қажетті мәліметтерді беру, өз жұмыс тәжірибесін
көрсету, пайдалы инициативаны қолдау үшін іскерлік танытуды қажет етеді.
Басшы жекелеп кездесудің көпшілігін қызмет үстінде қабылдау кезінде
жүзеге асырады. Қабылдау мәнері бойынша басшылар 3 топқа бөлінеді:
I топ — мұндай басшыларға барлығы тобымен келеді, жалған демократ. Егер
басшының қарамарында жиырма шақты қызметшілері болса, онда Ашық есік
саясаты дұрыс деп саналады.
II топ—мұндай басшыға кіру де, оны орнынан табу да өте
қиын.
III топ —мұндай басшының қабылдау тәртібі болады, кезектілік пен
регламент сақталады, бұл ұнамды тип.
Қабылдауды екі түрге бөлуге болады: басшының инициативасы (шақыруы)
бойынша қабылдау және қол астындағылардың өтініші бойынша қабылдау.
Басшы қол астындағыларды қабылдауға шақырғанда қоятын мақсаты, олармен
танысу, жұмысын ауыстыру, тапсырма беру немесе жаза қолдану.
Басшы қол астындағыларды әңгімеге тарта білуі, өзіне сендіре білуі тиіс.
Егер қол астындағылар өз мәселесін басшысыз шешуге тырысатын болса, онда
мұндай басшыға сенім болмайды.
Қездесудің бастапқы сәті бірнеше түрге бөлінеді: 1. Басшы орнынан
тұрмайды, бірақ келген кісіге қарайды. 2. Орнында отырып амандасады. 3.
Орнынан тұрып амандасады. 4. Келушіні қарсы алып амандасады, орын ұсынады.
Тиімді қабылдау үшін қажеттісі:
- қызмет мәселелерінің және тікелей өзі қабылдайтын адамдардың тізімін
белгілейді;
- кезек күттірмейтін мәселелер бойынша қабылдау уақытын дәл белгілеу,
мұндайда қабылдау бағыныштының баяндамасы немесе мәлімдемесі түрінде
өтеді (көбінесе жұмыс басталған кезде).
Кезек күттірмейтін шаруалар бойынша кабылдағанда басшылар, олардың
орынбасарлары, көмекшілері, қатыстырылады. Басқадай қызмет мәселелері
бойынша қабылдауды дербес, әңгімелесу түрінде өткізеді.
Өзіңнің ой-пікіріңді, позицияңды жеткізудің, осыған ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz