Ақша айналыс құралы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

Негізгі бөлім

Iбөлім.Ұлттық валюта және ақша жүйесі

1. Ақшаның қызметтері және олардың қазіргі жағдайда дамуы ... ... ... ... 5
2. Ақша айналымының
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

II бөлім. Ақша жүйесі және ұлттық валюта

2.1 Валюта жйесі жөнінде
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
2.2 Валюта тәртіптемесін ырықтандыру – ұлттық валютаның айырбас бағамын
тұрақтандырудың перспективалы бағыты ... ... ... ... ... ... ... . ... ...17
2.3 Ұлттық валюта: белесті жылдар
бедері ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .20

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 26

Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28

Қосымшалар

КІРІСПЕ
Ақша-валюта адамзат өркениетінде тіршілік пен іс-қимыл, қызмет өрісінің
басты арқауы, әлеуметтік-экономикалық , мәдени-тұрмыстық дамуымыз бен
өркендеуіміздің өлшемі, елдігіміздің, жалпы күш-қуатымыздың тірегі болып
табылады. Әр мемлекеттің өз валютасы бар. Ол сол мемлекеттің бейнесін,
әлемдік және ішкі нарықтағы орнын, өзге елдермен экономикалық, сауда,алыс-
беріс қатынастарын айқындайтын таразы сияқты.
Осыдан талай- талай ғасырлар бұрынғы қазақтың ертедегі көне
мемлекеттерінде күміс және мыс ақшалар болған. Алайда, солардың бірде- бірі
осыдан 14 жыл бұрын, 1993 жылдың 15- қарашасында дүниеге келіп, айналымға
енген ұлттық валютамыз – теңгедей тарихи маңызға ие бола алған жоқ.
Өйткені, бұл ұлттық валюта Қазақстан тәуелсіздігінің жемісі, қол жеткізген
баға жетпес ұлттық құндылықтарымыздың бірі еді. Әрине енді берілген курстық
жұмысымыз ақша және ұлттық валюта жөнінде болмақ.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев біздің валютамыз туралы былай
дейді: Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Жоғарғы кеңестің маған
берген өкілеттілігіне сәкес мен 15- қараша күні сағат Сегізден бастап
елімізде ұлттық валюта – теңгені енгізу туралы жарлыққа қол қойдым.
Осы сәттен бастап тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің қалыптасуының жаңа, шын
мәніндегі өзгерістер кезеңі басталды. Мұндай оқиға әр елдің тарихында бір-
ақ рет болады. Баршамыз өзіміздің ұлттық валютамызды нгізуіміздің
қаншалықты қажеттілігін және жағдайдың төтенше сипаты мен себептерін түсіне
білуіміз керек. Біз үшін оның экономикалық қана емес, саяси маңызы да өте
зор.
Қазақстанның ұлттық валютаға көшуі бұрынғыдан да нақты әрі тәуелсіз
жоспар бойынша әлеуметтік- экономикалық реформалар бағытын жалғастыруға
мүмкіндік береді. Ақша реформасын дәйекті жүргізу бізге, көп ұлтты
Қазақстан халқының тұрмыс- жағдайын жақсартуға көмектеседі. Сол себепті
мен тақырыпты өзекті деп санаймын.
Беріліп отырған курстық жұмыстың зерттелу мақсаты ұлттық валютамыздың
айналымға түскеннен бергі оның экономикадағы атқаратын ролі, оның өзгеруі
туралы.
Валютаның маңызын, зерттелуін, мәнін, оның ара- қатынасын ашу – жұмыстың
ең басты міндеті болып табылады.
Жұмыстың тақырыбы ұлттық валюта туралы болғандықтан, әрине жұмыс
объектісі ұлттық валюта – теңге жайында болады.
Жұмыстың құрылымы. Берілген курстық жұмыс кіріспе, екі
бөлімнен, қорытынды, қосымшалар және қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.

I БӨЛІМ. ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТА ЖӘНЕ АҚША ЖҮЙЕСІ. 1.1
Ақша қызметтері және олардың қазіргі жағдайда дамуы.

Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын, тауар
өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі әлеуметтік-
экономикалық маңызының белгілі бір жағын мінездейді. Ақша бес түрлі қызмет
атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және қазына жинау
құралы, дүниежүзілік ақша.
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында
туындайды. Бұл ақшаның барлық тауарлар құнының өлшемі ретіндегі
қабілеттілігін білдіреді, бағаны анықтауда делдал қызметін атқарады. Өзінің
жеке құны бір тауар ғана, құн өлшемі бола алады. Мұндай тауар болып
өндіруіне қоғамдық еңбек жұмслған, құнды құрайтын алтын саналады. Яғни бұл
қызметті толық құнды ақшалар атқарады. Ақша еңбек өлшемі - ол жұмыс уақыты
емес, осы еңбекпен құрылған құнды көрсетеді.
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға деген
қатынасын көрсетеді. Бірақ тауардың бағасын анықтау үшін баға масштабы
қажет.
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің арасында
едәуір айырмашылық бар. Құн өлшемі – мемлектке тәуелді емес ақшаның
экономикалық қызметі болып табылады. Ол құн заңмен анықталады. Баға
масштабы заңды сипатқа ие бола отырып, мемлекет билігіне тәуелді және құнды
емс тауар бағасын көрсету үшін қызмет етеді.
Ямайка валюта реформасының (1976-1978 ж.ж) нәтижесінде арнайы алтын
бағасы және алтын паритеті жойылды. Құн өлшеу қызметі нарықтық баға
масштабы негізінде орындалады.
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
алтынмен көрсетілмейді. Алтынды айналыстан қазынаға қарай ығстырып тастау
жағдайында ақшалы тауар (алтын) тікелей массасына емес, алтын нарығындағы
несие ақшалармен операциялар жасауға қарсы тұрады. Осыдан алтын , қағаз
және несие ақшалардың құнын өлшемейді, өлшенген құнды көрсетеді, өйткені
өзінің құны жоқ.
Сонымен алтын белгілерінің, яғни толық құнды емес және қағаз ақшалардың
пайда болуы, ақша формаларының олардың алтындық мазмұнынан ажырауына алып
келді.
Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды өткізудегі
делдал болып табылады.
Тауар ацналысы кезінде ақша делдал рөлін атқарады, ал бұл кездегі сатып
алу және сату актісі ерекшеленеді, уақыты мен кеңістігі бойынша сай
келмейді. Сатушы тауарын сатқаннан кейін, басқа тауарды сатып алуға әр
уақытта асықпайды. Ол тауарды бір нарықта сатуы, ал басқа нарықтан сатып
алуы мүмкін. Делдал ретіндегі ақшаның көмегімен уақыт пен кеңістіктегі
өзара сай келмеушілік жойылды.
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
ақшалар айналыс құралы ретінде барлық уақытта осында қалып отырады және
сату- сатып алу процесіне қызмет етеді.
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
- тауар мен ақшаның қарама- қарсы қозғалысы;
- оны идеалды ақшалар емес, нақты (қолма- қол) ақшалар
орындайды;
- ақшаның бұл қызметінде таурларды айырбастау өте тез
орындалатын болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес (алтын),
оны ауыстырушылар- ақша белгілері орындайды.

Бірақ бұл несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен (алтын) байланысты
емес деген сөз емес. Бұл байланыс несие ақшаларының алтын нарығында
жасырын айналыс болуымен түсіндіріледі.
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
олардың саны өткізілуі тиіс тауарлардың бағасы мен массасы негізінде, яғни
өткізілуі тиіс тауарлар бағасының сомасымен анықталады. Қанша дегенмен бір
ақша бірлігі бір- несие тауар мәмілелеріне қызмет ететін болғандықтан, ақша
айналысы қанша көп болса, айналыс үшін олардың қажетті саны сонша аз
болады.
Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса, онда бұл
олардың құнсыздануына, яғни инфлясияға алып келеді.
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысымен бір уақытта тоғысуы тиіс
емес. Ақша құнның еркін формасында көрінеді. Олар өткізу процесін еркін
аяқтайды. Ақшаның қозғалысы тауар қозғалысынан ерте немесе кеш жүруі
мүмкін.
Егер тауар мен ақшаның қарама- қарсы қозғалысы болмаса, яғни тауар
төлемақы түскенге дейін сатып алынған немесе керісінше болса, онда бұл
жағдайда ақшалар төлем құралы қызметін атқарады.
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына ғана емес, сонымен
бірге қаржы- несие қатынастарына да қызмет етеді. Барлық ақшалай төлемдерді
төмендегідей етіп топтастыруға болады:
- тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты
міндеттемелер;
- еңбекақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
- мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
- банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойынша
борыштық міндеттемелер;
- сақтандыру міндеттемелері;
- әкімшілік- сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмвшылықтары бар. Бұл
қызметте ақшалар делдал болып табылмайды, ол тек қана сату- сатып алуды
аяқтайды. Нәтижесінде тауарларға қатынасты ақшаның өз бетінше еркін
қозғалысы байқалады. Тауарды несиеге сатып ала отырып, сатып алушы
сатушығаақшаны берудің орнына борыштық міндеттемені жазып ұсынады. Бұл
борыш өтелген кезде ақша төлем құралы ретінде қызмет атқарады.
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар (қағаз немесе
несие), ал борыштық міндеттемелерді өзара өтеуде идеалды ақшалар атқарады.
Төлем құралы ретінде ақшаның қызметі оның бұдан бұрын қарастырылған
қызметтерінен айырмашылығы болғанымен, ол олармен берік байланыста екені
анық. Ақша төлем құралының қызметі, оның құн өлшемі және айналыс құралы
ретінде қызмет етуі барысында көрінуі мүмкін. Ақшаның төлем құралы ретінде
қызмет етуінің дамуы резервтік қор құрудың, яғни ақшаның қор және қазына
жинау қызметтерінің туындауының қажет екенін көрсетеді.
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы заңы
өзінің неғұрлым толық көрінісін тапты. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда
қолма- қол қажетемес. Бұл айналыстың қолма- қол ақшаға деген қажеттілігін
азайтады. Егер қандай да бір бөілмде, борыштық міндеттеме бойынша төлем өз
уақытында түспейтін болса, онда бұл өзімен бірге басқа да төлемсіздік
тізбесін тудырады (қарыз бойынша мерзімі өткен берешек, бюджеттік төлемдер,
жалақы бойынша және т.б).
Ақша - қорлану және қазына жинау құралы ретінде. Ақшаның төлем және
айналыс құралы қызметтері ақшалай қорлардың құрылуын талап етеді. Ақшаның
қорлануының қажеттігі Т- А – Т айналымының екі актілерге Т- А және А- Т
айрылуымен байланысты.
Капиталистік қоғамдық формацияға дейінгілер үшін байлықты таза қазына
формасына жинақтау, яғни ақшаның қарапайым қорлануы тән келеді. Бұл
экономикалық дамуға ешқандай да ықпал еткен жоқ, себебі олар шын мәнісінде
айналыстан тыс жатқан ақшалар болады. Капитализм тұсында бұл қазыналар
неселік жүйе және қор биржалары арқылы пайда әкелетін капиталға
(өнеркәсіптік және сауда) айналады. Қазына жинау қызметінің қажеттігі тауар
өндірісімен байланысты болды. Айналым капиталын немесе тұтыну заттарын алу
үшін ең бастысы ақшаны жинау қажет.
Әрбір тауар тек қана жекелеген қажеттілікті анықтайды және олар жалпы
байлықты білдірмейді. Толық бағалы ақшалар (алтын) материалданған құнның
формасы ретінде байлықтың жалпы өкілін сипаттайды. Демек, қазына жинау
құралы қызметін тек қана толық бағалы немесе нағыз ақшаларорындауы мүмкін.
Қазыналарды қорландыру – алтын монеталар мен алтын құймаларын жинақтау
түрінде жүзеге асады.
Металл ақшалар айналысы тұсында қазына жинау тек қана ақша айналысын
реттеуші рөлін атқарған болатын. Өндірістің және тауар айналысының кеңеюі
барысында металл ақшалар қазынадан айналысқа шығып отырды немесе
керісінше.
Қазіргі жағдайда қазына жинау қызметі айналыстағы ақша массасын реттегіш
рөлін атқармайды. Қазына тек қана мемлекеттің сақтандыру қоры ретінде
болады. Алтын резервтері мемлекетке экономикалық тәуелділіктің болуына
кепілдеме береді.
Несиелік және қағаз ақшалар қазына жинау құралы қызметін атқара алмайды,
себебі олардың меншікті құны жоқ. Бірақ та осы қызмет негізінде олар
қорлану қызметін жүзеге асырады.
Ақша айналыс саласынан уақытша шығып қалғаннан кейін олар қорлана
бастайды. Қорлану қызметінде ақша өзінің құнын сол формада сақтай отытып,
олар кез келген уақытта айналысқа төлем немесе айналым құралы ретінде түсе
алады. Шынында да бұл елдегі ақша айналысының тұрақтылығы жағдайында,
яғниинфляцияныңболмауына байланысты ғана мүмкін.
Тауар өндіріс жағдайында қорлану екі формада жүреді:
- кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және депозиттік
шоттарындағы ақшалай қаражат қалдығы түрінде ұжымдық
қорлану;
- банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар. Несиелік механизмнің
арқасында кәсіпорындар мен халықтың ақшалары банктен берілетін қарыздар
түрінде қайтадан айналыс процесіне түседі.
Дүниежүзілік ақша қызметі. Тауар шаруашылығының кеңеюі, шаруашылық
байланыстардың интернациолдануы, дүниежүзілік нарықтың пайда болуы
дүниежүзілік ақшалар қызметінің пайда болуына себеп болды. Дүниежүзілік
ақшалар интернационалдық құн өлшемі, халықаралық төлем және сатып алу
құралы ретінде қызмет етеді.
Бұл қызметті бастапқыда толық бағалы ақшалар (алтын), ал кейіннен нағыз
ақшалар (шетел валютасы) атқарды. 1867 жылғы Париж келісімі дүниежүзілік
ақша қызметін алтынға балап бекітті.
Егер де елдің ішінде ақша ұлттық ақша бірліктері формасында қызмет етіп
жүрер болса, ал одан тысқары жерде К. Маркстің айтуы бойынша : ақшалар
өзінің ұлттық киімдерін шешіп, бастапқы қымбат бағалы металл
формасынкиеді, яғни жалпыға бірдей эквивалент формасына өтеді.
Бірақ алтын айналысы тұсында да ағымдық халықаралық есеп айырысуларға
алдыңғы елдердің ұлттық валюталары қызмет етті. 1913 ж. халықаралық есеп
айырысулардың 80 % ағылшын фунт стерлингінде бейнеленген аударым вексельдер
көмегімен жүзеге асырылды, ал алтын халықаралық есеп айырысудың қалдығын
жабуға ғана қызмет етті.
Бреттон – Вудстағы (1944) мемлектаралық келісімге келу, доллар мен фнт
стерлингке резервтік валюталармәртебесін берді. Кейіннен дүниежүзілік
ақшалардың жаңа формалары: СДР- арнайы қарыз алу құқығы; ЭКЮ- еуропалық
есепке алу бірлігі пайда болды. Ал 1999 жылы 1 қаңтарынан бастап Еуропаға
ынтымақтастық елдердің ортақ ақша бірлігі еуро айналысқа шықты. Демек,
дүниежүзілік ақшалардың дамуы ұлттық ақшалардың металл ақшадан несиелік
ақшаға өту жолын кеш те блса қайталауда.
Қазіргі уақытта дүниежүзілік несиелік ақшалардың жобалары жасалуда, бірақ
одан әлі нәтиже жоқ. Енгізілген шарттыесептесу бірліктерінің (СДР, ЭКЮ)
өзіндік меншікті құндары жоқ, сондықтан да олар толық түрде дүниежүзілік
ақшаның қызметін атқара алмайды.

1.2. Ақша айналысының сипаттамасы.

Қайта құру кезеңіне дейін ақша айналымы мен ақша айналысы ұғымдары
арасында айтарлықтай шек қойылатын. Ақша айналысы деп қолма- қол ақшаның
қозғалысы танылды. Ал ақша айналымы ұғымы одан кең мағына бергендіктен, ол
қолма- қол және қолма- қолсыз айналым мағынасын сипаттайды. Бұл жағдайда
қолма- қол ақша қозғалысы тұрғындардың (халықтың) ақшалай табыстарының
бөлінуін қарастырса, қолма- қолсыз ақша өндіріс қаражаттарының бөлінуін
қарстырады.
Ақша белгілері әр түрлі жағдайда қамтамасыз етіледі. Қолма- қол рубль
тұтыну заттары және қызметтер жиынтығымен қамтамасыз етілсе, қолма- қолсыз
рубль – бөлуге арналған өндіріс құралдарының жиынтығымен қамтамасыз
етіледі.
Мұндай жүйе тек қана орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында
ғана мүмкін болады, себебі ол уақытта кәсіпорындар мен халықтың қолында
қанша ақша , қанша тауардың болатыны және олардыңқандай бағада сатылатыны
белгілі блған. КСРО-ның таратылуына, бағаның босатылуына, меншіктің
мемлекет иелігінен алынуына және т.б. байланысты жүзеге асыру мүмкін емес
болып қалды.
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы шек жойылды. Тауар айналысы
процесіндегі қолма- қол ақша қозғалысы және төлемақы жүзеге асыру кезінде
қызмет көрсету, сонымен бірге кәсіпорындар мен қаржы- несие мекемелерінің
арсындағы ақшалай қаржаттардың алмасуы- ақша айналысы деп аталады.
Ақша айналысының объективті негізі- тауар өндірісі мен тауар айналысы
болып табылады. Құн формасының өзгеріп отыруы, яғни тауардың ақшаға және
ақшаның жаңа тауар сатып алу үшін қолданылуы, ақшаның әрдайым қозғалыста,
яғни айналыста блуына мүмкіндік жасайды.
Бірақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл екі процесс
бір- бірінен жекешеленіп жүреді. Тауарлар, оларды сатып алғаннан кейін,
айналыстан шығады және тұтынылады. Ал ақша айналыста әрқашан жүреді.
Айналыста жүре отырып ақша әрі айналыс құралы, әрі төлем құралы
функцияларын атқарады Соныен тауарды сатудан түскен ақша қарызды өтеуге
жұмсалуы мүмкін. Өз кезегінде, қарызды төлеуге түкен ақшалар тауарлар алу
үшін қолданылуы мүмкін.
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан Әрдайым артық
болады. Ақшаның қызмет көрсетуі тексату- сатып алумен
шектелмейтінітүсіндіріледі. Ақша еңбекақы, зейнетақы, стипендия төлеу үшін,
бюджетке төлемдер аудару үшін, банктен қарыз алу үшін және т.б. мақсаттар
үшін қолданылады.
Ақша айналысын реттеудің маңызды элементі – қолма- қол ақшаның қолдану
аясын азайту болып келеді. Бұл мәселе біздің елімізде кәсіпорындар
арасындағы есеп айырысуларда қолма- қол ақшаның қолданылуын шектеу, есеп
айырысу чекткрін өндіру арқылы ғана шешіледі.
Банк жүйесін реформалау жәнеақша банкнотасын өндіруге байланысты өзінің
меншікті қуатын енгізуі, Қазақстандағы қолма- қол ақшамен байланысты
жағдайды түбірімен өзгертті. Осыған байланысты 1992-1993 жж. қолма- қол
ақшаның тапшылығы тұсында енгізілген директивті саясатының орнына
республикамызда қолма- қол ақша айналысын тұрақтандыру және басқарудың
экономикалық әдістерінің алғышарттары жасалынды.
Дамыған елдерге бұл процесс кеңінен дами түсуде: оларда қолма- қолсыз
ақша айналысы өріс алып жатыр. АҚШ- та халықтың есеп айырысуларының 25-27%-
ы ғана қолма- қол ақшамен, ал қалғаны чек, неселік карточкалар, т.б.
көмегімен жүргізіледі.
Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, ақша айналысын ақша айналымынан бөлуге
болмайды. Ақша айналымын қолма- қол және қаолма-қолсыз деп қатаң түрде
шектеуді ғалымдар онша қабылдамай қойды.
Бұл екеуі өзара тығыз байланысты, сондықтан оларды бөлу қажет емес.
Ақша өз айналысында қолма-қолдан қолма-қолсыз ақшаға (және керісінше)
өтеді. Мысапы, кәсіпорынның бөлшек саудасынан түскен түсім банкке
түскеннен соң оның есеп айырысу шотында қолма-қолсыз ақша қаражаттарына
айналады да, ол бұдан өз жеткізушілеріне ақша аударуы мүмкін.
Сонымен, бүкіл ақша айналысы: қолма-қол және қолма-қолсыз ақшалар болып
бөлінеді.
- өнімді өндіру және сату процесін, яғни тауарлы сипаттағы
есеп айырысулармен байланысты ақша айналымы;
- тауарлы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты ақша
айналымы;
- ақша айналысы бірнеше тарихи кезеңдерден өтті және
иеталл, қағаз, несие ақшалар көмегімен жүзеге асырылды.

II БӨЛІМ. ВАЛЮТА ЖЙЕСІ ЖӘНЕ ВАЛЮТА НАРЫҒЫ.
2.1. Валюта жүйесі жөнінде түсінік.
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына бацланысты валюталық
жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда – бұл шаруашылық байланстарды
интернациолдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан валюталық-
экономикалық қатынастар жиынтығы; ұйымдық –заңдық тұрғысынан қарағанда –
белгілі бір қоғымдық-экономикалық формациялық шегіндегі валюталық
қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы.
Тарихта мынадай валюталық жүйенің типтеріқалыптасқан: ұлттық,
дүниежүзілік, аймақтық.
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға
көмектесетін валюталық-экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық
жүйе пайда болды. Ұйымдық-заңдық тұрғысынан қарағанда – бұл шаруашылық
байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан және
халықаралық құқық нормаларын ескере отырып ұлттық заңдылықтармен
бекітілген, елдегі валюталық қатынастарды ұйымдастырудың мемлекттік-
құқықтық формасы. Ұлттық валюталық жүйе елдің ақша жүйесінің бір бөлігі
бола отырып, өзінше дербес және ұлттық шекарадан шыға алады. Ұлттық
валюталық жүйенің ерекшелігі ел экономикасындағы сыртқы экономикалық
байланыстардың даму дәрежесімен анықталады.
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде
қалыптасқан және мемлекетаралық келісім-шарттармен бекітілген залықаралық
валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы – дүниежүзілік валюталық жүйе
өзара ажырамастай байланысты. Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің
мұндай байланыстылығы олардың біртұтас екендігін білдірмейді, себебі
олардың міндеттері, қызмет етуі және реттеу шарттары, жекелеген елдер
экономикасын және дүниежүзілік шаруашылыққа ықпал етуі әр түрлі болып
келеді. Дүниежүзілік валюталық жүйені ұлттық жүйемен байланыстыратын, яғни
валюталық қатынастарға қызмет көрсететін және реттейтін, мемлекетаралық
валюталық реттеуде және валюталық саясатты шоғырландыруда негіз болатын
ұлттық банктер болып табылады.
Дүниежүзілік валюталық жүйні мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы
жетекші елдердің мүдделігімен және дүниежүзілік аренадағы күштердің
орналастыруымен, өндірістің және дүниежүзілік сауданың дамуымен анықталады.
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен
айырмашылықтар, олардың элементтерінен байқалады (1-кесте)
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға – елдің ақша бірлігіне
негізделген болса, ал дүниежүзілік валюталық жүйе – бір немесе бірнеше
резервтік валюталарға немесе халықаралық есептесу бірліктеріне негізделеді.
Резервтік валюта – халықаралық төлем және резерв құралы функциясын
орындайтын, басқа елдер үшін валюталық паритет пен валюталық бағамды
анықтауға базалық қызмет ететін, валюталар бағамын реттеу мақсатында
валюталық интервенция жүргізудепайдаланылатын алдыңғы қатарлы елдердің
айырдасталған ұлттық валюталарының ерекше категориясы:
- дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал
экспорттарында елдердің билік ету позициясы;
- жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік
мекемелердің дамыған торабы;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.