Қаржы пәні, түсінігі және мәні

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
Кез келген экномикалық иглікке тек нарықтық экономика арқылы жетуге болатынын дүниежүзілік тәжирибие көрсетіп отыр.
Қазақстан экномикасының шаруашылықжүргізудің нарықтық қатынастарына көшуі сатып алу - сатудың нақты обьектісі ақшаның ролін арттыруды шұғыл қажет етеді.
Ақшаның сатып алу-сату төлем қаражаттарынның, несие ресурстарының дәне сан алуна бағалы қағаздарының ауқымы зор айналымдарына қызмет ететін нарық шаруашылығының айрықша секторына пайда болуына себепші болады.
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтанған жоспарлы экономикада жаңа, мемлекет тарапынан реттеліп отыратын нарықтық экономикаға көшуі елімізде оған қызметкөрсететін барлық құралдармен бірге қаржы және валюта нарығының құрылуын талап етті.
Жалпы, валюта нарығы дегеніміз шелетдік валютаны және шетелдік валютадағы сату-сатып алу жөніндегі әлеуметтік-экономикалық және ұйымдық қатынастар жүйсі.
Қазақстан Республикасының халықаралық нарыққа шуына кедергі жасап тұрған мәселелердің бірі – теңгенің айырбастымдылығы. Бір жағынан теңге бірнеше валюталық шектеулері бар айырбасталатын валюта болып саналады. Бірақ бұл шектеулер, Қазақтсанның дүние жүщілік валюта нарығының толық құқылы қатысушы бола алмауна жеткілікті.
Мемлекетіміздің ішкі валюталық нарығы әлі қалыптасқан жоқ, ол қалыптасу сатысында. Қазақстан нарығының жастығынан кез келген ірі қаржы институты, соның ішінде шетелдік де, өзіне пайда түсіре алады. Еліміздің комерциялық банктері сыртқы қарыздарын өтегенде нарыққа валютаның айтарлықтай қаражат көлемін шығарады, бұл да теңгеге әсер етпей қоймайды. Валюта тулары заңдар қарама-қайшы және толық емес. Еліміздің валюта нарығының ерекшелігі, ол пайда болғанда үкімет теңгенің ішкі айырбасталымдылық жолына тұру мен анықталады. Валютаны еркін алып-сату отандық эономиканы долларландыруға әкеліп соқты.
Қаржы нарығында болып жатқан өзгерістер валюта нарығына тікелей әсер етуде. Ең алдымен қаржы және ваюта нарығының мәні мен мазмұнын түсініп жалпы айтсақ, валюта нарығын қаржы нарығының құрама бөлігі ретінде қарастыруға болады, бірақ бұл тауарда жалпы макроэкономикалық деңгейден қарарстырып отырғандығымыздан қаржы нарығына жалпы шолу жасап, ватюта нарығын тереңірек зерттемекпіз, нарықтардың макроэкономикалық принциптер бойынша құралымын анықтамақпыз.
Қаржы нарығы – құнды қағаздар айналымына байланысты экономикалық қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық қатынастарының құрамды бөлігі болып табылады және тауар, ақша, несие, валюта, сақтық және т.б. капитал жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен байланысты болады. Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен Жапония қаржы нарығының ең үлкен қорларын иемденуде. Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға өтпелі кезеңінде оның

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

I. Кіріспе
1.1. Қаржы пәні, түсінігі және мәні
1.2. Қаржының экономикадағы атқаратын ролі
II. Негізгі бөлім
2.1. Мемлекеттік бюджет
2.2. Салықтар: типтері және эволюциясы
2.2. Мемлекеттік борыш
2.3. Физкалдық саясат

Кіріспе
Кез келген экномикалық иглікке тек нарықтық экономика арқылы жетуге
болатынын дүниежүзілік тәжирибие көрсетіп отыр.
Қазақстан экномикасының шаруашылықжүргізудің нарықтық қатынастарына көшуі
сатып алу - сатудың нақты обьектісі ақшаның ролін арттыруды шұғыл қажет
етеді.
Ақшаның сатып алу-сату төлем қаражаттарынның, несие ресурстарының дәне сан
алуна бағалы қағаздарының ауқымы зор айналымдарына қызмет ететін нарық
шаруашылығының айрықша секторына пайда болуына себепші болады.
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтанған жоспарлы экономикада
жаңа, мемлекет тарапынан реттеліп отыратын нарықтық экономикаға көшуі
елімізде оған қызметкөрсететін барлық құралдармен бірге қаржы және валюта
нарығының құрылуын талап етті.
Жалпы, валюта нарығы дегеніміз шелетдік валютаны және шетелдік валютадағы
сату-сатып алу жөніндегі әлеуметтік-экономикалық және ұйымдық қатынастар
жүйсі.
Қазақстан Республикасының халықаралық нарыққа шуына кедергі жасап тұрған
мәселелердің бірі – теңгенің айырбастымдылығы. Бір жағынан теңге бірнеше
валюталық шектеулері бар айырбасталатын валюта болып саналады. Бірақ бұл
шектеулер, Қазақтсанның дүние жүщілік валюта нарығының толық құқылы
қатысушы бола алмауна жеткілікті.
Мемлекетіміздің ішкі валюталық нарығы әлі қалыптасқан жоқ, ол қалыптасу
сатысында. Қазақстан нарығының жастығынан кез келген ірі қаржы институты,
соның ішінде шетелдік де, өзіне пайда түсіре алады. Еліміздің комерциялық
банктері сыртқы қарыздарын өтегенде нарыққа валютаның айтарлықтай қаражат
көлемін шығарады, бұл да теңгеге әсер етпей қоймайды. Валюта тулары заңдар
қарама-қайшы және толық емес. Еліміздің валюта нарығының ерекшелігі, ол
пайда болғанда үкімет теңгенің ішкі айырбасталымдылық жолына тұру мен
анықталады. Валютаны еркін алып-сату отандық эономиканы долларландыруға
әкеліп соқты.
Қаржы нарығында болып жатқан өзгерістер валюта нарығына тікелей әсер етуде.
Ең алдымен қаржы және ваюта нарығының мәні мен мазмұнын түсініп жалпы
айтсақ, валюта нарығын қаржы нарығының құрама бөлігі ретінде қарастыруға
болады, бірақ бұл тауарда жалпы макроэкономикалық деңгейден қарарстырып
отырғандығымыздан қаржы нарығына жалпы шолу жасап, ватюта нарығын тереңірек
зерттемекпіз, нарықтардың макроэкономикалық принциптер бойынша құралымын
анықтамақпыз.
Қаржы нарығы – құнды қағаздар айналымына байланысты экономикалық қатынастар
және мемлекеттің бүкіл ақша қорының жиынтығы. Ол нарық қатынастарының
құрамды бөлігі болып табылады және тауар, ақша, несие, валюта, сақтық және
т.б. капитал жұмыс күші, тұрғын үй, алтын нарықтарымен байланысты болады.
Қазіргі кезде дүние жүзінде АҚШ, Еуропа бірлестігі мен Жапония қаржы
нарығының ең үлкен қорларын иемденуде. Ал Қазақстанның нарықтық экономикаға
өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің өркендеуіне жетеді
деуге әлі ерте. Қаржы нарығы біріне-бірі толықтырып тұратын, бірақ
әрқайсысы өзалдына қызмет жасайтын үш нарықтан тұрады: қолма-қол ақша
нарығы, несиеге капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы, несие
капиталының нарығы және бағалы қағаздар нарығы.
Қаржы нарығының ұғымы көбінесе кең түрде, оған ақша, несие, валюта
нарықтары қоса түсіндіріледі. Мұның өзі қаржыны ақшаға тең санад ретінде
қарастыратын дүниежүзлік практиға байнысты.
Қаржы нарығынан айырмашылығы ақша нарығы төлем қаржаттарының нарығы болып
табылады, ол қолма-ақшаны ғана емес, сондай-ақ қолма-қол емес төлем
қаржаттарының, оның ішінде қысқа мерзімді банк несиесін қамтыды.
Несие нарығы банктердің орташа және ұзақ мерзімді несие жөніндегі банктік
несие операцияларына байланысты, бұған коммерциялық несие де жатады.
Қаржы нарығы негізінен зақ мерзімді сипаттағы міндеттемелер немесе
куәліктер нарығы болып табылады. қаржы нарығын кейде қор нарығы деп те
атайды. Ақша мен несие нарықтары әдеттегідей айналым активтердің
қозғалысына қызмет етеді.
Қызмет жағынан алғанда қарды нарығы – кәсіпорныдардың, банктердің,
мемлекеттің құнды қағаздар сату арқылы халықтың уақытша бос қаржысын жинап,
қайта бөлуді қамтамасыз ететінарықтық қатынастар жүйесі.
Нарықтардың барлық түрлерінің өзара байланысты қаржы нарығының болуының
шарттарын айқындайды. Оларға мыналар жатады:
1. реттелген тауар нарығының болуы, яғни тауарлар мен қызметтің кезкелген
түрлері мен арнаулы бойынша сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі;
2. ұлттық банк тарапынан ақша айналысын дұрыс реттеу; бұған қолма-қол
және қолма-қол емес айналым эмиссиясына бақлау жасаутады;
3. несие нарығын жандандыру, оны толық коммерцияландыру, яғни несие
ресурстарын еркін нарыққа орналастыру: несие ресурстарының қозғалысын
Ұлттық банк тағайындайтын пайдық есептік мөлшерлемесін, коммерциялық
банктердің міндетті резерв нормасын белгілеу ақша нарығында
операциялар жүргізу арқылы реттеледі.
Қаржы нарығы қызметінің алғы шарттары мыналар болып табылады:
1. бәсекені дамытып, монополиялық үстемдекті шектеу мақсатымен меншіктің
барлық формасындағы, соының ішінде мемлекеттік сектордың, материалдық
өндіріс саласындағы кәсіпорындардың басттапқы шаруашылық буындарына
неғұрлім кеңдербестік беру;
2. қаржы ресурсын қайта бөлуде мемлекеттің ролін қысқарсту; өндірістік
күрделі жұмсалымдарды орталықтан қаржыландыруды азайту, кәсіпорындар
арасындағы қаражаттарды ведомстволық қайта бөлуді жою;
3. шаруашылық субъектілері мен халықтың құнды қағаздарға сатылатын
ақшалай табыстарының өсуі;
4. бюджет тапшылығын қаржыландыру үшін несие қорын пайдалануды доғару;
республикалық және жергілікті бюджеттердің тапшылығы мемлекеттік
зайымдар шығрау арқлы жабылады.
Қаржы нарығының маңызы бос ақша қаражаттарын алып, оларды қайта бөлу
есебінен ұдайы өндіріс ықпал етуінен ғана айқындалып қоймады. Оның қызметі
ресурстарды тікелей бөлуге мүмкіндік береді, тікелей қозғалыс барысында
қаржы ресурстарын қайта бөлу кәсіпорындар арасында тікелей байланыс
орнайды. Мұның өзі кәсіпорындардың, салалардың, тұтас халық шаруашылығының
қаржы жағайын қаржына неғұрлым маңызды обьетілермен салаларға аудару арқылы
жақсартады.
Қаржы нарығы инфляцияны тежейді, өткені бюджет тапылығын жабу үшін
үкіметақша эмиссиясын пайдаланбайды, керісінше, құнды қағаздар шығарады,
олар нарықта еркін жүреді және қамтамыз етумен айқындалады.
Экономикалық реформа үрдісі барысында қор нарығының қалыптасып, жұмыс істеу
экономика дағдарысынан және онымен қабаттасқан инфляциядан болған
қиындықтарға кезігуде.
Инфляция елеулі әсер ететіндіктен, құнды қағаздар қысқа мерзімді әрі құны
түспейтін болуы тиіс. Баға ұдай өсіп отырғандықтан, инвесторлар ұзақ
мерзімге қаржы салмайды. Инфляция жағдайында ұзақмерзімді инвистициялар
тауарға, валютаға, жылжымайтын мүлікке салынады. Құнды қағаздарға салу
тиімсіз. Қаражаттын жетіспеуі қысқа мерзімді несиелер мен дипозиттердің
пайыздық мөлшерлемелерінің өсуіне жеткізеді. Нәтижесінде құнды қағаздар
банктердің ақша несие операциялармен бәсекелесе алмайды. Экономикалық
кеңістіктегі саяси тұрақтылық қаржыны жандандыруы мүмкін. Мұндай
жағадайларда құнды қағаздардың бастапқы нарығы дамиды, екінші (биржа)
нарықтық жағдайы саяси экономикалық эағдай тұрақтанғанға дейін анық
болмайды.
Инвистиция институттары, қор биржалары, биржадан тыс сауда, дипозит
мекемелері түрінде құрамында элементтерді қамтитын ұлттық қор жүйсін
қалыптастырумен қатар жүреді. Ең алдымен сан алуан акционерлік қоғамдар
құрылады.
Валюта нарығы. Басқа да қаржы нарықтары сияқты валюта нарығы комерциялық
қажеттіліктерді өтеу үшін пайда болды. Банктер өз клиентері үшін мәмілелер
жасайды (яғни халықаралық саудаға тартылған фирмалар үшін). Өз жұмыс
барысында олар шетел валютасын жинақтайды да, айырбастау бағамының
тұрақсыздығына байланысты тәуекелге ұшырай бастайды. Осы тәекелді төмендету
үшін олар операцияларды көбінесе өз шоттарынан жүргізуге тырысады.
Халықаралық сауда мен валюта нарықтарынның айналымдарына шығуда 1995 ж.
сәуір айында орташа күрделікті сауда айналымы 1,3 трлн. доллар құрады, 1989
ж. Сәуір айындағы 650 млрд. Долларға қарағанда, бұл күндік көлемі көп
мемлекеттердің жылдық ЖІӨ-нен асып түседі. Бұл ЕО орталық банктерінің
жиынтық валюта қорынан едәуір (385 млрд. экю) асып түседі.
Шетел валютасы шетел ақшасы мағынасын береді. Ақшаның көп бөлігі дипозит
түрінде болғандытан, яғни коммерциялық банктік жүйнің өтімді пассивтері
түрінде, валюта нарығынан талап етілгенге дейінге дипозиттер түріде
болғандықтан, яғни коммерциялық банктік жүйенің өтімді пассивтері түрінде,
валюта нарығынан талап етілге дейінгі дипозиттер бейнесінде сипаттауға
болады. Оны негізгі қатысушылары комерциялық банктер және банкаралық
мәмілелер көлемі жиынтық көлемінің 90%-ын құрайды.
АҚШ доллары de facto дүниежүзілік валютаға айналады. Егерде бір саудагер
Зимбабве долларын Канада долларына аударғысы келсе, онда ол екі операция
өткізу керек. Біріншіден, ол Зимбабве долларын АҚШ долларына аударып,
екіншіден АҚШ доларына Канада долларын сатып алады. Басқа ұлттық қор
биржаларына қарағанда валюта нарығы белгілі бір орында орналаспаған,
қатысушылардың тікелей сол жерде болуы талап етілмейді. Мәміленің көбі
телефон немесе бір-бірімен электрондық жүймен байланысқан экран
терминалдары арқылы жасалады. Коммерциялық банктермен қатар валюта
нарығының негізгі қатысушылары әртүрлі мемлекеттердің орталық банктері.
Олардың рөлі ерекше, өйткені олар мәміле затты, яғни валютаны жасайды.
Кейбір мемлекеттерде олар күрделікті саудада пайда болған ауытқуларды
теңестіру үшін белсенді қатысып отырады. Мұнда нақты қатысудың жоқ
болғандығы, акционер де жоқ, ешқандай айғай-шу сияқты әрекеттердің болмауы
басқа биржалардан гөрі артықшылығы болып саналады. Шынында сауда биржа
негізінде жүргізіледі. Шынында сауда биржа негізінде жүргізіледі. Кез-
келген уақытта екі түрлі баға бар: сұралатын – сатып алғысы келетін және
ұсынылатын – сатқысы келетін баға.
Бұл қалай іске асады? Мысалы, Барклейс банкі өзінің британдық клиентінің
шотына 10 млн. Доллар сатып алғысы келеді. Бұл үлкен сома және ол клиентке
жедел керек, сондықтан банк ұтымды бағымды күтіп отыра алмайтындығынан
қысқаша мерзім ішінде ұтымды мәміле жасауы тиісті. Хабар қысқа мерзім
ішінде жайылып кетіп отырады.

Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес келетін заңдылық актілеріне негіз келеді.
Оның атасына салықтың құрылуының, және жиналуының нақты әдістері, яғни
салықтың елементтері белгіленеді:
• Салықтың сүбъектісі, немесе, салық төлеуші – заң арқылы салық төлеу
міндеті артылған адам. Бірақ, салықтың ауыртпашылыға бағалар механизм
арқылы басқа тұлғаға жіктелуі мүмкін, сондықтан арнайы салық төлеу
қызметін артқарушы – салықты ақиқат төлейтін тұлға, белгіленеді;
• Салықөтың оъектісі – салық есептелетін табыс немесе мүлік, (жалақы,
пайда, құнды қағаздар, жылжымайтын мүліктер және т.б.);
• Табыстың көзі – есебінен салық көрінетін табыс;
• Салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі
(табыстарды ақша түріндегі бірлігі, тауардың өлшем бірлігі және т.б.)
Тұрақты, пропорционалдық, прогрессивтік, регрессивтік салық ставкалары
болады.
Тұрақты ставкалар – табыстар көлемінің мөлшеріне байланысты емес, салым
бірлігіне абсолюттік сомада белгіленеді.
Пропорционалдықтар – салық объектісіне, оның жіктелуіне байланысты болмай
біркелкі проценттік қатынастар салынады.
Прогрессивтік ставкалар – табыстың өсіп отыруына байланысты прогрессивті
салықтың орташа ставкасы өсіп отырады. Салық салудың прогрессивтік ставкасы
бойынша, салық төлеуші табыстың үлкен абсолюттік көлемін төлеп қоймайды, ол
оның үлкен үлесін төлейді. Прогрессивтік салықтардың зардабынан үлкен
табысы бар адамдар тартады.
Регрессивтік – табыстың өсіп отыруына сәкес, регрессивтік салықтың орташа
ставкасы төмендейді. Регрессивтік слықтар үлкен табыстары барларға пайдалы,
ал табыстары көп емес физикалық және заңды тұлғалар үшін өте ауыр келеді.
Төлем жасау қабілеттілігіне байланысты салықтар тікелей және жанамаға
бөлінеді.
Тікелей салықтарды салық сүбъектілеріне тікелей төлейді. Олар заңды және
физикалық тұлғалардан алынады. Тікелей салықтар төлем қабілеттігіне тікелей
пропорциоалды болады. Осыған жататындар:
• Азаматтарға салынатын табыс салығы және корпорациялардың (фирмалардың)
пайдасына салынатын салық;
• Мүлік салығы, осының ішінде меншікке (жерге қозғалмайтын мүлікке),
әлеуметтік сақтандыруға, жалақы қорына және жұмысшы күшіне (әлеуметтік
салықтар және әлеуметтік жарналар деп аталатындар) салынатын салықтар;
Пайданы шетелге аударған үшін салынатын салықтар.
Жарнама салықтар – бұл белгілі тауарлармен қызметтерге салынатын салықтар.
Жарнама салықтар бағағ үстеме жасалып алынады.Олар жарым-жартылай, немесе,
толық тауар, немесе, қызметтер бағасына аударылады. Жарнама салықтардың
негізгі түрлері:
• Үстеме құмға саланатын салық, акциздер (тауар немесе қызметкерің
бағасына қосылатын салықтар);
• Мұрагерлік салық;
• Жылжымайтын мүліктермен және құнды қағаздармен жасалатын келісімдерге
салынатын салық және басқалар.
Дамыған елдердегі салық салу салу тәжірибесіне жүгінсек, салықтардың
жетекше екі түрі болады. Мұның негізі табыс салығы – азаматтар және заңды
ұлғалар табыстарының барлық көздеріне түскен жиынтық түсімдерге
прогрессивтік салық салу және үстеме құмға салынатын салық құрайды.
Табысқа салынатын салықтар физикалық тұлғаларға салынатын табыс салығы деп
және заңды тұлғаларға салынатын табыс салыға деп ажыратылады.
Индивидуалдық табыс салығы – бұл жеке табыстар салығы, салық төлеуші
физикалық тұлғаның табыстарына (әдетте жылдық) алынатын алым болып
табылады. Төлемдер жыл бойы жасалынады, бірақ түпкі есеп жыл аяғында
жасалады. Салықтың бұл түрі тікелей прогрессивтік түріне жатады. Әр елдің
салық жүйелердің ортақ ұқсастықтары болады, бірақ солардың әрқайсысында
өздерінің ерекше салық ставкаларымен салық салуға жатпайтын, салық
несиелері мен төлем даталары болады. Осымен қатар, салық жүйелерінің
көбінде серіктестіктер салық салудың жеке объектісі деп саналмайды. Олар
арқылы пайда серіктестіктің мүшееріне түседі деп есептелетіндіктен табыс
салығы серіктестікке емес, оның мүшелеріне салынады.
Соңғы жылдары табыс салығының ставкасы төмендеу тенденциясы байқалып отыр.
Көп экономистердің тұжырымдауы бойынша, “Әділетті” салық жүйесі үшін табыс
салығының ашық бейнеленген прогрессивтік ставкалары қажет, яғни байлар
кедейлермен салыстырғанда үлкен салық төлеу керек.
Заңды тұлғаларға табыс салығы – корпорациялардың (фирамалардың ) пайдасын
салынатын салық. Көп елдерде бұл тікелей прогрессиптік салық болып
табылады. Осы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.