ИНЖЕНЕРЛІК ЖӘНЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКАҒА КІРІСПЕ НЕГІЗГІ АНЫҚТАМАЛАР. AutoCAD ЖҮЙЕСІНЕ КІРІСПЕ
Тақырып № 1. ИНЖЕНЕРЛІК ЖӘНЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКАҒА КІРІСПЕ. нЕГІЗГІ
АНЫҚТАМАЛАР. AutoCAD ЖҮЙЕСІНЕ КІРІСПЕ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Инженерлік және компьютерлік графикаға кіріспе
2. Инженерлік және компьютерлік графиканың негізгі анықтамалары мен
түсініктері.
3. AutoCAD жүйесінің негізгі ұғымдары
4. Қолданушының интерфейсі
5. Команндалармен жұмыс технологиясы
Инженерлік және компьютерлік графикаға кіріспе
Бұл пән заманауи өндірістің шарттарында негізігі графикалық мағынаға
ие. Бағдарламалық басқарудың станоктарымен,жұмысқа қабілетті техника және
автоматтандырылған жобалардың жүйелеріне арналған.
Инженерлік графика – жазықтықтағы бұйымдардың бейнесі туралы оқу
дисциплинасы.
Сәтті техникалық білімді меңгеру үшін сызбаларды оқи білу және олардың
орындалулары мен әрленуінің ережелері. Техникалық ақпараттарды
тасымалдаудың бастапқыларының бірі болып табылады. Оларсыз ешқандай
өнеркәсіп жұмыс жасамайды. Қазіргі уақытта халық шаруашылығының дамуы мен
жұмысты көруге болады. Және де ғылым мен сызбасыз техниканы да елестетпеу
мүмкін емес. Жаңадан құралған аспаптар,машиналар және өңделген сызбалардың
орнатулары. Осылар арқылы олардың құндылықтары мен
кемшіліктері,құрылымына өзгертулер енгізіледі. Сызбаларды талқылаған соң
ғана тәжірибелі бұйым үлгілері жасалады. Жұмыскерлер,инженерлер және
техниктер сызбаны оқи білу керек, олардың өз құрылымдарын түсіну үшін.
Және бейнеленген бұйымның жұмысын,сызбаны қолдана отырып, өзінің техникалық
ойларын қосу керек. Сызбалар оқу орындарындарының теориялық, жалпы
техникалық,арнайы орындарда қолданылады.
Инженерлік және компьютерлік графиканың негізгі анықтамалары мен
түсініктері. Бізді қоршаған барлық заттар (мысалы,машиналар, құралдар,
ғимараттар немесе оның бөліктері) біздің көзімізге қалай елестейді дәл
солай сурет немесе фото суреті арқылы бейнелеуге болады. Техникада
бейнелердің әдістері туралы басқа әдіс қабылданған-сызба түрінде.
Бейнеленетін зат сызбада әр түрлі жақтарынан бейнеленеді. Бұл сызбада
заттың пішінін, барлық өлшемдерін береді.
Сурет пен фотоның суреттен сызбаның артықшылығы сызбада заттар ерекше
ережелермен бейнеленеді.
Сурет – қолмен орындалған,бізге заттың тек сыртқы бейнесі туралы
түсінік беретін және оның ішкі жағы мен өлшемдері туралы ешқандай ақпарат
бермейтін графикалық бейне. Заттың суреті оның ұзындығын,биіктігін,енін
барлығын бір суретпен береді. Бірақ, заттың жеке бөліктері бірнеше
бұрмаланулар арқылы бейнеленеді. Мысалы, цилиндрдің саңылаулары суретте
оваль,тік бұрыштар,қисықтар түрінде,ал тік бұрышты жазықтықтар
параллелограмм түрінде бейнеленеді. Осындай қателіктерге ие болады және
фото суреттер. Сондықтан бұрмаланған формаларды жіберетін және суреттегі
және фото суреттегі заттрдың өлшемдері техникада тек бейненің көмекші
құралы ретінде ғана қолданылады.
Сызбада заттың формасы бірнеше бейнелермен беріледі. Әрбір бейне
сызбада заттың тек бір жағынан ғана беріледі. заттың бейнесін бүтіндей
көру үшін, оның жеке бөліктерін ойша қосу керек. Сызба бойынша қойылған
өлшемдер бойынша затқа бейнеленген бейнені алуға болады. Кез келген құрылыс
және кез келген өнеркәсіп қарапайым қаламнан бастап, заманауи ұшаққа дейін
алдын-ала өңделген техникалық құжаттардың өңдеуінсіз жүрмейді.
Сызба деп обьектінің графикалық бейнесін (мысалы,бұйым) немесе
жазықтықтағы бөліктері (сызба қағазы, монитор экраны және т. б. ) айтамыз.
Сызба – арнайы сызба құралдарымен және бейнені құруға арналған негізгі
ережелер тәуелділіктерінің графикалық бейнесі. Сызба заттардың бейнесінің
ішкі және сыртқы құрылғылары туралы толықтай мәліметтерді береді.
Графика – бізді қоршап тұрған жазықтықтағы бейнелеу әдісі.
AutoCAD жүйесі туралы негізгі түсініктер. AutoCAD графикалық жүйесін
AutoDesk (АҚШ) фирмасы жасап шығарған, сызбалық - конструкторлы құжаттарды
шығару және автоматтандырылған түрде жасау, сонымен қатар геометриялық үш
өлшемді модельдеу тапсырмаларын шешу үшін арналған. Жүйе атауы Automated
Computer Aided Design қысқартуынан алынған. Бағдарламаның алғашқы нұсқасы
1982 жылы пайда болды.
AutoCAD-тағы көрініс - графикалық шығару құрылғыларында(экранда,
принтерде, графтұрғызғышта) графикалық бейнелерді бейнелеу үшін
қолданылатын, графикалық көріністің сипаттама файлы болып табылады.
Көрініс – DWG-файлында сақталатын, компьютер экранындағы бейне. Аяқталған
көрініс – бірігіп қолдануға арналған, DWG-файл. Сызба – белгілі – бір
масштабта, қағазда сызбаланған көрініс. Көріністер қарапайым және күрделі
графикалық примитивтер жиынтығынан алынады. Қарапайым графикалық
примитивтер ретінде сызықтар, дөңгелектер, дөңгелек доғалары, нүктелер,
мәтіндік жолдар, жолақтар(трассалар), жазық боялған фигуралар және т.б
қолданылады. Күрделі примитивтерге блоктар, полисызықтар, өлшемдер,
штриховкалар, сонымен қатар үшөлшемді полисызықтар, торап шектері және
басқалар қолданылады.
Қолданушы интерфейсі. 1-суретте AutoCAD-тың жұмыс үстелі көрсетілген,
ол келесілерден тұрады:
- жоғарғы меню – менюдің ең жоғарғы қатары;
- міндетті емес құралдар панелі:
• стандартты құралдар панелі – екінші қатар;
• әртүрлі құралдар панелі – мысалы, экранның сол жағындағы баған;
- күй қатары– төменгі қатар;
- командалық қатар терезесі – күй қатарының астында;
- жұмыс үстелінің қалған бөлігін алатын графикалық алаң;
- міндетті емес экрандық меню.
Жоғарғы меню қатары Сервис менюіндегі Адаптация меню пунктінен
шақырылатын Адаптация меню терезесіндегі Активті меню закладкасының
көмегімен сол немесе өзге де пункттерді қосу немесе өшіру жолымен өзгертіле
алады немесе AutoCAD –тың басқа менюінен Адаптация меню диалогтык
терезесіндегі Меню топтары закладкасы көмегімен жүктеліне алады. Сонымен
қатар менюді МЕНЮ командасы көмегімен жүктеуге болады. Жоғарғы меню қатары
келесі пункттерден тұрады:
1.Сур. Windows үшін AutoCAD жұмыс үстелі
- Файл – файлдармен жұмыс жасау менюі;
- Правка – Windows жұмыс үстелінің графикалық бөліктерін редакторлау менюі;
- Түр – экранды басқару, панорамалау, бет алаңын және модель алаңдарының
режимдерін ауыстыру, көзқарас нүктесі қондырғылары, көрінбейтін
сызықтарды өшіру, бояулар, тонировка жасау, дисплей параметрлерін басқару
командаларынан құралады, қажетті құралдар панелін орналастыруға мүмкіндік
береді;
- Қою – блоктарды, сыртқы объекттерді, басқа да қосымшалар объектілерін
тұрғызуды қаматамасыз етеді;
- Формат – қабаттармен, түспен, сызық типтерімен жұмыс жасауды; мәтін
стилін, өлшемін, нүктенің маркер түрлерін, мультисызықтар стилін, өлшем
бірлігінің қондырғысын, сызбаның шекарасын басқарумен жұмыс жасауды
қамтамасыз етеді;
- Сервис – жүйені, қолданушы экранын басқару құралдарынан тұрады, диалогтық
терезелер көмегімен сызба параметрлерін қондырудан тұрады; координаттардың
қолданушы жүйесімен жұмыс жасауын қамтамасыздандырады;
- Көрініс салу – көрініс салу командаларын қосады;
- Өлшемдер – өлшемдерді қою командасынан және өлшемдерді басқару
параметрлерінен тұрады;
- Редакт – сызба элементтерін редакторлау командаларынан тұрады;
- Көмек – гипертекстілік көмектер жүйесінен құралады.
Стандартты құралдар панелі 1.Суретте көрсетілген. Ол келесі
құралдардан тұрады:
1. Жаңа – жаңа файл құру.
2. Ашу – нақты файлды ашу.
3. Сақтау – файлды сақтау.
4. Баспалау – сызбаны принтерге шығару.
5. Алдын-ала қарау – баспаға шығарар алдында, сызбаның қағаз бетінде қалай
орналасқанын көруге мүмкіндік беретін, сызбаны алдын-ала қарау.
6. Орфография – орфографияны тексеру.
7. Кесу – сызбаның таңдалған элементтерін Windows буферіне өшіру.
8. Көшіру – сызбаның таңдалған элементтерін Windows буферіне көшіру.
9. Қою – Windows буферінен мәліметтерді қою.
10. Қасиеттерді көшіру – берілген объект қасиеттерін басқа объектке көшіру.
11. Болдырмау – соңғы іс-әрекеттерді болдырмау.
12. Қайталау – жаңа ғана болдырылмаған іс-әрекеттерді қалпына келтіру.
13. Internet-ке қосылу – Internet-қараушыны іске қосу.
14. Іздеу – объектілі байлануларды таңдауға арналған құралдар жиынтығы.
15. ПСК – координаттардың қолданушы жүйелерімен жұмыс жасау.
16. Ара-қашықтық - примитив туралы мәліметтерді шығаруға арналған
құралдардан тұрады (Тізім); берілген нүктедегі координаттарды
анықтау(Координат); нүктелер арасындағы бұрыш пен ара-қашықтықты есептеу
(Ара-қашықтық); объекттің периметрі мен ауданын есептеу(Аудан);
массоинерционды сипаттамаларды есептеу (Масса).
17. Барлығын өңдеу – экрандағы барлық бейнелерді қайтадан бейнелеу.
18. Жалпы түрі – экранды басқару және панорамалау көмегімен жұмыс үстелінде
бейнеленетін сызба аумағын анықтауға мүмкіндік беретін және сызбаның толық
түрі бар, Жалпы түр диалогтык терезесін шақыру.
19. Атауы бар түрлер – түрлермен жұмыс жасауға арналған және
аксонометриялық проекциялар түрлерін таңдауға арналған құралдар жиынтығы.
20. Нақты уақытта панорамалау – интерактивті режимде панорамалау.
21.Нақты уақытта көрсету – нақты уақыт режимінде көрініс масштабын
ұлғайтукішірейту.
22. Рамка – ұлғайтукішірейтудің әртүрлі әдістерін беру үшін құралдар
жиынтығы.
23. Алдындағы – көріністің алдындағы масштабына қайта оралу.
24. Көмек – анықтаманы шақыру.
Командалармен жұмыс жасау технологиясы. Командалар- AutoCAD
графикалық қолданушы интерфейсінің маңызды элементтері болып табылады,
себебі жүйедегі барлық өзгерістер белгілі бір командалардың орындалуы
нәтижесінде пайда болады. Командаларды әртүрлі әдістермен енгізуге болады:
клавиатурадан енгізу, менюден таңдау немесе құралдар панелінде сәйкес
пиктограмманы басу. Команда, командалық қатарда Команда сөзі пайда болған
соң ғана енгізіле алады. Команданы клавиатурадан енгізу үшін команда атын
жазу керек және ENTER- ді басу керек. Аббревиатураны енгізу, ол
анықталған командалар үшін орындалады. Осылай, Шеңбер командасы үшін К-ны
енгізу қажет. Командаларды енгізу құралдар панелі көмегімен жүзеге асады.
Құралдар панелі қалқымалы, бекітілген, тіркелген мекен-жайымен болады.
Қалқымалы панелдер графикалық алаң бойынша орын ауыстыра алады және өлшемін
өзгерте алады, бекітілген – графикалық алаңда орын ауыстыра алмайды және
өлшемін өзгерте алмайды. Қалқымалы панель бекітілген бола алады, егер оны
графикалық алаң шегіне орналастырса. Бекітілген панель орын ауыстыру арқылы
графикалық алаңға орналастырылған соң қалқымалыға айналады. Батырма –
құралы оң жақ төменгі бұрышта кішірек үшбұрыш түрінде болады.
Егер осы құралдарды көрсету барысында тышқанның сол жақ батырмасын
бассақ және белгілі бір уақыт бойынша басып тұрсақ, онда таңдалған
команданың жүзеге асуының әртүрлі нұсқалары орналасқан құралдар панелі
пайда болады. Команданы енгізген соң AutoCAD сұрақтар шығарады, жауабына
қосымша ақпараттар енгізу қажет: сандық мәндері (мысалы ара-қашықтық, бұрыш
және т.б.), кілттік сөздер немесе нүкте немесе диалогтык терезені шақырады.
№ 2 ТАҚЫРЫП. ЕКІ ӨЛШЕМДІ РЕДАКТОРЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ҚАҒИДАЛАРЫ. СЫЗУҒА
АРНАЛҒАН ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Сызудың екі өлшемді редакторында жұмыс жасау режимі
2. Базалық графикалық примитивтер
3. Сызуға арналған геометриялық элементтер
Екі өлшемді редакторлар көмегімен көптеген графикалық конструкторлы
құжаттар жасалынады.
Сызудың екі өлшемді редакторында жұмыс жасау режимі. AutoCAD-та
орындалатын бейнелеу режимі, тұрғызудың жоғарғы дәлдігін қамтамасыз ете
отырып, бейнелерді құруды және редакторлауды жеңілдетеді және жылдамдығын
арттырады.
- SNAP (БЕК) режимі. Нүктелер координаттарын құралатын торап
түйіндеріне қадам бойынша бекіту режимі, бұл режимде тышқан курсоры тек
торап түйіндері бойынша қозғалады.
- GRID (Тор) режимі. Торды визуализациялау үшін қолданылады, баспаға
шығару барысында тор көрінбейді.
- ORTHO (ОРТО) режимі. Ортогоналды режимде сызықтар координаттар осьі
бойымен сызылады.
- POLAR (ПОЛЯР) режимі. Поляр режимінде сызықтар әртүрлі бұрыштар
бойынша сызылады.
- ОSNAP (ОПРИВ) режимі. Координаттарды құрылып қойған объектілердің
әртүрлі нүктелеріне бекіту режимі.
- OTRACK (ІЗДЕУ) режимі. Күй қатарында автоматтандырылған іздеу режимі
қосулы болған кезде, жүйе уақытша көмекші сызықтарды генерациялайды. Ол
объектінің нақты қалыпта және нақты бұрышта құрылуын қамтамасыз етеді және
сызбаны құру уақытын қысқартады.
- Динамикалық енгізу режимі Dynamic input, DYN батырмасын басқаннан
кейін, күй қатарында қосылады. Динамикалық режимде қандай да бір команданы
орындаған кезде курсормен бірге түсініктеме қатары да пайда болады
(2.сур).Онда нүктелер координатын енгізу үшін сұраулар салынады.
2.Сур. Динамикалық режимде түзу сызықтың қимасын сызу
Динамикалық енгізу режимінің екі түрі болады: Pointer Input (нүктені
оның координаттарымен беру) және Dimension Input (нүктелерді ара-
қашықтықпен және бұрышпен беру). Бұл режимдердің құрылымы Tools→Drafting
Settings диалогтық терезесі көмегімен жүзеге асады. (Құралдар→Бекіту
параметрлері).
- LWT (ҚАЛ.) режимі, сызық қалыңдығының бейнесін көрсетеді немесе
көрсетпейді.
Базалық графикалық примитивтер. Техникалық сызба, сызбадағы объекттер
сипаттамасы бар, геометриялық және көмекші элементтерден құралады.
Геометриялық элементтерге нүкте, түзу дөңгелек, дөңгелек конус
қимасы(эллипс, парабола, гипербола) жатады. Түсіндіру және бейненің көмекші
құралдарына әртүрлі сызықтар, мәтін, штриховка, сызбалық символдар, өлшемі
бар ақпараттар жатады.
Жобалаудың автоматтандырылған жүйелерінде сызба, бұйымның
геометриясын және сызбаның көмекші элементтерін сипаттайтын графикалық
примитивтерден алынады (қарапайым және құрамалы). Қарапайым базалық
графикалық примитивтер саны шектелген. Оларға бөлінбейтін болып саналатын
көрініс элементтері жатады, яғни: нүкте, түзу, дөңгелек немесе дөңгелек
доғасы, мәтін. Ыңғайлы болу үшін дамыған графикалық жүйелер сегмент немесе
блок деп аталатын, құрамалы графикалық примитивтер жиынымен толықтырылған,
бұл примитивтерді жалпы біреу деп алуға болады.
Әрбір графикалық примитив сызық типімен және түсімен сипатталады.
Түстер Қызылдан Аққа дейін аттармен кодирленеді, негізгі түстер үшін, және
бүтін сандармен 8-ден 255-ке дейін, аттары болмайды. AutoCAD қолданылатын
сызық типтері қабылданған стандарттарға сәйкес келеді. Құралған көрініс
дискте файл түрінде сақталады және блок түрінде кез-келген қалыптасатын
көрініске қойыла алады. Көріністі құру барысында оның бөлігін жөндеу немесе
өзгерту қажеттілігі туады. AutoCAD жүйесі - редакторлауды орындауға
мүмкіндік беретін және соған сәйкес іс-әрекеттерді қиындықсыз орындау үшін
редакторлау құралдарына ие. Мысалы, түрлендіру операциялары – параллельді
ауыстыру, бұрылыс, масштабтау – объект көшірмесін жасауға, көріністерді бір
орыннан екінші орынға ауытыруға, оны ұлғаютуға немесе кішірейтуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар, редакторлаудың басқа да операциялары көмегімен
қажетсіз объектілерді өшіруге болады, кейбір сызықтарды қысқартуға немесе
басқаларын ұзартуға, шеңберді орындау, фаска, объекттің түс, сызық типі
сияқты қасиеттерін өзгертуге болады.
Сызбаға арналған геометриялық элементтер. Кез-келген сызба түзу
қималарынан және қисық сызықтардың доғаларынан құралады. Сызбаның
түзусызықты аумақтарын сызу үшін келесі құралдар қолданылады: Line (Сызық),
Polyline (Сынғыш), Polygon (Көпбұрыш), Rectangle (Тікбұрыш), Point
(Нүкте). Қисықсызықты аумақтар Arc (Доға) , Circle (Дөңгелек), Spline
(Сплайн), Ellipse (Эллипс) және т.б. құралдары көмегімен орындалады.
• Line (Сызық) екі опциядан тұрады, оларды сызықтар сегментін тұрғызу
үрдісінде команданың контекстілік менюінен таңдауға болады немесе
клавиатурадан бас әріпті енгізу арқылы.
• Polyline(Сынғыш) командасы түзусызықты және қисықсызықты
сегменттердің тізбегін тұрғызуға мүмкіндік береді. Түзусызықты
аумақтарда команда енін бір сегменттен екінші сегментке ауыстырғанда
қалай өзгертсе, бір сегменттің шегінде де солай өзгерте алады.
Командада 6 опция бар:
Halfwidth (Жартылай ені) – сегменттің жартылай енін анықтауға
мүмкіндік береді;
Width (Ені) – келесі сегменттің енін анықтайды;
Undo (Кері қайтару) – соңғы құрылған сегментті кері қайтарады;
Arc (Доға) – команданы доға сызу режиміне ауыстырады;
Close (Тұйықтау) – сызықты кесіндімен тұйықтайды;
Length (Ұзындық) – алдыңғы бағыттағыдай, келесі түзусызықты сегментті
анықтайды.
Polygon (Көпбұрыш) командасы 3-тен 1024-ке дейінгі жақтар санымен
дұрыс көпбұрыш тұрғызады. Команданы шақырғаннан кейін, жүйе сұрауына жауап
ретінде көпбұрыштың жақ санын енгізу қажет. Одан кейін команда опциі сәйкес
келетіндей көпбұрышты берудің әдістерінің бірін таңдау қажет:
Edge (Жақ) – берілген екі нүкте бойынша, көпбұрыштың кез-келген
қабырғасының қалпын анықтайды;
Incribed in circle (Шеңберге кіретін) – берілген центр және радиус
бойынша көпбұрыш салынатын шеңберді қалыптастырады;
Circumscribed (Шеңбер аумағында сипатталатын) –центр және радиус
бойынша, аумағында көпбұрыш сипатталатын шеңберді қалыптастырады.
• Rectangle (Тікбұрыш) бір-біріне қарсы жатқан төбелер арқылы тікбұрыш
тұрғызуға мүмкіндік береді. Төбелерді анықтау үшін координаттарды
енгізудің кез-келген әдісін қолдануға болады. Келесі опцияларды
қолдана отырып, тікбұрышты фаскамен және дөңгеленген шеттерімен
тұрғызуға болады:
Chamfer (Фаска) – төбеден екі жағы бойынша скосқа дейін берілген ара-
қашықтықта скостарды қалыптастырады;
Fillet (Дөңгелектеу) – түйіндесу радиусының мәнін енгізгенде
бұрыштардың дөңгелектенуін қалыптастырады.
• Arc (Доға) командасы шеңбер доғасын сызуға мүмкіндік береді.
AutoCAD-та доғаны енгізудің әртүрлі әдістері бар. Мысалы, доғаны
келесідей беруге болады:
- алғашқы нүктесімен, центрімен және шектік нүктесімен;
- алғашқы нүктесімен, шектік нүктесімен және радиусымен;
- центрімен, алғашқы нүктесімен және хорда ұзындығымен, т.б.
Доғалар алғашқы нүктесінен сағат тіліне қарсы бағытта тұрғызылады.
• Circle (Шеңбер) командасы 6 әдістердің бірі бойынша шеңбер тұрғызуға
мүмкіндік береді:
- шеңбер центрі және оның радиусы бойынша – Center, Radius (центр,
радиус) опциі;
- шеңбер центрі және оның диаметрі бойынша – Center, Diameter (центр,
диаметр) опциі;
- шеңбердің 3 нүктесі бойынша – 3 Points (3нүкте) опциі;
- екі жанама (екі кесінді, кесінді және шеңбер және т.б.) және радиусы
бойынша – Tan, Tan, Radius (Жанама, жанама, радиус) опциі;
- үш жанама бойынша – Tan, Tan, Tan (Жанама, жанама, жанама).
Spline (Сплайн) командасы сызбада Безье қисығы түрінде бұйраланған
сызық жүргізуге мүмкіндік береді. Сплайн жанамамен басқарылатын және
команданы шақырғаннан кейін тізбектей енгізілетін нүктелер бойынша
тұрғызылады.
Ellipse (Эллипс) командасы толық эллипс немесе оның бөлігін салуға
мүмкіндік береді. Эллипстің негізгі параметрлері центр координаттары,
үлкен және кіші осьтердің бағыты мен өлшемі болып табылады. Толық эллипсті
екі әдіс бойынша сызуға болады:
- эллипстің центрін анықтау керек, одан кейін қалған параметрлерін –
опцийді таңдау Center (Центр);
- эллипс осьтерінің шектік нүктелерін анықтау – опцийді таңдау Axis,
End (Ось, шегі).
Hatch (Штриховка) және Gradient (Градиент) командалары, қиылысқан
фигураларды штрихтауға және тұйықталған контурларды таңдалған градиентті
құюмен толтыруға мүмкіндік береді.
Table (Кесте) және Multiline Text (Көпқатарлы мәтін) командалары сызбада
мәтіндік жазбалар мен кестелер құруға мүмкіндік береді.
Mirror (Көрініс) командасы объекттің айналық көрінісін
қалыптастырады. Бұл команда көлік құрастыратын сызбаларда көбірек
қолданылады. Оның көмегімен, тұрғызылған детальдің төрттен бір немесе
жартылай бөлігін қолдана отырып, толық деталь алуға болады. Объектті таңдап
және команданы іске қосқаннан кейін жүйе көрініс осьінің бірінші немесе
екінші нүктесіне сұрау салады – симметрия осьтері.
Offset (Шегініс) командасы тіркелген ара-қашықтықта, нормал бойынша
орналастырылған, түзусызықты және қисықсызықты кесінділерді құруға
мүмкіндік береді. Команданы іске қосқаннан кейін, жүйе шегініс шамасына(ара-
қашықтық) сұрау салады, одан кейін объектті таңдап, объектке қатысты қай
жағында оған сәйкесі құрылатынын тышқанмен көрсету қажет.
ТАҚЫРЫП № 3. КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКАНЫҢ ӨРКЕНДЕУІНІҢ ТАРИХЫ.
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ҚҰЖАТТАРДЫ ӨҢДЕУ.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Компьютерлік графиканың өркендеуінің тарихы.
2. Стандарттар
3. Стандарттарға сәйкес сызбаны өңдеу
4. Масштабтар
5. Рамка және негізгі жазу
Компьютерлік графиканың өркендеуінің тарихы.
Техникалық графика өте ерте заманда дамыған. Шамамен XVII ғ.
ортасында және бізге дейін жеткізілген сызбалар өте жоғары өнер және оның
орындалуы туралы жеткен. XVIII ғ. басынан бастап техникалық суреттер
сызбаларға орын береді. Осы уақытта күрделі бұйымдардың сызбалары керек
болды,және олардың орындалуы арнайы дайындықты қажет етті. Сол уақыттың
сызбаларын орыс сызушылары орындалған. Және жоғары сапамен орындалғанымен
ерекшеленуі керек. Тік бұрышты проекциялар көмегімен сызылған. Бірақ сол
уақытта осындай проекциялар кең танылмаған еді.
Тарихи алғашқы интерактивті графикалық жүйе болып автоматтандырылған
жобалаудың жүйесі (АЖЖ) болып табылады. АЖЖ 60 жылдары пайда болды.
Олардың компьютер сатысында өзіндік орны бар. Интерактивті компьютерлік
графика жүйесінде қолданушы дисплейда бейнені қабылдайды. Олар кейбір
күрделі обьектілерді бейнелейді. Және олар обьектіні сипаттағанда
өзгертулер енгізуі мүмкін.
Мұндай өзгертулер жеке элементтердің енгізуі және өңделуі болып
табылады.
АЖЖ типінің жүйесі көптеген облыстарда қолданылады. Мысалы, машина
құрастыру мен электроникада. Ең алғашқы болып АЖЖ ішінен ұшақты
жобалау,автомобилдер, микроэлектронды интегралды сызбалар, архитектуралыық
сызбалар құрылды. Осындай жүйелер бірінші кезекте үлкен компьютерлерде
қолданылды. Кейін орташа сыныптағы тез әрекет ететін компьютерлердің
қатарында таралды.
ДК-дің қуатының өсуі АЖЖ-да арзан коптеген компьютерлерде қолданыла
бастады. Олар қазірде жеткілікті тез әрекет етеді және көптеген есептерді
шешуге арналған. Бұл АЖЖ-нің кең таралуына әкелді.
Қазір танымалдардың қатарына геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) жатады. Бұл жаңа
көптеген қолданушылар үшін интерактивті компьютерлік графика болып
табылады. Олар өзіне әдістерді меңгереді және бірнеше ғылымдардың және
ақпараттық технологиялардың алгоритмдері. Бұндай жүйелер соңғы жетістік
ретінде қолданылады, оларға көптеген әдістер және математика, физика,
геодезия, топология, картография, навигация алгоритмдері және компьютерлік
графика алгоритмдері қойылған. ГАЖ жүйелері компьютер қуаты ретінде
мәлімметтер қорын, Жердің үстіңгі қабатындағы обьектілерді өңдеуді талап
етеді.
Стандарттар. Қазіргі уақытта барлық техникалық сызбалар мемлекеттік
стандарттар комплексімен (ГОСТ) анықталатын, Конструкторлық
құжаттандырудың бірыңғай жүйесі (КҚБЖ) (ЕСКД) деп аталатын ережелер
бойынша орындалады. Бұл ережелерді барлық ұйымдардың және тұлғалардың
орындауы міндетті. КҚБЖ – кәсіпорындармен және ұйымдармен қабылданатын
және өңделетін конструкторлық құжаттандырудың айналым, дайындалу және
өңделу тәртібі бойынша өзара байланысқан ережелер мен қағидаларды орнататын
мемлекеттік стандарттар комплексі.
AutoCAD - тың соңғы версияларында шешімдердің стандартталу
мүмкіндігі қарастырылған. Ол аталған объектілердің қабаттар, тексттік
стильдер, сызық түрлері, өлшемдік стильдер секілді қолжетімді
қасиеттерінің жиынтығын орнатуға әкеледі.
Сиапатталған стандарт DWS-файлда шаблонға ұқсастырылып сақталады.
Стандарттар файлы суреттердің бірнеше файлдарымен белгіленуі де мүмкін.
Стандарттар файлымен байланысқан AutoCAD суретін CHECKSTANDARDS
командасының көмегімен осы стандарттарға сәйкес периодты түрде тексеруге
болады.
Стандарттарға сәйкес сызбаны рәсімдеу. (ГОСТ 2.301–68) форматтары.
Жұмыс алаңы барлық сызба аумағының 70 – 80% алуы міндетті. Негізгісі
ретінде, ауданы 1м2 болатын, 1189×841 өлшемдерімен форматты алу қажет,
сонымен қатар кіші жағына параллель, әрбір алдыңғы форматты сызықтың екі
бірдей бөлігіне бөлу арқылы алынған кіші форматтар.
Кесте 1 – Негізгі форматтардың белгіленуі және өлшемдері
Форматтың белгіленуі А0 А1 А2 А3 А4
Формат өлшемдері, мм 841 × 1189 594 × 841 420 × 594 297 × 420210 × 297
Масштабтар (ГОСТ 2.302–68). Сызба масштабы – бұл, сызбадағы зат
бейнесінің сызықтық өлшемінің, оның нақты өлшемдеріне қатынасы.
Бейнеленетін бұйымдардың шамасы мен күрделілігіне байланысты масштабтарды 2-
кестеден таңдайды.
Кесте 2 – Сызба масштабтары
Кішірейту масштабтары 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; т.б.
Натуралды шамасы 1:1
Ұлғайту масштабтары 2:1; 5,5:1; 4:1; 5:1; 10:1 т.б.
Қарастырылмаған стандарттарға масштабтарды қолданбайды. Мысалы, 1:5
масштабы, сызбадағы көріністің сызықтық өлшемдері бұйымның нақты өлшемінен
5 есе кіші екендігін көрсетеді. Және, керісінше 2:1 масштабы, көріністің
сызықтық өлшемдері бұйымның нақты өлшемінен 2 есе үлкен екендігін
көрсетеді.
Қандай масштаб болмасын, сызбада нақты мәндерін қояды, яғни өлшемдік
сандары бұйымның натуралды өлшемдерін көрсетеді, кішірейтілген немесе
ұлғайтылғын емес.
Рамка. Әрбір сызбаның сызба аумағын шектейтін рамкасы болады. Рамканы
тұтас қалың негізгі сызықтармен жүргізеді: үш жағынан парақ шетінен 5 мм
қашықтықта, ал сол жағынан-20мм қашықтықта: кең жолақты сызбаның тігіндісі
үшін қалдырады.
3.Сур. А4 форматының және ондағы негізгі жазбалардың орналасуының
мысалы (оқу сызбалары үшін)
Жиектеуші жолақ (формат рамкасы)- А3 және А4 форматтары үшін сызба
аумағының бағытында, сыртқы рамкадан 5 мм қашықтықта салынады, ал басқа
форматтар үшін 5-тен 10 мм-ге дейін. Жиектеуші жолақ қалыңдығы 0,7 мм-ден
кем емес.
Негізгі жазба. Сызбаның оң жақ төменгі бұрышында, сызбада бейнеленген
бұйым жайлы мәліметтер қатары болатын, негізгі жазба орналасады. Стандартқа
сәйкес негізгі жазбаны парақтың ұзын және қысқа жақтарына орналастырады.
4-суретте, форма көрсетілген және өндірістік сызбалар үшін негізгі
жазбаны толтыру мысалы көрсетілген. Негізгі жазбадағы әріптер мен сандарды
сызбалық шрифтпен орындайды.
4.Сур. Өндірістік процесстің негізгі жазбасы
№ 4 ТАҚЫРЫП. БҰЙЫМ ТҮРЛЕРІ. СЫЗБА ТҮРЛЕРІНІҢ ОРНАЛАСУЫ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Бұйым түрлері және олардың құрамдық бөліктері
2. Сызық типтері
3. Өлшемдер жайлы негізгі мәліметтер
Бұйым түрлері және олардың құрамдық бөліктері. Өндірістің барлық
салаларында конструкторлық құжатнаманы ГОСТ2.101-68 орындау барысында бұйым
түрлерін орнатады. Бұйым деп, өндірісте дайындауға жататын, мекеменің заты
немесе заттар жиынын айтамыз. Олардың тағайындалуына байланысты, олар
негізгі өндірістік бұйым және көмекші өндірістік бұйым болып бөлінеді.
Негізгі өндірістік бұйым деп, қойылымға арналған, өндіріс
номенклатурасына қосылған заттарды айтамыз. Бұл бұйымдар ретінде машиналар,
қондырғылар, аппараттар және приборлар бола алады.
Көмекші өндірістік бұйым деп, берілген өндіріс орнын технологиялық
тауармен жабдықтау үшін арналған, мекеме шаруашылығының заттарын айтамыз.
Мұндай бұйымдар ретінде жабдықтар, штамптар, өлшегіш құралдар бола алады.
Сызықтар типі. Сызбаларды оңай оқу үшін, құрылыс шаруашылығының барлық
салаларында сызбалар үшін сызықтарды ГОСТ 2.603-68 орналастырады. Олар 3
–кестеде келтірілген.
Тұтас қалың негізгі сызық. Заттардың көрінетін контурларын бейнелеу
үшін тұтас қалың негізгі деп аталатын, сызық қолданылады. S латын әрпімен
белгіленген осы сызықтың қалыңдығы, көріністің шамасы мен күрделілігіне
байланысты 0,5-1,4 мм шегінде, стандартпен орнықтырылған. S сызықтың
таңдалған қалыңдығы берілген сызбадағы барлық көріністер үшін бірдей болуы
қажет.
Штрихті сызық. Заттың көрінбейтін сызықтары үшін, штрихті сызықтарды
қолданады. Штрихті сызық бірдей ұзындықтағы штрихтардан тұрады. Олардың
ұзындығы 2-ден 8мм-ге дейін шекте стандартпен анықталған. Сызықтағы барлық
штрихтардың ұзындығы шамамен бірдей болуы тиіс. Штрихтар арасындағы
қашықтық 1-ден 2мм-ге дейін және сызықта шамамен бірдей болуы қажет.
Штрихті сызықтар штрихпен басталып штрихпен аяқталуы тиіс.
Штрихпунктті жіңішке сызық. Шеңберлер мен доғалардың центрін
көрсететін осьтерді, сонымен қатар центрлік сызықтарды жүргізу үшін,
штрихпунктті жіңішке сызықты қолданылады. Ол ұзын штрихтардан және олардың
арасындағы нүктелерден құралады. Штрихтардың ұзындығы 5-тен 30мм-ге дейін,
олардың арасындағы қашықтық 3-тен 5мм-ге дейін. Осьтік және центрлік
сызықтар, көрініс контурынан 2-5 мм қашықтықта болып, нүктемен емес,
штрихпен аяқталуы тиіс. Шеңбер центрінің күйі штрихтардың қиылысуымен
анықталады.
Екі нүктесі бар, штрихпунктті жіңішке сызық. Бұрылыстарда майысу
сызығын және қозғалмалы заттардың соңғы күйін көрсетеді. Штрихтардың
ұзындығы 5-тен 30мм-ге дейін, олардың қашықтығы 4-6мм.
Тұтас жіңішке сызық. Жоғарыда аталған сызықтардан басқа, сызбаларда
жазулары бар өлшемдік және алып шығатын сызықтар қолданылады. Алып шығатын
сызықтар контурда емес көрсетілген өлшемдік сызықтар мен көріністерді
байланыстыру үшін қолданылады. Өлшемдік және алып шығатын сызықтар үшін,
тұтас жіңішке сызықтарды қолданады. Алып шығатын сызықтар өлшемдік сызықтар
бағытының шегінен шамамен 1-5мм аспауы қажет.
Тұтас жіңішке сызықтарды торларда штрихтау үшін де пайдаланады.
Тұтас жіңішке негізгі сызықпен көрінетін контурды жүргізеді, оның
қалыңдығынан басқа сызықтардың қалыңдығы байланысты болады. Олар негізгі
тұтас жіңішке сызықтан 2-3 есе жіңішкерек болып келеді. Сызықтардың аталуы
олардың тағайындалуын сипаттайды.
Кесте 3 – Сызбы сызықтары
Сызық атауы Тағайындалуы Сызылуы Қалыңдығы
(негізгісі)
Тұтас қалың негізгі Көрінетін контур S=0,5...1,4мм
сызық сызығы
Штрихті Көрінбейтін контур
сызығы
s2-ден s3-ке
дейін
Штрихпунктті жіңішкеОсьтік және центрлік
сызықтар
Екі нүктесімен Бұрылыстарда майысу
штрихпунктті жіңішкесызығы
сызық
Тұтас жіңішке Алып шығатын және
өлшемдік сызықтар
Өлшемдер жайлы негізгі мәліметтер. Деталь көрінісінің шамасын, тек
өлшемдік сандар бойынша анықтауға болады. Оларды өлшемдік сызықтар үстіне,
оның ортасына жақын етіп енгізеді. (5.сурет).
5.Сур. Өлшемдерді енгізу мысалы
Өлшемдік сызықтарды, үшкір жағымен алып шығатын сызықтарға, контур
сызықтарына немесе осьтік сызықтарға жанасатын, бағыттармен шектейді.
Өлшемдік сызықтар өлшемін, мүмкіндігі бойынша көрініс контурының
сыртында көрсететін, кесіндіге параллель жүргізеді. Параллель өлшемдік
сызықтар мен өлшемдік сызықтардан көрініс контурына дейінгі қашықтық 6-дан
10мм-ге дейін болу қажет. (5.Сур.).
Өлшемдік сызықтар алып шығатын сызықтармен қиылыспауы қажет немесе
алып шығатын және центрлік, осьтік, контур сызықтарының жалғасы болмауы
қажет. Алып шығатын және осьтік, центрлік, контур сызықтарын өлшемдік
сызықтар ретінде пайдалануға болмайды. Өлшемдік сызықтар алып шығатын
сызықтармен қиылыспауы қажет, сол үшін кіші өлшемді көрініске жақын етіп,
ал үлкенін алыс етіп енгізеді.
Бағыт формасын келесі түрде бейнелейді:
6.Сур. Өлшемдік бағытының формасы және өлшемі
Өлшемдік сызықтардың бағыт элементтерінің шамасын, көрінетін контур
сызығының қалыңдығына байланысты таңдайды. Сызбада, барлық бағыт өлшемдерін
бірдей етіп ұстап отыру қажет.
Сызбадағы әрбір өлшем бір рет қана көрсетіледі. Сызықтық өлшемдердің
өлшем сандары, 7-суретте көрсетілгендей, өлшем сызықтарының қалпына
байланысты енгізіледі. Сызбадағы сызықтық өлшемдер бірлік және өлшеулердің
анықталуынсыз, миллиметр түрінде көрсетіледі.
а) б)
в)
7.Сур. Өлшем сызықтарының әртүрлі қалпы кезінде өлшем сандарын енгізу.
Бұрыштық өлшемдерін 8. Суретте көрсетілгендей енгізеді. Оларды, өлшем
бірлігін қою арқылы градус, секунд, минут түрінде көрсетеді. Бұл кезде
өлшем сызығын шеңбердің доғасы ретінде бұрыштың жоғарғы жағында көрсетеді.
8.Сур. Бұрыштардың өлшемін енгізу
Барлық жағдайларда өлшем санының алдында диаметрді белгілеу үшін (
- шеңбер, белгісін енгізеді, қиғаш сызықпен сызылған 9а сурет.
Өлшем санының алдында радиусты белгілеу үшін әрқашан латынның R әрпін
енгізеді. 10в.Сурет. Радиустың өлшем сызығын бір жағынан бағытпен шектейді.
Квадрат элементтердің өлшемін 9б.Суретте көрсетілген сызыққа сәйкес
белгімен көрсетеді.
а)
б)
в)
9.Сур.Өлшем сандарының алдына қойылатын белгілер
Көптеген детальдарда фаскалар болады – үлкен емес кондық беттер
(10.сур.).
10.Сур. Фаска өлшемдерін енгізу
№ 5 ТАҚЫРЫП. ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫЗУЛАР
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Геометриялық тұрғызулар жайлы негізгі түсініктер
2. Түйіндесу
3. AutoCAD жүйесінде сызбадағы элементтерді түрлендіру
Геометриялық тұрғызулар – жауапты графикалық жолмен алатын, есепті
шешудің әдісі. Тұрғызуды, максималды нақтылық және жұмыстың ұқыптылығы
барысында, сызбалық құралдар арқылы орындайды.
Сызбаны жазықтықта орындай отырып біз, екі геометриялық сипатпен жұмыс
жасаймыз. Олар: нүкте - өлшемі болмайтын, сызық - бір өлшемі болатын;
нүкте, екі сызықтың қиылысу орнымен анықталады.
Әрбір геометриялық тұрғызулар сызғыш және циркульдің көмегімен келесі
операциялармен орындалады:
- таңдалынған нүктеге сызғышты жақындатамыз;
- сызғыш арқылы сызық жүргіземіз;
- берілген сызықта сол немесе туынды нүктеге циркуль инесін
орналастырамыз;
- шеңбер доғасын немесе шеңбер жүргіземіз.
Доғаны жартылай бөлу. Бұрыш төбесінен шеңбер доғасын және радиусын
сипаттап алады(11.Сур.). m және n нүктелерінен доғаның бұрыш жақтарымен
қиылысуын циркульмен белгілеп, екеуін қиылыстырады (нүкте 1). Алынған 1
нүктесін, түзумен бұрыш төбесімен қосады.
11.Сур. Доғаны жартылай бөлу
Түзу кесіндісін жартылай бөлу. Берілген кесіндінің соңдарынан,
циркульдің бояуы бар жағымен, оның ұзындығының көп жақ бөлігі бойымен доға
сызамыз(12.Сур.). m және n нүктелерін қосатын түзу, кесіндіні оған
перпендикуляр екі тең бөлікке бөледі.
12.Сур. Кесіндіні жартылай бөлу
Шеңберді үш тең бөлікке бөлу. Циркульдің тірегі бар бөлігін
диаметрдің шектік нүктесіне қойып, шеңбердің R радиусына тең радиусы бар
доға сызамыз(13.Сур). Бірінші және екінші бөліктерді аламыз(1 және 2
нүктесі). Үшінші бөлік диаметрдің қарама-қарсы жағындағы шегінен алынады.
13.Cур. Шеңберді үш тең бөлікке бөлу
Шеңберді алты тең бөлікке бөлу. Шеңбердің R радиусына циркульді
қоямыз(14.сур.). Шеңбердің бір диаметрінің қарама-қарсы шетінен доға
сызамыз(1және 4 нүктелері).1,2,3,4,5,6 нүктелері шеңберді тең бөліктерге
бөледі. Оларды түзулермен қосу арқылы дұрыс алтыбұрыш аламыз.
а)
б)
14.Сур. Шеңберді циркульдің көмегімен 6 тең бөліктерге бөлу
Доғаның центрін табу және радиусты анықтау. Оларды анықтау үшін, екі
параллель емес хордалар жүргізу қажет (15а.сурет) және олардың ортасына
перпендикуляр тұрғызу қажет (15б.сур.). Доғаның центрі О осы
перпендикулярлардың қиылысында орналасады.
а)
б)
15.Сур. Доғаның центрін анықтау
Түйіндесу. Түзу сызықтың басқаға ауытқусыз ауысуы түйіндесу деп
аталады. Түйіндесуді тұрғызу үшін, доғаны жүргізетін центрлерді табу қажет,
яғни түйіндесу центрін(16.сур). Одан кейін бір сызық екіншісіне өтетін
нүктелерді табу қажет, яғни түйіндесу нүктелерін. Көріністің контурын
тұрғызу барысында, түйіндесетін сызықтарды тура осы нүктелрге дейін жеткізу
қажет. Түйіндесу нүктесі, түйіндесетін түзу доғасының О центріне түсірілген
перпендикулярда жатыр. (16а.сур.), немесе түйіндесетін доға центрлерін
қосатын О1О2, сызығында. (16б.сур.). Сәйкесінше, берілген радиустағы доға
түйіндесін табу үшін түйіндесу центрін және нүктесін табу қажет.
16.Сур.Түйіндесу элементтері
AutoCAD жүйесінде сызба элементтерін түрлендіру. Сызбаны жасау
барысында барлық конструкторға корректировка жасалынады. AutoCAD жүйесінде
редакторлау үшін командаларды қарастырамыз.
Обьекттерді таңдау. Объектті редакторлау үшін оны алдымен таңдап алу
қажет. Кейбір редакторлау командалары үшін (өшіру, көшіру, ауыстыру,
бұрылыс, айналық көрініс, массив құру) алдымен объектті немесе бірнеше
объектілерді таңдап , одан кейін команданы шақыруға болады немесе
керісінше. Алайда басқа командалар үшін (ұзарту, кесу, бөлу, сәйкестендіру,
фаскаларды құру) объекттерді, Select objects: (объектті таңдаңыз:)
шақыруына жауап ретінде команданы шақырған соң ғана таңдайды.
Әдетте редакторлаудың барлық командалары Modify (Редакторлау)
менюінде болады, ал олардың пиктограммалары — дәл осындай атпен құралдар
панелінде (17 Сур.).
17.сур. Modify (Редакторлау)құралдар панелі
Объекттердің орындарын көшіру немесе өзгерту. Бұл командалар тобы
объекттерді ауыстыруға, оларды бұруға, алмасуымен және айналық көрінісімен
көшіруге, объекттерді анықталған реттік құрылымында көшіруге(массивтер),
объекттің өлшемі мен формасын өзгерпей соған сәйкесін құруға мүмкіндік
береді.
• Сору (Көшіру) командасы құралған объектті немесе объекттер топтарын
көшіруге мүмкіндік береді. Объектті таңдап, Enter-ді басу қажет, ары
қарай объект көшірілетін нүктені көрсету қажет.
Mirror (Бейне) объекттің айналық бейнесін қалыптастырады. Оның
көмегімен тұрғызылған детальдің төрттен бір немесе жарты бөлігін қолдана
отырып, толық деталь алуға болады. Объектті таңдап команданы іске қосқаннан
кейін, команда бірінші немесе екінші осьтің бейнелеу нүктесіне –симметрия
осьтеріне сұрау салады. Бастапқы қалыпта (Enter батырмасы басылып тұрған
жағдайда) объекттің алғашқы берілгендері жойылмайды. Оларды жою үшін Y
енгізу қажет.
Offset (Шегініс) командасы тіркелген ара-қашықтықта нормал бойынша
орналастырылған, түзусызықты және қисықсызықты кесінділерді құруға
мүмкіндік береді. Команданы іске қосқаннан кейін, жүйе шегініс шамасына(ара-
қашықтық) сұрау салады, одан кейін объектті таңдап, объектке қатысты қай
жағында оған сәйкесіі құрылатынын тышқанмен көрсету қажет. Ары қарай
командадан шығу үшін Enter-ді басу қажет. .
Array (Массив) командасы, таңдалған объектілерді көшіруге және оларды
тікбұрышты немесе дөңгелек массив түрінде орналастыруға мүмкіндік береді.
Команданы іске қосқаннан кейін, массив типін таңдаймыз (дөңгелек немесе
тікбұрышты). Соңғы сұраққа жауап ретінде массивтегі бағандар мен жолдар
разрядкасын анықтай отырып, тікбұрыштың(рамка) қарама–қарсы төбелеріндегі
екі нүктемен ұяшықтар өлшемін беруге болады. Дөңгелек массив тұрғызу үшін
Polar (Дөңгелек) енгізу қажет. Сұрауға жауап ретінде, оған қатысты массив
тұрғызылатын центрді береміз, одан кейін элементтер саны, ары қарай соңғы
сұрауға центрлік нүктеге қатысты массивтің бірінші және соңғы элементі
арасындағы бұрыш мәнін енгіземіз. Бұрыштың оң мәні–сағат тілінің қарсы
бағытына, теріс мәні-сағат тілінің тура бағытына сәйкес келеді.
Move (Ауыстыру) командасы, объекттің немесе объект топтарының
ауыстырылуын қамтамасыз етеді. Ауыстыру процессі көшіру процессіне
ұқсайды. Алдымен базалық нүктесін немесе ауысуын анықтап алу қажет, одан
кейін бірінші базалық нүктеге қатысты ауысу векторын немесе базалық
нүктенің жаңа күйін анықтау қажет.
Rotate (Бұрылыс) командасы, объектінің немесе объект жиынының,
команданың диалогтық процессінде анықталатын, базалық нүкте маңында
бұрылуына мүмкіндік береді. Алдымен базалық нүктені анықтап алу қажет, одан
кейін командалық қатарға енгізу арқылы немесе Reference (Ссылка)опциясын
таңдау арқылы бұрылу бұрышын көрсету қажет. Reference опциясы нақты бұрышқа
қатысты бұрышты анықтайды. Алғашқы сұрауға жауап ретінде, объекттің қазіргі
күйін анықтайтын бұрышты енгізу қажет, ал екінші сұрауға жауап ретінде-
объекттің жаңа күйін анықтайтын бұрышты енгіземіз.
Объект өлшемін корректорлау. Бұл командалар тобы, оларды толығымен
масштабтау арқылы объект өлшемін өзгертуге, олардың формасын өзгерту арқылы
объект топтарын қысуға немесе созуға, шектік нүктені алмастыру арқылы
объект өлшемін ауыстыруға (кесінділер үшін) мүмкіндік береді. .
Scale (Масштаб) командасы объекттердің өлшемдерінің өзгеруін
қаматамасыз етеді. Масштабтау жүзеге асатын объектті таңдау және базалық
нүктені беру командасын таңдаған соң, команда масштабтау коэффициентін
анықтауға сұрау салады, оған жауап ретінде таңдалған объектілердің барлық
өлшемдері көбейтілетін санды енгізу қажет немесе қолданыстағы объектілерді
қолдана отырып, масштабтау коэфициентін анықтау үшін Reference (Ссылка)
опциясын таңдау қажет.
Stretch (Созу) командасы көріністің өзге бөлігімен(өзгермейтін)
байланысты сақтай отырып, көрініс бөлігін оның формасын өзгерту арқылы,
қысуға немесе созуға мүмкіндік береді. Команданы шақырған соң Select
objects: (Объектті таңдау) сұрауына С латын әрпін енгізу қажет, одан кейін
қиятын рамка объекттерін таңдау қажет. Команданың келесі сұрауына базалық
нүктені көрсету қажет, одан кейін тышқанмен таңдалған объектілердің жаңа
қалпын анықтау қажет (қиылысатын және рамка ішінде болатын).
Trim (Қию) командасы, тура қиятын жиегі бойынша объект бөлігін
өшіруге мүмкіндік береді. Қиятын жиек ретінде жоғарыда қарастырылған барлық
примитивтер, сонымен қатар мәтін және штриховка жатады. Команданы іске
қосқаннан соң объекттерді таңдау керек және ары қарай сұрау бойынша,
объекттің жойылатын бөлігін таңдау қажет.
Объекттерді конструкторлау. Командалардың бұл тобы объектке
констуктивті өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді: фаска және түйіндесуді
құру, объекттерді бөлу.
Break at Point (Нүктеде бөлу)командасы көрсетілген нүктеде объекттің
бөлінуін жүзеге асырады. Объектіні таңдап, команданы іске қосқаннан кейін,
тышқанның көмегімен объектте бөліну нүктесін көрсету қажет.
Break (Бөлу) командасы, примитив бөлігін(сызықтарды, полисызықтарды,
сплайндарды, шеңбер доғаларын) өшіріп немесе өшірусіз объектті бөліктерге
бөлуді жүзеге асырады. Объектті таңдап, команданы іске қосқаннан кейін,
сұраққа жауап ретінде тышқанның көмегімен объекттегі екінші нүктені көрсету
қажет. Бөлудің бірінші нүктесі ретінде, объектті таңдаған кездегі
тышқанның бағыты орналасқан нүкте болады. (таңдау түзу болуы қажет). Егер,
алғашқы нүкте ретінде басқа нүкте болса, онда бірінші сұрауға First point
(Алғашқы нүкте) опциясын таңдау қажет, одан кейін екінші нүктені таңдау
жайлы сұрау туындайды: Specify second break point: (Екінші нүктені
анықтаңыз). Нәтижесінде, бірінші және екінші нүкте арасындағы объект
бөлігінің өшірілуі жүзеге асады. Шеңберден бірінші нүктеден екінші нүктеге
дейінгі доға, сағат тілінен қарама-қарсы бағытта өшіріледі.
Join (Жалғау) командасы өзінің іс-әрекеті бойынша Break (Бөлу)
командасына қарама-қайшы, түзудегі және доғадағы бөлінулерді жоюға, сонымен
қатар бір-біріне жанасқан сплайндарды біріктіруге мүмкіндік береді.
Объектті таңдап, команданы іске қосқаннан кейін келесі сұрау пайда болады:
Select objects to join to source: (Алғашқысына жалғау қажет обюъектті
таңдаңыз). Осыған жауап ретінде жалғанатын объектті көрсету қажет.
Chamfer (Фаска) командасы, екі қиылысатын түзулер арқылы пайда болған
бұрыштарда фаска құрады. Негізінде, команда бұрышты бөледі және кескен
сызығы бойынша жаңа кесінді (фаска) тұрғызады. Фасканың шектері, бірінші
таңдалған түзуге фасканың иілу бұрышымен және бір катет ұзындығымен немесе
фаска катеттерінің ұзындығымен анықталады.
Fillet (Түйіндесу) командасы, полисызықтың сызықты сегментінің немесе
екі шеңбердің, доғаның, кесіндінің түйіндесуі. Түйіндесу процессі фаска
құру процессімен ұқсас. Команданы бірінші іске қосқанда түйіндесудің
керекті радиусы анықталады, екінші рет іске қосқанда екі түйіндесетін
объект таңдалады. Радиусты анықтау үшін, бірінші сұрауға жауап ретінде
радиус опциясын таңдау керек, одан кейін қажетті санды енгізу қажет.
№6 ТАҚЫРЫП. АҚПАРАТТЫ ӨҢДЕУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ. КОМПЬЮТЕРЛІК
ГРАФИКАНЫ ҚОЛДАНУ ОБЛЫСЫ.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Ақпаратты өңдеудің негізгі бағыттары
2. Компьютерлік графиканы қолдану облысы
Ақпаратты өңдеудің негізгі бағыттары. Монитордағы көрініске
байланысты ақпаратты өңдеу барысында, негізгі үш бағытты атауға болады:
бейнелерді анықтау, көріністерді өңдеу және машиналық графика.
- Бейнелерді танудың негізгі тапсырмасы – көріністі, символдардың
формалды түсінікті тіліне түрлендіру. Бейнелерді тану немесе техникалық
көзқарас жүйесі (COMPUTER VISION) – бұл, кіріске берілетін көріністердің
сипаттамасын алуға немесе берілген сипаттамаларды кейбір класстарға
жіктеуге мүмкіндік беретін әдістердің жиынтығы.
- Көріністерді өңдеу (IMAGE PROCESSING) кіріс және шығыс мәліметтері
көрініс болып келетін тапсырмаларды қарастырады. Мысалы, көріністердегі
шуларды қысқартып және мәліметтерді қысып жіберу, көріністің бір түрінен
екінші түрге ауысуы (түрлі-түстіден ақ-қараға) және басқ. Осындай жолмен
көріністі өңдеу дегеніміз, көрініспен жұмыс жасау (көріністерді
түрлендіру). Көріністі өңдеу тапсырмасы белгілі –бір критерийлерге(қалпына
келтіру, реставрация) байланысты жақсартатын болады немесе көріністі
толығымен өзгертетін арнайы түрлендірулер.
Көріністерді өңдеу барысында келесі тапсырмалар тобы қолданылады:
18.Сур. Тапсырмалар тобы
Цифрлы көріністің жұмысымен шектелеміз. Цифрлы көріністерді түрлендіру
мақсаты бойынша екі түрге бөлуге болады:
Көріністі қайта жаңалау ( пайда болған бұрмаланудың орнын толтыру (мысалы,
суретке түсірудің нашар шарттары);
Көріністің жақсаруы( бұл визуалды қабылдауды жақсарту немесе ары қарай
өңдеу үшін ыңғайлы формаға түрлендіру мақсатында көріністің бұрмалануы.
- Компьютерлік (машиналық) графика (COMPUTER GRAPHICS)суреттелмеген
табиғаттың мәліметі негізгі болған жағдайда, көріністі іске қосу. Мысалы,
эксперименталды мәліметтерді график, гистограмма немесе диаграмма түрінде
визуализациялау, ақпараттарды компьютерлік ойындар экранына шығару,
тренажерларда сахналарды синтездеу. Компьютерлік графика қазіргі таңда,
негізгі объектілердің қарапайым сызбасынан нақты түрлеріне дейінгі әртүрлі
көріністері үшін, аппараттық және бағдарламалық ғылым ретінде қалыптасты.
Компьютерлік графика, ақпаратты жіберуді қабылдау және нақтылығы үшін,
барлық ғылыми және инженерлік пәндерде қолданылады. Медицинада, жарнамалық
бизнесте, ойын-сауық индустриясында және т.б. қолданылады. Графикамен
жұмыс, жаппай қолданысқа ие бағдарламаларды шығаратын бағдарламалық
ұжымдардың жұмыс уақытының 90% -ға жуығын алады.
Компьютерлік графиканың соңғы өнімі көрініс болып табылады. Бұл
көрініс әртүрлі салаларда қолданылуы мүмкін, мысалы, ол техникалық сызба,
эксплуатация бойынша басқаруда деталь көрінісімен иллюстрациялау, қарапайым
диаграмма, болжанатын конструкция немесе жобалау тапсырмасының
архитектуралық түрі, мультфильмнің жарнамалық кадры немесе иллюстрациясы
бола алады.
Компьютерлік графиканы қолдану облысы. Компьютерлік графиканы қолдану
облысы жалғыз көркемдеу эффектілерімен шектелмейді. Ғылымның, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АНЫҚТАМАЛАР. AutoCAD ЖҮЙЕСІНЕ КІРІСПЕ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Инженерлік және компьютерлік графикаға кіріспе
2. Инженерлік және компьютерлік графиканың негізгі анықтамалары мен
түсініктері.
3. AutoCAD жүйесінің негізгі ұғымдары
4. Қолданушының интерфейсі
5. Команндалармен жұмыс технологиясы
Инженерлік және компьютерлік графикаға кіріспе
Бұл пән заманауи өндірістің шарттарында негізігі графикалық мағынаға
ие. Бағдарламалық басқарудың станоктарымен,жұмысқа қабілетті техника және
автоматтандырылған жобалардың жүйелеріне арналған.
Инженерлік графика – жазықтықтағы бұйымдардың бейнесі туралы оқу
дисциплинасы.
Сәтті техникалық білімді меңгеру үшін сызбаларды оқи білу және олардың
орындалулары мен әрленуінің ережелері. Техникалық ақпараттарды
тасымалдаудың бастапқыларының бірі болып табылады. Оларсыз ешқандай
өнеркәсіп жұмыс жасамайды. Қазіргі уақытта халық шаруашылығының дамуы мен
жұмысты көруге болады. Және де ғылым мен сызбасыз техниканы да елестетпеу
мүмкін емес. Жаңадан құралған аспаптар,машиналар және өңделген сызбалардың
орнатулары. Осылар арқылы олардың құндылықтары мен
кемшіліктері,құрылымына өзгертулер енгізіледі. Сызбаларды талқылаған соң
ғана тәжірибелі бұйым үлгілері жасалады. Жұмыскерлер,инженерлер және
техниктер сызбаны оқи білу керек, олардың өз құрылымдарын түсіну үшін.
Және бейнеленген бұйымның жұмысын,сызбаны қолдана отырып, өзінің техникалық
ойларын қосу керек. Сызбалар оқу орындарындарының теориялық, жалпы
техникалық,арнайы орындарда қолданылады.
Инженерлік және компьютерлік графиканың негізгі анықтамалары мен
түсініктері. Бізді қоршаған барлық заттар (мысалы,машиналар, құралдар,
ғимараттар немесе оның бөліктері) біздің көзімізге қалай елестейді дәл
солай сурет немесе фото суреті арқылы бейнелеуге болады. Техникада
бейнелердің әдістері туралы басқа әдіс қабылданған-сызба түрінде.
Бейнеленетін зат сызбада әр түрлі жақтарынан бейнеленеді. Бұл сызбада
заттың пішінін, барлық өлшемдерін береді.
Сурет пен фотоның суреттен сызбаның артықшылығы сызбада заттар ерекше
ережелермен бейнеленеді.
Сурет – қолмен орындалған,бізге заттың тек сыртқы бейнесі туралы
түсінік беретін және оның ішкі жағы мен өлшемдері туралы ешқандай ақпарат
бермейтін графикалық бейне. Заттың суреті оның ұзындығын,биіктігін,енін
барлығын бір суретпен береді. Бірақ, заттың жеке бөліктері бірнеше
бұрмаланулар арқылы бейнеленеді. Мысалы, цилиндрдің саңылаулары суретте
оваль,тік бұрыштар,қисықтар түрінде,ал тік бұрышты жазықтықтар
параллелограмм түрінде бейнеленеді. Осындай қателіктерге ие болады және
фото суреттер. Сондықтан бұрмаланған формаларды жіберетін және суреттегі
және фото суреттегі заттрдың өлшемдері техникада тек бейненің көмекші
құралы ретінде ғана қолданылады.
Сызбада заттың формасы бірнеше бейнелермен беріледі. Әрбір бейне
сызбада заттың тек бір жағынан ғана беріледі. заттың бейнесін бүтіндей
көру үшін, оның жеке бөліктерін ойша қосу керек. Сызба бойынша қойылған
өлшемдер бойынша затқа бейнеленген бейнені алуға болады. Кез келген құрылыс
және кез келген өнеркәсіп қарапайым қаламнан бастап, заманауи ұшаққа дейін
алдын-ала өңделген техникалық құжаттардың өңдеуінсіз жүрмейді.
Сызба деп обьектінің графикалық бейнесін (мысалы,бұйым) немесе
жазықтықтағы бөліктері (сызба қағазы, монитор экраны және т. б. ) айтамыз.
Сызба – арнайы сызба құралдарымен және бейнені құруға арналған негізгі
ережелер тәуелділіктерінің графикалық бейнесі. Сызба заттардың бейнесінің
ішкі және сыртқы құрылғылары туралы толықтай мәліметтерді береді.
Графика – бізді қоршап тұрған жазықтықтағы бейнелеу әдісі.
AutoCAD жүйесі туралы негізгі түсініктер. AutoCAD графикалық жүйесін
AutoDesk (АҚШ) фирмасы жасап шығарған, сызбалық - конструкторлы құжаттарды
шығару және автоматтандырылған түрде жасау, сонымен қатар геометриялық үш
өлшемді модельдеу тапсырмаларын шешу үшін арналған. Жүйе атауы Automated
Computer Aided Design қысқартуынан алынған. Бағдарламаның алғашқы нұсқасы
1982 жылы пайда болды.
AutoCAD-тағы көрініс - графикалық шығару құрылғыларында(экранда,
принтерде, графтұрғызғышта) графикалық бейнелерді бейнелеу үшін
қолданылатын, графикалық көріністің сипаттама файлы болып табылады.
Көрініс – DWG-файлында сақталатын, компьютер экранындағы бейне. Аяқталған
көрініс – бірігіп қолдануға арналған, DWG-файл. Сызба – белгілі – бір
масштабта, қағазда сызбаланған көрініс. Көріністер қарапайым және күрделі
графикалық примитивтер жиынтығынан алынады. Қарапайым графикалық
примитивтер ретінде сызықтар, дөңгелектер, дөңгелек доғалары, нүктелер,
мәтіндік жолдар, жолақтар(трассалар), жазық боялған фигуралар және т.б
қолданылады. Күрделі примитивтерге блоктар, полисызықтар, өлшемдер,
штриховкалар, сонымен қатар үшөлшемді полисызықтар, торап шектері және
басқалар қолданылады.
Қолданушы интерфейсі. 1-суретте AutoCAD-тың жұмыс үстелі көрсетілген,
ол келесілерден тұрады:
- жоғарғы меню – менюдің ең жоғарғы қатары;
- міндетті емес құралдар панелі:
• стандартты құралдар панелі – екінші қатар;
• әртүрлі құралдар панелі – мысалы, экранның сол жағындағы баған;
- күй қатары– төменгі қатар;
- командалық қатар терезесі – күй қатарының астында;
- жұмыс үстелінің қалған бөлігін алатын графикалық алаң;
- міндетті емес экрандық меню.
Жоғарғы меню қатары Сервис менюіндегі Адаптация меню пунктінен
шақырылатын Адаптация меню терезесіндегі Активті меню закладкасының
көмегімен сол немесе өзге де пункттерді қосу немесе өшіру жолымен өзгертіле
алады немесе AutoCAD –тың басқа менюінен Адаптация меню диалогтык
терезесіндегі Меню топтары закладкасы көмегімен жүктеліне алады. Сонымен
қатар менюді МЕНЮ командасы көмегімен жүктеуге болады. Жоғарғы меню қатары
келесі пункттерден тұрады:
1.Сур. Windows үшін AutoCAD жұмыс үстелі
- Файл – файлдармен жұмыс жасау менюі;
- Правка – Windows жұмыс үстелінің графикалық бөліктерін редакторлау менюі;
- Түр – экранды басқару, панорамалау, бет алаңын және модель алаңдарының
режимдерін ауыстыру, көзқарас нүктесі қондырғылары, көрінбейтін
сызықтарды өшіру, бояулар, тонировка жасау, дисплей параметрлерін басқару
командаларынан құралады, қажетті құралдар панелін орналастыруға мүмкіндік
береді;
- Қою – блоктарды, сыртқы объекттерді, басқа да қосымшалар объектілерін
тұрғызуды қаматамасыз етеді;
- Формат – қабаттармен, түспен, сызық типтерімен жұмыс жасауды; мәтін
стилін, өлшемін, нүктенің маркер түрлерін, мультисызықтар стилін, өлшем
бірлігінің қондырғысын, сызбаның шекарасын басқарумен жұмыс жасауды
қамтамасыз етеді;
- Сервис – жүйені, қолданушы экранын басқару құралдарынан тұрады, диалогтық
терезелер көмегімен сызба параметрлерін қондырудан тұрады; координаттардың
қолданушы жүйесімен жұмыс жасауын қамтамасыздандырады;
- Көрініс салу – көрініс салу командаларын қосады;
- Өлшемдер – өлшемдерді қою командасынан және өлшемдерді басқару
параметрлерінен тұрады;
- Редакт – сызба элементтерін редакторлау командаларынан тұрады;
- Көмек – гипертекстілік көмектер жүйесінен құралады.
Стандартты құралдар панелі 1.Суретте көрсетілген. Ол келесі
құралдардан тұрады:
1. Жаңа – жаңа файл құру.
2. Ашу – нақты файлды ашу.
3. Сақтау – файлды сақтау.
4. Баспалау – сызбаны принтерге шығару.
5. Алдын-ала қарау – баспаға шығарар алдында, сызбаның қағаз бетінде қалай
орналасқанын көруге мүмкіндік беретін, сызбаны алдын-ала қарау.
6. Орфография – орфографияны тексеру.
7. Кесу – сызбаның таңдалған элементтерін Windows буферіне өшіру.
8. Көшіру – сызбаның таңдалған элементтерін Windows буферіне көшіру.
9. Қою – Windows буферінен мәліметтерді қою.
10. Қасиеттерді көшіру – берілген объект қасиеттерін басқа объектке көшіру.
11. Болдырмау – соңғы іс-әрекеттерді болдырмау.
12. Қайталау – жаңа ғана болдырылмаған іс-әрекеттерді қалпына келтіру.
13. Internet-ке қосылу – Internet-қараушыны іске қосу.
14. Іздеу – объектілі байлануларды таңдауға арналған құралдар жиынтығы.
15. ПСК – координаттардың қолданушы жүйелерімен жұмыс жасау.
16. Ара-қашықтық - примитив туралы мәліметтерді шығаруға арналған
құралдардан тұрады (Тізім); берілген нүктедегі координаттарды
анықтау(Координат); нүктелер арасындағы бұрыш пен ара-қашықтықты есептеу
(Ара-қашықтық); объекттің периметрі мен ауданын есептеу(Аудан);
массоинерционды сипаттамаларды есептеу (Масса).
17. Барлығын өңдеу – экрандағы барлық бейнелерді қайтадан бейнелеу.
18. Жалпы түрі – экранды басқару және панорамалау көмегімен жұмыс үстелінде
бейнеленетін сызба аумағын анықтауға мүмкіндік беретін және сызбаның толық
түрі бар, Жалпы түр диалогтык терезесін шақыру.
19. Атауы бар түрлер – түрлермен жұмыс жасауға арналған және
аксонометриялық проекциялар түрлерін таңдауға арналған құралдар жиынтығы.
20. Нақты уақытта панорамалау – интерактивті режимде панорамалау.
21.Нақты уақытта көрсету – нақты уақыт режимінде көрініс масштабын
ұлғайтукішірейту.
22. Рамка – ұлғайтукішірейтудің әртүрлі әдістерін беру үшін құралдар
жиынтығы.
23. Алдындағы – көріністің алдындағы масштабына қайта оралу.
24. Көмек – анықтаманы шақыру.
Командалармен жұмыс жасау технологиясы. Командалар- AutoCAD
графикалық қолданушы интерфейсінің маңызды элементтері болып табылады,
себебі жүйедегі барлық өзгерістер белгілі бір командалардың орындалуы
нәтижесінде пайда болады. Командаларды әртүрлі әдістермен енгізуге болады:
клавиатурадан енгізу, менюден таңдау немесе құралдар панелінде сәйкес
пиктограмманы басу. Команда, командалық қатарда Команда сөзі пайда болған
соң ғана енгізіле алады. Команданы клавиатурадан енгізу үшін команда атын
жазу керек және ENTER- ді басу керек. Аббревиатураны енгізу, ол
анықталған командалар үшін орындалады. Осылай, Шеңбер командасы үшін К-ны
енгізу қажет. Командаларды енгізу құралдар панелі көмегімен жүзеге асады.
Құралдар панелі қалқымалы, бекітілген, тіркелген мекен-жайымен болады.
Қалқымалы панелдер графикалық алаң бойынша орын ауыстыра алады және өлшемін
өзгерте алады, бекітілген – графикалық алаңда орын ауыстыра алмайды және
өлшемін өзгерте алмайды. Қалқымалы панель бекітілген бола алады, егер оны
графикалық алаң шегіне орналастырса. Бекітілген панель орын ауыстыру арқылы
графикалық алаңға орналастырылған соң қалқымалыға айналады. Батырма –
құралы оң жақ төменгі бұрышта кішірек үшбұрыш түрінде болады.
Егер осы құралдарды көрсету барысында тышқанның сол жақ батырмасын
бассақ және белгілі бір уақыт бойынша басып тұрсақ, онда таңдалған
команданың жүзеге асуының әртүрлі нұсқалары орналасқан құралдар панелі
пайда болады. Команданы енгізген соң AutoCAD сұрақтар шығарады, жауабына
қосымша ақпараттар енгізу қажет: сандық мәндері (мысалы ара-қашықтық, бұрыш
және т.б.), кілттік сөздер немесе нүкте немесе диалогтык терезені шақырады.
№ 2 ТАҚЫРЫП. ЕКІ ӨЛШЕМДІ РЕДАКТОРЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ҚАҒИДАЛАРЫ. СЫЗУҒА
АРНАЛҒАН ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Сызудың екі өлшемді редакторында жұмыс жасау режимі
2. Базалық графикалық примитивтер
3. Сызуға арналған геометриялық элементтер
Екі өлшемді редакторлар көмегімен көптеген графикалық конструкторлы
құжаттар жасалынады.
Сызудың екі өлшемді редакторында жұмыс жасау режимі. AutoCAD-та
орындалатын бейнелеу режимі, тұрғызудың жоғарғы дәлдігін қамтамасыз ете
отырып, бейнелерді құруды және редакторлауды жеңілдетеді және жылдамдығын
арттырады.
- SNAP (БЕК) режимі. Нүктелер координаттарын құралатын торап
түйіндеріне қадам бойынша бекіту режимі, бұл режимде тышқан курсоры тек
торап түйіндері бойынша қозғалады.
- GRID (Тор) режимі. Торды визуализациялау үшін қолданылады, баспаға
шығару барысында тор көрінбейді.
- ORTHO (ОРТО) режимі. Ортогоналды режимде сызықтар координаттар осьі
бойымен сызылады.
- POLAR (ПОЛЯР) режимі. Поляр режимінде сызықтар әртүрлі бұрыштар
бойынша сызылады.
- ОSNAP (ОПРИВ) режимі. Координаттарды құрылып қойған объектілердің
әртүрлі нүктелеріне бекіту режимі.
- OTRACK (ІЗДЕУ) режимі. Күй қатарында автоматтандырылған іздеу режимі
қосулы болған кезде, жүйе уақытша көмекші сызықтарды генерациялайды. Ол
объектінің нақты қалыпта және нақты бұрышта құрылуын қамтамасыз етеді және
сызбаны құру уақытын қысқартады.
- Динамикалық енгізу режимі Dynamic input, DYN батырмасын басқаннан
кейін, күй қатарында қосылады. Динамикалық режимде қандай да бір команданы
орындаған кезде курсормен бірге түсініктеме қатары да пайда болады
(2.сур).Онда нүктелер координатын енгізу үшін сұраулар салынады.
2.Сур. Динамикалық режимде түзу сызықтың қимасын сызу
Динамикалық енгізу режимінің екі түрі болады: Pointer Input (нүктені
оның координаттарымен беру) және Dimension Input (нүктелерді ара-
қашықтықпен және бұрышпен беру). Бұл режимдердің құрылымы Tools→Drafting
Settings диалогтық терезесі көмегімен жүзеге асады. (Құралдар→Бекіту
параметрлері).
- LWT (ҚАЛ.) режимі, сызық қалыңдығының бейнесін көрсетеді немесе
көрсетпейді.
Базалық графикалық примитивтер. Техникалық сызба, сызбадағы объекттер
сипаттамасы бар, геометриялық және көмекші элементтерден құралады.
Геометриялық элементтерге нүкте, түзу дөңгелек, дөңгелек конус
қимасы(эллипс, парабола, гипербола) жатады. Түсіндіру және бейненің көмекші
құралдарына әртүрлі сызықтар, мәтін, штриховка, сызбалық символдар, өлшемі
бар ақпараттар жатады.
Жобалаудың автоматтандырылған жүйелерінде сызба, бұйымның
геометриясын және сызбаның көмекші элементтерін сипаттайтын графикалық
примитивтерден алынады (қарапайым және құрамалы). Қарапайым базалық
графикалық примитивтер саны шектелген. Оларға бөлінбейтін болып саналатын
көрініс элементтері жатады, яғни: нүкте, түзу, дөңгелек немесе дөңгелек
доғасы, мәтін. Ыңғайлы болу үшін дамыған графикалық жүйелер сегмент немесе
блок деп аталатын, құрамалы графикалық примитивтер жиынымен толықтырылған,
бұл примитивтерді жалпы біреу деп алуға болады.
Әрбір графикалық примитив сызық типімен және түсімен сипатталады.
Түстер Қызылдан Аққа дейін аттармен кодирленеді, негізгі түстер үшін, және
бүтін сандармен 8-ден 255-ке дейін, аттары болмайды. AutoCAD қолданылатын
сызық типтері қабылданған стандарттарға сәйкес келеді. Құралған көрініс
дискте файл түрінде сақталады және блок түрінде кез-келген қалыптасатын
көрініске қойыла алады. Көріністі құру барысында оның бөлігін жөндеу немесе
өзгерту қажеттілігі туады. AutoCAD жүйесі - редакторлауды орындауға
мүмкіндік беретін және соған сәйкес іс-әрекеттерді қиындықсыз орындау үшін
редакторлау құралдарына ие. Мысалы, түрлендіру операциялары – параллельді
ауыстыру, бұрылыс, масштабтау – объект көшірмесін жасауға, көріністерді бір
орыннан екінші орынға ауытыруға, оны ұлғаютуға немесе кішірейтуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар, редакторлаудың басқа да операциялары көмегімен
қажетсіз объектілерді өшіруге болады, кейбір сызықтарды қысқартуға немесе
басқаларын ұзартуға, шеңберді орындау, фаска, объекттің түс, сызық типі
сияқты қасиеттерін өзгертуге болады.
Сызбаға арналған геометриялық элементтер. Кез-келген сызба түзу
қималарынан және қисық сызықтардың доғаларынан құралады. Сызбаның
түзусызықты аумақтарын сызу үшін келесі құралдар қолданылады: Line (Сызық),
Polyline (Сынғыш), Polygon (Көпбұрыш), Rectangle (Тікбұрыш), Point
(Нүкте). Қисықсызықты аумақтар Arc (Доға) , Circle (Дөңгелек), Spline
(Сплайн), Ellipse (Эллипс) және т.б. құралдары көмегімен орындалады.
• Line (Сызық) екі опциядан тұрады, оларды сызықтар сегментін тұрғызу
үрдісінде команданың контекстілік менюінен таңдауға болады немесе
клавиатурадан бас әріпті енгізу арқылы.
• Polyline(Сынғыш) командасы түзусызықты және қисықсызықты
сегменттердің тізбегін тұрғызуға мүмкіндік береді. Түзусызықты
аумақтарда команда енін бір сегменттен екінші сегментке ауыстырғанда
қалай өзгертсе, бір сегменттің шегінде де солай өзгерте алады.
Командада 6 опция бар:
Halfwidth (Жартылай ені) – сегменттің жартылай енін анықтауға
мүмкіндік береді;
Width (Ені) – келесі сегменттің енін анықтайды;
Undo (Кері қайтару) – соңғы құрылған сегментті кері қайтарады;
Arc (Доға) – команданы доға сызу режиміне ауыстырады;
Close (Тұйықтау) – сызықты кесіндімен тұйықтайды;
Length (Ұзындық) – алдыңғы бағыттағыдай, келесі түзусызықты сегментті
анықтайды.
Polygon (Көпбұрыш) командасы 3-тен 1024-ке дейінгі жақтар санымен
дұрыс көпбұрыш тұрғызады. Команданы шақырғаннан кейін, жүйе сұрауына жауап
ретінде көпбұрыштың жақ санын енгізу қажет. Одан кейін команда опциі сәйкес
келетіндей көпбұрышты берудің әдістерінің бірін таңдау қажет:
Edge (Жақ) – берілген екі нүкте бойынша, көпбұрыштың кез-келген
қабырғасының қалпын анықтайды;
Incribed in circle (Шеңберге кіретін) – берілген центр және радиус
бойынша көпбұрыш салынатын шеңберді қалыптастырады;
Circumscribed (Шеңбер аумағында сипатталатын) –центр және радиус
бойынша, аумағында көпбұрыш сипатталатын шеңберді қалыптастырады.
• Rectangle (Тікбұрыш) бір-біріне қарсы жатқан төбелер арқылы тікбұрыш
тұрғызуға мүмкіндік береді. Төбелерді анықтау үшін координаттарды
енгізудің кез-келген әдісін қолдануға болады. Келесі опцияларды
қолдана отырып, тікбұрышты фаскамен және дөңгеленген шеттерімен
тұрғызуға болады:
Chamfer (Фаска) – төбеден екі жағы бойынша скосқа дейін берілген ара-
қашықтықта скостарды қалыптастырады;
Fillet (Дөңгелектеу) – түйіндесу радиусының мәнін енгізгенде
бұрыштардың дөңгелектенуін қалыптастырады.
• Arc (Доға) командасы шеңбер доғасын сызуға мүмкіндік береді.
AutoCAD-та доғаны енгізудің әртүрлі әдістері бар. Мысалы, доғаны
келесідей беруге болады:
- алғашқы нүктесімен, центрімен және шектік нүктесімен;
- алғашқы нүктесімен, шектік нүктесімен және радиусымен;
- центрімен, алғашқы нүктесімен және хорда ұзындығымен, т.б.
Доғалар алғашқы нүктесінен сағат тіліне қарсы бағытта тұрғызылады.
• Circle (Шеңбер) командасы 6 әдістердің бірі бойынша шеңбер тұрғызуға
мүмкіндік береді:
- шеңбер центрі және оның радиусы бойынша – Center, Radius (центр,
радиус) опциі;
- шеңбер центрі және оның диаметрі бойынша – Center, Diameter (центр,
диаметр) опциі;
- шеңбердің 3 нүктесі бойынша – 3 Points (3нүкте) опциі;
- екі жанама (екі кесінді, кесінді және шеңбер және т.б.) және радиусы
бойынша – Tan, Tan, Radius (Жанама, жанама, радиус) опциі;
- үш жанама бойынша – Tan, Tan, Tan (Жанама, жанама, жанама).
Spline (Сплайн) командасы сызбада Безье қисығы түрінде бұйраланған
сызық жүргізуге мүмкіндік береді. Сплайн жанамамен басқарылатын және
команданы шақырғаннан кейін тізбектей енгізілетін нүктелер бойынша
тұрғызылады.
Ellipse (Эллипс) командасы толық эллипс немесе оның бөлігін салуға
мүмкіндік береді. Эллипстің негізгі параметрлері центр координаттары,
үлкен және кіші осьтердің бағыты мен өлшемі болып табылады. Толық эллипсті
екі әдіс бойынша сызуға болады:
- эллипстің центрін анықтау керек, одан кейін қалған параметрлерін –
опцийді таңдау Center (Центр);
- эллипс осьтерінің шектік нүктелерін анықтау – опцийді таңдау Axis,
End (Ось, шегі).
Hatch (Штриховка) және Gradient (Градиент) командалары, қиылысқан
фигураларды штрихтауға және тұйықталған контурларды таңдалған градиентті
құюмен толтыруға мүмкіндік береді.
Table (Кесте) және Multiline Text (Көпқатарлы мәтін) командалары сызбада
мәтіндік жазбалар мен кестелер құруға мүмкіндік береді.
Mirror (Көрініс) командасы объекттің айналық көрінісін
қалыптастырады. Бұл команда көлік құрастыратын сызбаларда көбірек
қолданылады. Оның көмегімен, тұрғызылған детальдің төрттен бір немесе
жартылай бөлігін қолдана отырып, толық деталь алуға болады. Объектті таңдап
және команданы іске қосқаннан кейін жүйе көрініс осьінің бірінші немесе
екінші нүктесіне сұрау салады – симметрия осьтері.
Offset (Шегініс) командасы тіркелген ара-қашықтықта, нормал бойынша
орналастырылған, түзусызықты және қисықсызықты кесінділерді құруға
мүмкіндік береді. Команданы іске қосқаннан кейін, жүйе шегініс шамасына(ара-
қашықтық) сұрау салады, одан кейін объектті таңдап, объектке қатысты қай
жағында оған сәйкесі құрылатынын тышқанмен көрсету қажет.
ТАҚЫРЫП № 3. КОМПЬЮТЕРЛІК ГРАФИКАНЫҢ ӨРКЕНДЕУІНІҢ ТАРИХЫ.
ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ҚҰЖАТТАРДЫ ӨҢДЕУ.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Компьютерлік графиканың өркендеуінің тарихы.
2. Стандарттар
3. Стандарттарға сәйкес сызбаны өңдеу
4. Масштабтар
5. Рамка және негізгі жазу
Компьютерлік графиканың өркендеуінің тарихы.
Техникалық графика өте ерте заманда дамыған. Шамамен XVII ғ.
ортасында және бізге дейін жеткізілген сызбалар өте жоғары өнер және оның
орындалуы туралы жеткен. XVIII ғ. басынан бастап техникалық суреттер
сызбаларға орын береді. Осы уақытта күрделі бұйымдардың сызбалары керек
болды,және олардың орындалуы арнайы дайындықты қажет етті. Сол уақыттың
сызбаларын орыс сызушылары орындалған. Және жоғары сапамен орындалғанымен
ерекшеленуі керек. Тік бұрышты проекциялар көмегімен сызылған. Бірақ сол
уақытта осындай проекциялар кең танылмаған еді.
Тарихи алғашқы интерактивті графикалық жүйе болып автоматтандырылған
жобалаудың жүйесі (АЖЖ) болып табылады. АЖЖ 60 жылдары пайда болды.
Олардың компьютер сатысында өзіндік орны бар. Интерактивті компьютерлік
графика жүйесінде қолданушы дисплейда бейнені қабылдайды. Олар кейбір
күрделі обьектілерді бейнелейді. Және олар обьектіні сипаттағанда
өзгертулер енгізуі мүмкін.
Мұндай өзгертулер жеке элементтердің енгізуі және өңделуі болып
табылады.
АЖЖ типінің жүйесі көптеген облыстарда қолданылады. Мысалы, машина
құрастыру мен электроникада. Ең алғашқы болып АЖЖ ішінен ұшақты
жобалау,автомобилдер, микроэлектронды интегралды сызбалар, архитектуралыық
сызбалар құрылды. Осындай жүйелер бірінші кезекте үлкен компьютерлерде
қолданылды. Кейін орташа сыныптағы тез әрекет ететін компьютерлердің
қатарында таралды.
ДК-дің қуатының өсуі АЖЖ-да арзан коптеген компьютерлерде қолданыла
бастады. Олар қазірде жеткілікті тез әрекет етеді және көптеген есептерді
шешуге арналған. Бұл АЖЖ-нің кең таралуына әкелді.
Қазір танымалдардың қатарына геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) жатады. Бұл жаңа
көптеген қолданушылар үшін интерактивті компьютерлік графика болып
табылады. Олар өзіне әдістерді меңгереді және бірнеше ғылымдардың және
ақпараттық технологиялардың алгоритмдері. Бұндай жүйелер соңғы жетістік
ретінде қолданылады, оларға көптеген әдістер және математика, физика,
геодезия, топология, картография, навигация алгоритмдері және компьютерлік
графика алгоритмдері қойылған. ГАЖ жүйелері компьютер қуаты ретінде
мәлімметтер қорын, Жердің үстіңгі қабатындағы обьектілерді өңдеуді талап
етеді.
Стандарттар. Қазіргі уақытта барлық техникалық сызбалар мемлекеттік
стандарттар комплексімен (ГОСТ) анықталатын, Конструкторлық
құжаттандырудың бірыңғай жүйесі (КҚБЖ) (ЕСКД) деп аталатын ережелер
бойынша орындалады. Бұл ережелерді барлық ұйымдардың және тұлғалардың
орындауы міндетті. КҚБЖ – кәсіпорындармен және ұйымдармен қабылданатын
және өңделетін конструкторлық құжаттандырудың айналым, дайындалу және
өңделу тәртібі бойынша өзара байланысқан ережелер мен қағидаларды орнататын
мемлекеттік стандарттар комплексі.
AutoCAD - тың соңғы версияларында шешімдердің стандартталу
мүмкіндігі қарастырылған. Ол аталған объектілердің қабаттар, тексттік
стильдер, сызық түрлері, өлшемдік стильдер секілді қолжетімді
қасиеттерінің жиынтығын орнатуға әкеледі.
Сиапатталған стандарт DWS-файлда шаблонға ұқсастырылып сақталады.
Стандарттар файлы суреттердің бірнеше файлдарымен белгіленуі де мүмкін.
Стандарттар файлымен байланысқан AutoCAD суретін CHECKSTANDARDS
командасының көмегімен осы стандарттарға сәйкес периодты түрде тексеруге
болады.
Стандарттарға сәйкес сызбаны рәсімдеу. (ГОСТ 2.301–68) форматтары.
Жұмыс алаңы барлық сызба аумағының 70 – 80% алуы міндетті. Негізгісі
ретінде, ауданы 1м2 болатын, 1189×841 өлшемдерімен форматты алу қажет,
сонымен қатар кіші жағына параллель, әрбір алдыңғы форматты сызықтың екі
бірдей бөлігіне бөлу арқылы алынған кіші форматтар.
Кесте 1 – Негізгі форматтардың белгіленуі және өлшемдері
Форматтың белгіленуі А0 А1 А2 А3 А4
Формат өлшемдері, мм 841 × 1189 594 × 841 420 × 594 297 × 420210 × 297
Масштабтар (ГОСТ 2.302–68). Сызба масштабы – бұл, сызбадағы зат
бейнесінің сызықтық өлшемінің, оның нақты өлшемдеріне қатынасы.
Бейнеленетін бұйымдардың шамасы мен күрделілігіне байланысты масштабтарды 2-
кестеден таңдайды.
Кесте 2 – Сызба масштабтары
Кішірейту масштабтары 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; т.б.
Натуралды шамасы 1:1
Ұлғайту масштабтары 2:1; 5,5:1; 4:1; 5:1; 10:1 т.б.
Қарастырылмаған стандарттарға масштабтарды қолданбайды. Мысалы, 1:5
масштабы, сызбадағы көріністің сызықтық өлшемдері бұйымның нақты өлшемінен
5 есе кіші екендігін көрсетеді. Және, керісінше 2:1 масштабы, көріністің
сызықтық өлшемдері бұйымның нақты өлшемінен 2 есе үлкен екендігін
көрсетеді.
Қандай масштаб болмасын, сызбада нақты мәндерін қояды, яғни өлшемдік
сандары бұйымның натуралды өлшемдерін көрсетеді, кішірейтілген немесе
ұлғайтылғын емес.
Рамка. Әрбір сызбаның сызба аумағын шектейтін рамкасы болады. Рамканы
тұтас қалың негізгі сызықтармен жүргізеді: үш жағынан парақ шетінен 5 мм
қашықтықта, ал сол жағынан-20мм қашықтықта: кең жолақты сызбаның тігіндісі
үшін қалдырады.
3.Сур. А4 форматының және ондағы негізгі жазбалардың орналасуының
мысалы (оқу сызбалары үшін)
Жиектеуші жолақ (формат рамкасы)- А3 және А4 форматтары үшін сызба
аумағының бағытында, сыртқы рамкадан 5 мм қашықтықта салынады, ал басқа
форматтар үшін 5-тен 10 мм-ге дейін. Жиектеуші жолақ қалыңдығы 0,7 мм-ден
кем емес.
Негізгі жазба. Сызбаның оң жақ төменгі бұрышында, сызбада бейнеленген
бұйым жайлы мәліметтер қатары болатын, негізгі жазба орналасады. Стандартқа
сәйкес негізгі жазбаны парақтың ұзын және қысқа жақтарына орналастырады.
4-суретте, форма көрсетілген және өндірістік сызбалар үшін негізгі
жазбаны толтыру мысалы көрсетілген. Негізгі жазбадағы әріптер мен сандарды
сызбалық шрифтпен орындайды.
4.Сур. Өндірістік процесстің негізгі жазбасы
№ 4 ТАҚЫРЫП. БҰЙЫМ ТҮРЛЕРІ. СЫЗБА ТҮРЛЕРІНІҢ ОРНАЛАСУЫ
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Бұйым түрлері және олардың құрамдық бөліктері
2. Сызық типтері
3. Өлшемдер жайлы негізгі мәліметтер
Бұйым түрлері және олардың құрамдық бөліктері. Өндірістің барлық
салаларында конструкторлық құжатнаманы ГОСТ2.101-68 орындау барысында бұйым
түрлерін орнатады. Бұйым деп, өндірісте дайындауға жататын, мекеменің заты
немесе заттар жиынын айтамыз. Олардың тағайындалуына байланысты, олар
негізгі өндірістік бұйым және көмекші өндірістік бұйым болып бөлінеді.
Негізгі өндірістік бұйым деп, қойылымға арналған, өндіріс
номенклатурасына қосылған заттарды айтамыз. Бұл бұйымдар ретінде машиналар,
қондырғылар, аппараттар және приборлар бола алады.
Көмекші өндірістік бұйым деп, берілген өндіріс орнын технологиялық
тауармен жабдықтау үшін арналған, мекеме шаруашылығының заттарын айтамыз.
Мұндай бұйымдар ретінде жабдықтар, штамптар, өлшегіш құралдар бола алады.
Сызықтар типі. Сызбаларды оңай оқу үшін, құрылыс шаруашылығының барлық
салаларында сызбалар үшін сызықтарды ГОСТ 2.603-68 орналастырады. Олар 3
–кестеде келтірілген.
Тұтас қалың негізгі сызық. Заттардың көрінетін контурларын бейнелеу
үшін тұтас қалың негізгі деп аталатын, сызық қолданылады. S латын әрпімен
белгіленген осы сызықтың қалыңдығы, көріністің шамасы мен күрделілігіне
байланысты 0,5-1,4 мм шегінде, стандартпен орнықтырылған. S сызықтың
таңдалған қалыңдығы берілген сызбадағы барлық көріністер үшін бірдей болуы
қажет.
Штрихті сызық. Заттың көрінбейтін сызықтары үшін, штрихті сызықтарды
қолданады. Штрихті сызық бірдей ұзындықтағы штрихтардан тұрады. Олардың
ұзындығы 2-ден 8мм-ге дейін шекте стандартпен анықталған. Сызықтағы барлық
штрихтардың ұзындығы шамамен бірдей болуы тиіс. Штрихтар арасындағы
қашықтық 1-ден 2мм-ге дейін және сызықта шамамен бірдей болуы қажет.
Штрихті сызықтар штрихпен басталып штрихпен аяқталуы тиіс.
Штрихпунктті жіңішке сызық. Шеңберлер мен доғалардың центрін
көрсететін осьтерді, сонымен қатар центрлік сызықтарды жүргізу үшін,
штрихпунктті жіңішке сызықты қолданылады. Ол ұзын штрихтардан және олардың
арасындағы нүктелерден құралады. Штрихтардың ұзындығы 5-тен 30мм-ге дейін,
олардың арасындағы қашықтық 3-тен 5мм-ге дейін. Осьтік және центрлік
сызықтар, көрініс контурынан 2-5 мм қашықтықта болып, нүктемен емес,
штрихпен аяқталуы тиіс. Шеңбер центрінің күйі штрихтардың қиылысуымен
анықталады.
Екі нүктесі бар, штрихпунктті жіңішке сызық. Бұрылыстарда майысу
сызығын және қозғалмалы заттардың соңғы күйін көрсетеді. Штрихтардың
ұзындығы 5-тен 30мм-ге дейін, олардың қашықтығы 4-6мм.
Тұтас жіңішке сызық. Жоғарыда аталған сызықтардан басқа, сызбаларда
жазулары бар өлшемдік және алып шығатын сызықтар қолданылады. Алып шығатын
сызықтар контурда емес көрсетілген өлшемдік сызықтар мен көріністерді
байланыстыру үшін қолданылады. Өлшемдік және алып шығатын сызықтар үшін,
тұтас жіңішке сызықтарды қолданады. Алып шығатын сызықтар өлшемдік сызықтар
бағытының шегінен шамамен 1-5мм аспауы қажет.
Тұтас жіңішке сызықтарды торларда штрихтау үшін де пайдаланады.
Тұтас жіңішке негізгі сызықпен көрінетін контурды жүргізеді, оның
қалыңдығынан басқа сызықтардың қалыңдығы байланысты болады. Олар негізгі
тұтас жіңішке сызықтан 2-3 есе жіңішкерек болып келеді. Сызықтардың аталуы
олардың тағайындалуын сипаттайды.
Кесте 3 – Сызбы сызықтары
Сызық атауы Тағайындалуы Сызылуы Қалыңдығы
(негізгісі)
Тұтас қалың негізгі Көрінетін контур S=0,5...1,4мм
сызық сызығы
Штрихті Көрінбейтін контур
сызығы
s2-ден s3-ке
дейін
Штрихпунктті жіңішкеОсьтік және центрлік
сызықтар
Екі нүктесімен Бұрылыстарда майысу
штрихпунктті жіңішкесызығы
сызық
Тұтас жіңішке Алып шығатын және
өлшемдік сызықтар
Өлшемдер жайлы негізгі мәліметтер. Деталь көрінісінің шамасын, тек
өлшемдік сандар бойынша анықтауға болады. Оларды өлшемдік сызықтар үстіне,
оның ортасына жақын етіп енгізеді. (5.сурет).
5.Сур. Өлшемдерді енгізу мысалы
Өлшемдік сызықтарды, үшкір жағымен алып шығатын сызықтарға, контур
сызықтарына немесе осьтік сызықтарға жанасатын, бағыттармен шектейді.
Өлшемдік сызықтар өлшемін, мүмкіндігі бойынша көрініс контурының
сыртында көрсететін, кесіндіге параллель жүргізеді. Параллель өлшемдік
сызықтар мен өлшемдік сызықтардан көрініс контурына дейінгі қашықтық 6-дан
10мм-ге дейін болу қажет. (5.Сур.).
Өлшемдік сызықтар алып шығатын сызықтармен қиылыспауы қажет немесе
алып шығатын және центрлік, осьтік, контур сызықтарының жалғасы болмауы
қажет. Алып шығатын және осьтік, центрлік, контур сызықтарын өлшемдік
сызықтар ретінде пайдалануға болмайды. Өлшемдік сызықтар алып шығатын
сызықтармен қиылыспауы қажет, сол үшін кіші өлшемді көрініске жақын етіп,
ал үлкенін алыс етіп енгізеді.
Бағыт формасын келесі түрде бейнелейді:
6.Сур. Өлшемдік бағытының формасы және өлшемі
Өлшемдік сызықтардың бағыт элементтерінің шамасын, көрінетін контур
сызығының қалыңдығына байланысты таңдайды. Сызбада, барлық бағыт өлшемдерін
бірдей етіп ұстап отыру қажет.
Сызбадағы әрбір өлшем бір рет қана көрсетіледі. Сызықтық өлшемдердің
өлшем сандары, 7-суретте көрсетілгендей, өлшем сызықтарының қалпына
байланысты енгізіледі. Сызбадағы сызықтық өлшемдер бірлік және өлшеулердің
анықталуынсыз, миллиметр түрінде көрсетіледі.
а) б)
в)
7.Сур. Өлшем сызықтарының әртүрлі қалпы кезінде өлшем сандарын енгізу.
Бұрыштық өлшемдерін 8. Суретте көрсетілгендей енгізеді. Оларды, өлшем
бірлігін қою арқылы градус, секунд, минут түрінде көрсетеді. Бұл кезде
өлшем сызығын шеңбердің доғасы ретінде бұрыштың жоғарғы жағында көрсетеді.
8.Сур. Бұрыштардың өлшемін енгізу
Барлық жағдайларда өлшем санының алдында диаметрді белгілеу үшін (
- шеңбер, белгісін енгізеді, қиғаш сызықпен сызылған 9а сурет.
Өлшем санының алдында радиусты белгілеу үшін әрқашан латынның R әрпін
енгізеді. 10в.Сурет. Радиустың өлшем сызығын бір жағынан бағытпен шектейді.
Квадрат элементтердің өлшемін 9б.Суретте көрсетілген сызыққа сәйкес
белгімен көрсетеді.
а)
б)
в)
9.Сур.Өлшем сандарының алдына қойылатын белгілер
Көптеген детальдарда фаскалар болады – үлкен емес кондық беттер
(10.сур.).
10.Сур. Фаска өлшемдерін енгізу
№ 5 ТАҚЫРЫП. ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ТҰРҒЫЗУЛАР
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Геометриялық тұрғызулар жайлы негізгі түсініктер
2. Түйіндесу
3. AutoCAD жүйесінде сызбадағы элементтерді түрлендіру
Геометриялық тұрғызулар – жауапты графикалық жолмен алатын, есепті
шешудің әдісі. Тұрғызуды, максималды нақтылық және жұмыстың ұқыптылығы
барысында, сызбалық құралдар арқылы орындайды.
Сызбаны жазықтықта орындай отырып біз, екі геометриялық сипатпен жұмыс
жасаймыз. Олар: нүкте - өлшемі болмайтын, сызық - бір өлшемі болатын;
нүкте, екі сызықтың қиылысу орнымен анықталады.
Әрбір геометриялық тұрғызулар сызғыш және циркульдің көмегімен келесі
операциялармен орындалады:
- таңдалынған нүктеге сызғышты жақындатамыз;
- сызғыш арқылы сызық жүргіземіз;
- берілген сызықта сол немесе туынды нүктеге циркуль инесін
орналастырамыз;
- шеңбер доғасын немесе шеңбер жүргіземіз.
Доғаны жартылай бөлу. Бұрыш төбесінен шеңбер доғасын және радиусын
сипаттап алады(11.Сур.). m және n нүктелерінен доғаның бұрыш жақтарымен
қиылысуын циркульмен белгілеп, екеуін қиылыстырады (нүкте 1). Алынған 1
нүктесін, түзумен бұрыш төбесімен қосады.
11.Сур. Доғаны жартылай бөлу
Түзу кесіндісін жартылай бөлу. Берілген кесіндінің соңдарынан,
циркульдің бояуы бар жағымен, оның ұзындығының көп жақ бөлігі бойымен доға
сызамыз(12.Сур.). m және n нүктелерін қосатын түзу, кесіндіні оған
перпендикуляр екі тең бөлікке бөледі.
12.Сур. Кесіндіні жартылай бөлу
Шеңберді үш тең бөлікке бөлу. Циркульдің тірегі бар бөлігін
диаметрдің шектік нүктесіне қойып, шеңбердің R радиусына тең радиусы бар
доға сызамыз(13.Сур). Бірінші және екінші бөліктерді аламыз(1 және 2
нүктесі). Үшінші бөлік диаметрдің қарама-қарсы жағындағы шегінен алынады.
13.Cур. Шеңберді үш тең бөлікке бөлу
Шеңберді алты тең бөлікке бөлу. Шеңбердің R радиусына циркульді
қоямыз(14.сур.). Шеңбердің бір диаметрінің қарама-қарсы шетінен доға
сызамыз(1және 4 нүктелері).1,2,3,4,5,6 нүктелері шеңберді тең бөліктерге
бөледі. Оларды түзулермен қосу арқылы дұрыс алтыбұрыш аламыз.
а)
б)
14.Сур. Шеңберді циркульдің көмегімен 6 тең бөліктерге бөлу
Доғаның центрін табу және радиусты анықтау. Оларды анықтау үшін, екі
параллель емес хордалар жүргізу қажет (15а.сурет) және олардың ортасына
перпендикуляр тұрғызу қажет (15б.сур.). Доғаның центрі О осы
перпендикулярлардың қиылысында орналасады.
а)
б)
15.Сур. Доғаның центрін анықтау
Түйіндесу. Түзу сызықтың басқаға ауытқусыз ауысуы түйіндесу деп
аталады. Түйіндесуді тұрғызу үшін, доғаны жүргізетін центрлерді табу қажет,
яғни түйіндесу центрін(16.сур). Одан кейін бір сызық екіншісіне өтетін
нүктелерді табу қажет, яғни түйіндесу нүктелерін. Көріністің контурын
тұрғызу барысында, түйіндесетін сызықтарды тура осы нүктелрге дейін жеткізу
қажет. Түйіндесу нүктесі, түйіндесетін түзу доғасының О центріне түсірілген
перпендикулярда жатыр. (16а.сур.), немесе түйіндесетін доға центрлерін
қосатын О1О2, сызығында. (16б.сур.). Сәйкесінше, берілген радиустағы доға
түйіндесін табу үшін түйіндесу центрін және нүктесін табу қажет.
16.Сур.Түйіндесу элементтері
AutoCAD жүйесінде сызба элементтерін түрлендіру. Сызбаны жасау
барысында барлық конструкторға корректировка жасалынады. AutoCAD жүйесінде
редакторлау үшін командаларды қарастырамыз.
Обьекттерді таңдау. Объектті редакторлау үшін оны алдымен таңдап алу
қажет. Кейбір редакторлау командалары үшін (өшіру, көшіру, ауыстыру,
бұрылыс, айналық көрініс, массив құру) алдымен объектті немесе бірнеше
объектілерді таңдап , одан кейін команданы шақыруға болады немесе
керісінше. Алайда басқа командалар үшін (ұзарту, кесу, бөлу, сәйкестендіру,
фаскаларды құру) объекттерді, Select objects: (объектті таңдаңыз:)
шақыруына жауап ретінде команданы шақырған соң ғана таңдайды.
Әдетте редакторлаудың барлық командалары Modify (Редакторлау)
менюінде болады, ал олардың пиктограммалары — дәл осындай атпен құралдар
панелінде (17 Сур.).
17.сур. Modify (Редакторлау)құралдар панелі
Объекттердің орындарын көшіру немесе өзгерту. Бұл командалар тобы
объекттерді ауыстыруға, оларды бұруға, алмасуымен және айналық көрінісімен
көшіруге, объекттерді анықталған реттік құрылымында көшіруге(массивтер),
объекттің өлшемі мен формасын өзгерпей соған сәйкесін құруға мүмкіндік
береді.
• Сору (Көшіру) командасы құралған объектті немесе объекттер топтарын
көшіруге мүмкіндік береді. Объектті таңдап, Enter-ді басу қажет, ары
қарай объект көшірілетін нүктені көрсету қажет.
Mirror (Бейне) объекттің айналық бейнесін қалыптастырады. Оның
көмегімен тұрғызылған детальдің төрттен бір немесе жарты бөлігін қолдана
отырып, толық деталь алуға болады. Объектті таңдап команданы іске қосқаннан
кейін, команда бірінші немесе екінші осьтің бейнелеу нүктесіне –симметрия
осьтеріне сұрау салады. Бастапқы қалыпта (Enter батырмасы басылып тұрған
жағдайда) объекттің алғашқы берілгендері жойылмайды. Оларды жою үшін Y
енгізу қажет.
Offset (Шегініс) командасы тіркелген ара-қашықтықта нормал бойынша
орналастырылған, түзусызықты және қисықсызықты кесінділерді құруға
мүмкіндік береді. Команданы іске қосқаннан кейін, жүйе шегініс шамасына(ара-
қашықтық) сұрау салады, одан кейін объектті таңдап, объектке қатысты қай
жағында оған сәйкесіі құрылатынын тышқанмен көрсету қажет. Ары қарай
командадан шығу үшін Enter-ді басу қажет. .
Array (Массив) командасы, таңдалған объектілерді көшіруге және оларды
тікбұрышты немесе дөңгелек массив түрінде орналастыруға мүмкіндік береді.
Команданы іске қосқаннан кейін, массив типін таңдаймыз (дөңгелек немесе
тікбұрышты). Соңғы сұраққа жауап ретінде массивтегі бағандар мен жолдар
разрядкасын анықтай отырып, тікбұрыштың(рамка) қарама–қарсы төбелеріндегі
екі нүктемен ұяшықтар өлшемін беруге болады. Дөңгелек массив тұрғызу үшін
Polar (Дөңгелек) енгізу қажет. Сұрауға жауап ретінде, оған қатысты массив
тұрғызылатын центрді береміз, одан кейін элементтер саны, ары қарай соңғы
сұрауға центрлік нүктеге қатысты массивтің бірінші және соңғы элементі
арасындағы бұрыш мәнін енгіземіз. Бұрыштың оң мәні–сағат тілінің қарсы
бағытына, теріс мәні-сағат тілінің тура бағытына сәйкес келеді.
Move (Ауыстыру) командасы, объекттің немесе объект топтарының
ауыстырылуын қамтамасыз етеді. Ауыстыру процессі көшіру процессіне
ұқсайды. Алдымен базалық нүктесін немесе ауысуын анықтап алу қажет, одан
кейін бірінші базалық нүктеге қатысты ауысу векторын немесе базалық
нүктенің жаңа күйін анықтау қажет.
Rotate (Бұрылыс) командасы, объектінің немесе объект жиынының,
команданың диалогтық процессінде анықталатын, базалық нүкте маңында
бұрылуына мүмкіндік береді. Алдымен базалық нүктені анықтап алу қажет, одан
кейін командалық қатарға енгізу арқылы немесе Reference (Ссылка)опциясын
таңдау арқылы бұрылу бұрышын көрсету қажет. Reference опциясы нақты бұрышқа
қатысты бұрышты анықтайды. Алғашқы сұрауға жауап ретінде, объекттің қазіргі
күйін анықтайтын бұрышты енгізу қажет, ал екінші сұрауға жауап ретінде-
объекттің жаңа күйін анықтайтын бұрышты енгіземіз.
Объект өлшемін корректорлау. Бұл командалар тобы, оларды толығымен
масштабтау арқылы объект өлшемін өзгертуге, олардың формасын өзгерту арқылы
объект топтарын қысуға немесе созуға, шектік нүктені алмастыру арқылы
объект өлшемін ауыстыруға (кесінділер үшін) мүмкіндік береді. .
Scale (Масштаб) командасы объекттердің өлшемдерінің өзгеруін
қаматамасыз етеді. Масштабтау жүзеге асатын объектті таңдау және базалық
нүктені беру командасын таңдаған соң, команда масштабтау коэффициентін
анықтауға сұрау салады, оған жауап ретінде таңдалған объектілердің барлық
өлшемдері көбейтілетін санды енгізу қажет немесе қолданыстағы объектілерді
қолдана отырып, масштабтау коэфициентін анықтау үшін Reference (Ссылка)
опциясын таңдау қажет.
Stretch (Созу) командасы көріністің өзге бөлігімен(өзгермейтін)
байланысты сақтай отырып, көрініс бөлігін оның формасын өзгерту арқылы,
қысуға немесе созуға мүмкіндік береді. Команданы шақырған соң Select
objects: (Объектті таңдау) сұрауына С латын әрпін енгізу қажет, одан кейін
қиятын рамка объекттерін таңдау қажет. Команданың келесі сұрауына базалық
нүктені көрсету қажет, одан кейін тышқанмен таңдалған объектілердің жаңа
қалпын анықтау қажет (қиылысатын және рамка ішінде болатын).
Trim (Қию) командасы, тура қиятын жиегі бойынша объект бөлігін
өшіруге мүмкіндік береді. Қиятын жиек ретінде жоғарыда қарастырылған барлық
примитивтер, сонымен қатар мәтін және штриховка жатады. Команданы іске
қосқаннан соң объекттерді таңдау керек және ары қарай сұрау бойынша,
объекттің жойылатын бөлігін таңдау қажет.
Объекттерді конструкторлау. Командалардың бұл тобы объектке
констуктивті өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді: фаска және түйіндесуді
құру, объекттерді бөлу.
Break at Point (Нүктеде бөлу)командасы көрсетілген нүктеде объекттің
бөлінуін жүзеге асырады. Объектіні таңдап, команданы іске қосқаннан кейін,
тышқанның көмегімен объектте бөліну нүктесін көрсету қажет.
Break (Бөлу) командасы, примитив бөлігін(сызықтарды, полисызықтарды,
сплайндарды, шеңбер доғаларын) өшіріп немесе өшірусіз объектті бөліктерге
бөлуді жүзеге асырады. Объектті таңдап, команданы іске қосқаннан кейін,
сұраққа жауап ретінде тышқанның көмегімен объекттегі екінші нүктені көрсету
қажет. Бөлудің бірінші нүктесі ретінде, объектті таңдаған кездегі
тышқанның бағыты орналасқан нүкте болады. (таңдау түзу болуы қажет). Егер,
алғашқы нүкте ретінде басқа нүкте болса, онда бірінші сұрауға First point
(Алғашқы нүкте) опциясын таңдау қажет, одан кейін екінші нүктені таңдау
жайлы сұрау туындайды: Specify second break point: (Екінші нүктені
анықтаңыз). Нәтижесінде, бірінші және екінші нүкте арасындағы объект
бөлігінің өшірілуі жүзеге асады. Шеңберден бірінші нүктеден екінші нүктеге
дейінгі доға, сағат тілінен қарама-қарсы бағытта өшіріледі.
Join (Жалғау) командасы өзінің іс-әрекеті бойынша Break (Бөлу)
командасына қарама-қайшы, түзудегі және доғадағы бөлінулерді жоюға, сонымен
қатар бір-біріне жанасқан сплайндарды біріктіруге мүмкіндік береді.
Объектті таңдап, команданы іске қосқаннан кейін келесі сұрау пайда болады:
Select objects to join to source: (Алғашқысына жалғау қажет обюъектті
таңдаңыз). Осыған жауап ретінде жалғанатын объектті көрсету қажет.
Chamfer (Фаска) командасы, екі қиылысатын түзулер арқылы пайда болған
бұрыштарда фаска құрады. Негізінде, команда бұрышты бөледі және кескен
сызығы бойынша жаңа кесінді (фаска) тұрғызады. Фасканың шектері, бірінші
таңдалған түзуге фасканың иілу бұрышымен және бір катет ұзындығымен немесе
фаска катеттерінің ұзындығымен анықталады.
Fillet (Түйіндесу) командасы, полисызықтың сызықты сегментінің немесе
екі шеңбердің, доғаның, кесіндінің түйіндесуі. Түйіндесу процессі фаска
құру процессімен ұқсас. Команданы бірінші іске қосқанда түйіндесудің
керекті радиусы анықталады, екінші рет іске қосқанда екі түйіндесетін
объект таңдалады. Радиусты анықтау үшін, бірінші сұрауға жауап ретінде
радиус опциясын таңдау керек, одан кейін қажетті санды енгізу қажет.
№6 ТАҚЫРЫП. АҚПАРАТТЫ ӨҢДЕУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ. КОМПЬЮТЕРЛІК
ГРАФИКАНЫ ҚОЛДАНУ ОБЛЫСЫ.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Ақпаратты өңдеудің негізгі бағыттары
2. Компьютерлік графиканы қолдану облысы
Ақпаратты өңдеудің негізгі бағыттары. Монитордағы көрініске
байланысты ақпаратты өңдеу барысында, негізгі үш бағытты атауға болады:
бейнелерді анықтау, көріністерді өңдеу және машиналық графика.
- Бейнелерді танудың негізгі тапсырмасы – көріністі, символдардың
формалды түсінікті тіліне түрлендіру. Бейнелерді тану немесе техникалық
көзқарас жүйесі (COMPUTER VISION) – бұл, кіріске берілетін көріністердің
сипаттамасын алуға немесе берілген сипаттамаларды кейбір класстарға
жіктеуге мүмкіндік беретін әдістердің жиынтығы.
- Көріністерді өңдеу (IMAGE PROCESSING) кіріс және шығыс мәліметтері
көрініс болып келетін тапсырмаларды қарастырады. Мысалы, көріністердегі
шуларды қысқартып және мәліметтерді қысып жіберу, көріністің бір түрінен
екінші түрге ауысуы (түрлі-түстіден ақ-қараға) және басқ. Осындай жолмен
көріністі өңдеу дегеніміз, көрініспен жұмыс жасау (көріністерді
түрлендіру). Көріністі өңдеу тапсырмасы белгілі –бір критерийлерге(қалпына
келтіру, реставрация) байланысты жақсартатын болады немесе көріністі
толығымен өзгертетін арнайы түрлендірулер.
Көріністерді өңдеу барысында келесі тапсырмалар тобы қолданылады:
18.Сур. Тапсырмалар тобы
Цифрлы көріністің жұмысымен шектелеміз. Цифрлы көріністерді түрлендіру
мақсаты бойынша екі түрге бөлуге болады:
Көріністі қайта жаңалау ( пайда болған бұрмаланудың орнын толтыру (мысалы,
суретке түсірудің нашар шарттары);
Көріністің жақсаруы( бұл визуалды қабылдауды жақсарту немесе ары қарай
өңдеу үшін ыңғайлы формаға түрлендіру мақсатында көріністің бұрмалануы.
- Компьютерлік (машиналық) графика (COMPUTER GRAPHICS)суреттелмеген
табиғаттың мәліметі негізгі болған жағдайда, көріністі іске қосу. Мысалы,
эксперименталды мәліметтерді график, гистограмма немесе диаграмма түрінде
визуализациялау, ақпараттарды компьютерлік ойындар экранына шығару,
тренажерларда сахналарды синтездеу. Компьютерлік графика қазіргі таңда,
негізгі объектілердің қарапайым сызбасынан нақты түрлеріне дейінгі әртүрлі
көріністері үшін, аппараттық және бағдарламалық ғылым ретінде қалыптасты.
Компьютерлік графика, ақпаратты жіберуді қабылдау және нақтылығы үшін,
барлық ғылыми және инженерлік пәндерде қолданылады. Медицинада, жарнамалық
бизнесте, ойын-сауық индустриясында және т.б. қолданылады. Графикамен
жұмыс, жаппай қолданысқа ие бағдарламаларды шығаратын бағдарламалық
ұжымдардың жұмыс уақытының 90% -ға жуығын алады.
Компьютерлік графиканың соңғы өнімі көрініс болып табылады. Бұл
көрініс әртүрлі салаларда қолданылуы мүмкін, мысалы, ол техникалық сызба,
эксплуатация бойынша басқаруда деталь көрінісімен иллюстрациялау, қарапайым
диаграмма, болжанатын конструкция немесе жобалау тапсырмасының
архитектуралық түрі, мультфильмнің жарнамалық кадры немесе иллюстрациясы
бола алады.
Компьютерлік графиканы қолдану облысы. Компьютерлік графиканы қолдану
облысы жалғыз көркемдеу эффектілерімен шектелмейді. Ғылымның, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz