Геотермальды энергия
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
0.1 Энергетикалық ресурстардың маңызы
0.2 Энергетикалық ресурстардың үнемдеудің тиімді жолдары
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
0.1 Бастапқы энергетикалық ресурстардың қоры
0.2 Екінші энергетикалық ресурстар туралы жалпы сипаттама
0.3 Екінші энергетикалық ресурстарды оңтайлы пайдаланудың негізгі бағыттары
3 ЕКІНШІ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР АЛЬТЕРНАТИВТІК ЭНЕРГИЯ КӨЗІ
3.1 Биогаз - жаңартылған энергия ағымы
3.2 Қазақстандағы биогаздың жағдайы
3.3 Биогаз алу технологиясымен танысу
3.4 Биогаз алу барысындағы қауіпті және зиянды фаткорларды анықтау
3.5 Биогаз алудың қоршаған ортаға әсерін экологиялық және экономикалық тиімділігін салыстырмалы түрде сараптау нәтижелері
4.ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Энергия тасушы ретiндегi көмiрсутегi шикiзатының табиғи қорларының сарқылу мәселесi кеше пайда болған емес және энергияның жаңа көздерiн iздеу кеше басталған жоқ. Фотоэлектрлiк батареялар, күн жылытушылар, жел және биотермалдық сулар энергиясы негiзiндегi шағын электр станциялары, биомассаны жаңаратын энергия көзi ретiнде пайдалану жөнiндегi әзiрлемелер, көптеген жобалар - бұл өткен жүзжылдықтың 70-шi жылдардың жобалары.
Бүгiнде жаңаратын ресурсты, атап айтқанда биомассаны тарту идеясы бар. Егер өсiмдiктер фотосинтез көмегiмен жыл сайын көмiрсудың 30 миллиард тоннаға жуығын бекiтетiнiн ескерсек, ал мұнайды бiз он есе аз жоямыз, мұнда ойланудың себебi бар [1].
Жұмыстың өзектілігі биогаз алу барысында өндіру технологиясының қауіпсіздігін талдау болып табылады. Биологиялық ресурстар есебiнен энергетикалық базаны кеңейту нақты жағдайларды мұқият бағалау мен жүйелiк жақындау кезiнде ғана мүмкiн. Биомассаны пайдаланудың ең тиiмдi тәсiлi - кейiннен газдық турбиналарда қосылуымен оны газдандыру болады. Принстон университетiнде жүргiзiлген алдын ала есептеулер, биомассаны газдандыру өнiмдерiнде жұмыс iстейтiн турбогенераторлардың дәстүрлi жылу, ядролық және гидравликалық энергия қондырғыларымен бәсекелесе алатынын көрсеттi. Ондай турбогенераторларды қолданудың ең перспективтi салалары жақын болашақта биомассаның үлкен көлемдерi жинақталған экономиканың салалары (атап айтқанда, қант қамысын өңдейтiн қант және винотемекi зауыттар) болуы мүмкiн. Осылайша, Бразилияда шарап-темекi кәсiпорындарымен биомассаны пайдалану кезде электр энергиясы артылады, оны iске асыру спирттi мұнайдан арзан қылады. Қазiр осы дақылды өсiретiн 80 дамушы елдерде барлық көздермен өндiрiлетiн энергияның 50% тек қант қамысынан өндiрiлуi мүмкiн.
Сонымен бiрге, жеткiлiктi пайдалы болған бактериялық ашыту көмегiмен биологиялық отынды тiкелей өндiру тәсiлi бар. Бұл алу тәсiлi бойынша биогаз деп аталатын ауыл шаруашылығының қалдықтарын метанға айналдыру процесi. Биогаздық қондырғылар - метантанкiлер - анаэробтық метан жасайтын бактериялар (ғаламдық көлемде осы бактериялар Жер бетiндегi биологиялық метанның бiрегей көзi болып табылады) қауымдастықтарын пайдалану негiзiнде әзiрленген.
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнде егiн шаруашылығында органикалық тыңайтқыштардың үнемi жетiспеушiлiгi, мал шаруашылығындағы фермаларда мол қалдықтардың болуы биогазды өндiру үшiн шикiзаттың мәселесiн, ал өңделген шикiзат тыңайтқыштардың жетiспеушiлiгiн, қалдықтар мәселелерiн шешiп электр энергиясымен қамтамасыз ете алады. Биогазға өңделген көң тыңайтқыш ретiнде өте қолайлы, өйткенi одан тамақ iшкен кезде жануарлар iшiне түскен дәндер өспейдi, ал көңде даланы ластайтын арамшөптер өседi [2].
Биогазды алу технологиясының негiзiнде анаэробтық биотехнология жатыр, яғни оттегiнiң толық болмаған жағдайында (метантанкiлерде) өсiмдiк тектес органикалық массаны ферменттеу. Бүкiл дүние жүзiнде дәстүрлi емес энергия ресурстарының көзi ретiнде биогаз жоғары қызығушылық туғызып отыр. Батыс Еуропаның барлық елдерiнде биогазды алу және пайдалану жөнiндегi ұлттық бағдарламалар жасалған.
Осы заманғы техникалық биоэнергетикада органикалық қалдықтарды отын мен энергияның техникалық ыңғайлы түрлерiне айналдырудың екi негiзгi бағыты бар: термохимиялық конверсия (тiкелей өртеу, пиролиз, газдандыру, сұйықтау, синтез); биоконверсия (спирттер, сутегiнi, биогазды, органикалық қышқылдарды, өсiмдiк майларын және т.б.) алу.
Дәстүрсіз, қарапайым энергия қорларын пайдалану және терең мазмұнды түрде зерттеу қазіргі кезде актуалды мәселе болып отыр. Күнделікті қолданатын энергиядан басқа дәстүрсіз энергия көздеріне күн сәулесі мен жел энергиясы, табиғи термольді қоры, және елді мекендерден, мал қоралардан шығатын органикалық қалдықтарды өңдеу арқылы энергия алу болып табылады. Ескере кететін бір жағдай ауыл шаруашылығындағы фермалар мен мал шаруашылықтарынан шығатын сұйық қисадраны дер кезінде өңдеген кезде энергетикалық, агрохимиялық, экологиялық және социалды жағдайларды жақсартуға болады. Орындалып отырған жоба тақырыбының жаңалығы және практикалық маңыздылығы:
Біріншіден - сұйық қисадраны арнайы қондырғыға анаэробты, ауасыз кеңістікте ашытқанда биогаз бөлінеді, ол тегін энергия көзі.
Екіншіден - өңдеуден шыққан қиларды жоғары сапалы органикалық тыңайтқыш ретінде бірден егіс даласында пайдалануға болады. Ондағы органикалық элементтер сақталады да, арам шөп дәндері өңдеу көзінде түгел өледі.
Үшіншіден - мал қораларынан шыққан қи-садраны құбырлар арқылы биогаз қондырғысына жеткізіп, өңделген соң егіс даласына бірден шығарады. Бұрынғыдай олар 1-2 жыл фермалардың қи сақтау орындарында жинақталмайды. Сондықтан қоршаған орта былғанбайды, қидың жарамсыз иісінен, бактериялардың мал және адамдар түрлі ауруға шалдықпайды. Фермалардың экологиялық жағдай жақсарып, жұмысшылардың социалды тұрмысы өзгереді. Соңғы кездегі мал қиының қоршаған ортаға, әсеріне салық салуын ескерсек, биогаз қондырғысының қажеттілігі өте зор.
Биохимиялық процесстен бөлінген биогаз иіссіз көгілдір түсті. Оның жану жылуы 18-24 Джм3 тең. Мысалыға көлемі 28 м3 ыдыстағы биогаздың жану энергиясы 16,8 м3 табиғи газға, 20,8 л мұнайға немесе 18,4 л дизельдегі жанар майдың жану энергиясына тең. Биогазды отын ретінде тікелей пештерге жағуға болады, бірақ құрамында көмір қышқыл газы болғандықтан газ плиткаларына арнайы өзгерістер жасау қажет.
Биогазды пайдалану арқылы электр энергиясын алуға да болады, ол үшін газды қолғалтқышта жағып, генератордан электр тоғын алады. Жылу энергиясының механикалық энергияға айналу коэффициенты 38%, немесе 1000 м3 метанды жағу арқылы 2000 кВт электр энергиясын алуға болады. Биогазды маторға жанар майы ретінде пайдалануға болады, оның калориясы 6000 ккалм3, октанды саны 110, тұтану температурасы 6450С.
Ашыған метанға қи-садра, көң-тезек, шөп, картошканың қызылшаның сабақты жапырақтары және басқа да органикалық қалдықтар массаның тиімді ашуы үшін қолайлы және ылғалдығы 89-95% шамасында болуы тиіс.
Ғылыми зерттеулер және өзіміздің іздесітерге қарағанда, бір тонна құрғақ затты анаэробты процессте өңдеу арқылы шошқаның қи-садрасынан 500 м3 биогаз немесе 360 кг шарты отын, ірі-қараның қи-садрасынан 450 м3 биогаз немесе 321 кг шартты отын, құс саңғырығынан 650 м3 биогаз немесе 428 кг шарты отын алуға болады.
Сондықтан да, дипломдық жобаның мақсаты ауылшаруашылығындағы органикалық және басқа қалдықтарды өңдеу арқылы метан газын және таза органикалық тыңайтқыш алу болып табылады.
Жұмыстың мақсаты биогаз алу барысындағы өндіру технологиясының қауіпсіздігін талдау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді орындаймыз:
Биогазды алу технологиясымен танысу;
Биогаз алу барысындағы қауіпті және иянды факторларды анықтау;
Биогаз өндіру кезіндегі техника қауіпсіздігін тексеру.
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
2.1 Энергетикалық ресурстардың маңызы
Энергетикалық ресурстарға барлық механикалық, химиялық және физикалық энергия көздерін жатқызуға болады. Энергетикалық ресурстар олардың табиғатына,алу жолдарына және басқа да нышандарына (белгісіне) байанысты топтастырылады.
Энергетикалық ресурстартардың топтастырылуы
Бастапқы (бірінші) қоры
Екінші қоры
Сарқылатын(көмір, мұнай, тақтатас, табиғи газ, жанғыш заттар) Сарқылмайтын немесе қайтадан орнына келетін (ағаш, гидроэнергия, жел және күн энергиялары, геотермальдық энергия, жертезек, термоядерлық энергия)
Көмірді іріктіргенде және байытқанда шыққан қосымша-өнімдер; гудрон, мазут және мұнай өндегенде шыққан қалдық өнімдер, ағаш дайындағанда шыққан жаңқалар, тамырлар, бұталар. Жаңғыш газдар(домна, кокс); тастанды газдардың жылуы, салқындату жүйесінен шыққан ыстық су, күш беретін өнеркәсіп құрылысының тастанды буы
Қатты органикалық отын және уран ресурстарының көп мөлшері өнеркәсібі дамыған елдердің жерінде болса, мұнай ресурстары мен гидраэнергия негізінде дамып келе жатқан Азия, Африка және Латын Америка елдерінде.
Жер қойнауындағы отын қоры болып көмір, мұнай, газ және уран рудалары саналады. Көмірдің дүниежүзілік қоры 9-11 трлн. Тонна (шартты оның түрінде ), оның ішінде 50% (6 трлн. т) ТМД елдерінің жерінде шоғырланған. Жылына орта есеппен пайдалануға жерден алынатын мөлшер 4,2млрд. Тонна.
Сарқылатын отын энергетикалық ресурстардың зерттеуден өткен дүниежүзілік қоры төменгі кестеден келтіріген.
Кейбір елдердегі барланған кен орындарындағы көмірдің мөлшері, млрд. Тонна: АҚШ- 430, Германияда-100, Австралияда-50, Англияда-29, Канада-50, ТМД елдері- 290, оның ішінде Қазақстанда- 51, (40% кокс алатын өте сапалы көмір). Орта есеппен жылына Қазақстанда 80 млн. Тоннаның үстінде көмір алынады, оның ішінде 40 % ашық әдіспен.
Дүниежүзілік мұнай қоры 840 млрд. Тонна шартты отын көлемінде бағаланады, оның 10%- анықталған, ал 90% болжамдық қорлар. Дүниежүзілік рынокты негізгі мұнаймен қамтамасыз ететін Таяу және Орта Шығыс елдері. Мұнайдың 66% осы елдерде, 4%- Солтүстік Америкада, 8-10% Ресейде, қалған мөлшері басқа елдерде. Жапонияда, Францияда тағы да, басқа көптеген дамыған елдерде мұнай кен орындары жоқ.
Дүниежүзілік табиғи газдың қоры 300-500 трлн.м3. Табиғи газдардың үлкен қорлары Иракта, Сауд Аравиясында, Алжирде, Ливияда, Нигерияда, Венессуелада, Мексикада, АҚШта, Кана, Рда, Австралияда, Ұлыбританияда, Норвегияда, Голландияда, Ресейде(30%), Қазақстанда(5 трлн.м3). Жыл сайын Ресей 800-850 млрд.м3 табиғи газ өндірсе, қазақстанда 5-7млрд.м3 шамасында өндіріледі.
Жоғарыда көрсетілген отын түрлеріқойнауынан алған кезде жер беті келбетінің өзгеруі, топыпақтың құнарлы қабатының бұзылуы, атмосфера мен сулардың ластануы орын алады. Сондықтан табиғи ортаны сақтау мақсатында ғылымдардың болжамы бойынша 2020 жылға дейін жер қойнауында алынатын отындардың 2,5 млрд. Тоннадай зияндығы аздау отын түрлеріне айырбасталып, яғни сарқылмайтын энергия ресурстарына олардан алынатын электроэнергия ресурстарына олардан алынатын электроэнергияның мөлшері 8% ке дейін жетеді. Кейбір сарқылмайтын энергия көздері туралы мәліметтер төмендегі кестеде берілген.
Жыл бойы жер бетіне түсетін күн сәулесінің күші 178 мың ГВт энергияға тең, бүкіл адамзаттың жұмсайтын энергия мөлшерінен бұл шамамен15 мың есе жоғары. Осы энергияның 30% қайтадан космос әлеміне қайтарылады, 50%-сіңіріледі, 20% геологиялық циклға, 0,06% фотосинтез процесіне жұмсалады.
Күн- өте қуатты энергия көзі. Оның 22 күн ішінде жорге берген энергия қуаты бүкіл Жер әлеміндегі органикалық отынның қуатына тең. Күн қуатын өнеркәсіп пен тұрмыс жағдайында қалай қолдануға болатыны бұл да шешілмеген проблеманың бірі. Аз болса да күн сәулесін қолдануға негізделген кейбір қондырғылар белгілі. Жуковский қаласындағы Ковров механика зауыты қуаттылығы жылына 100 мың м.суды жылытуға арналған күн сәулесін пайдаланатын жылу коллекторларын шығарады.
АҚШ та, Испарияда, Иорландияда электр тоғын алу үшін күн сәулесін қолданатын жылу электр қондырғылар іске қосылған. Бұларда жартылай ток өткізетін аспаптарды қолданып күн сәулесі электр тогына өзгертіледі. Американдық эксперттердің шешімі бойынша фотоэлектрқондырғылар қоршаған ортаға әсерін тигізбейді екен. Оларда жылжымалы бөлшектер болмағандықтан шу болмайды және судың да қажеті жоқ. Күн сәулесінен жұмыс істейтін батареяларды тұрғын үйлерді жылытуға, ыстық сумен қамтамасыз етуге, әртүрлі материалдар кептіруге, технологиялық қолдануға болады. Желдің жылдамдығы 5мсек жоғары болатын жерлерде электроэнергияны желден алуға болады. Желдің энергиясы кеңінен қолдану масатында Канада, Германияда, АҚШта, Францияда, Швецияда ұлттық бағдарламалар жасалған.
Жел энергиясынан электр тогын алу процестеріне экологиялық тұрғыдан қарасақ, мұны таза технологияға жатқызуға болады. Шу және теледидар жүйесінде кездесетін тағы да басқа бөгеуілдердің мәселесі шешілетін проблемалар деуге жатады.
Қазақстанда жыл бойы жел болып тұратын аймақтар жеткілікті, осыған байланысты жел энергиясы біз үшін сарқылмайтын ресурс. Сондықтан жел энергиясы кеңінен қолдану эколкгиялық жағынан да, экономикалық жағынан тиімді.
Экологиялық жағдайда зиянды әсері жоқ деп тағы бір энергия түрін айтуға болады, бұл жер қабатында (5 км тереңдікке дейін) болатын геотермалдық энергия. Дүние жүзінде осы энергия түрі негізіде бірнеше геотермалдық жылу электростанциялары (ГэоЖЭС) жұмыс істейді. Ең қуаттылығы жоғары ГэоЖЕС(50мВт) АҚШта.
Жалпы геотермалдық энергия қоры 200 гВт шамасында,негізінде ол Тұнық мұхиттың төңірегінде шоғырланған.
Ресейде геотермалдық энергия қоры Камчатка, Сахалин және Курил аралдарында жалпы қоры 2000 мВт. Қазіргі кеде қуаттылығы 11мВт-қа және50мВт тең екі ГэоЖЕС Комчаткада іске қосылған. Курил аралдарында және Комчаткада 300-500 м тереңдікте судың температурасында 200°Сге дейін жетеді.
Геотермалдық энегетиканың дамуының негізгі бағыты-термалдық сулардың жылуын пайдалану немесе су сіңіретін тау жыныстарының қабатына қолданған суды жіберіп, осы тереңдіктегі жылуды электр энергиясына айналдыру. Тереңдіктегі жылуды пайдалану технологиясы экологиялық тұрғыдан зиянсыз.
Махачкалада, Омск, Кизляр, Черкаск, Тбилиси қаларында термалды сулар тұрғындарды жылы сумен қамтасыз етуге бағытталған.
Жылы сулар қоры Қазақстанның да көптеген жерінде кездеседі. Олар үйлерді жылытуға, спорт кешендерінде, санаторийларда,т.б жағдайларда қолдануын табуда.
Тағы бір энергия көзі биомасса. Оның құрамындағы күкірттің мөлшері 0,1%, ал күлділігі-35%тен аспайды(көмірде бұл көрсеткіштер, тиісінше, 23% және1015% тең). Биомассадан алынған газды отын ретінде пайдаланып, турбогенераторлардың көмегімен электр тогын алу жолы басқа белгілі әдістермен бәсекелесе алады. Биомасса қалдық ретінде көп мөлшерде қант пен шарап зауыттарында борық қамысын өңдегенде шығады. Борық қамысын қант, шарап алу дамып келе жатқан елдердің 80-де жолға қойылған. Осыған байланысты тек борық қамысын пайдалану арқылы бұл өсімдік өсетін елдерде энергияның 50%-дай мөлшерін алуды жолға қоюға болады.
Осы синтетикалық отын ХХІ ғасырдың негізгі энергия көздерінің біріне айналуына толық мүмкіндік бар. Ағаш биомассасынан алынған метанолды отын ретінде жаққанда шыққан көміртек оксидінің мөлшері бензинді жаққанда бөлінетін газ көлемінен 2 еседей төмен. Метанолға альтернативті этанолды қант өндірісінен шыққан биомассадан ферменрттер көмегімен алып, оны бензиннің орнынына қолдануға болады.
Анаэробты микроорганизмдер штаммаларының арнайы түрлерін жасап биогаз қолданудың экология мен экономика жағынан болсын.
Тиімді жолдарын табуға болады. Биогаздың энзимдер қолдану арқылы этанолдың бағасы бензинмен салыстырмалы келеді. Және қазіргі жағдайда қалдықтардан биогаз алу технологиясы өзін 53жылда ақтап, табиғи органикалық ресурстарды үнемдеуге ықпал жасайды.
Болашағы зор потенциалды энергия түріне мұхиттардың жылу, ағыс, толқындар мен тасу энергия түрлерін жатқызуға болады. Мұхит тасуларының техникалық энергия потенциалы болжам бойынша 780 млн.кВт шамасында. Канададан қуаттылығы 20млн.кВт, ал Ресейде Мурманск ауданында қуаттылығы 400млн.кВт, Алыс Шығыста қуаттылығы 87млн.кВт энергия беретін станциялар іске қосылған. АҚШ тағы тасу процесіне негізделген станциялар 350 млрд.кВтсағатына берсе, Францияда жылына алынатын энергия мөлшері 40млрд.кВт сағатына жетеді. Қазақстанның энергетикалық базасы ΧΧғасырдың 30шы жылдарында құрыла бастады. Алғашында кішігірім электростанциялар фабрика, зауыт, мұнай кәсіпорындары мен рудниктердің мұқтажын атқару үшін солардың маңында салынған.
Қатты отынды жаққанда күл, смола, күкірт пен көміртек оксидтері,шаң бөлінеді. Екібастұз көмірін қолданғанда шығатын күлдің мөлшері Қарағандының көмірінен шығатын күл көлемінен анағұрлым жоғары, оның себебі сапасының төмендігінде. Орта есеппен ЖЭО сағатына 5 тоннадай күкіртті ангидридпен және 16-17 т күлмен ауаны ластап отырады. Сұйық отынды (мұнай мен оның өнделген өімдерін) қолданғанда ауаға бөлінетін заттар күкірт пен көміртектің қосылыстары. Ал газды (отынды табиғи мен сұйылтылған газ) жаққанда қоршаған орта тек азот оксидімен ластанады. Отынның химиялық құрамында қаандай элементтердің қосылыстары болса, жаққанда солардың оксидтері мен басқа да қосылыстары қоршаған ортаға таралады. Отын жаққанда табиғи ортаның ластануын азайту үшін шаң-газ ұстайтын қондырғыларды (сүзгіштерді) қолданған орынды.Осындай қондырғылар зиянды заттардың 90-95% ауаға жібермеуге мүмкіндік туғызады. Оттықтан алынған күл мен шлактардың үйінділерін сақтау біраз жер көлемін қажет етумен қатар желмен ұшып литосфераның аумақты көлемін ластайды. Тек бір тәуліктің өзінде орта қуатты ЖЭС (1 мВт) 10 мың тонна шамасында көмір жағатыны белгілі, ал осы көлемнен шығатын қож пен күлдің мөлшері 1мың тоннаның үстінде. Осы тастандыны биіктігін 8 м етіп үйгеннің өзінде бұған қажетті жердің көлемі 1гектардан артық келеді. Литосфераның ластануы ЖЭС салатын жерді дайындағаннан басталады, себебі ауылшаруашылығына жарамды жерлердің біраз көлемі құрылысқа бөлінеді. Осы мәліметтің өзі ЖЭС -тың табиғатқа қандай қысым жасайтынын сипаттауға жеткілікті нәрсе.
2.2 Энергетикалық ресурстардың үнемдеудің тиімді жолдары
Энергияны үнемдеу (energy conservation) - энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалануға арналған көлімнің кешені және іс-әрекеттері. Мысалы отын және энергияларды үнемдеуде табысқа жету оларды рациоланлды түрде қолдану қымбат энергоресурстар мен тапшы энергия тасушыларды басқа тиімді және арзан энергия көзімен алмастыру (мұнайды көмірмен, дәстүрлі емес жаңартылатын энергия көзімен т.б. алмастыру). Бұл өлшемдер құқықты, ұйымдасқан, ғылыми, өндірісті, техникалық, экономикалық болуы мүмкін.
Энергиялық ресурстарды үнемдеу (energy saving) - өндірілмейтін отын, электр энергиясы, жылу, механикалық энергия шығындарын төмендету мақсатында қолданылатын өлшемдерін жүзеге асуын қорытындылау.
Энергия үнемдеу мәселесі - қазіргі ғылыми тәжірибелерге қойылған ең негізгі мәселелердің бірі. Ол жылутехнологиясына негізделген өнеркәсіпті өндіріс салаларына маңызды болып саналады. Бұл жерде отын, жылу энергияларының біраз қорын үнемдеу мәселесі ғана емес, сонымен қатар оларды тәжірибе жүзінде кеңінен қолдану мәселесі де қрастырылып отыр.
Бұл қорларды жүзеге асыру тек қана өнеркәсіптік өндірістің прогесс саласында жүреді.
Жылу технологиясының энергетика саласындағы басты міндеті - принципиальді жаңа қалдықсыз жылутехнологиялық жүйелерді қайта құру мен жүзеге асыруға арналған энергия үнемдейтін жылутехнологиялық құрылғыларды өңдеу, зерттеу және жасап шығару т.б.
Мұндай тапсырмаларды орындау үшін ең алдымен жылутехнологиялық эенергетика саласын зерттеу қажет және де ғылыми ізденістің тиімді әдісін өңдеуді тездету керек.
Осы зерттеулер мына бағытта болу керек:
oo (өнеркәсіптік өндірістің негізгі жылутехникалық энергия сыйымдылығының саласындағы) отын энергетикалық ресурстардың салыстырмалы шығынының төмен деңгейін құру;
oo Отын энергетикалық ресурстардың салыстырмалы шығын қорының азаюын табу;
oo Осы қорларды толықтай пайдаланатын техникалық құралдарды, әдістерді, негізгі бағыттарды өңдеу;
Энергия үнемдейтін жылутехнологиялың әдістемесі осындай әдіспен қалыптасады және олардың мынадай бағыттары бар:
oo энергия үнемдейтін технологияны жақсартуға арналған энергия үнемдейтін жылулық сызбалар;
oo энергия үнемдейтін құрылғылар;
Энергия үнемдейтін технологияның бірінші негізгі бағытын қарастырайық.
Жылутехнологиясы - заттардың жылулық жағдайын өзгерту негізінде берілген өнімдердің негізгі шикізаттар мен материалдарды жасап шығаратын әдістердің жиынтығы. Жылутехнологиясына сәйкес энергия үнемдеуші дегеніміз - шикізат материалын тауарлық өнімге түрлендіру процесіндегі жылуды тұтынудың барынша төмен деңгейі сейкес келетін технология немесе технологияның энергия үнемдеу коэффициентінің максимал мәні сейкес келетін технология.
Жылутехнологиясының энергия үнемдеуші коэффициентін төмендететін маңызды факторларға келесілер жатады:
oo жылудың технологиялық өнімдер арқылы қоршаған ортаға таралуы;
oo қондырғы жұмысының периодты режимінде жүзеге асатын, технология қатарының көпоперациялылығы, ол негізінде қоршаған ортадағы жартылайөнімнің мура және ұзын конткатілерінің көптеген мөлшерімен сәйкес келеді;
oo технологиялық процестердің көпсулы нұсқаларының қолданылуы (мысалы: цементті клинкердің өндірісінің ылғал әдісі);
oo шикізат материалдарының алдын-ала механикалық өңдеудің энергия сыйымдылық кезеңінің болуы;
oo тауар ретінде сатылмайтын технологиялық қалдықтардың бар болуы.
Энергия үнемдей технологиясының жоғары мүмкіндектері технологияның қалдықсыз принциптерін жүзеге асыру кезінде ашылады.
Қалдықсыз жылутехнологиясының келесідей бес принциптерін көрсетуге болады:
oo негізгі шикізаттың, жартылай дайындалған өнімнің, материалдардың барлық компененттерінің кешенді және тауарлық шығарылуын қамтамасыз ету, яғни технология ресурс үнемдейтін болу керек;
oo негізгі шикізатты, жартылай дайындалған өнімді, материалдарды комплексті өңдеу процесіндегі теориялық қажетті, жалпы энергия тұтынудың төменгі деңгейінің болуы, яғни технология энергия үнемдейтін болу керек;
oo технологияда суды қолданудың ең төменгі деңгейінің болуы, яғни технология азсулы болу керек;
oo қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, яғни технология экологиялық түрде дамыған болу крек;
oo адамға қажетті жағдайларды жасау, яғни технология қауіпсіз және жеңіл басқарылатын болу керек.
Осы принциптердің бағыты бойынша қалыптасқан негізгі жылутехнологиялар энергия үнемдеудің жоғарғы деңгейіне потенциальді түрде бағытталады.
Жылутехнологиясындағы энергия үнемдейтін іс-шаралар келесідей үш топқа бөлінеді. Утилизациялық (қолданылатын), оған жылу қалдықтары мен энергия потенциалдарын қолдану шаралары жатады. Энергетикалық модернизация - жұмыс істеп тұрған қондырғылар мен жүйелердегі жылу мен энергияның төмендеуі. Іс-шаралардың осы екі топтары дәстүрлі болып табылады және олардың энергия үнемдейтін эффекттен айырмашылығы болмайды. Осы шаралардың үшінші тобына - интенсивті энергия үнемдеу жатады. Интенсивті энергия үнемдеу интенсивті энергия үнемдеу резервінің потенциалы деп аталатын жылуэнергетикалық объектідегі біркезеңді, ірімасштабты энергия үнемдейтін эффектінің ұлғаюының принципальді жаңа міндетін атқарады. Ол технология мен техниканың принципальді негізінің өзгеру базасында және технологиялық өнімнің сапасын ұлғайту және оны толықтай қолдану базаларында ұлғаяды.
Максималды энергия үнемдейтін эффект - тек қана жабық жылутехнологиялық кешеннің энергетикалық аналыз негізінде және интенсивті энергия энергия үнемдеу іс-шаралардың негізінде ұлғаяды.
Мемлкеттің жылутехнологиялық кешенінде экономикалық ресурстардың шекті толық қорын қарқынды энергия үнемдеудің іс-шараларын келесі топқа біріктіруге болады:
oo технологиялық;
oo энергетикалық;
oo жылутехникалық;
oo техникалық.
Технологиялық шараларға, мысалы төмен энергия сыйымдылықты альтернативті шикізатты қолдану, азсулы жылутехнологиялық операцияларды қабылдау, үздіксіз технологиялық операциялар мен қалдықсыз технологияларды, жылудың шекті технологиялық регенерациясын және өнімнің жрғары сапасын қамтамасыз ету шаралары жатады. Ол отын-энергетикалық ресурстардың көпоперациялы технология резервіне арналған энергия үнемдейтін технологияны қалыптастырады. Бірақ оларды жүзеге асыру үшін күрделі энергетикалық, жылутехнологиялық және техникалық шешімдер қажет.
Энергетикалық шараларға - технологиялық обънектілердің энергия үнемдейтін жылулық схемалары мен энергияның энергиря үнемдейтін көздері жатады. Энергетикалық жетілген эталонға жылутехнологиялық объектілердің термодинамикалық идеальды модельдердін жатқызуға болады. Энергетикалық іс-шаралар құрамына дәстүрлі энергия көзінен басқа (дәстүрлі емес энергия көздерін қолдану) энергиялар да кіреді.
Жылутехникалық шаралар тобы жаңа жоғарыкоэффициенттілерді іздеу және жалпылай алғандағы жылутехнологиялық процесс ұйымының жаңа жылутехникалық әдістерін жүзеге асырады.
Техникалық шаралар тобы жаңа ұрпақтың энергия үнемдейтін технологиялық құрылғыларын қолдануды қарастырады.
Осы қарастырылған іс-шаралар энергия үнемдеудің ірімасштабтыпринципиальді мүмкін болатын резервін жүзеге асырады және оның әдісінің тәжірибелік жетістігінің кең спектріне демонстрация жасайды.
Энергия үнемдейтін тиімді жүйені құруға арналған екінші іргелі негізгі - энергия үнемдейтін жылулық сызбаларды дайындаудан тұрады. Бұл бағытта тапсырманы жақсы орындау үшін нақты жылутехникалық процестердің жоғарғы энергоүнемділігіне жетудің принципиальді жолдарын толықтай көрсететін жылулық сызбалардың көптеген нұсқаларын қарастырған жөн.
Бұндай шешімдердің мүмкіншілігі - термодинамикалық идеалды технологиялық қондырғылардың принциптерін және олардың жылулық сызбаларының анализін, технологиялық процестер мен технологиялық қондырғыларының қалдықсыздығын жүзеге асыру мүмкіншілігін іздестіруін пайдалану негізінде ашылады.
Энергия үнемдейтін технологиялық жүйелерді іздеу мақсатындағы соңғы нәтиже - осы жүйе құрылғыларының энергия үнемдейтін сипаттамаларымен анықталады. Осыған байланысты, энергия үнемдейтін құрылғыларды құру - іздеу бағытындағы және энергия үнемдейтін жылутехнологиялық жүйелерді жүзеге асыратын үшінші іргелі бағыт болып табылады. Осы бағыттың тапсырмаларын шешудің негізгі алғышарттарына мыналар жатады:
oo тиімді жылутехникалық принциптердің (әдістердің) өңделуі, зерттелуі және жүзеге асуы, технологиялық процесстердің жүзеге асуы және олардың бөлек салалары;
oo Жылутехнологиялық емес өндіріс жүйелерінде жылу мен энергияны қолдану ұйымының тиімді әдістерін жобалау, зерттеу және оларды жүзеге асыру;
oo Технологиялық реактордың, жылутехникалық сызбалардың және олардың компоновкаларының құрамалы сызбаларын жобалау.
Осы қарастырылған әдістеме жоғары энергетикалық сипаттамасы бар жылутехникалық жүйе құруға арналған, потенциалды және тәжірибе жүзінде энергия үнемдеудің шекті жоғары деңгейіне бағытталған тұрақты шешімдерге әкеледі, сондытан ол шекті энергия үнемдеудің әдісі деп аталады.
Шекті энергия үнемдеу әдісі - ол тауар өнімдеріне қажетті негізгі шикізат пен материалдарды комплексті технологиялық экологиялық және экономикалық тиімді өңдеуге қажетті бірінші отын-энергетикалық ресурстарды шамалы шығындауды жүзеге асырудың принциптерін, әдістерін, бағыттарын іздеу әдістемесі.
Сондықтан, шекті энергия үнемдеу базасындағы энергия үнемдейтін жылутехнологиялық қондырғылар мен жүйелерді құру тапсырмаларын орындау - металл үнемдейтін және экологиялық мінсіз қондырғылар мен жүйелерді бір мезгілде орындауға негізделген.
Энергетикалық анализ дискреттілігімен ерекшеленетін энергия үнемдеу тапсырмасын орындаудың дәстүрлі әдістемелік негізгі жеке технологиялық қондырғылардың кейбір жақтарында (салаларында ) отын-энергетикалық ресурстардың толық қорын үнемдеуді және оны жүзеге асырудың негізгі бағыттарын анықтау кезінде мүлдем шарасыз болып қалады.
Электр энергияны тұтынатын аспаптар саны тұрақты өсуде.
Осындай жағдайларда көп қабатты үйде (жалпы үй шығындары), пәтерлерде электр энергияны үнемдеуге болады? Ол не үшін қажет? Ең алдымен, өзінде және айналандағыларды қарапайым және де пайдалы дағдыларды қалыптастыру қажет. Электр энергияны үнемдеудің қарапайым түрлерін білу коммуналдық төлемдерді барынша төмендетуге мүмкіндік береді.
Келесі қадам - қазіргі заманғы электр үнемдеу электр-техникалық құрылғылар үйжайын жабдықтау (мысалы, ықшам люминесцентті шамдар, жарық реттегіштер, суретреле қозғалысын есептегіштер, бағдарланатын таймерлер, ымырты ажыратқыштар басқалары). Бұл белгілі бір шығындарды талап етеді, бірақ тәжірибе көрсеткендей электр энергияны және бюджетті ғана емес, сонымен қатар жайлы өмір сүруді қамтамасыз етіледі.
Дәстүрлі қыздыру шамдары 95% дейін электр энергияны қыздыруға жұмсайды және жарыққа тек 5 % ғана.
Ықшам люминесцентті шамдар (ЫЛШ) өзгеше жасалған, жарық ашықтығын өзгертпей үнемдейді (олардың жұмысы кезінде қарапайым қыздыру шамдарымен жұмыстан қарағанда олар элетр энергия 4-5 есеге аз жұмсалады). Тағы бір жақсы жері: қарапайым қыздыру шамдары қызметінің орташа қызмет мерзімі - 1000 сағат, ЫЛШ-да ол 15000 сағатты құрайды! Жоғары құнына қарамастан, жалпы ЫЛШ қарапайым қыздыру шамынан үнемді. Сондай-ақ, егер электр энергия төлемінің тарифтері уақыт өте келе өссе (олай болады), сондықтан да ЫЛШ табысы анағұрлым маңызды болады.
Жақын арада энергия үнемдеу жарғы нарығында көшбасшылық орынға жарықдиодтық шамдар алатын болады, олар ЫЛШ-мен салыстырғанда даусыз басымдықтар қатарына ие. Олардағы электр энергияны тұтыну ЫШЛ-дан 40-50% деңгейінде. Жарықдиодты қызмет мерзімі - 5 мың адам және жоғары, ол қосу-ажырату циклдер санына байланысты емес. Олар механикалық әсер мен дірілге аса төзімді және тұрақты (шам қаңқасы сынбайтын пластика мен алюминийден дайындалды), кернеудің түсуінен қорықпайды, -25% төмен температурада тез қосылады. Шамдар құрамы сынап және басқа зиянды заттардан тұрмайды, ультра күлгін және инфрақызыл сәулеленуді реттейді, оларда кез келген жарылу болмайды. Жарықдиодтық шамдардың басты жетіспеушілігі олардың өндірісі әзірше аса қымбат.
Электр энергияны үнемдеудің анағұрлым тиімді тәсілдері - пайдаланбайтын электр аспаптарды сөндіру. Үй кіреберістерінде жарық түні бойы жанып тұрады. Әрине, түнде аса жарық үйжайға кіруге жақсы, бірақ таңғы сағат екі-үште ол ешкімге керек емесе. Ал жарық жанып тұарды! Бұл ретте уақытты кешіктіре отырып, ажыратқыш көмектесе алады.
Тағы бір нұсқасы - ифрақызыл детектор (немесе қозғалыс есептегіші). Ол тікелей адамға әсер етеді, егер осы детекторға біреу тақалса, жарық жанады.
Осы құрылғыға уақытты кешіктіретін ажыратқыш орнатылған, ол адам детектордан көз таса болағн сәттен кейін бегілі бір уақытта жарықты сөндіреді. Жиі қозғалыс есептегіші жалпы пайдалану орындарында орнатылады. Бірақ оны орындауды үйде де, мысалы дәлізде және сантехникалық торапта орнатуға болады.
Бұдан басқа, жарық деңгейі есептегіші бар қозғалыс есептегіші бар (ол ымырт ажыратқыш). Оны жарықтың белгілі бір мәніне жөндейді, бұл ретте ол үйжайда жарық жеткілкті болса, жарықты жағуға мүмкіндік береді. Немесе, керісінше, қараңғылық түсетінін сезеді және қараңғы түскен кезде сыртқы жарықты жағады.
Жарық реттегіш: шам жарығының ашықтығын рететйтін құрылғы. Мысалы, егер сіз теледидар көріп отырсаңыз, сізге бөлмедегі ашық жарықтың қажеті жоқ. Ендеше сіз жарық реттегіштің тұтқасын бұрап, жарықты өшіресіз. Үй жағдайында бұл үшін қарапайым жарық реттегіш жеткілікті.
Жалпы үй жарығына уақыт релесін қою жақсы тәжірибеге енді. Бұл ПИК персоналы бағдарлайтын аспап тәуліктің белгілі бюір уақытында жарықты автоматты түрде қосады және ажыратады. Бұл құрылғы салыстырмалы түрде қымбат емес, ал тиімділігі - сезілімді.
Электр аспаптарының күту режимінен ажырату пәтердегі энергияны үнемдеу үшін маңызы зор. Қазіргі заманғы теледидарла мен басқа да аспаптарда күту режимі бар.
Электр аспаптарын күту режимінде қалдырмаңыздар, олар жұмыс істеп болғаннан кейін желіден ажыратыңыздар. Бір қарағанда тұрмыстық техника мен электрониканың күту режиімінде энергияны тұтыну аз болып көрінеді, бірақ бұлай емес. Мамандар барынша кеңінен қолданылатын диогналы 54 см теледидары айына шамамен 9 кВтч, музыкалық орталықтар орташа есеппен 8 кВтч, DVD-плеерлер - шамамен 4 кВтч энергия пайдаланады. Бұл тізімге комьпютер техникасын, ауа баптағыштарын, ұялы телефонның қосулы қалған қоректендіру құрылғысы мен басқа да аспаптарды қоссақ, күту режиміндегі аспаптардың жылдық жиынтық энергия тұтынуы 350-400 кВтч жетуі мүмкін.
Тұрмыстық және кеңсе техникасын сатып алу кезінде өзгелерінен басқа аспаптың энергия тиімділігінің сыныбына да назар аудару керек. А сыныбының аспаптары электр энергиясын ең аз қолданса, одан кейінгілер В, С және Д сыныбындағылар. Эрегия тұтынудың жоғары сипаты бар Е-G сыныптарындағы тұрмыстық техникасы бүгінде шығарылмайды десе де болады. Мысалы, А сыныбындағы тоңазытқыштар орташа есеппен тәулігіне 0,9 кВтч, ал С шамамен 1,45 кВтч энергияны қажет етеді. Осылайша, А сыныбындағы тоңазытқышты пайдалану кезінде электр энергиясын үнемдеут шамамен жылына 200 кВтч құрайды.
Пәтерлерде тұрмыстық электр техниканы дұрыс пайдалану да үнемдеу кепілі болады. Мысалы, шаң сорғыштың қабы үштен бірі толса энергия жұмсалуы автоматты түрде 40%-ға ұлғаяды. Өз кезегінде автоматты күр жуу машинасын толық жүктемеу энергияның 10-12%-ы бос кетеді. Плитаның, орталық жылыту радиаторының немесе жылытқыштың жанында тұрған тоңазытқыш туралы да осыны айтуға болады.
Ас үй аспаптарының барынша энергияны қажетсінетіні электр плитасы, электр пеші, кір жуу машинасы, тоңазытқыш, мұздату камерасы, қысқа толқынды пеш, су жылытқыш және электрлі шәйнек болып табылады.
Үнемдеу үшін бірқатар қарапайым қағидаларды орындау қажет: тоңазытқышты жылу көзіне (батарея, плита, ыдыс жуу немесе кір жуу машинадары) қатар қоймаңыз, тоңазытқыштың жүйелі түрде мұзын ерітіп отырыңыз, сынтқы желдету торы мен жылу алмастырғыштың шаы мен кірін тазартыңыз, қажет болған кезде есіктің оқшаулағышын жаңартыңыз, тозытқышқа ыстық ас немесе сусындар қоймаңыз.
Кір жуу кезінде кір машинасына әрқашан кірді толық жүктеу керек, тек кір өте лас болғанда ғана өте жоғары температураны (онша лас емес кір 40 градуста жуылады) қоймаңыз, үнемдеу бағдарламасын пайдаланыңыз: 90 градустың орнына 60 градус, алдын ала жуу міндетті емес.
Киімді үтіктеу кезінде алдын ала үтікті сөндіріп, кір қалдығын ол суығанша қалдық қызумен үтіктеңіз, жылуды қайтаратын үтіктеу тақтасын пайдаланыңыз.
Қазақстанда энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру шаруашылықтың барлық салаларында қазіргі уақытта энергетикалық, экологиялық және экономикалық проблемалар кешенін шешетін басым міндеттр болып табылады. Осы міндетті шешпей елдің дамуын ұстау мүмкін емес.
Мемлекет басшысы энергия үнемдеу саласында жалпы ішкі өнімді үнемдеуді 2015 жылға қарай 10%-ға, 2020 жылға қарай 25%-ға төмендету бойынша міндетті алға қойды.
Энергия үнемдеу саясатын жүргізу үшін негіз қолданыстағы нормативтік база болып табылады. ҚР Президенті 2012 жылғы 13 қаңтарда Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы және Кейбір заңнамалық актілерге энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР заңдарына қол қойды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 30 қарашадағы №1404 қаулымен ҚР энергия тиімділігін арттырудың 2012-2015 жылдарға арналған кешенді жоспары бекітілді. Бұл өз кезегінде Заңдар, НҚА және нормативтер арқылы ынталандыру шаралар кешені.
Өнеркәсіп барлық электр энергияның 70% жоғары тұтынатындығын атап өту қажет. Кешенді жоспар шеңберінде олардың 5050 (50% қаржыландыру - бұл кәсіпорынның меншікті қаражаты, қалған 50% - бұл мемлекеттік бюджет) энергия аудиті жүргізілді. Энергия аудиті қорытындылары бойынша электр энергетиканы қоса алғанда, өнеркәсіптің энергияны қажетсінуін төмендету үшін жүйелік шаралар өңделді.
Энергия ресурстардың көп өндірілмеген шығындарды біз тұрғын үй және бюджеттік секторда көреміз, осыған байланысты өткен жылдан бастап осы сектордағы бюджеттік қаражатқа Қазақстандық ТКШ жаңғырту және дамытуорталығы АҚ энергия аудитін жүргізді.
1996 жылдың мамыр айында Қазақстан Республикасының Үкіметі энергетика мен көмір өнеркәсібі және экономика Министрлігінің еліміздегі энергия үнемдеу бағдарламасын және оның алдын ала өткізілетін іс-шараларын ұйымдастыру жоспарын қолдады. Мемлекет саясатымен жүргізілген энергия үнемдеу іс-шарасының негізгі мақсаты - өнім бірлігіндегі энерготасығыштардың барлық түрінің салыстырмалы шығынын және оған көрсетілетін жұмыс күшін азайту.
Кесте - 1. 2016 жылы аналогты түрде өндірілген өнімге арналған АҚШ пен Қазақстандағы энергоресурстың салыстырмалы шығыны.
Өндіріс орны
1 т. өнімге арналған энергоресурс шығыны, т.у.т.
Мың доллар өнімге арналған энергия шығыны, т.у.т.мың дол.
АҚШ
Қазақстан
АҚШ
Қазақстан
Мыс рудасын шығару
0,87
1,62
3883,8
11875,5
Қорғасын мен мырыш рудаларын шығару
0,13
0,64
491,7
2754,0
Мысты балқыту
0,49
0,99
491,7
2754,0
Мысты электролиздеу
0,036
0,073
300,0
600,0
Мырышты электролиздеу
0,97
3050,0
3115,0
Көмірді ашық әдіспен алу
0,007
0,0014
11,2
12,1
Көмірді жер астынан қазып алу
0,004
0,004
22,4
34,3
Сары фосфор өндіру
6,189
8,912
12843,0
17350,0
Қара металдың прокаты
123,0
190,0
Болат
125,0
650,0
Шойын
240,0
670,0
Кесте-2. 2016 жылы соңғы энергия түрі бойынша ВВП энергия сыйымдылығы
Энергия түрлері
Абсолютті, ГДЖмың доллар
Әлем
Европа
Қазақстан
Электрлік
1,42
1,47
3,6
Жылулық
4,51
3,29
12,57
Механикалық
0,51
0,48
1,08
Химиялық
0,33
0,44
0,703
Барлығы
6,77
5,68
17,95
Қоршаған ортадағы зиянды қалдықтарды ешқандай шығынсыз жоятын құрылғылардың жабдықталуына арналған, энергия өндіретін және энергия тұтынатын технологиялардың кері әсері жойылады деп болжанып отыр. Энергия өндірісін жаңартуға және кеңейтуге қажетті инвестициялық ресурстардың біраз бөлігі шығарылуда. Осы энергоресурстарды шығару есебінде энергия шығаратын және энергия өңдейтін салалардың экспортты потенциалдары өседі.
Басқа да эффектілер бұл жерде артық болмайды. Сонымен қатар өндіріс шығындары мен тұрғындардың энергия тасымалдағыштарға берілетін шығындары белгілі бір деңгеймен шектеледі. Энергия тасығыштардың бағасының көтерілуінен финанс жағдай мен инфляция эффектісін төмендететін болсақ, соның әсерінен ұлттық қордағы жаңармайтын отын ресурстарын пайдалану мерзімі ұзарады және де үнемдеу құрылғысын өндіру арқасында өнеркәсіптің технологиялық деңгейі артады. Көздеген мақсаттарға жетуге арналған іс-шараларды жүзеге асыру; ұйымдық басқару схемасын әр түрлі деңгейде ұсыну; энергия үнемдеу мен финанс қаражатының экономикалық стимулдарын; ғылыми-техникалық, технологиялық іс-шараларын жүзеге асыруға көптеген қолдаулар болып жатыр.
Энергия үнемдеу саласындағы саясат - энергия үнемдеусаласындағы құқықты, ұйымдарды және финастық-қаражатты реттеу қызметі. Сонымен қатар, басқа да түсініктер бар: отын-энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану - осы уақыттағы техника мен технологияның даму деңгейі бойынша жоғарынәтижелі, техника жағынан мүмкіндігі мол, отын-энергетикалық ресурстарын үнемді пайдаланатын және технологияның қоршаған ортаға әсерін бір уақытта азайтатын іс-шара. Отын-энергетикалық ресурстарын үнемді пайдаланудың көрсеткіштері - кез келген өнімге, жұмысқа немесе қызметтерге арналған отын мен энергияның салыстырмалы шығынын белгілі мөлшерге регламенттау (белгілі тәртіпке келтіру). Энергия үнемдеу объектілері - отын-энергетикалық ресурстар мен жылу және электр энергияларының барлық түрлерін шығаратын, өңдейтін, бір жерден екінші жерге таситын, сақтайтын және қолданылатын процестер.
Энергияны үнемдеу саласындағы Қазақстан Республикасының заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес қабылданады. Ол негізгі заңнан, сонымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да нормативті құқықтық актілерінен тұрады.
Осы заңның 3-ші бөлімінде энергия үнемдеу саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері айтылған.
Оларға мыналар жатады:
отын-энергетикалық ресурстарын, оларды шығару көлемінің өсімі бойынша тиімді пайдалануды арттыру және электр энергияларын өндіруді арттыру приоритеті;
адамның денсаулығын сақтау және әлеуметтік тұрмыстық жағдайлармен қамтамасыз ету, отын-энергетикалық ресурстармен энергияны шығару, өндіру, өңдеу, бір жерден екінші жерге тасу және қолдану кездерінде қоршаған ортаны қорғау приориттері;
энергия үнемдеу саласындағы емлкеттік реттеулерді жүзеге асыру;
энергияны үнемдеуге деген қолдаулар қажеттілігі, жаңартылатын энергия көзін қолдану шаралары;
өндірілген және шығарылған отын-энергетикалық ресурстарын дұрыс есептеу міндеттері;
отынэнергетикалық ресурстарды өндірушілер мен тұтынушылардың қызығушылығын байланыстыру;
энергия үнемдеудегі жүйелік келісім;
энергия үнемдеу саласындағы ақпараттарды, білімдерді және ғылыми-зерттеу қызметтерін жүзеге асыру.
Осы заңның 4-ші бөлімінде энергияны үнемдеудің негізгі бағыттары көрсетілген. Оларға мыналар жатады:
ұлттық экономиканың интенсивті дамуына арналған энергияны өндіру мен тұтынуды тұрақтандыру;
энергияны өндіру мен тұтыну режимдерінің қолайлылығы;
жұмыс істеп тұрған және реттелген объекттің, технологияның және құралдардың энергия үнемдеу өнімдеріне тәжірибе жүргізу;
жаңартылатын энергия көздерін дамыту;
екінші энергетикалық ресурстар мен қалдықтарды пайдалану;
тиімді энергия шығаруға байланысты озық технологиялардың, техникалардың, өнімдердің жоспарларын жүзеге асыру;
ғылыми зерттеулер мен энергияны үнемдеу облысындағы жаңа басқару құралдарын енгізу;
отын-энергетикалық ресурстарды шығару, өңдеу, бір жерден екінші жерге тасу, сақтау және тұтыну кездерінде шығынды азайту;
энергоресурстардың үнемделуін қамтамасыз ететін, жаңа құрылыс нормалары мен тәртібін енгізу.
Заңның 2-ші тарауында энергия үнемдеуді мемлкеттік реттеу туралы айтылған. Энергия үнемдеу жүесінің ұйымдары және энергоресурсты есептеу тәртібі мен бақылау тәртібі қарастырылады.
Заңның 12-ші бөлімі энергия үнемдеуді зерттеуге арналған.
Энергия үнемдеуді зерттеу энергетикалық ресурстарды тиімді қолдану бағалары мен тұрғындардың отын-энергетикалық ресурстарды қамтамасыз етуге кеткен шығындарын төмендету мақсатында жүргізіледі.
Энергияны үнемдеу зерттеулеріне жататындар:
өндіріс күштерін дамыту және тарату схемаларының жоспарлары, халықшаруашылық саласын дамыту жоспарлары, энергия үнемдеудің аудандық схемамасы, энергия үнемдеуге байланысты техникалық документтер;
техникалық-экономикалық дәлелдемелер, жаңа құрылыстар және негізгі объектілер мен жылына 500 тонна және одан көп отын-энергетикалық ресуртарды тұтынатын өндіріс орындарын үлкейту (қайта құру, техникалық қайта жабдықтау, модернизация) проектілері.
Энергияны үнемдеу зерттеулері Қазақстан Республикасы Үкіметінің рұқсатымен жүзеге асады.
Заңның келесі тарауларында экономикалық механизмдер қарастырылады және энергия үнемдеуді реттеу жағдайлары анықталған. Жаңартылатын энергетикалық ресурстарды қолдану сұрақтары және де энергия үнемдеу саласындағы ғылыми зерттеулермен, ақпараттармен қамтамасыз ету жағдайлары және энергия үнемдеу саласындағы халықаралық қатынастар туралы айтылған.
Энергияны үнемдеуге байланысты нормативті құқықты база әрдайым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
0.1 Энергетикалық ресурстардың маңызы
0.2 Энергетикалық ресурстардың үнемдеудің тиімді жолдары
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
0.1 Бастапқы энергетикалық ресурстардың қоры
0.2 Екінші энергетикалық ресурстар туралы жалпы сипаттама
0.3 Екінші энергетикалық ресурстарды оңтайлы пайдаланудың негізгі бағыттары
3 ЕКІНШІ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР АЛЬТЕРНАТИВТІК ЭНЕРГИЯ КӨЗІ
3.1 Биогаз - жаңартылған энергия ағымы
3.2 Қазақстандағы биогаздың жағдайы
3.3 Биогаз алу технологиясымен танысу
3.4 Биогаз алу барысындағы қауіпті және зиянды фаткорларды анықтау
3.5 Биогаз алудың қоршаған ортаға әсерін экологиялық және экономикалық тиімділігін салыстырмалы түрде сараптау нәтижелері
4.ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША
КІРІСПЕ
Энергия тасушы ретiндегi көмiрсутегi шикiзатының табиғи қорларының сарқылу мәселесi кеше пайда болған емес және энергияның жаңа көздерiн iздеу кеше басталған жоқ. Фотоэлектрлiк батареялар, күн жылытушылар, жел және биотермалдық сулар энергиясы негiзiндегi шағын электр станциялары, биомассаны жаңаратын энергия көзi ретiнде пайдалану жөнiндегi әзiрлемелер, көптеген жобалар - бұл өткен жүзжылдықтың 70-шi жылдардың жобалары.
Бүгiнде жаңаратын ресурсты, атап айтқанда биомассаны тарту идеясы бар. Егер өсiмдiктер фотосинтез көмегiмен жыл сайын көмiрсудың 30 миллиард тоннаға жуығын бекiтетiнiн ескерсек, ал мұнайды бiз он есе аз жоямыз, мұнда ойланудың себебi бар [1].
Жұмыстың өзектілігі биогаз алу барысында өндіру технологиясының қауіпсіздігін талдау болып табылады. Биологиялық ресурстар есебiнен энергетикалық базаны кеңейту нақты жағдайларды мұқият бағалау мен жүйелiк жақындау кезiнде ғана мүмкiн. Биомассаны пайдаланудың ең тиiмдi тәсiлi - кейiннен газдық турбиналарда қосылуымен оны газдандыру болады. Принстон университетiнде жүргiзiлген алдын ала есептеулер, биомассаны газдандыру өнiмдерiнде жұмыс iстейтiн турбогенераторлардың дәстүрлi жылу, ядролық және гидравликалық энергия қондырғыларымен бәсекелесе алатынын көрсеттi. Ондай турбогенераторларды қолданудың ең перспективтi салалары жақын болашақта биомассаның үлкен көлемдерi жинақталған экономиканың салалары (атап айтқанда, қант қамысын өңдейтiн қант және винотемекi зауыттар) болуы мүмкiн. Осылайша, Бразилияда шарап-темекi кәсiпорындарымен биомассаны пайдалану кезде электр энергиясы артылады, оны iске асыру спирттi мұнайдан арзан қылады. Қазiр осы дақылды өсiретiн 80 дамушы елдерде барлық көздермен өндiрiлетiн энергияның 50% тек қант қамысынан өндiрiлуi мүмкiн.
Сонымен бiрге, жеткiлiктi пайдалы болған бактериялық ашыту көмегiмен биологиялық отынды тiкелей өндiру тәсiлi бар. Бұл алу тәсiлi бойынша биогаз деп аталатын ауыл шаруашылығының қалдықтарын метанға айналдыру процесi. Биогаздық қондырғылар - метантанкiлер - анаэробтық метан жасайтын бактериялар (ғаламдық көлемде осы бактериялар Жер бетiндегi биологиялық метанның бiрегей көзi болып табылады) қауымдастықтарын пайдалану негiзiнде әзiрленген.
Ауыл шаруашылығы өндiрiсiнде егiн шаруашылығында органикалық тыңайтқыштардың үнемi жетiспеушiлiгi, мал шаруашылығындағы фермаларда мол қалдықтардың болуы биогазды өндiру үшiн шикiзаттың мәселесiн, ал өңделген шикiзат тыңайтқыштардың жетiспеушiлiгiн, қалдықтар мәселелерiн шешiп электр энергиясымен қамтамасыз ете алады. Биогазға өңделген көң тыңайтқыш ретiнде өте қолайлы, өйткенi одан тамақ iшкен кезде жануарлар iшiне түскен дәндер өспейдi, ал көңде даланы ластайтын арамшөптер өседi [2].
Биогазды алу технологиясының негiзiнде анаэробтық биотехнология жатыр, яғни оттегiнiң толық болмаған жағдайында (метантанкiлерде) өсiмдiк тектес органикалық массаны ферменттеу. Бүкiл дүние жүзiнде дәстүрлi емес энергия ресурстарының көзi ретiнде биогаз жоғары қызығушылық туғызып отыр. Батыс Еуропаның барлық елдерiнде биогазды алу және пайдалану жөнiндегi ұлттық бағдарламалар жасалған.
Осы заманғы техникалық биоэнергетикада органикалық қалдықтарды отын мен энергияның техникалық ыңғайлы түрлерiне айналдырудың екi негiзгi бағыты бар: термохимиялық конверсия (тiкелей өртеу, пиролиз, газдандыру, сұйықтау, синтез); биоконверсия (спирттер, сутегiнi, биогазды, органикалық қышқылдарды, өсiмдiк майларын және т.б.) алу.
Дәстүрсіз, қарапайым энергия қорларын пайдалану және терең мазмұнды түрде зерттеу қазіргі кезде актуалды мәселе болып отыр. Күнделікті қолданатын энергиядан басқа дәстүрсіз энергия көздеріне күн сәулесі мен жел энергиясы, табиғи термольді қоры, және елді мекендерден, мал қоралардан шығатын органикалық қалдықтарды өңдеу арқылы энергия алу болып табылады. Ескере кететін бір жағдай ауыл шаруашылығындағы фермалар мен мал шаруашылықтарынан шығатын сұйық қисадраны дер кезінде өңдеген кезде энергетикалық, агрохимиялық, экологиялық және социалды жағдайларды жақсартуға болады. Орындалып отырған жоба тақырыбының жаңалығы және практикалық маңыздылығы:
Біріншіден - сұйық қисадраны арнайы қондырғыға анаэробты, ауасыз кеңістікте ашытқанда биогаз бөлінеді, ол тегін энергия көзі.
Екіншіден - өңдеуден шыққан қиларды жоғары сапалы органикалық тыңайтқыш ретінде бірден егіс даласында пайдалануға болады. Ондағы органикалық элементтер сақталады да, арам шөп дәндері өңдеу көзінде түгел өледі.
Үшіншіден - мал қораларынан шыққан қи-садраны құбырлар арқылы биогаз қондырғысына жеткізіп, өңделген соң егіс даласына бірден шығарады. Бұрынғыдай олар 1-2 жыл фермалардың қи сақтау орындарында жинақталмайды. Сондықтан қоршаған орта былғанбайды, қидың жарамсыз иісінен, бактериялардың мал және адамдар түрлі ауруға шалдықпайды. Фермалардың экологиялық жағдай жақсарып, жұмысшылардың социалды тұрмысы өзгереді. Соңғы кездегі мал қиының қоршаған ортаға, әсеріне салық салуын ескерсек, биогаз қондырғысының қажеттілігі өте зор.
Биохимиялық процесстен бөлінген биогаз иіссіз көгілдір түсті. Оның жану жылуы 18-24 Джм3 тең. Мысалыға көлемі 28 м3 ыдыстағы биогаздың жану энергиясы 16,8 м3 табиғи газға, 20,8 л мұнайға немесе 18,4 л дизельдегі жанар майдың жану энергиясына тең. Биогазды отын ретінде тікелей пештерге жағуға болады, бірақ құрамында көмір қышқыл газы болғандықтан газ плиткаларына арнайы өзгерістер жасау қажет.
Биогазды пайдалану арқылы электр энергиясын алуға да болады, ол үшін газды қолғалтқышта жағып, генератордан электр тоғын алады. Жылу энергиясының механикалық энергияға айналу коэффициенты 38%, немесе 1000 м3 метанды жағу арқылы 2000 кВт электр энергиясын алуға болады. Биогазды маторға жанар майы ретінде пайдалануға болады, оның калориясы 6000 ккалм3, октанды саны 110, тұтану температурасы 6450С.
Ашыған метанға қи-садра, көң-тезек, шөп, картошканың қызылшаның сабақты жапырақтары және басқа да органикалық қалдықтар массаның тиімді ашуы үшін қолайлы және ылғалдығы 89-95% шамасында болуы тиіс.
Ғылыми зерттеулер және өзіміздің іздесітерге қарағанда, бір тонна құрғақ затты анаэробты процессте өңдеу арқылы шошқаның қи-садрасынан 500 м3 биогаз немесе 360 кг шарты отын, ірі-қараның қи-садрасынан 450 м3 биогаз немесе 321 кг шартты отын, құс саңғырығынан 650 м3 биогаз немесе 428 кг шарты отын алуға болады.
Сондықтан да, дипломдық жобаның мақсаты ауылшаруашылығындағы органикалық және басқа қалдықтарды өңдеу арқылы метан газын және таза органикалық тыңайтқыш алу болып табылады.
Жұмыстың мақсаты биогаз алу барысындағы өндіру технологиясының қауіпсіздігін талдау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді орындаймыз:
Биогазды алу технологиясымен танысу;
Биогаз алу барысындағы қауіпті және иянды факторларды анықтау;
Биогаз өндіру кезіндегі техника қауіпсіздігін тексеру.
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
2.1 Энергетикалық ресурстардың маңызы
Энергетикалық ресурстарға барлық механикалық, химиялық және физикалық энергия көздерін жатқызуға болады. Энергетикалық ресурстар олардың табиғатына,алу жолдарына және басқа да нышандарына (белгісіне) байанысты топтастырылады.
Энергетикалық ресурстартардың топтастырылуы
Бастапқы (бірінші) қоры
Екінші қоры
Сарқылатын(көмір, мұнай, тақтатас, табиғи газ, жанғыш заттар) Сарқылмайтын немесе қайтадан орнына келетін (ағаш, гидроэнергия, жел және күн энергиялары, геотермальдық энергия, жертезек, термоядерлық энергия)
Көмірді іріктіргенде және байытқанда шыққан қосымша-өнімдер; гудрон, мазут және мұнай өндегенде шыққан қалдық өнімдер, ағаш дайындағанда шыққан жаңқалар, тамырлар, бұталар. Жаңғыш газдар(домна, кокс); тастанды газдардың жылуы, салқындату жүйесінен шыққан ыстық су, күш беретін өнеркәсіп құрылысының тастанды буы
Қатты органикалық отын және уран ресурстарының көп мөлшері өнеркәсібі дамыған елдердің жерінде болса, мұнай ресурстары мен гидраэнергия негізінде дамып келе жатқан Азия, Африка және Латын Америка елдерінде.
Жер қойнауындағы отын қоры болып көмір, мұнай, газ және уран рудалары саналады. Көмірдің дүниежүзілік қоры 9-11 трлн. Тонна (шартты оның түрінде ), оның ішінде 50% (6 трлн. т) ТМД елдерінің жерінде шоғырланған. Жылына орта есеппен пайдалануға жерден алынатын мөлшер 4,2млрд. Тонна.
Сарқылатын отын энергетикалық ресурстардың зерттеуден өткен дүниежүзілік қоры төменгі кестеден келтіріген.
Кейбір елдердегі барланған кен орындарындағы көмірдің мөлшері, млрд. Тонна: АҚШ- 430, Германияда-100, Австралияда-50, Англияда-29, Канада-50, ТМД елдері- 290, оның ішінде Қазақстанда- 51, (40% кокс алатын өте сапалы көмір). Орта есеппен жылына Қазақстанда 80 млн. Тоннаның үстінде көмір алынады, оның ішінде 40 % ашық әдіспен.
Дүниежүзілік мұнай қоры 840 млрд. Тонна шартты отын көлемінде бағаланады, оның 10%- анықталған, ал 90% болжамдық қорлар. Дүниежүзілік рынокты негізгі мұнаймен қамтамасыз ететін Таяу және Орта Шығыс елдері. Мұнайдың 66% осы елдерде, 4%- Солтүстік Америкада, 8-10% Ресейде, қалған мөлшері басқа елдерде. Жапонияда, Францияда тағы да, басқа көптеген дамыған елдерде мұнай кен орындары жоқ.
Дүниежүзілік табиғи газдың қоры 300-500 трлн.м3. Табиғи газдардың үлкен қорлары Иракта, Сауд Аравиясында, Алжирде, Ливияда, Нигерияда, Венессуелада, Мексикада, АҚШта, Кана, Рда, Австралияда, Ұлыбританияда, Норвегияда, Голландияда, Ресейде(30%), Қазақстанда(5 трлн.м3). Жыл сайын Ресей 800-850 млрд.м3 табиғи газ өндірсе, қазақстанда 5-7млрд.м3 шамасында өндіріледі.
Жоғарыда көрсетілген отын түрлеріқойнауынан алған кезде жер беті келбетінің өзгеруі, топыпақтың құнарлы қабатының бұзылуы, атмосфера мен сулардың ластануы орын алады. Сондықтан табиғи ортаны сақтау мақсатында ғылымдардың болжамы бойынша 2020 жылға дейін жер қойнауында алынатын отындардың 2,5 млрд. Тоннадай зияндығы аздау отын түрлеріне айырбасталып, яғни сарқылмайтын энергия ресурстарына олардан алынатын электроэнергия ресурстарына олардан алынатын электроэнергияның мөлшері 8% ке дейін жетеді. Кейбір сарқылмайтын энергия көздері туралы мәліметтер төмендегі кестеде берілген.
Жыл бойы жер бетіне түсетін күн сәулесінің күші 178 мың ГВт энергияға тең, бүкіл адамзаттың жұмсайтын энергия мөлшерінен бұл шамамен15 мың есе жоғары. Осы энергияның 30% қайтадан космос әлеміне қайтарылады, 50%-сіңіріледі, 20% геологиялық циклға, 0,06% фотосинтез процесіне жұмсалады.
Күн- өте қуатты энергия көзі. Оның 22 күн ішінде жорге берген энергия қуаты бүкіл Жер әлеміндегі органикалық отынның қуатына тең. Күн қуатын өнеркәсіп пен тұрмыс жағдайында қалай қолдануға болатыны бұл да шешілмеген проблеманың бірі. Аз болса да күн сәулесін қолдануға негізделген кейбір қондырғылар белгілі. Жуковский қаласындағы Ковров механика зауыты қуаттылығы жылына 100 мың м.суды жылытуға арналған күн сәулесін пайдаланатын жылу коллекторларын шығарады.
АҚШ та, Испарияда, Иорландияда электр тоғын алу үшін күн сәулесін қолданатын жылу электр қондырғылар іске қосылған. Бұларда жартылай ток өткізетін аспаптарды қолданып күн сәулесі электр тогына өзгертіледі. Американдық эксперттердің шешімі бойынша фотоэлектрқондырғылар қоршаған ортаға әсерін тигізбейді екен. Оларда жылжымалы бөлшектер болмағандықтан шу болмайды және судың да қажеті жоқ. Күн сәулесінен жұмыс істейтін батареяларды тұрғын үйлерді жылытуға, ыстық сумен қамтамасыз етуге, әртүрлі материалдар кептіруге, технологиялық қолдануға болады. Желдің жылдамдығы 5мсек жоғары болатын жерлерде электроэнергияны желден алуға болады. Желдің энергиясы кеңінен қолдану масатында Канада, Германияда, АҚШта, Францияда, Швецияда ұлттық бағдарламалар жасалған.
Жел энергиясынан электр тогын алу процестеріне экологиялық тұрғыдан қарасақ, мұны таза технологияға жатқызуға болады. Шу және теледидар жүйесінде кездесетін тағы да басқа бөгеуілдердің мәселесі шешілетін проблемалар деуге жатады.
Қазақстанда жыл бойы жел болып тұратын аймақтар жеткілікті, осыған байланысты жел энергиясы біз үшін сарқылмайтын ресурс. Сондықтан жел энергиясы кеңінен қолдану эколкгиялық жағынан да, экономикалық жағынан тиімді.
Экологиялық жағдайда зиянды әсері жоқ деп тағы бір энергия түрін айтуға болады, бұл жер қабатында (5 км тереңдікке дейін) болатын геотермалдық энергия. Дүние жүзінде осы энергия түрі негізіде бірнеше геотермалдық жылу электростанциялары (ГэоЖЭС) жұмыс істейді. Ең қуаттылығы жоғары ГэоЖЕС(50мВт) АҚШта.
Жалпы геотермалдық энергия қоры 200 гВт шамасында,негізінде ол Тұнық мұхиттың төңірегінде шоғырланған.
Ресейде геотермалдық энергия қоры Камчатка, Сахалин және Курил аралдарында жалпы қоры 2000 мВт. Қазіргі кеде қуаттылығы 11мВт-қа және50мВт тең екі ГэоЖЕС Комчаткада іске қосылған. Курил аралдарында және Комчаткада 300-500 м тереңдікте судың температурасында 200°Сге дейін жетеді.
Геотермалдық энегетиканың дамуының негізгі бағыты-термалдық сулардың жылуын пайдалану немесе су сіңіретін тау жыныстарының қабатына қолданған суды жіберіп, осы тереңдіктегі жылуды электр энергиясына айналдыру. Тереңдіктегі жылуды пайдалану технологиясы экологиялық тұрғыдан зиянсыз.
Махачкалада, Омск, Кизляр, Черкаск, Тбилиси қаларында термалды сулар тұрғындарды жылы сумен қамтасыз етуге бағытталған.
Жылы сулар қоры Қазақстанның да көптеген жерінде кездеседі. Олар үйлерді жылытуға, спорт кешендерінде, санаторийларда,т.б жағдайларда қолдануын табуда.
Тағы бір энергия көзі биомасса. Оның құрамындағы күкірттің мөлшері 0,1%, ал күлділігі-35%тен аспайды(көмірде бұл көрсеткіштер, тиісінше, 23% және1015% тең). Биомассадан алынған газды отын ретінде пайдаланып, турбогенераторлардың көмегімен электр тогын алу жолы басқа белгілі әдістермен бәсекелесе алады. Биомасса қалдық ретінде көп мөлшерде қант пен шарап зауыттарында борық қамысын өңдегенде шығады. Борық қамысын қант, шарап алу дамып келе жатқан елдердің 80-де жолға қойылған. Осыған байланысты тек борық қамысын пайдалану арқылы бұл өсімдік өсетін елдерде энергияның 50%-дай мөлшерін алуды жолға қоюға болады.
Осы синтетикалық отын ХХІ ғасырдың негізгі энергия көздерінің біріне айналуына толық мүмкіндік бар. Ағаш биомассасынан алынған метанолды отын ретінде жаққанда шыққан көміртек оксидінің мөлшері бензинді жаққанда бөлінетін газ көлемінен 2 еседей төмен. Метанолға альтернативті этанолды қант өндірісінен шыққан биомассадан ферменрттер көмегімен алып, оны бензиннің орнынына қолдануға болады.
Анаэробты микроорганизмдер штаммаларының арнайы түрлерін жасап биогаз қолданудың экология мен экономика жағынан болсын.
Тиімді жолдарын табуға болады. Биогаздың энзимдер қолдану арқылы этанолдың бағасы бензинмен салыстырмалы келеді. Және қазіргі жағдайда қалдықтардан биогаз алу технологиясы өзін 53жылда ақтап, табиғи органикалық ресурстарды үнемдеуге ықпал жасайды.
Болашағы зор потенциалды энергия түріне мұхиттардың жылу, ағыс, толқындар мен тасу энергия түрлерін жатқызуға болады. Мұхит тасуларының техникалық энергия потенциалы болжам бойынша 780 млн.кВт шамасында. Канададан қуаттылығы 20млн.кВт, ал Ресейде Мурманск ауданында қуаттылығы 400млн.кВт, Алыс Шығыста қуаттылығы 87млн.кВт энергия беретін станциялар іске қосылған. АҚШ тағы тасу процесіне негізделген станциялар 350 млрд.кВтсағатына берсе, Францияда жылына алынатын энергия мөлшері 40млрд.кВт сағатына жетеді. Қазақстанның энергетикалық базасы ΧΧғасырдың 30шы жылдарында құрыла бастады. Алғашында кішігірім электростанциялар фабрика, зауыт, мұнай кәсіпорындары мен рудниктердің мұқтажын атқару үшін солардың маңында салынған.
Қатты отынды жаққанда күл, смола, күкірт пен көміртек оксидтері,шаң бөлінеді. Екібастұз көмірін қолданғанда шығатын күлдің мөлшері Қарағандының көмірінен шығатын күл көлемінен анағұрлым жоғары, оның себебі сапасының төмендігінде. Орта есеппен ЖЭО сағатына 5 тоннадай күкіртті ангидридпен және 16-17 т күлмен ауаны ластап отырады. Сұйық отынды (мұнай мен оның өнделген өімдерін) қолданғанда ауаға бөлінетін заттар күкірт пен көміртектің қосылыстары. Ал газды (отынды табиғи мен сұйылтылған газ) жаққанда қоршаған орта тек азот оксидімен ластанады. Отынның химиялық құрамында қаандай элементтердің қосылыстары болса, жаққанда солардың оксидтері мен басқа да қосылыстары қоршаған ортаға таралады. Отын жаққанда табиғи ортаның ластануын азайту үшін шаң-газ ұстайтын қондырғыларды (сүзгіштерді) қолданған орынды.Осындай қондырғылар зиянды заттардың 90-95% ауаға жібермеуге мүмкіндік туғызады. Оттықтан алынған күл мен шлактардың үйінділерін сақтау біраз жер көлемін қажет етумен қатар желмен ұшып литосфераның аумақты көлемін ластайды. Тек бір тәуліктің өзінде орта қуатты ЖЭС (1 мВт) 10 мың тонна шамасында көмір жағатыны белгілі, ал осы көлемнен шығатын қож пен күлдің мөлшері 1мың тоннаның үстінде. Осы тастандыны биіктігін 8 м етіп үйгеннің өзінде бұған қажетті жердің көлемі 1гектардан артық келеді. Литосфераның ластануы ЖЭС салатын жерді дайындағаннан басталады, себебі ауылшаруашылығына жарамды жерлердің біраз көлемі құрылысқа бөлінеді. Осы мәліметтің өзі ЖЭС -тың табиғатқа қандай қысым жасайтынын сипаттауға жеткілікті нәрсе.
2.2 Энергетикалық ресурстардың үнемдеудің тиімді жолдары
Энергияны үнемдеу (energy conservation) - энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалануға арналған көлімнің кешені және іс-әрекеттері. Мысалы отын және энергияларды үнемдеуде табысқа жету оларды рациоланлды түрде қолдану қымбат энергоресурстар мен тапшы энергия тасушыларды басқа тиімді және арзан энергия көзімен алмастыру (мұнайды көмірмен, дәстүрлі емес жаңартылатын энергия көзімен т.б. алмастыру). Бұл өлшемдер құқықты, ұйымдасқан, ғылыми, өндірісті, техникалық, экономикалық болуы мүмкін.
Энергиялық ресурстарды үнемдеу (energy saving) - өндірілмейтін отын, электр энергиясы, жылу, механикалық энергия шығындарын төмендету мақсатында қолданылатын өлшемдерін жүзеге асуын қорытындылау.
Энергия үнемдеу мәселесі - қазіргі ғылыми тәжірибелерге қойылған ең негізгі мәселелердің бірі. Ол жылутехнологиясына негізделген өнеркәсіпті өндіріс салаларына маңызды болып саналады. Бұл жерде отын, жылу энергияларының біраз қорын үнемдеу мәселесі ғана емес, сонымен қатар оларды тәжірибе жүзінде кеңінен қолдану мәселесі де қрастырылып отыр.
Бұл қорларды жүзеге асыру тек қана өнеркәсіптік өндірістің прогесс саласында жүреді.
Жылу технологиясының энергетика саласындағы басты міндеті - принципиальді жаңа қалдықсыз жылутехнологиялық жүйелерді қайта құру мен жүзеге асыруға арналған энергия үнемдейтін жылутехнологиялық құрылғыларды өңдеу, зерттеу және жасап шығару т.б.
Мұндай тапсырмаларды орындау үшін ең алдымен жылутехнологиялық эенергетика саласын зерттеу қажет және де ғылыми ізденістің тиімді әдісін өңдеуді тездету керек.
Осы зерттеулер мына бағытта болу керек:
oo (өнеркәсіптік өндірістің негізгі жылутехникалық энергия сыйымдылығының саласындағы) отын энергетикалық ресурстардың салыстырмалы шығынының төмен деңгейін құру;
oo Отын энергетикалық ресурстардың салыстырмалы шығын қорының азаюын табу;
oo Осы қорларды толықтай пайдаланатын техникалық құралдарды, әдістерді, негізгі бағыттарды өңдеу;
Энергия үнемдейтін жылутехнологиялың әдістемесі осындай әдіспен қалыптасады және олардың мынадай бағыттары бар:
oo энергия үнемдейтін технологияны жақсартуға арналған энергия үнемдейтін жылулық сызбалар;
oo энергия үнемдейтін құрылғылар;
Энергия үнемдейтін технологияның бірінші негізгі бағытын қарастырайық.
Жылутехнологиясы - заттардың жылулық жағдайын өзгерту негізінде берілген өнімдердің негізгі шикізаттар мен материалдарды жасап шығаратын әдістердің жиынтығы. Жылутехнологиясына сәйкес энергия үнемдеуші дегеніміз - шикізат материалын тауарлық өнімге түрлендіру процесіндегі жылуды тұтынудың барынша төмен деңгейі сейкес келетін технология немесе технологияның энергия үнемдеу коэффициентінің максимал мәні сейкес келетін технология.
Жылутехнологиясының энергия үнемдеуші коэффициентін төмендететін маңызды факторларға келесілер жатады:
oo жылудың технологиялық өнімдер арқылы қоршаған ортаға таралуы;
oo қондырғы жұмысының периодты режимінде жүзеге асатын, технология қатарының көпоперациялылығы, ол негізінде қоршаған ортадағы жартылайөнімнің мура және ұзын конткатілерінің көптеген мөлшерімен сәйкес келеді;
oo технологиялық процестердің көпсулы нұсқаларының қолданылуы (мысалы: цементті клинкердің өндірісінің ылғал әдісі);
oo шикізат материалдарының алдын-ала механикалық өңдеудің энергия сыйымдылық кезеңінің болуы;
oo тауар ретінде сатылмайтын технологиялық қалдықтардың бар болуы.
Энергия үнемдей технологиясының жоғары мүмкіндектері технологияның қалдықсыз принциптерін жүзеге асыру кезінде ашылады.
Қалдықсыз жылутехнологиясының келесідей бес принциптерін көрсетуге болады:
oo негізгі шикізаттың, жартылай дайындалған өнімнің, материалдардың барлық компененттерінің кешенді және тауарлық шығарылуын қамтамасыз ету, яғни технология ресурс үнемдейтін болу керек;
oo негізгі шикізатты, жартылай дайындалған өнімді, материалдарды комплексті өңдеу процесіндегі теориялық қажетті, жалпы энергия тұтынудың төменгі деңгейінің болуы, яғни технология энергия үнемдейтін болу керек;
oo технологияда суды қолданудың ең төменгі деңгейінің болуы, яғни технология азсулы болу керек;
oo қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету, яғни технология экологиялық түрде дамыған болу крек;
oo адамға қажетті жағдайларды жасау, яғни технология қауіпсіз және жеңіл басқарылатын болу керек.
Осы принциптердің бағыты бойынша қалыптасқан негізгі жылутехнологиялар энергия үнемдеудің жоғарғы деңгейіне потенциальді түрде бағытталады.
Жылутехнологиясындағы энергия үнемдейтін іс-шаралар келесідей үш топқа бөлінеді. Утилизациялық (қолданылатын), оған жылу қалдықтары мен энергия потенциалдарын қолдану шаралары жатады. Энергетикалық модернизация - жұмыс істеп тұрған қондырғылар мен жүйелердегі жылу мен энергияның төмендеуі. Іс-шаралардың осы екі топтары дәстүрлі болып табылады және олардың энергия үнемдейтін эффекттен айырмашылығы болмайды. Осы шаралардың үшінші тобына - интенсивті энергия үнемдеу жатады. Интенсивті энергия үнемдеу интенсивті энергия үнемдеу резервінің потенциалы деп аталатын жылуэнергетикалық объектідегі біркезеңді, ірімасштабты энергия үнемдейтін эффектінің ұлғаюының принципальді жаңа міндетін атқарады. Ол технология мен техниканың принципальді негізінің өзгеру базасында және технологиялық өнімнің сапасын ұлғайту және оны толықтай қолдану базаларында ұлғаяды.
Максималды энергия үнемдейтін эффект - тек қана жабық жылутехнологиялық кешеннің энергетикалық аналыз негізінде және интенсивті энергия энергия үнемдеу іс-шаралардың негізінде ұлғаяды.
Мемлкеттің жылутехнологиялық кешенінде экономикалық ресурстардың шекті толық қорын қарқынды энергия үнемдеудің іс-шараларын келесі топқа біріктіруге болады:
oo технологиялық;
oo энергетикалық;
oo жылутехникалық;
oo техникалық.
Технологиялық шараларға, мысалы төмен энергия сыйымдылықты альтернативті шикізатты қолдану, азсулы жылутехнологиялық операцияларды қабылдау, үздіксіз технологиялық операциялар мен қалдықсыз технологияларды, жылудың шекті технологиялық регенерациясын және өнімнің жрғары сапасын қамтамасыз ету шаралары жатады. Ол отын-энергетикалық ресурстардың көпоперациялы технология резервіне арналған энергия үнемдейтін технологияны қалыптастырады. Бірақ оларды жүзеге асыру үшін күрделі энергетикалық, жылутехнологиялық және техникалық шешімдер қажет.
Энергетикалық шараларға - технологиялық обънектілердің энергия үнемдейтін жылулық схемалары мен энергияның энергиря үнемдейтін көздері жатады. Энергетикалық жетілген эталонға жылутехнологиялық объектілердің термодинамикалық идеальды модельдердін жатқызуға болады. Энергетикалық іс-шаралар құрамына дәстүрлі энергия көзінен басқа (дәстүрлі емес энергия көздерін қолдану) энергиялар да кіреді.
Жылутехникалық шаралар тобы жаңа жоғарыкоэффициенттілерді іздеу және жалпылай алғандағы жылутехнологиялық процесс ұйымының жаңа жылутехникалық әдістерін жүзеге асырады.
Техникалық шаралар тобы жаңа ұрпақтың энергия үнемдейтін технологиялық құрылғыларын қолдануды қарастырады.
Осы қарастырылған іс-шаралар энергия үнемдеудің ірімасштабтыпринципиальді мүмкін болатын резервін жүзеге асырады және оның әдісінің тәжірибелік жетістігінің кең спектріне демонстрация жасайды.
Энергия үнемдейтін тиімді жүйені құруға арналған екінші іргелі негізгі - энергия үнемдейтін жылулық сызбаларды дайындаудан тұрады. Бұл бағытта тапсырманы жақсы орындау үшін нақты жылутехникалық процестердің жоғарғы энергоүнемділігіне жетудің принципиальді жолдарын толықтай көрсететін жылулық сызбалардың көптеген нұсқаларын қарастырған жөн.
Бұндай шешімдердің мүмкіншілігі - термодинамикалық идеалды технологиялық қондырғылардың принциптерін және олардың жылулық сызбаларының анализін, технологиялық процестер мен технологиялық қондырғыларының қалдықсыздығын жүзеге асыру мүмкіншілігін іздестіруін пайдалану негізінде ашылады.
Энергия үнемдейтін технологиялық жүйелерді іздеу мақсатындағы соңғы нәтиже - осы жүйе құрылғыларының энергия үнемдейтін сипаттамаларымен анықталады. Осыған байланысты, энергия үнемдейтін құрылғыларды құру - іздеу бағытындағы және энергия үнемдейтін жылутехнологиялық жүйелерді жүзеге асыратын үшінші іргелі бағыт болып табылады. Осы бағыттың тапсырмаларын шешудің негізгі алғышарттарына мыналар жатады:
oo тиімді жылутехникалық принциптердің (әдістердің) өңделуі, зерттелуі және жүзеге асуы, технологиялық процесстердің жүзеге асуы және олардың бөлек салалары;
oo Жылутехнологиялық емес өндіріс жүйелерінде жылу мен энергияны қолдану ұйымының тиімді әдістерін жобалау, зерттеу және оларды жүзеге асыру;
oo Технологиялық реактордың, жылутехникалық сызбалардың және олардың компоновкаларының құрамалы сызбаларын жобалау.
Осы қарастырылған әдістеме жоғары энергетикалық сипаттамасы бар жылутехникалық жүйе құруға арналған, потенциалды және тәжірибе жүзінде энергия үнемдеудің шекті жоғары деңгейіне бағытталған тұрақты шешімдерге әкеледі, сондытан ол шекті энергия үнемдеудің әдісі деп аталады.
Шекті энергия үнемдеу әдісі - ол тауар өнімдеріне қажетті негізгі шикізат пен материалдарды комплексті технологиялық экологиялық және экономикалық тиімді өңдеуге қажетті бірінші отын-энергетикалық ресурстарды шамалы шығындауды жүзеге асырудың принциптерін, әдістерін, бағыттарын іздеу әдістемесі.
Сондықтан, шекті энергия үнемдеу базасындағы энергия үнемдейтін жылутехнологиялық қондырғылар мен жүйелерді құру тапсырмаларын орындау - металл үнемдейтін және экологиялық мінсіз қондырғылар мен жүйелерді бір мезгілде орындауға негізделген.
Энергетикалық анализ дискреттілігімен ерекшеленетін энергия үнемдеу тапсырмасын орындаудың дәстүрлі әдістемелік негізгі жеке технологиялық қондырғылардың кейбір жақтарында (салаларында ) отын-энергетикалық ресурстардың толық қорын үнемдеуді және оны жүзеге асырудың негізгі бағыттарын анықтау кезінде мүлдем шарасыз болып қалады.
Электр энергияны тұтынатын аспаптар саны тұрақты өсуде.
Осындай жағдайларда көп қабатты үйде (жалпы үй шығындары), пәтерлерде электр энергияны үнемдеуге болады? Ол не үшін қажет? Ең алдымен, өзінде және айналандағыларды қарапайым және де пайдалы дағдыларды қалыптастыру қажет. Электр энергияны үнемдеудің қарапайым түрлерін білу коммуналдық төлемдерді барынша төмендетуге мүмкіндік береді.
Келесі қадам - қазіргі заманғы электр үнемдеу электр-техникалық құрылғылар үйжайын жабдықтау (мысалы, ықшам люминесцентті шамдар, жарық реттегіштер, суретреле қозғалысын есептегіштер, бағдарланатын таймерлер, ымырты ажыратқыштар басқалары). Бұл белгілі бір шығындарды талап етеді, бірақ тәжірибе көрсеткендей электр энергияны және бюджетті ғана емес, сонымен қатар жайлы өмір сүруді қамтамасыз етіледі.
Дәстүрлі қыздыру шамдары 95% дейін электр энергияны қыздыруға жұмсайды және жарыққа тек 5 % ғана.
Ықшам люминесцентті шамдар (ЫЛШ) өзгеше жасалған, жарық ашықтығын өзгертпей үнемдейді (олардың жұмысы кезінде қарапайым қыздыру шамдарымен жұмыстан қарағанда олар элетр энергия 4-5 есеге аз жұмсалады). Тағы бір жақсы жері: қарапайым қыздыру шамдары қызметінің орташа қызмет мерзімі - 1000 сағат, ЫЛШ-да ол 15000 сағатты құрайды! Жоғары құнына қарамастан, жалпы ЫЛШ қарапайым қыздыру шамынан үнемді. Сондай-ақ, егер электр энергия төлемінің тарифтері уақыт өте келе өссе (олай болады), сондықтан да ЫЛШ табысы анағұрлым маңызды болады.
Жақын арада энергия үнемдеу жарғы нарығында көшбасшылық орынға жарықдиодтық шамдар алатын болады, олар ЫЛШ-мен салыстырғанда даусыз басымдықтар қатарына ие. Олардағы электр энергияны тұтыну ЫШЛ-дан 40-50% деңгейінде. Жарықдиодты қызмет мерзімі - 5 мың адам және жоғары, ол қосу-ажырату циклдер санына байланысты емес. Олар механикалық әсер мен дірілге аса төзімді және тұрақты (шам қаңқасы сынбайтын пластика мен алюминийден дайындалды), кернеудің түсуінен қорықпайды, -25% төмен температурада тез қосылады. Шамдар құрамы сынап және басқа зиянды заттардан тұрмайды, ультра күлгін және инфрақызыл сәулеленуді реттейді, оларда кез келген жарылу болмайды. Жарықдиодтық шамдардың басты жетіспеушілігі олардың өндірісі әзірше аса қымбат.
Электр энергияны үнемдеудің анағұрлым тиімді тәсілдері - пайдаланбайтын электр аспаптарды сөндіру. Үй кіреберістерінде жарық түні бойы жанып тұрады. Әрине, түнде аса жарық үйжайға кіруге жақсы, бірақ таңғы сағат екі-үште ол ешкімге керек емесе. Ал жарық жанып тұарды! Бұл ретте уақытты кешіктіре отырып, ажыратқыш көмектесе алады.
Тағы бір нұсқасы - ифрақызыл детектор (немесе қозғалыс есептегіші). Ол тікелей адамға әсер етеді, егер осы детекторға біреу тақалса, жарық жанады.
Осы құрылғыға уақытты кешіктіретін ажыратқыш орнатылған, ол адам детектордан көз таса болағн сәттен кейін бегілі бір уақытта жарықты сөндіреді. Жиі қозғалыс есептегіші жалпы пайдалану орындарында орнатылады. Бірақ оны орындауды үйде де, мысалы дәлізде және сантехникалық торапта орнатуға болады.
Бұдан басқа, жарық деңгейі есептегіші бар қозғалыс есептегіші бар (ол ымырт ажыратқыш). Оны жарықтың белгілі бір мәніне жөндейді, бұл ретте ол үйжайда жарық жеткілкті болса, жарықты жағуға мүмкіндік береді. Немесе, керісінше, қараңғылық түсетінін сезеді және қараңғы түскен кезде сыртқы жарықты жағады.
Жарық реттегіш: шам жарығының ашықтығын рететйтін құрылғы. Мысалы, егер сіз теледидар көріп отырсаңыз, сізге бөлмедегі ашық жарықтың қажеті жоқ. Ендеше сіз жарық реттегіштің тұтқасын бұрап, жарықты өшіресіз. Үй жағдайында бұл үшін қарапайым жарық реттегіш жеткілікті.
Жалпы үй жарығына уақыт релесін қою жақсы тәжірибеге енді. Бұл ПИК персоналы бағдарлайтын аспап тәуліктің белгілі бюір уақытында жарықты автоматты түрде қосады және ажыратады. Бұл құрылғы салыстырмалы түрде қымбат емес, ал тиімділігі - сезілімді.
Электр аспаптарының күту режимінен ажырату пәтердегі энергияны үнемдеу үшін маңызы зор. Қазіргі заманғы теледидарла мен басқа да аспаптарда күту режимі бар.
Электр аспаптарын күту режимінде қалдырмаңыздар, олар жұмыс істеп болғаннан кейін желіден ажыратыңыздар. Бір қарағанда тұрмыстық техника мен электрониканың күту режиімінде энергияны тұтыну аз болып көрінеді, бірақ бұлай емес. Мамандар барынша кеңінен қолданылатын диогналы 54 см теледидары айына шамамен 9 кВтч, музыкалық орталықтар орташа есеппен 8 кВтч, DVD-плеерлер - шамамен 4 кВтч энергия пайдаланады. Бұл тізімге комьпютер техникасын, ауа баптағыштарын, ұялы телефонның қосулы қалған қоректендіру құрылғысы мен басқа да аспаптарды қоссақ, күту режиміндегі аспаптардың жылдық жиынтық энергия тұтынуы 350-400 кВтч жетуі мүмкін.
Тұрмыстық және кеңсе техникасын сатып алу кезінде өзгелерінен басқа аспаптың энергия тиімділігінің сыныбына да назар аудару керек. А сыныбының аспаптары электр энергиясын ең аз қолданса, одан кейінгілер В, С және Д сыныбындағылар. Эрегия тұтынудың жоғары сипаты бар Е-G сыныптарындағы тұрмыстық техникасы бүгінде шығарылмайды десе де болады. Мысалы, А сыныбындағы тоңазытқыштар орташа есеппен тәулігіне 0,9 кВтч, ал С шамамен 1,45 кВтч энергияны қажет етеді. Осылайша, А сыныбындағы тоңазытқышты пайдалану кезінде электр энергиясын үнемдеут шамамен жылына 200 кВтч құрайды.
Пәтерлерде тұрмыстық электр техниканы дұрыс пайдалану да үнемдеу кепілі болады. Мысалы, шаң сорғыштың қабы үштен бірі толса энергия жұмсалуы автоматты түрде 40%-ға ұлғаяды. Өз кезегінде автоматты күр жуу машинасын толық жүктемеу энергияның 10-12%-ы бос кетеді. Плитаның, орталық жылыту радиаторының немесе жылытқыштың жанында тұрған тоңазытқыш туралы да осыны айтуға болады.
Ас үй аспаптарының барынша энергияны қажетсінетіні электр плитасы, электр пеші, кір жуу машинасы, тоңазытқыш, мұздату камерасы, қысқа толқынды пеш, су жылытқыш және электрлі шәйнек болып табылады.
Үнемдеу үшін бірқатар қарапайым қағидаларды орындау қажет: тоңазытқышты жылу көзіне (батарея, плита, ыдыс жуу немесе кір жуу машинадары) қатар қоймаңыз, тоңазытқыштың жүйелі түрде мұзын ерітіп отырыңыз, сынтқы желдету торы мен жылу алмастырғыштың шаы мен кірін тазартыңыз, қажет болған кезде есіктің оқшаулағышын жаңартыңыз, тозытқышқа ыстық ас немесе сусындар қоймаңыз.
Кір жуу кезінде кір машинасына әрқашан кірді толық жүктеу керек, тек кір өте лас болғанда ғана өте жоғары температураны (онша лас емес кір 40 градуста жуылады) қоймаңыз, үнемдеу бағдарламасын пайдаланыңыз: 90 градустың орнына 60 градус, алдын ала жуу міндетті емес.
Киімді үтіктеу кезінде алдын ала үтікті сөндіріп, кір қалдығын ол суығанша қалдық қызумен үтіктеңіз, жылуды қайтаратын үтіктеу тақтасын пайдаланыңыз.
Қазақстанда энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру шаруашылықтың барлық салаларында қазіргі уақытта энергетикалық, экологиялық және экономикалық проблемалар кешенін шешетін басым міндеттр болып табылады. Осы міндетті шешпей елдің дамуын ұстау мүмкін емес.
Мемлекет басшысы энергия үнемдеу саласында жалпы ішкі өнімді үнемдеуді 2015 жылға қарай 10%-ға, 2020 жылға қарай 25%-ға төмендету бойынша міндетті алға қойды.
Энергия үнемдеу саясатын жүргізу үшін негіз қолданыстағы нормативтік база болып табылады. ҚР Президенті 2012 жылғы 13 қаңтарда Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы және Кейбір заңнамалық актілерге энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР заңдарына қол қойды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 30 қарашадағы №1404 қаулымен ҚР энергия тиімділігін арттырудың 2012-2015 жылдарға арналған кешенді жоспары бекітілді. Бұл өз кезегінде Заңдар, НҚА және нормативтер арқылы ынталандыру шаралар кешені.
Өнеркәсіп барлық электр энергияның 70% жоғары тұтынатындығын атап өту қажет. Кешенді жоспар шеңберінде олардың 5050 (50% қаржыландыру - бұл кәсіпорынның меншікті қаражаты, қалған 50% - бұл мемлекеттік бюджет) энергия аудиті жүргізілді. Энергия аудиті қорытындылары бойынша электр энергетиканы қоса алғанда, өнеркәсіптің энергияны қажетсінуін төмендету үшін жүйелік шаралар өңделді.
Энергия ресурстардың көп өндірілмеген шығындарды біз тұрғын үй және бюджеттік секторда көреміз, осыған байланысты өткен жылдан бастап осы сектордағы бюджеттік қаражатқа Қазақстандық ТКШ жаңғырту және дамытуорталығы АҚ энергия аудитін жүргізді.
1996 жылдың мамыр айында Қазақстан Республикасының Үкіметі энергетика мен көмір өнеркәсібі және экономика Министрлігінің еліміздегі энергия үнемдеу бағдарламасын және оның алдын ала өткізілетін іс-шараларын ұйымдастыру жоспарын қолдады. Мемлекет саясатымен жүргізілген энергия үнемдеу іс-шарасының негізгі мақсаты - өнім бірлігіндегі энерготасығыштардың барлық түрінің салыстырмалы шығынын және оған көрсетілетін жұмыс күшін азайту.
Кесте - 1. 2016 жылы аналогты түрде өндірілген өнімге арналған АҚШ пен Қазақстандағы энергоресурстың салыстырмалы шығыны.
Өндіріс орны
1 т. өнімге арналған энергоресурс шығыны, т.у.т.
Мың доллар өнімге арналған энергия шығыны, т.у.т.мың дол.
АҚШ
Қазақстан
АҚШ
Қазақстан
Мыс рудасын шығару
0,87
1,62
3883,8
11875,5
Қорғасын мен мырыш рудаларын шығару
0,13
0,64
491,7
2754,0
Мысты балқыту
0,49
0,99
491,7
2754,0
Мысты электролиздеу
0,036
0,073
300,0
600,0
Мырышты электролиздеу
0,97
3050,0
3115,0
Көмірді ашық әдіспен алу
0,007
0,0014
11,2
12,1
Көмірді жер астынан қазып алу
0,004
0,004
22,4
34,3
Сары фосфор өндіру
6,189
8,912
12843,0
17350,0
Қара металдың прокаты
123,0
190,0
Болат
125,0
650,0
Шойын
240,0
670,0
Кесте-2. 2016 жылы соңғы энергия түрі бойынша ВВП энергия сыйымдылығы
Энергия түрлері
Абсолютті, ГДЖмың доллар
Әлем
Европа
Қазақстан
Электрлік
1,42
1,47
3,6
Жылулық
4,51
3,29
12,57
Механикалық
0,51
0,48
1,08
Химиялық
0,33
0,44
0,703
Барлығы
6,77
5,68
17,95
Қоршаған ортадағы зиянды қалдықтарды ешқандай шығынсыз жоятын құрылғылардың жабдықталуына арналған, энергия өндіретін және энергия тұтынатын технологиялардың кері әсері жойылады деп болжанып отыр. Энергия өндірісін жаңартуға және кеңейтуге қажетті инвестициялық ресурстардың біраз бөлігі шығарылуда. Осы энергоресурстарды шығару есебінде энергия шығаратын және энергия өңдейтін салалардың экспортты потенциалдары өседі.
Басқа да эффектілер бұл жерде артық болмайды. Сонымен қатар өндіріс шығындары мен тұрғындардың энергия тасымалдағыштарға берілетін шығындары белгілі бір деңгеймен шектеледі. Энергия тасығыштардың бағасының көтерілуінен финанс жағдай мен инфляция эффектісін төмендететін болсақ, соның әсерінен ұлттық қордағы жаңармайтын отын ресурстарын пайдалану мерзімі ұзарады және де үнемдеу құрылғысын өндіру арқасында өнеркәсіптің технологиялық деңгейі артады. Көздеген мақсаттарға жетуге арналған іс-шараларды жүзеге асыру; ұйымдық басқару схемасын әр түрлі деңгейде ұсыну; энергия үнемдеу мен финанс қаражатының экономикалық стимулдарын; ғылыми-техникалық, технологиялық іс-шараларын жүзеге асыруға көптеген қолдаулар болып жатыр.
Энергия үнемдеу саласындағы саясат - энергия үнемдеусаласындағы құқықты, ұйымдарды және финастық-қаражатты реттеу қызметі. Сонымен қатар, басқа да түсініктер бар: отын-энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану - осы уақыттағы техника мен технологияның даму деңгейі бойынша жоғарынәтижелі, техника жағынан мүмкіндігі мол, отын-энергетикалық ресурстарын үнемді пайдаланатын және технологияның қоршаған ортаға әсерін бір уақытта азайтатын іс-шара. Отын-энергетикалық ресурстарын үнемді пайдаланудың көрсеткіштері - кез келген өнімге, жұмысқа немесе қызметтерге арналған отын мен энергияның салыстырмалы шығынын белгілі мөлшерге регламенттау (белгілі тәртіпке келтіру). Энергия үнемдеу объектілері - отын-энергетикалық ресурстар мен жылу және электр энергияларының барлық түрлерін шығаратын, өңдейтін, бір жерден екінші жерге таситын, сақтайтын және қолданылатын процестер.
Энергияны үнемдеу саласындағы Қазақстан Республикасының заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес қабылданады. Ол негізгі заңнан, сонымен қатар Қазақстан Республикасының басқа да нормативті құқықтық актілерінен тұрады.
Осы заңның 3-ші бөлімінде энергия үнемдеу саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері айтылған.
Оларға мыналар жатады:
отын-энергетикалық ресурстарын, оларды шығару көлемінің өсімі бойынша тиімді пайдалануды арттыру және электр энергияларын өндіруді арттыру приоритеті;
адамның денсаулығын сақтау және әлеуметтік тұрмыстық жағдайлармен қамтамасыз ету, отын-энергетикалық ресурстармен энергияны шығару, өндіру, өңдеу, бір жерден екінші жерге тасу және қолдану кездерінде қоршаған ортаны қорғау приориттері;
энергия үнемдеу саласындағы емлкеттік реттеулерді жүзеге асыру;
энергияны үнемдеуге деген қолдаулар қажеттілігі, жаңартылатын энергия көзін қолдану шаралары;
өндірілген және шығарылған отын-энергетикалық ресурстарын дұрыс есептеу міндеттері;
отынэнергетикалық ресурстарды өндірушілер мен тұтынушылардың қызығушылығын байланыстыру;
энергия үнемдеудегі жүйелік келісім;
энергия үнемдеу саласындағы ақпараттарды, білімдерді және ғылыми-зерттеу қызметтерін жүзеге асыру.
Осы заңның 4-ші бөлімінде энергияны үнемдеудің негізгі бағыттары көрсетілген. Оларға мыналар жатады:
ұлттық экономиканың интенсивті дамуына арналған энергияны өндіру мен тұтынуды тұрақтандыру;
энергияны өндіру мен тұтыну режимдерінің қолайлылығы;
жұмыс істеп тұрған және реттелген объекттің, технологияның және құралдардың энергия үнемдеу өнімдеріне тәжірибе жүргізу;
жаңартылатын энергия көздерін дамыту;
екінші энергетикалық ресурстар мен қалдықтарды пайдалану;
тиімді энергия шығаруға байланысты озық технологиялардың, техникалардың, өнімдердің жоспарларын жүзеге асыру;
ғылыми зерттеулер мен энергияны үнемдеу облысындағы жаңа басқару құралдарын енгізу;
отын-энергетикалық ресурстарды шығару, өңдеу, бір жерден екінші жерге тасу, сақтау және тұтыну кездерінде шығынды азайту;
энергоресурстардың үнемделуін қамтамасыз ететін, жаңа құрылыс нормалары мен тәртібін енгізу.
Заңның 2-ші тарауында энергия үнемдеуді мемлкеттік реттеу туралы айтылған. Энергия үнемдеу жүесінің ұйымдары және энергоресурсты есептеу тәртібі мен бақылау тәртібі қарастырылады.
Заңның 12-ші бөлімі энергия үнемдеуді зерттеуге арналған.
Энергия үнемдеуді зерттеу энергетикалық ресурстарды тиімді қолдану бағалары мен тұрғындардың отын-энергетикалық ресурстарды қамтамасыз етуге кеткен шығындарын төмендету мақсатында жүргізіледі.
Энергияны үнемдеу зерттеулеріне жататындар:
өндіріс күштерін дамыту және тарату схемаларының жоспарлары, халықшаруашылық саласын дамыту жоспарлары, энергия үнемдеудің аудандық схемамасы, энергия үнемдеуге байланысты техникалық документтер;
техникалық-экономикалық дәлелдемелер, жаңа құрылыстар және негізгі объектілер мен жылына 500 тонна және одан көп отын-энергетикалық ресуртарды тұтынатын өндіріс орындарын үлкейту (қайта құру, техникалық қайта жабдықтау, модернизация) проектілері.
Энергияны үнемдеу зерттеулері Қазақстан Республикасы Үкіметінің рұқсатымен жүзеге асады.
Заңның келесі тарауларында экономикалық механизмдер қарастырылады және энергия үнемдеуді реттеу жағдайлары анықталған. Жаңартылатын энергетикалық ресурстарды қолдану сұрақтары және де энергия үнемдеу саласындағы ғылыми зерттеулермен, ақпараттармен қамтамасыз ету жағдайлары және энергия үнемдеу саласындағы халықаралық қатынастар туралы айтылған.
Энергияны үнемдеуге байланысты нормативті құқықты база әрдайым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz