Ультранегізгі магмалы жыныстар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

1. Кіріспе 1

2. Негізгі бөлім. 2

2. 1. Магмалы тау жыныстары туралы тусінік . . . 3

2. 2. Магмалы тау жыныстарының жіктелуі . . . 4

2. 3. Қышқылды магмалы жыныстар . . . 6

2. 4. Орташа магмалы жыныстар 8

2. 5. Негізгі магмалы жыныстар . . . 9

3. Қорытынды . . . 10

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 11

Жіктелуі

Магмалы тау жыныстары екі үлкен топқа бөлінеді: тереңдіктегі (интрузивті) магманың жер қойнауында қатуынан пайда болады және ақтарылған (эффузивті) магманың, яғни, лаваның жер бетінде қатуынан пайда болады.

Келтірілген жіктелу ең бірінші кезекте тау жыныстарының пайда болу жағдайын көрсетеді және ол текті жіктелу болып саналады. Жоғары және жан жақты қысым мен температура әсерінен және оның баяу төмендеуі магманың тереңдікте қатуына тиесілі. Міне, осындай жағдай мен үйлесімді қалыпты уақытта магманың күрделі үрдісі қалыптасып, онда минералдардың кристалдануы толық жүреді - нақтылы дәнді, кесекті-кристалды жыныстар түзіледі. Керісінше, қоршаған ортаның төменгі температурасында және лаваның тез қатуынан, төменгі қысым мен магмадан минерализаторлардың шығуы оның кристалдану үрдісінің толық жүруіне мүмкіндік бермейді. Мұндай жағдайда вулкандық лава, әйнектілер және басқа жыныстар, яғни, кристалданған, жартылай кристалданған массалы заттар түзіледі.

Магманың құрамында кремнезем басым, ол оның қоймалжыңдығын анықтайды: SіО ₂ бай магма өте қоймалжың, ал SіО ₂ - аз болса, сұйық және жылжымалы келеді (сол температурамен қысымда) . Магманың қоймалжыңдығы оның жер қабығында қатуына тікелей әсер етеді.

Барлық магмалы тау жыныстары кремний қышқылының мөлшері бойынша 4 топқа бөлінеді:

1 Қышқылды - SіО ₂ мөлшері 65% көп

2 Орташа - SіО ₂ мөлшері 52-65%

3 Негізгі - SіО ₂ мөлшері 40-52%

4 Ультранегізгі - SіО ₂ мөлшері <40%

Осы төрт топтағы кремнеземнің әр түрлі болуына байланысты олардың минералогияның құрамы бір-бірінен күрт өзгеше болады.

Қышқылды магмалы жыныстарда кварц пен дала шпаттар мөлшерінің көп болуына байланысты олардың түсі ақшылдау келеді. Орташа жыныстарда кремнезем мөлшері аздау, сондықтан кварц жоқ немесе аздап кездеседі. Негізгі жыныстарда басты жыныс құрушы минералдар болып күңгірт түсті темірлі-магнезиялық силикаттар - оливин, мүйізді алдамыш, авгит, ал дала шпаттарынан - плагиоклаз кездеседі. Сондықтан олардың түсі негізінен күңгірт келеді.

Магмалы жыныстар мүсіндерінің жату сипаты . Магмалы жыныстардың пайда болу жағдайына байланысты литосферада мүсіндерінің орналасуы әр түрлі. Интрузивті магмалы жыныстардың негізгі мүсіндерінің жатуы мынандай: батолит, шток, шоғыр, желі қабаты, лакколит (11 сурет) .

Батолит (а) деп үлкен тереңдікте магманың кристалданып қатқан, үлкен көлемді қамтыған денесін айтамыз. Оның беткі жағы күмбезденіп, бүйірі тік келеді, тереңдікке қарай көлемі ұлғаяды. Беткі көлем мөлшері ондаған немесе жүздеген, мыңдаған километр квадратты қамтиды.

Шток (b) - батолит сияқты, бірақта, одан көлемі аз.

Лакколиттер (с) деп - дөңес бетті, негізі тегіс денелерді айтады. Олар литосфераның ортаңғы қабаттарында қалыптасады, көлемі бірнеше км ² қамтиды. ТМД мемлекетіндегі лакколит өкілі болып Пятигорск қаласы маңындағы Бестауды атауға болады. Шоғыры бетінен иілген жасымық мүсінді түрін лополит дейді. Ол интрузивтің енген кезінде түбінің терең түскенінен пайда болмақ.

Желі қабаты (d) - магмалы жыныстардың шөгінді жыныстар қабатына еніп қатқан кезде пайда болады. Қабат қалыңдығы бірнеше сантиметрден жүздеген метрге дейін жетіп, мыңдаған километр квадрат аумақты қамтуы мүмкін. Қалыңдығы аз болған жағдайда желі қабаты қалыптасады.

Қышқылдық және тереңдіктегі жыныстардың жату мүсіндеріне байланысты мынандай ерекшеліктер байқалады:

- ультра негізгі және негізгі жыныстар - интрузивті шоғырлар факолиттер, лакколиттер; орташа және қышқылды да - лакколиттер, батолиттер және дайқалар қалыптасады.

- эффузивті магмалы тау жыныстары жер бетіне ақтарылып шыққан лавалардың қатуынан пайда болады. Олар бірден қарқынды үгілу үрдісіне тап болады.

11 сурет - Магмалы интрузивтің жату мүсіндері

а - батолит; b - шток; с - лакколит; d - желі қабаты.

Сол себепті төгілмелі магмалық жыныстардың алғашқы көп мүсіндерінен жабынды, ағынды және күмбезді түрлері ғана жиі сақталынған.

Жабынды деп - лаваның ондаған километр квадратқа ақтарылып жайылуын айтамыз.

Ағынды деп - лаваның жіңішке жолақ боп аңғар бойынша орналасуын айтамыз. Олардың ұзындығы бірнеше метрден ондаған километрге созылуы мүмкін.

Жабынды мен ағындылар негізінен сеңді немесе толқымалы келеді, олар газдар шыққан кездегі лаваның қатуынан пайда болады.

Күмбез деп - коймалжың магманың көтеріліп қатқан кездегі пайда болған үрдісін айтады, оның беті тіктенген күмбезден тұрады.

Магмалы жыныстардың мүсінін зерттеу тек табиғи жағдайда немесе оның экспедиция кезінде алынған суреттерінен, жазбаларынан немесе түсірілімінен көруге болады.

Магмалы жыныстардың сыртқы белгілері

Магмалы жыныстардың басты сыртқы белгілері болып құрылымы мен түзілімі саналады.

Тереңдіктегі (интрузивті) жыныстарға тән қасиет толық кристалданған дәнді құрылымы. Мұндай құрылымның пайда болуына магманың баяу суынуының салдарынан барлық минералдардың біртіндеп және біркелкі кристалға түсуінде. Жыныстың барлық массасы минералдардың айқын байланысты кристалдарынан тұрады (гранит, габбро) .

Дән массасында басым бөлшектердің түріне байланысты бөлінеді: 1) өте ірі дәнді құрылым, кейбір кристалдарының ұзындығы 10 мм көп; 2) ірі дәнді - дән мөлшерлері 5-тен 10 мм-ге дейін; 3) орта дәнді - дән мөлшері 2 ден 5 мм-ге дейін; 4) майда дәнді - кристал ұзындығы 2 мм-ден ұлғайтқыш шынымен кристалы әрең көрінетін деңгейге дейін.

Эффузивті жыныстардың сипаттамасы толық кристалды емес афонитті және әйнекті құрылымнан тұрады. Құрылымның мұндай түрі магманың (лаваның) тез қатуынан болмақ.

Афонитті (нығыз) құрылымда көзбен немесе ұлғайту шынымен қарағанда кристалды дәні байқалмайды (базальт, диабаз) .

Порфирлі құрылымның негізгі массасы нығыздалған, майда дәнді немесе әйнекті, осы реңде кейбір кристалдар айқын байқалады. Бұл кристалдардың басым көпшілігі кварц, дала шпаттары, ал кейде амфиболдардан тұрады. Мұндай құрылым трахит, андезит және порфирге тән.

Әйнекті құрылымның негізі түгелдей кристалданып үлгермеген магмалы массадан тұрады (әйнекті) . Эффузивті жыныстардың әйнекті құрылымдарының сынықтығы негізінен шаянды болып келеді, ал басқа магмалы жыныстарға сынықтық негізгі белгісі болып саналмайды. Барлық обсидиандардың құрылымы әйнекті.

Кейбір магмалы жыныстардың құрылымы пегматитті. Олар екі қоспалардың бір мезетте кристалдануынан пайда болады. Мұндай жағдайда минералдардың бір-біріне өскені байқалады (дала шпатының кварцқа бірігуі) . Пегматитті құрылым пегматитті жыныстарға тән (жазба граниті) .

Магмалы жыныстардың түзілімі массивті және кесекті келеді. Массивті жыныс минералдардың бір-біріне тығыз бекіген бірікпелерінен тұрады. Кеуекті жынысты көзбен қарағанда каверн немесе майда тесіктер байқалады. Мұндай түзілім кейбір эффузивті жыныстарда байқалады (көбікше) . Барлық интрузивті және эффузивті жыныстардың басым көпшілігі массивті түзілімге ие.

Магмалы жыныстардың сыртқы белгілерін оқыған кезде оның құрылымы мен түзілімінен басқа түсін, сыбағалы салмағын және басты жыныс құраушы минералдарын анықтау керек.

Түсі - магмалы жыныстардың түсі олардың минералогиялық құрамы мен анықталынады және ол әр түрлі - ашықтан қараға дейін ауысады. Қышқылды және орташа қышқылды жыныстар - кварцпен, далалы шпаттармен байытылғандықтан түстері сұр, көкшілдеу немесе қызғылт келеді. Негізгі және ультра негізгі жыныстар, магнезиальды - темірлі минералдардың басым болуына байланысты түстері күңгірттеу, яғни, күңгірт-көктен қараға дейін ауытқиды.

Жыныстың түсін анықтау өте қиын емес. Магмалы жыныстар көп жағдайда бір түстен тұрмайды, өйткені олар көптеген минералдардың жиынтығынан тұрады, олар әр түрлі түске боялған. Сондықтан түсті анықтаған кезде жыныс массасында басым түс нұсқасымен атау керек.

Тау жыныстарын анықтағанда, оның сыбағалы салмағы, жуықтап қолмен салмақтап анықтауға болады. Қышқылды кристалды жыныстардың (гранит) сыбағалы салмағы 2, 5-ден 2, 7 дейін, орташа (диорит) - 2, 7-2, 8, негізгі (габбро) - 2, 9-3, 1; ультра негізгі (перидотит) - 3, 1-7, 25.

Магмалы жыныстардың минералогиялық құрамы әр түрлі, ол магманың химиялық құрамына және қату жағдайына байланысты. Магма қатқан кезде ол ыдырап, яғни, тарамдалып және жіктелу үрдісіне түседі, ол әр түрлі минералдардың біртіндеп кристалдануына алып келеді. Қышқыл магмалы кварцпен бай жыныстарда олардың мөлдір дәндері айқын байқалады. Негізгі магмалы жыныстар әрқашанда күңгірт түске боялған минералдардан - оливин, авгит және күңгірт плагиоклаздан тұрады.

Минералогиялық құрамды анықтаған кезде басты жыныстың негізгі бөлігін құратын жыныс құрушы минералды анықтау керек. Толық кристалды дәнді құрылымы бар тау жынысына бұл анықтау үлкен қиындық туғызбайды, өйткені онда барлық минералдар жақсы көрінеді. Ал афонитті немесе әйнекті құрылымды жыныстарда, ол қиын, себебі жеке минералдар көрінбейді, онда минералогиялық құрамды жыныстың түсіне қарап жуықтап айтуға болады.

Магмалы тау жыныстарын жуықтап минерал индикаторлар арқылы анықтауға болады. Жыныста кварц мөлшері көп болса, ол қышқылды топқа, ал болмаса және аз мөлшерде кездессе - орташаға, оливин аздап кездесіп кварц жоқ болса - негізгіге, ал оливин көп болса - ультра негізгі топқа жатады.

Қышқылды магмалы жыныстар

Интрузивті магмалы жыныстар . Бұл топта ең кең тараған гранит.

Гранит. Негізінен мына минералдардан тұрады: дала шпаттары (ортоклаз, микроклин немесе плагиоклаз) - 60-65%; кварц - 30-35% және түсті минералдар - слюда, мүйізді алдамыш және сирек авгит - 5-15%. Дала шпаттары гранитте кристалданған түрінде айқын байқалады, слюда қабыршақтанған құрылымда, мүйізді алдамыш - созылған қара немесе қара-көк кристал ретінде кездеседі. Граниттің түсі дала шпаттарының түсімен анықталынады, негізінен ашық сұр, қызғылт немесе етті-қызыл болып келеді. Құрылымы толық кристалды, дәнді және мөлшерлері бойынша майда, орташа және толық дәнді болады. Түзілімі кесекті. Граниттер жер бетінде өте жиі кездеседі. Қазақстанның көп жерінде оның кен орындары бар.

Жазбалы гранит . Құрылымы пегматитті, ол дала шпаттарының кварцпен бірігіп өсуіне байланысты. Бұл екі минералдардың кристалдары бір бағытта бірдей өскен. Құрылымы араб жазуына ұқсайды. Пегматитті желілерде кездеседі.

Гранодиорит. Майда және орта дәнді құрылымды гранит. Граниттен айырмашылығы түсі күңгірттеу. Жалпы дәнді құрылымда жылтыр кварц пен дала шпаттары дәні айқын байқалады.

Граниттердің беріктігі өте жоғары сондықтан құрылыс материал ретінде кең қолданылады. Майда және орташа дәнді құрылымы неғұрлым айқын байқалса, оның беріктігі соғұрлым жоғары. Жазбалы гранит әшекейлі тас ретінде де пайдаланылады.

Эффузивті магмалы жыныстар . Оған липарит, порфир, обсидиан (вулкандық әйнек) және көбікше жатады.

Липарит гранитке ұқсас, олар ағынды және жайылмалы болып орналасқан. Олардың түсі көп жағдайда ақшыл, кейде ақ. Жыныс құрушы минералдар: дала шпаттары, кварц, слюда, мүйізді алдамыш, авгит. Құрылымы афонитті және порфирлі. Түзілімі кесекті.

Кварцті порфир . Ең кең тараған эффузивті жыныс. Түсі сарғыштау-қоңыр, қоңырлы-қызыл, қызғылт-қоңыр және жасылдау. Липаритпен салыстырғанда тығыздау. Құрылымы порфирлі. Түзілімі кесекті. Жату мүсіні - ағынды, күмбезді. Орталық Кавказ, Алтай, Орал, Тянь-Шаньда кездеседі.

Обсидиан (вулкандық әйнек) . Сусыз вулкандық әйнек. Әйнекті, кейде сирек порфирлі қоспаларға кездеседі, біркелкі жыныс, сынықтығы шаянды, жылтырлығы әйнекті және негізінен түсі күңгірт (кейде қара) . Кристалдары байқалмайды.

Көбікше - жеңіл, өте кеуекті жыныс. Ақ, сұр, сұрғылт-сары түсті. Қарқынды қайнап жатқан, газдар мен буға бай лаваның қатуынан пайда болады. Көп кеуектілігіне байланысты өте жеңіл, сыбағалы салмағы бірден аз (суда қолқиды) . Құрылыс және өңдегіш материал ретінде қолданылады.

Вулкандық туф . Вулкандық қопарылыс кезінде ұшырылған сынықтардың бір-біріне желімденуінен пайда болған өнімдер. Түсі әр түрлі. Түзілімі кеуекті. Кеуектік массада көлемі, мүсіні мен түрі әр түрлі сынықтар кездеседі. Туфтар бұрынғы және қазіргі кездегі атқылап жатқан жанартаулы аймақтарда кездеседі.

Орташа магмалы жыныстар

Интрузивті магмалы жыныстар. Бұлардың ішінде ең көп тараған сиенит пен диорит.

Сиенит . Сыртқы бейнесі гранит тәріздес. Минералогиялық құрамы: дала шпаттары және түсті минералдар - мүйізді алдамыш, авгит, слюда. Кварц жоқ немесе аз көлемде кездеседі. Сиениттің граниттен айырмашылығы осы. Сиениттің түсі дала шпаттарының түсіне байланысты сұр, сарғыштау немесе қызғылт болуы мүмкін. Құрылымы толық кристалды, дәнді (көбінесе орташа дәнді) түзілімі кесекті. ТМД мемлекеттерінің көп жерінде кездеседі (Сары-Арқа, Орал, Сібір) .

Диорит. Сиенитке қарағанда кең тараған, жеке массив түзеді, сонымен қатар қышқыл және негізгі жыныстардың шет жақтарында жиі кездеседі. Диориттің құрылымы орташа дәнді, бірақта, майда дәнділері де кездеседі. Түзілімі кесекті. Минералогиялық құрамы: дала шпаттары, түсті минералдардан мүйізді алдамыш және биотит. Кварцтың жекеленген дәндері кездеседі. Кварц еншісі жыныста көп кездескен жағдайда кварцты диорит деп атайды. Түсі сұр, күңгірт-қызыл, үгілген кезде диориттің түсі жасыл-қоңырға жақындайды. Темір және мыс кендері диоритпен тығыз байланысты. ТМД мемлекеттерінің Орал, Қазақстан, Кавказ мекендерінде кездеседі.

Эффузивті магмалы жыныстар. Бұл топқа трахит пен андезит жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.