Оқушылардың маңызды оқу жұмыстарын және нәтижелерін бағалауға көңіл аудару

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе
3
1.
Қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының математика сабағында қолданылуының орнының теориялық аспектілері
6

1.1
Жаратылыстану-ғылыми, психологиялық және дидактикалық-әдістемелік аспектілерде қалыптастырушы бағалау туралы түсінік..
6
1.2
Қалыптастырушы бағалауды оқу үрдісінде қолданудың техникалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
112
1.3
Оқытушының көз қарасымен геометрия пәнін меңгеру барысында қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының сабақтағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
222
2.
Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының жинағы

2.1
Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының жинағы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.2
Апро Апробация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2.3
Эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Қосымшалар

Кіріспе
Қазіргі заман талабы білім беру барысында өз ісіне жауапкершілікпен қарайтын және өзіне жоғары талаптар қоя білетін жаңашыл ұстаз болуды қажет етіп отыр. Жаңашыл ұстаз - оқушылардың білімін бағалап қана қоймай оқушының алға жылжуын қадағалауды, оқушыны үйрету барысында бағалауды және оқушының үйренуіне бағытталған бағалар қоюдың қажеттігін де түсіне білуі тиіс. ҚР Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік 2017 жылғы 31 қаңтар Қазақстан халқына жолдауындағы төртінші басымдықта: Төртінші басымдық - адами капитал сапасын жақсарту. Бірінші. Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі өзгеруге тиіс. Біздің міндетіміз - білім беруді экономикалық өсудің жаңа моделінің орталық буынына айналдыру. Оқыту бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға бағыттау қажет. Сонымен бірге, IT-білімді, қаржылық сауаттылықты қалыптастыруға, ұлтжандылықты дамытуға баса көңіл бөлу керек. Қала мен ауыл мектептері арасындағы білім беру сапасының алшақтығын азайту қажет деп нақты көрсетіп кеткені баршамызға аян [1]. Ал 2016-2017 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы әдістемелік нұсқау хатта: Қазақстандық жалпы білім беретін мектептер үшін жаңа критериалды бағалау жүйесі білім алушыны дамыту, оның оқуға қызығушылығы мен мотивациясын арттыруға бағытталады. Әрбір оқушы мен оның ата-анасына бағалаудың түсінікті, айқын және өлшемді критерилерін орнатқан жағдайда оған қол жеткізуге болады [2]. Оқу жетістігін бағалау - бұл білім алушының кері байланыс арқылы білім беру үдерісін реттейтін және түзететін оқу мақсаттарына сәйкес жоспарланған нақты қол жеткізген нәтижесінің дәрежесін белгілейтін үдеріс. Бағалау ұғымы - оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған болса бағалаудың негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін - өзі бақылау арқылы білімін анықтайды. Қалыптастырушы бағалау - оқушының сабақтағы жұмыс үрдісінде білімі мен дағдысының дәрежесін анықтау. Ол оқушыларға білім алудың мақсаты мен міндеттеріне қаншалықты жеткені, жаңа тақырып меңгеру кезінде тапсырманы қаншалықты дұрыс орындап жатқаны туралы түсінік береді. Қалыптастырушы бағалау әр сабақта және күнделікті оқыту үдерісінің бір бөлігі. Оқыту үшін бағалау бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі.

Зерттеу обьектісі - - үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтаудың теориялық аспектілері, үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын оқу үрдісінде қолданудың ерекшеліктері. Зерттеу пәні - үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтаудың ерекшеліктерін зерттеу, қалыптастырушы бағалау тапсырмаларды оқу үрдісінде қолдану техникаларына талдау жасау процесстері. Зерттеудің жетекші болжамы - үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтау білім беру сапасын арттыруға өз септігін тигізері сөзсіз. Зерттеудің мақсаты - 7 сынып геометриясының Үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтау түсінігін толық зерттеу, оны оқу үрдісінде қолдану техникаларының түрлері мен ерекшеліктерінің мәнін ашып көрсету. Зерттеудің міндеттері - 7 сынып геометриясының Үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтаудың теориялық аспектілерінің рөлін айқындау, Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жинақтау техникаларына талдау жасау және сипаттама беру. Зерттеудің өзектілігі - Үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын жасақтаудың ерекшеліктері - оқушылардың оқу барысындағы ілгерілеуін, меңгеру деңгейін өлшеу үшін аналитикалық құралдар мен әдістерді қолданудан көрініс табады. Мұндай бағалаудың нәтижелерін оқу және оқытуды жақсарту бойынша ұсынымдар шығаруда қолдануға болады. Зерттеу әдісі - тақырып шеңберінде қарастырылған мәселелерге байланысты зерттеулерге ғылыми-теориялық талдау жасау әдісі, алынған нәтижелерді өңдеу, жинақтау әдісі және теориялық анализ жасау әдістері қолданылды. Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері - қалыптастырушы бағалау техникаларын реттейтін нормативтік құжаттар (Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан халқына Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік атты Жолдауы; Білім және ғылым министрлігінің 2016 жылғы 17 маусымдағы 2016-2017 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы әдістемелік нұсқау хат; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2014-2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 26 наурыздағы № 258 Қаулысы). Зерттеу базасы - Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының жинағы. Зерттеудің практикалық маңызы - Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларын оқу процессінде қолдану және оларды жинақтаудың ғылыми-әдістемелік жолдары анықталды. Зерттеу мәселесіне баға беру - қазіргі таңда Қазақстанның білім беру ұйымдарында 7 сынып геометриясының Үшбұрыштар бөлімінің шеңберінде қалыптастырушы бағалау тапсырмалары оқу үрдісінде қолданылуда. Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер мен қосымшалар тізімінен тұрады, жалпы саны 60 бет. Кіріспеде зерттеуге алынған тақырыптың өзектілігі, зерттеу обьектісі мен пәні, мақсаты мен міндеттері, жетекші идеясы, зерттеу әдісі баяндалады. Бірінші бөлімнің атауы - қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының математика сабағында қолданылу орнының теориялық аспектілері. Бұл бөлімде жаратылыстану-ғылыми, психологиялық және дидактикалық-әдістемелік аспектілердегі қалыптастырушы бағалау туралы түсінік, қалыптастырушы бағалауды оқу үрдісінде қолданудың техникалары, геометрия пәнін меңгеру барысында қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының сабақтағы рөліне оқытушының көз қарасы туралы баяндалады. Екінші бөлімнің атауы - Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының жинағы. Бұл бөлімде Үшбұрыш тақырыбына арналған қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының жинағы және апробация мен эксперимент нәтижелері туралы айтылады. Қорытындыда зерттеу нәтижелері мен тұжырымдары жасалып, зерттелген мәселе бойынша зерттеу перспективасы тұжырымдалады.

1 Қалыптастырушы бағалау тапсырмаларының математика сабағында қолданылуының орнының теориялық аспектілері
1.1 Жаратылыстану-ғылыми, психологиялық және дидактикалық-әдістемелік аспектілерде қалыптастырушы бағалау туралы түсінік

Біз жаңа өркениет даму бағдарының куәсі болып табыламыз. Заманауи жағдайда білім беру үрдісінде өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары басталған, жаһандану мәселелерін ескермей қалу мүмкін емес. Жаһандану тек физикалық сипатты қамтып қана қоймай, мемлекетаралық, хұлтаралық шекараларды жоятын, ақпараттық кеңістікті де қамтиды. 21 ғасыр шындығында сәтті әрекет ете алатын тұлғаны біз, жаһандану дәуірінің мұғалімдері өсіре аламыз. Зерттеулер көрсеткендей, өз бетімен оқу процессі жүргізілген сыныптарда жаңа стратегиялар мен жаңа заттарды көргілері келетін (Garrison, 1997), мәселелерді интеллектуалдық сұрақ ретінде қабылдап, білім алу процессінен ләззат алатын оқушылардың жаңа үлгісі пайда болады (Taylor, 1995). Тэйлор оқушылар бұндай жағдайда тұрақты, тәуелсіз, мақсатты және өз бетімен білім алуға ынталы болатынын анықтады.
Бұл қасиеттердің барлығы балашақтағы сәтті қызметке керек 21 ғасыр дағдыларын қолдайды.
Бұл бағалау жүйесіндегі өзгерістерге жол ашты. Бұндай білім беру үлгісінде дәстүрлі бағалау жүйесі бірқатар қиындықтарды тудырады. Бұл Шығармашылық ойлауды ынталандыру үшін оқушылардың функционалды сауаттылығын дамыту құжатында көрсетілген. Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесін (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2014-2018 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 26 наурыздағы № 258 Қаулысы) қайта ойластырусыз мүмкін емес [3].
Оқушылардың жетістіктерін бағалауда білім берудің жағымсыз тұстарын жоятын, білім беру процессін дараландыруға септігін тигізетін, оқушылардың оқу ынтасы мен өз бетінше (дербес) білім алуын арттыратын тәсіл сұранысқа ие. Оқушылар білім алу процессінде сапалы нәтижелерге жетуі үшін, заманауи бағағалау болу керек:
. білім беру процессінің барлық қатысушыларына түсінікті;
. икемді;
. көпқұралды;
. психологиялық тұрғыдан жайлы;
. көпқұрамды. Мұғалім оқушылардың оқу жетістіктерін тиімді бағалау үшін әртүрлі бағалау тәсілдерін шебер қолдана алуы керек: диагностикалық, қалыптастырушы, жиынтық.
Сонау 20 ғасырдың отызыншы жылдарында ғалымдар бағалау үрдісінің өзектілігіне назар аударған болатын. Б.Г Ананьевтің Педагогикалық бағалаудың психологиясы атты түбегейлі еңбегінде педагогикалық психологияның ең маңызды бағыттары анықталған - бұл мектептегі бағалау үрдісі. Бағалау тек педагогикалық және психологиялық қана емес, сонымен қатар, әлеуметтік және құқықтық мағынаға ие болады. Қазіргі таңда әлеуметтік көрініс тізімді бастайды. Зерттеушілермен дәлелденгендей, кез келген үрдісті басқаруда кері байланыссыз тиімділік болмайды [4].
Математика сабақтарында (жаратылыстану бағытындағы сабақтарда) оқушыларды бақылап және алынған нәтижелерді талдау барысында, оқушылар бағалау жүйесімен қанағаттанбайды деген шешімге келдік, себебі:
- Мұғалім баға шығару кезінде әрбір оқушының жетістіктерін емес, жалпы сыныптың орташа білім деңгейіне бағдарланады;
- Оқушыларға шығарылған бағалар, білім беру бағдарламасының арнайы бөлімдері бойынша, нақты біліктіліктері, дағдылары, білімдері туралы көрініс бермейді, ал бұл әрбір оқушының дербес оқу бағдарын анытқауға мүмкіндік туғызбайды;
- Білім беру барысында мұғалім мен оқушы арасындағы жедел кері байланыс болмайды, ал бұл оқушылардың білім алу ынтасының жоғарылануына септігін тигізбейді.
Демек, бұл кезеңдегі мұғалімнің мақсаты, оқушының дұрыс бағалануына көмек көрсету. Констуктивисттік теория мұғалімнің нақты оқушыға назар аударуын талап етеді. Мұғалімдер өз қызметінде бұл мәселені шешу барысында келесі бағалау принциптерін ұстанулары қажет:
Маңыздылық. Оқушылардың маңызды оқу жұмыстарын және нәтижелерін бағалауға көңіл аудару.
Баламалылық. Оқу нәтижелері мен мақсатына білім, дағды, құндылық, біліктілікті бағалаудың сәйкес келуін бақылау. Нақты бағалау өлшемдерін дұрыс әзірлеуді жүзеге асыру. Бағалау өлшемі бағаны оқушыға қысым көрсету құралы ретінде пайдалануға жол бермейді.
Біріктірілген. Бағалауды оқу процессінің арнайы ойластырылған, жоспарланған бөлігі ретінде жүзеге асыру.
Ашықтық. Оқушыларға жұмысты орындамас бұрын, бағалау өлшемдері мен тәсілдері туралы айту. Оқушылар бағалау өлшемдерін дайындауға қатысулары мүмкін.
Қолжетімділік. Білім беру процессінің барлық қатысушылары үшін бағалау әдістерінің, тәсілдерінің, мақсаттарының қарапайым және анық түріне бағытталуы.
Жүйелілік. Бағалауды бірізді, жүйелі орындауды жүзеге асыру.
Мейірімділік. Мұғалім мен оқушы арасындағы жетістіктерді арттыруға бағытталған, серіктестік қатынастарды орнатуға жағдай жасау.
Мектептің заманауи дамуы кезеңінде, білім берудің басқы мақсаты оқушыны дамыту болып табылатын, бағалау әсер етудің, өзгерістің, білім беру мен дамыту шегі ретінде көрініс табады.
Тек мұғалімдердің барлығы бірдей бағалау қағидаларын ұстанған кезде ғана жағымды нәтижелерге қол жеткізуге болады. Қалыптастырушы және жиынтықты бағалауды қолдану оқушының пәнді түпкілікті түсінуі үшін маңызды деп есептейміз. Бұл бағалаудағы бар мәселелерді жоюға ықпалын тигізетін түйінді факторлар болып табылады. Ал жаратылыстану ғылымдары үшін өлшемді (межелі) бағалауды қолдану тиімді, себебі өз бетімен мәлімет іздеп оны зерттеуге бағытталған жұмыс саны көп қарастырылған [4 ; 25 б.].
Өлшемді бағалауды қолданудағы өз тәжірибемізді байыта отырып, оқушылардың оқу жетістігін бағалауда мақсатты және кең қолданылуы туралы қорытынды жасай аламыз: - оқушының жұмысы өзге оқушылармен емес, бағалаудың үлгілісімен, өлшемімен салыстырылады, ал бұл баламалылық факторы болып табылады; - өлшемдер оқушыларға алдын ала белгілі, көбінесе олардың қатысуымен жасалынады, яғни оқушылар бағалау үрдісіне қатыстырылған; - оқушы өз бағасын, өзінің жетістік дәрежесін анықтай алатындай нақты баға шығару алгоритмі әзірленеді.
Оқушылардың білімдерін бағалайтын біріккен жүйені құру үшін бес балды жүйе кризисінен өту, мұғалімнен заманауи бағалау жүйесінде терең білімді және тыңғылықты күнделікті еңбекті талап етеді.
Осыған дейін жасалынғанның барлығын, одан да жақсы етуге болады Генри Форд [5 ; 34б.]. Білім беру мазмұнында соңғы жылдары көптеген сапалы өзгерістер орын алуда. Әрине бұл бағалау жүйесіне де әсер етпей қоймады. Дәстүрлі білімдегі белгілеп бағалау көптеген кемшіліктерге ие:
* оқушының оқуындағы жетістіктерді сырттай, мұғалім және мектеп тарапынан бағалау болып табылады;
* бағалау барысында оқушының өздігінен қалыптасуына толық мүмкіндік бермейді;
* аз мәліметті болып табылады. Критерийлері анық көрсетілмегендіктен нақты білім деңгейін көрсете алмайды;
* көбінесе баланы "жазалау" мақсатында қолданылып кетеді немесе бала мен оның ата-анасына "қысым көрсету" құралы болып та кетіп жататыны анық. т.с.с
Оқыту барысындағы теріс әсерлерді жою мақсатында оқушылардың жетістіктерін бағалау бүгінгі таңда қажетті болып табылады.
Назарбаев Зияткерлік мектептерінде оқушыларды бағалауда Критериалды бағалаудың кіріктірілген моделі қолданылып келеді. Білім берудің кіріктірілген бағдарламасына енетін пәндер бойынша оқушының жетістіктерін бағалаудың бірнеше түрін қамтиды. Критериалды бағалаудың кіріктірілген моделінде бағалаудың үш түрі қолданылады: қалыптастырушы бағалау, ішкі жиынтық бағалау және сыртқы жиынтық бағалау.
Қалыптастырушы бағалау осы жоғарыда айтылған мәселелерді жою мақсатында құрастырылған бағалау десе де болады.
Қалыптастырушы бағалау тоқсан ішінде кездесетін іріктелген оқу мақсаттарына негізделіп жасалған. Бұл оқу мақсаттары пән бойынша білімін жан-жақты көрсете алуына мүмкіндік береді. Мұғалім оқушының қандай да бір оқу мақсатына қол жеткізетінін айқындай алады. Қалыптастырушы бағалау сабақ үстінде үнемі жүргізіледі. Оқушыға баға қойылмайды, жетті немесе талпынды деп мақсатқа жетелейді. Мұғалім оқушыға жетті деген шешім шығару үшін, оқу мақсаттарына жету үшін жетістік критерийлерін қолдана алады. Мысалы : 8 сынып физика пәнінде q=It формуласын білу және қолдану деген оқу мақсаты бар. Осы оқу мақсатында жетті алу үшін оқушы мына критерийлерді орындауы қажет: q=It формуласын біледі, өлшем бірліктерін дұрыс айналдыра алады, қажетті шаманы өрнектеп қорыта алады.
Бағалау барысында біз үнемі оқушыны емес оның жұмысын бағалап жатқанымызды есте ұстауымыз қажет, демек жұмысты тексеру барысында оның кемшіліктерін емес оң тұстарына көбірек мән беруіміз қажет.
Бағалау (ағылш assessment size=1500g өлшемін анықтау, көбінесе салықтың оның алдында sedsit - отыру (судьяның жанында отырып мәліметтер бойынша көмектесу)) - дегенді білдіреді. Оқыту нәтижесінде оқушылардың нені білетініне және түсінетініне көз жеткізу үшін әр түрлі мәліметтерге терең талдау жүргізу процесі болып табылады. Қалыптастырушы бағалаудың мақсаты оқыту барысында мұғалім мен оқушы қызметіне жөндеулер енгізу болып табылады. Жөндеулер мұғалім мен оқушы бірлесе оқытуды жақсарту үшін ендіріледі [6 ; 31 б.]. Қалыптастырушы бағалау мұғалімге оқушының оқу мақсаттарына жету процесін бақылауға, оқу процесіне өзгерістер енгізуге мүмкіндік береді, ал оқушыға - өзінің білімі үшін жауапты екенін сезінуге итермелейді. Қалыптастырушы бағалау күнделікті, әр сабақта, ауызша, жазбаша, жоба қорғау түрінде т.с.с қолданылады. Бағалаудың бұл түрінің қалыптастырушы болып аталатындығы - бағаның нақты бір оқушыға, оның білім мазмұнын меңгерудегі кемшіліктерін анықтауға және өзіндік орнын барынша тиімді толықтыруға бағытталғаны.
Мұғалім бұл бағалау әрекеті арқылы пәнді меңгерудің мақсатын нақты анықтай алады. Оқушының өткен тақырыптарды біртұтас, үйлесімді сурет түрінде елестетуіне, нәтижені бақылаудың сәйкес тәсілдерін өзі анықтай білуіне, жоғары деңгейге жетуге ынталануына ықпал ете алады. Қалыптастырушы бағалаудың мақсаты - оқу материалын меңгергендігі жөнінде объективті ақпарат алу, білім алушының кемшіліктерін дер кезінде анықтау, мұғалім - оқушы арасында кері байланысты орнату.
Қалыптастырушы бағалаудың ерекшеліктері - оқушының күнделікті білім сапасы, білім алудағы олқылықтарды күнделікті түзеу, оқушының қиындық тудыратын сұрақтарын анықтау және оны жою, оқушының бағалаудан алған жағымсыз әсерінің азаюы, психологиялық жайлы ортаның болуы, бағалаудың әділдігі, анықтылығы және ашықтығы, өзін-өзі бағалау дағдылары.
2013-2014 оқу жылынан бастап Назарбаев Зияткерлік мектептерінде үш тілді саясатына сәйкес географияны барлық сыныптарда қазақ тілінде оқыту енгізілген болатын. Осыған дейін өзіндік көзқарасы, дүниетанымы, ойы өзге тілде болып келген оқушы үшін қазақ тілінде географиялық білімді қабылдау, оны талдап, жүйелеу үлкен қиындық тудырады [7 ; 4 б.]. Тек қана тілді игеру барысында қиындықтарға тап болып жататын оқушылар үшін пәнді өзге тілде түсініп кету көп күш-жігерді талап ететіні мәлім. Бұл тек оқушы үшін емес пән мұғалімі үшін де жан-жақты ізденісті, шығармашылықты талап етеді. Сондықтан да қалыптастырушы бағалауда мұғалім жұмысты қадамдап жоспарлап, табысқа жету алгоритмін құра білуі керек. Қадамдап жоспарлау кезінде оқу материалының аралық деңгейін анықтау мақсатында, бағдарламалық материалды қайталауда әрі қорытындылауда төменде берілген қалыптастырушы бағалау техникасын орынды жоспарлап, қолданған жөн.
Бағалаудың жаңа жүйесінде жиынтық бағалаумен қатар қалыптастырушы немесе Қалыптастырушы бағалау қолданылады. Жиынтық бағалаудың немесе Оқыту үшін бағалаудың мақсаты оқушы қазіргі уақытта не оқып білгенін жинақтау болып табылады. Оны мұғалім тест, емтихан т.б. түрде өткізіп, өзі бағалайды.
Қалыптастырушы бағалау немесе оқу үшін бағалау күнделікті әр сабақта жүргізіліп тұрады. Оқу үшін бағалау - бұл білім алушылар өздерінің оқудың қандай сатысында тұрғанын, қандай бағытта даму керек және қажетті деңгейге қалай жету керек екендігін анықтау үшін оқушылар және олардың мұғалімдері қолданатын мәліметтерді іздеу және түсіндіру үдерісі. Бұл ретте мұғалімдер жалғыз бағалаушы тұлға болмайтындығына назар аударылады. Оқушылар өздерінің сыныптастарын және өздерін бағалауға тартылуы мүмкін және мұғалімдер бағалауды белсенді жүргізген кезде, оқушылар белсенді қатысуы керек. Аталған бағалау мұғалімдерге сыныптағы оқушылардың үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Қалыптастырушы бағалау қолдану арқылы мұғалім мен білім алушы арасындағы кері байланыс жүзеге асады. Осының нәтижесінде білім алушы өзін бақылап, өзінің әрекет-тәсілдерін таңдайды, нәтижелерін өзі бағалайды, оны мұғалім жалғастырады. Осылайша бала мақсат қоя білу, күтілетін нәтижені жоспарлау, оны бағалау тәжірибесін жинақтау арқылы өзінің түйінді құзіреттіліктерін қалыптастырады. Кері байланыстың қай түрі болмасын, нені жақсы орындағанын белгілеп отыруы, қателіктер болған жағдайда мұғалім оқушының жұмысын жақсартуға байланысты нақты ұсыныстар беруі керек.
Қалыптастырушы бағалаудың бір түрі - өзін-өзі бағалау және өзара бағалау.
Өзара бағалау білім алушыларға бір-біріне кері байланыс беруге көмектеседі, яғни бір-бірінен білім алуға және бір-біріне қолдау көрсетуге, бір-бірімен талқылауға, әңгімелесуге, түсіндіруге және бірін бірі сынауға мүмкіндік береді. Сапалы өзара бағалау өз жұмысын бағалау сапасын жақсартуға ықпал етеді, нәтижесінде ол оқушылардың бойында өзінің алға дамуы үшін жауапкершілігін арттыруға бағытталады. Баға оқушының кемшіліктерін табу үшін емес,әрі қарай дамуына ықпал ету үшін қойылады. Баға қою бағалаудан туады және де бала келесі балаға баға қоймайды, тек бағалайды.
Өзін-өзі бағалауда білім алушы тапсырманы орындауда нені жасау қажет? Тапсырманың барлығын дұрыс орындады ма, әлде қателіктер жіберді ме? Тапсырманы толығымен жеке өзі орындады ма, әлде біреудің көмегіне сүйенді ме? Тапсырманы орындау барысында қандай біліктіліктер дамыды? деген сұрақтарға жауап іздейді. Тәжірибеде жиі қолданыстағы өзін-өзі бағалау техникаларына сипаттама беру жөн.
Сұрақ қою әдісі. Қабілеттері шамалы оқушыларды Не сұрау есімдігін пайдаланып сұрақ қоюға, ал қабілеттері барынша дамыған оқушыларды Егер де ..., не болады? деген үлгіде сұрақ қоюға ынталандыру.
Басбармақ әдісі. Оқушылардың басбармақтарын көрсету арқылы сіз түсіндіргенді олардың ұғу деңгейін тексеріңіз. Басбармақ жоғарыға қарай - Мен түсінемін. Басбармақ көлденең - Мен түсінгендеймін. Басбармақ төмен қарай - Мен түсінбедім.
Бұны білемін, ол қолымнан келеді. Бұны аздап білемін, әлі үйренуім қажет. Бұны мүлде білмеймін, білуім керек статегиясы.
Бағдаршам әдісінде түсінгендікті көрсету үшін бағдаршамның түстерін көрнекі құрал ретінде пайдаланылады. Оқушыларда қызыл, жасыл және сары түсті карточкалар бар, оны олар өз парталарына қояды немесе жоғары көтереді (қызыл = түсінбеймін, жасыл = барлығы түсінікті). Оқушылар бағдаршамның түстерін пайдалана отырып, өздерін бағалайды. Мұғалімге көрсетілген бағалауды оқушылардың күнделіктеріне жазуына болады. Сыныптастары бағдаршам түстерінің көмегімен таныстырылымдарды және т.б. бағалайды. Басында балалардың барлығы жасыл түстіні көрсетуі мүмкін. Содан кейін өз қателерін тауып, дұрысын дәлелдей алмағандар сары немесе қызыл тұсті көтеріп жатады [8 ; 51 б.].
Өзін-өзі бағалау өзін-өзі реттеуге жетелейді. Дегенмен бағалаудың өзіндік қиындықтары да бар. Басында балалар өздеріне жоғары баға береді. Ол жағдайда білім алушыларға бағаның шын болу керектігін айта отырып, яғни шын баға өзінің қаншалықты түсінгенін көрсететінін айтып өткен жөн.
Өзін-өзі бағалау білім алушының танымдық әрекетінің бағыттылығына қол жеткізеді, себебі танымдық әрекет кезінде ол өзіне қоятын талаптарды да реттеп отырады, оқу әрекеті барысындағы өзін-өзі бағалаудың құрылымы өзіндік әрекеттің мақсатын айқындау, оқыту нәтижелерімен оған қол жеткізу жолдарын анықтау, өзіндік іс-әрекетті жүзеге асырудан алынған нәтижелерді оқыту нәтижелерімен салыстыру, орындалатын іс-әрекет барысын бағалау жіберілген қателерді анықтау, оның себептерін ашу өзін-өзі бағалау негізінде жұмысты түзету, әрекет жоспарын нақтылау, жетілдіру, қорытындылау деп аталатын бірнеше буыннан тұрады.
Әр баланың біліміндегі кемшіліктерінен гөрі, олардың жетістіктерін атап көрсету, нұсқауды мәлімдеу арқылы балаға нені оқу керектігімен қалай оқу керектігін көрсетуі, нұсқаудың үздіксіз және жүйелі жасалуы, баланың әлеуметтік, әсершіл, танымдық даму процестеріне бағытталып, жан-жақты болып ескерілуі маңызды. Осы әрекеттер арқылы оқушылардың тиімді білім алуына және табысқа жетуіне қолайлы жағдай туғызады. Аталған әрекеттердің барлығы қалыптастырушы бағалау барысында жүзеге асады.
Сонымен, қалыптастырушы немесе оқу үшін бағалаудың дәстүрлі бағалаудан келесі артықшылықтарын атап көрсетуге болады:
білім алушының жетістік деңгейін нақты сипаттайды;
білімге деген ынтасын арттырады;
білім алушының өзіне деген сенімділігі артып, жауапкершілікті сезінеді.
Сонымен, қалыптастырушы бағалау техникаларын оқу үрдісінде қолдану оқушының өзін өзі бағалауы дамып, оны тек сабақ барысында ғана емес, кез келген өмірдегі болып жатқан қайшылықтарға өзіндік бағалау жүргізе алатын тұлға ретінде қалыптастырады.

1.2 Қалыптастырушы бағалауды оқу үрдісінде қолданудың техникалары
Қалыптастырушы бағалау техникаларының ерекшеліктері оқушылардың оқу барысындағы ілгерілеуін, меңгеру деңгейін өлшеу үшін аналитикалық құралдар мен әдістерді қолданудан көрініс табады. Мұндай бағалаудың нәтижелерін оқу және оқытуды жақсарту бойынша ұсынымдар шығаруда қолдануға болады. Қалыптастырушы бағалау техникаларын бірнеше шартты топтарға немесе түрлерге бөлуге болады. Менімен келесі қалыптастырушы бағалау техникалары барлық сабақтарда қолданылды: Ауызша бағалау. Бұл оқытушы мен оқушы арасындағы ауызша, сабақтың кез келген кезеңінде тиімді кері байланыс. Келесі техника түрлері оқытушымен тақырыпты түсіндірген кезде, тапсырма орындалу барысында қолданылады. Қолмен белгі беру техникасы. Оқытушы түсіндіруін тоқтатып, оқушылардан материалды түсінгендері немесе түсінбегендері туралы қолдарымен белгі беруін сұрайды. Бұл үшін оқытушы алдын-ала оқушылармен бұл белгілер туралы келісіп алады: Мен түсініп отырмын - - __________ және түсіндіріп бере аламын (қолдын бас бармағы жоғары бағытталған) Мен әлі түсінбей отырмын _________ (қолдың бас бармағы жанға бағытталған) Мен түсінгеніме сенімді емеспін _______________ (қолды бұлғау) Оқытушы белгілерге қарап, кейбір оқушыларға орнынан тұрып айтуын сұрайды. (1) Түсінбегендерден: Нақты не түсініксіз екендігін сұрайды. (2) Сөз нақты түсінгендеріне сенімсіз оқушыларға беріледі. (3) Сөз сабақты жақсы түсінгендерге беріледі. Оқытушы нақтылайтын сұрақтар қояды: Сіздер нақты нені түсіндіңіздер? Бірнеше жауап міндетті түрде тыңдалуы тиіс. Тыңдалған жауаптарды қорытындылай келе, оқытушы өткен тақырыпты қайталап, білімдерін бекіту немесе тақырыпты меңгертуді жалғастыра беру жайлы шешім қабылдайды. Өткен тақырыпты қайталап, білімдерін бекітетін жағдайда, оқытушы тағы бір шағын тексеріс жұмысын өткізуі тиіс. Бұл қадам тақырыпты түсінуде қиындықтар сезінетін оқушылардағы өзгерістерді байқау үшін және жұмысы бойынша алдағы қадамдарын анықтау үшін маңызды. Бағдаршам. Әрбір оқушының қолында бағдаршамның түсіндей, үш түрлі түсті карточкалар бар. Оқытушы оқушылардан материалды түсінгенін немесе түсінбегенін білдіретін, карточкалармен белгі беруін сұрайды. Содан соң, сұрақтарға жауап берулерін сұрайды: Жасыл түсті карточкаларды көтерген оқушыларға (барлығын түсінгендер): - Сіздер не түсіндіңіздер? Сары немесе қызыл түсті карточкаларды көтерген оқушыларға: - Сіздерге не түсініксіз? Тыңдалған жауаптарды қорытындылай келе, оқытушы өткен тақырыпты қайталап, білімдерін бекіту немесе тақырыпты меңгертуді жалғастыра беру жайлы шешім қабылдайды. 20 секунд техникасы. Оқытушы басты сұрақ қояды және ойлануға 20 секунд уақыт береді. (Қолданылатын техника барлық оқушыларға өз жауаптарын алдын ала ойлап алуға мүмкіндік береді. Бұл әдіс барысында сұрақ айтылып болған соң бірден алғашқы секундтардан кейін зерек 4-6 оқушының жауабы тыңдалып, олардың тез ойлау қабілетін дамытады). Орта және жоғары сынып оқушыларына өз жауаптарын қағаз бетіне түсіртеді, себебі ауызша жауап берсе бір-бірінің ойын бөліп, бөгет жасаулары мүмкін. Басқа техникалар оқушылардың жауабын нақтылау үшін қойылатын сұрақтармен байланысты. Оқытушы Неге? Не себепті? Қалай? - деген сұрақтарды қояды. Оқытушы бұл сұрақтарды тек дұрыс жауап бермегендерге ғана емес, сонымен қатар дұрыс жауап бергендерге де қоюды естен шығармауы керек. Бұл тақырыпты, мәселені қандай деңгейде түсінгендерін анықтап, баға беру үшін жасалынады. Қалыптастырушы бағалау техникаларының келесі тобы шағын аралық жұмыстарды: тесттер, тапсырмалар, бірминуттықүшминуттық эссе, жеке тапсырмалар өткізумен байланысты. Бұндай аралық жұмыстарды өткізу мақсаты оқушылардың тақырып ішіндегі белгілі бір материалдарды меңгеру деңгейін анықтап, бақылап отыру, қажет болса, оқушымен кері байланыс жасау, сонымен қатар өзінің қызметіне түзетулер енгізу [9 ; 98 б.]. Мысалы: Ұстаз оқушыларға Үш минуттық эссе жазуларын ұсынады. Ұстаз төмендегі берілген тақырып бойынша сұрақтардың бірін жазып немесе оқып береді. (1) Сіздіңше бүгінгі оқып білгеніңіздің ішіндегі сіз үшін ең маңыздысы не болды? (2) Қай сұрақ есіңізде қалды? (3) Сіз үшін қиындық тудырған немесе түсініксіз болған сұрақ? Карточка индексі жалпылау немесе сұрақтар үшін Оқытушы оқушыларға әлсін-әлсін екі жағында тапсырмалары бар карточкалар таратады. 1 жағында: Өткен такырып бойынша негізгі идеяларды атап өтіңіз және жалпылама қамтып шығыңыз. 2 жағында: Өткен тақырып бойынша нені түсінбегеніңізді анықтап, сұрақтарыңызды тұжырымдаңыз. Тақырыпты түсіну деңгейін анықтап, түсініксіз тұстарды белгіліеп, олар болған жағдайда қосымша тапсырмалар, әдіс-тәсілдерді қолдану үшін, оқушылар жазбаларын жасап болған соң, оқытушы оларды оқып берулері жайлы ұсыныс жасауы мүмкін. Сабақ соңында мұғалім қатысушыларға сұрақтарға жауап жазуын ұсынады: (1) Сіз үшін ең қиыны және ең түсініксізі не болды? (2) Қай жаттығуды орындау барысында сіз қиналдыңыз? Бұл неліктен деп ойлайсыз? Мұғалім оқушылардың жауаптарын жинап алып, олармен танысып, оқушыларға қиындық тудыратын мәселелерді анықтаған жағдайда, бұл мәселелерді келесі сабақта шешуге қарай ыңғайланады. Мұғалім аралық тексеру жүргізу үшін қысқаша тесттер дайындайды. Қалыптастырушы бағалаудың бұл техникасына сабақ уақытының 3-5 минуты ғана беріледі. Мұғалім ұсынған бағалау критерийіне сүйеніп, оқушылар өздерінің тесттерін бағалай алады (өзін-өзі бағалау) немесе сыныптастарының тесттерін тексере алады (бір-бірін бағалау). Қалыптастырушы бағалаудың келесі бір техникасы мұғалім оқушыға өз жұмысын жақсартуға мүмкіндік берген кезде қолданылады (көбінесе суммативті). Мысалы: Мұғалім дәптерден жазба жұмысын тексеріп болған соң, баға қоймай, қате тұстарын әр түрлі таңбалармен, түстермен жазып көрсетеді. (Жазбаша кері байланыс). Мысалы, жасыл түсті белгімен жұмыстың сәтті орындалған тұстарын белгілейді. (Тәжірибеде мұғалімдер көбінесе оқушылардың жұмыстарының кате немесе кемшілікті тұстарын ғана белгілейді). Белгілі бір сия немесе маркер түсімен оқытушы жұмыстың қате тұстарына белгі қойып, шетіне жұмысты жақсартуға байланысты кеңестер, ұсыныстар жазады. Оқытушы жұмысты аяқтауға қайтарған кезде, оқушылармен жақсартылған жұмысты қайта тапсыру уақытын белгілейді. Қалыптастырушы бағалаудың бұл әдісі қорытынды жұмыс жазған кезде қолданылмайды. Мұғалім оқушылардың мағлұматты қалай қамтығанын, саралағанын, қалыптастырғанын бағалау үшін түрлі тәсілдерді, әдістерді қолтануы тиіс және бағалаудың қорытындысы негізінде өзінің сабақ беру әдісін түзетіп отырады [10 ; 27 б.]. Қалыптастыруғы бағалаудың өзге техникалары. Бір минуттық эссе. Сөздік үлгілер (еске салу). Оқытушы әлсін-әлсін оқушыларға жауапты құруға көментесетін сөздік үлгілер (еске түсіру, білдіру) береді. Мысалы: Негізгі идея (ұстаным немесе процесс) _________________болып табылады, өйткені_________________т.с.с. Қа те түсінікті тексеру. Мұғалім оқушыларға қандайда бір ұстанымның (идея) талдауларының қате болжамдарын немесе әдеттегі қате түсініктерді әдейі береді. Сонан соң ол оқушылардан айтылғандармен келісетіндігін немесе келіспейтіндігін, өздерінің көзқарастарын айтуларын сұрайды. Оқушылармен жеке әңгімелесу. Ұстаз оқушылармен олардың түсіну деңгейін тексеру үшін жеке әңгіме жүргізеді. Үш минуттық үзіліс (пауза). Ұстаз оқушыларға сабақтың идеясы жайлы ойлануына, алдыңғы өткен тақырыптармен, білімімен және тәжірибесімен байланыстыруға, сонымен қатар түсінбеген жерлерін анықтауға үш минуттық үзіліс береді. Мен өз қарым-қатынасымды ... ... ... ... .. өзгерттім. Мен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . таңғалдым. Мен ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... қарадым. Мен ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... туралы көп білдім. Мен ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... сездім. Температураны өлшеу. Бұл әдіс оқушылардың тапсырманы дұрыс орындап жатқандықтарын тексеру үшін қолданылады. Ол үшін оқушылардың іс-әрекеттері тоқтатылады және ұстаз Біз не істеп жатырмыз? деген сұрақ қояды. Оқушылардың осы сұраққа жауап беруіне қарай мұғалім олардың тапсырманың негізгі шартын түсінгендіктері немесе оны орындау барысы жайлы мағлұмат алады. Кейбір жағдайда ұстаз жұптардың немесе топтардың бірінен тапсырманы қалай орындап жатқандықтары жайлы айтып берулерін сұрайды. Ал қалғандары оларды бақылап, өздері не істеу керегі жайлы түсінік алады. Шағын-тест. Шағын-тест оқушылардың нақты білімін, шеберлігін және дағдысын, яғни қандайда бір материалдың нақты мағлұматтарын білетіндігін бағалайды. Бұл тест: Берілген көп жауаптардың ішінен таңдау; Дұрықате жауап ішінен таңдау; Қысқаша жауап беру арқылы орындалады. Элективті (таңдаулы) тест. Мұғалім әрбір оқушыға А,В,С,Д әріптері бар карточкаларды таратып шығады да олардан дұрыс жауаптарын карточкаларын көтерулері арқылы білдірсін дейді. Мұғалім міндетті түрде оқушыларға ойлануға 20 секунд беруі қажет. Мұғалім қатысушылармен жауаптардың әр түрлі нұсқаларын талқылап, оларға өздерінің таңдауларын түсіндіріп берулерін ұсынады. Олардың жауаптары оқушылардың оқытылған тақырыптың түсінгендіктерін және деңгейлерін байқатады. Соған орай мұғалім тақырыпты тағы бір түсіндіру немесе жалғастыра беру туралы шешім қабылдайды. Қалыптастырушы тест. Мұғалім оқушыларды еркін түрде бірнеше топтарға бөледі (әрбір топта 4-5 оқушыдан). Әрбір оқушы сұрақтары бар парақты және жауап жазуға арналған парақ алады. Әр кіші топтардағы қатысушыларға тесттағы сұрақтарды талқылауларына уақыт беріледі. Оқушылар талқылаудан кейін әр біреуі жеке жауап парақтарын толтырады. Әрбір оқушының ұпайлары жеке есептелінеді. Оқушыларды топтың басқа мүшелерімен келіспейтін немесе өзі дұрыс деп шешкен өзгеше жауап жаза алатындығы туралы ескерту керек. Топтағы оқушылардың талқылау барысында сұраққа жауаптары консенсуалды яғни, бірдей болуы міндетті емес. Өзін-өзі бағалау бойынша күнделіктержурналдар. Өзін-өзі бағалауға арналған күнделіктержурналдар ұстаз бен оқушының сабақ барысында қабылданған білімін, дағдылары мен шеберліктерін бағалау және оларды қандай әдіспен жүзеге асырғандарын қадағалау үшін құрылады. Күнделік ұстазға оқушылардың алға жылжу деңгейлерін және соған сәйкес білімдерін әрі карай жетілдіруге байланысты қадамдар жасауға жәрдемдеседі. Қалыптастырушы сауалнама. Бұл материалмен таныстырғаннан кейін немесе сабақ кезіндегі басқа да жұмыс түрлерінің соңынан жасалынатын тексеріс формасы. Мұғалім Неге? Қалай? Қандай? деген қосымша нақтылау сұрақтарын қояды.
oo Олар несімен ұқсас әлде айырмашылығы қандай?
oo Олардың сипаттамасы (бөлімі) қандай?
oo Біз оларды қалай сипаттай, көрсете аламыз?
oo Ондағы негізгі идея, тұжырымдасы, моралі қандай?
oo Олардың өзара қатынасы (байланысы) қандай?
oo Сіз қандай идея немесе қосымша мағлұмат қоса аласыз?
oo Мысал келтіріңіз.
oo Нені дұрыс емес деп ойлайсыз?
oo Сіз қандай қорытынды жасай аласыз?
oo Біз қандай сұраққа жауап беруге тырысып жатырмыз?
oo Біз қандай мәселені шешуге тырысып жатырмыз?
oo Сіз не істеуді ұсынасыз?
oo Егер ... ... не болуы мүмкін?
oo Сіз бағалау үшін қандай критерийлерді қолданар едіңіз?
oo Сіз бұл мәселе бойынша қандай дәлелдемелерді немесе растауларды келтіре аласыз?
oo Бұл мәселені қалай растауға немесе теріске шығаруға болады?
oo Бұны ... ... тұрғысынан қалай қарастыруға болады?
oo Қандай баламаларды есте ұстау қажет?
oo Қандай әдістер мен тәсілдерді қолдануға болады?
Жаңа материалды қабылдауларын тексеруге арналған жаттығулар. Мұғалім Болжау, Түсіндіру, Айтып беру, Бағалау деген төрт терезеден (шаршы) тұратын кесте құрады. Жаңа материалды түсіндіріп болған соң ол оқушылардан берілген шаршылардың бірін таңдауларын ұсынады. Бұл арада мұғалім әрбір оқушыға бұл әдіс арқылы өтілген тақырып бойынша өздеріне өздері тапсырма алып, орындайтындығын түсіндіріп өтуі қажет. Сонан соң олардың шаршыларды таңдауларына қарай мұғалім сұрақтар қояды.
Мысалы: (1) Егер оқушы Айтып беру деген шаршыны таңдаса, мұғалім оған Жаңа материалдағы негізгі идеяларды атап шық деген тапсырма береді. (2) Егер оқушы Түсіндіру деген шаршыны таңдаса, мұғалім Сіз өткен терминді (түсінікті) қалай түсінесіз деген сұрақ қояды [11 ; 9 б.]. Ішкі және сыртқы шеңбер. Оқушылар ішкі және сыртқы екі шеңбер құрады. Балалар бір-біріне қарама-қарсы тұрып, өтілген тақырып бойынша бір-бірлеріне сұрақтар қояды. Сыртқы шеңберде тұрған оқушылар ауысып өздеріне жаңа жұптар құрады. Сөйтіп сұрақтар қою әрі қарай жалғаса береді. Бір сөйлемде барлығын қамту. Оқушылардан оқытылған тақырып бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.