Қиялдың түрлері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Қиял және оның өзге психикалық процестермен байланысы ... ... ... ... ..3

ІІ Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2. 1. Қиялдың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.2.Қиялдың даралық айырмашылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
2.3.Баланың қиялының дамуын зерттеген ғалымдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.4. Баланың қиялын дамыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .22

ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

Кіріспе

Адам бұрын өзі көріп білмеген нәрселерінің бейнесін алдына елестетіп, олардан жаңа бейне жасайды. Немесе бұрынғы қабылданған, жиналған бейнелерге сүйене отырып, өз басында тың, соны, жаңа елестер мен идеялар тудырады. Осындай жаңа, соны бейнелер мен идеяларды қиял деп атаймыз. Қиял - тек адамға ғана тән,соған меншікті психикалық процесс. Жануарлар дүниесінде мұндай функция болмайды. Өйткені, қиял -- адамның еңбек әрекетімен дамитын психикалық қызмет. Ол басқа да психикалық процестердің, түрлері сияқты шындыкты бейнелеп, болмыстағы оқиғалармен бірлікте пайда болып отырады. Қиял арқылы пайда болып отыратын жаңа бейнелер адамның білім қорына, накты образ-дарға, тұрақты елестерге негізделеді. Адамның әрқилы психикалық әрекеттерінде бір ғана процестің дараланып жеке кездесуі мүмкін емес. Ондай процестер бір бағытпен, арнамен өзара ұштасып, араласып жатады. Солардың ішінен адам әрекетінде бір-екеуі жетекшілік қызмет атқарады. Сонымен, қиял дегеніміз -- бізді қоршаған сьгртқы дүниедегі заттар мен кұбылыстардың образдарын жаңғыртып, оларды өңдеп бейнелеуден тұратын, тек адамға ғана тән психикалық процесс.
Адам қиялына меншікті бірсыпыра ерекшеліктерді мынадай етіп топтастырып көрсетуге болады: а) әрбір адамның қиялы оның жеке басының кызығуы мен ерекшелігіне, алдына қойған мақсат-мүддесіне байланысты болып отырады. Мысалы, жаңадан машина жасауды ой-ластырып жүрген инженердің белгілі тетіктерді жетілдіру үшін оларды жасап шығарудың әдіс-тәсілдерін қарастыруын, емтихан тапсырайын деп жүрген студенттін іс-әрекетін, шөл далада сусап келе жатқан жолаушының қиялын салыстыра отырып, олардың әрқайсысының мүдде-мақсатын айкындауға болады. ә) Қиялдың мазмұн-мәнісі, түр-сипаты адамның жас ерекшелігіне, білім дәрежесі мен өмір тәжірибесіне, дара басының ерекшеліктеріне байланысты. Мысалы, өмір-тіршілігінде көріп білгені мен көкейге түйгені кеп білімдар адамнын, қиялы мен жеткіншек жастың киялын бір мөлшермен салыстырып қарауға болмайды. б) Қиял адамнын, барлық психикалық құбылыстарымен тығыз ұштасып жатады. Мысалы, мақсат еткен мүдделі ісін жүзеге асыру үшін адам оның әр түрлі жолдарын іздестіреді. Бұл қиялмен тығыз байланысты. Адамның ерік-жігері, қайраты оның жоспарлаған мүдделі ісін жүзеге асыруынан қөрінеді. Қиялда ойлау процесі ерекше орын алады. Осы ретте, кенес психологі А. В. Брушлинский қиялды ойлаудың ерекше бір түрі деп санайды. Бұл пікірді қостаушылар қазіргі уақытта да кездесіп жүр. Өйткені, ойлау белсенділігі адамды шығармашылық істер мен әркилы әрекеттерге жетелейді.

Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады:
1. Әр адамның қиял ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиеттеріне, алдына қойған мақсатына байланысты болып келеді. Бұл арада суды аңсап шөлдеген жолаушының қиялы мен екі-үш күннен кейін емтихан тапсыратын студенттің, машинасының тетігін жетілдіруді ойлап жүрген инженердің қиялын салыстырып көруге болады.
2. Қиялдың мазмұны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де, білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де көп, өмір тәжірибесі мол, әр тарапты білімі бар ересек адамның қиялы мен енді ғана өмірге аяқ басайын деп тұрған жеткіншектің қиялын бір өлшемге салуға болмайды.
3. Қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп отырады. "Жаратылыстың құшағында , - деп жазады М. Жұмабаев, - меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайдан далада тұрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең боуға тиісті".
4. Қиял - адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс. Мәселен алға қойған мақсатты жоспарлап, жүзеге асырудың жолдарын іздестіру мүмкін емес. Бұл - қиялдың ерікпен байланысына жақсы мысал. Қиялдың ойлау процесінде алатын орны ерекше. өйткені ойлау белсенділігі адамда шығармашылық әрекетке жетелейді. Ал ондай әрекет қиялдың өте күшті дамуын қажет етеді. Ойлау мен қиял бір-бірімен өте тығыз байланысты. Жан қуаттарының осы екеуі де мәселені шешуге, сұраққа жауап беруге қатысады. Бірақ қиялда өзіндік мәселені шешудік өзіндік ерекшелігі болады. Қиял мәселені суреттеу, жанды көрініс арқылы шешсе, ойлау мен тірі суретсіз жалпылай, ұғым, пікір, тұжырым түрінде шешеді.
5. Адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып отырады. Мұндағы негізгі шарт саналы мақсаттың болуы, болашақты болжай алу, істейтін еңбектің нәтижесін күні бұрын көре білу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу - адам қиялына тән негізгі белгілер. Қиялда адамның дүние жөніндегі таным түсінігі әр түрлі формада қиюласып, жаңа сапаға ие болады. Қиял бейнелері адам қажеттігінен тәуелді бола тұрып, оны белсенді қызметке ит-ермелейді, творчестволық ісіне күш-жігер қосады. Қиял тек теориялық және практикалық қызметте ғана емес ол адамның бүкіл рухани өмір жүйесінде елеулі орын алады. Кісінің өмір жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы, даралық қасиеттері, іс-әрекетінің құрылымы, өмір салтының қалыптасуы мұнсыз мүмкін емес. Адам саласының жануар психикасынан басты айырмашылығы адам да ойлаумен қатар қиял әрекетінің болғандығында.
Физиолог И. М. Сеченевтың қиялка байланысты пікіріне сүйенсек, адамның басына оның есінде орын тепкен элементтерден кұралмаған бірде-бір ойдың келуі мүмкін емес.
Ол тіпті ғылыми табыстарға негіз болатын жаңа ойлардың өзін бұл ережеден шығарып тастауға болмайды деген пікір айтқан еді. в) Адамның қиялы еңбек процесінде іс-әрекет үстінде дамып отырады. Мұндағы шарттар саналы мақсат, болашақты болжай білу, оны өңдеп елестете алу.
Адам қиялына тән мұндай қасиеттер оның психикасын жануарлар психикасынан өзгешелеп тұрады.
Басқа психикалық процестер мен қатар қиял да ми қызметінің нәтижесі. Егер де естің физиологиялық негізі уақытша нерв байланыстарынан басталып, кейінірек оны жаңғырту болса, қиялдағы нерв байланыстарының жүйесі бытырап, тарайды да қайтадан жаңа жүйелерге бірігіп, қосылады. Осылай болудың негізгі шарты: адамның қажеттіліктерінің әсерінен ми қыртысында күшті қозу ошағының пайда болуы. Қиялдың сезіммен тығыз байланыстылығы, оның пайда болуына мидың тереңгі бөлімдерінің де әсері бар екендігін көрсетеді. Адам ағзасының мидың периферия бөлімдерінің қызметі қиялда пайда болатын бейнелерді өзгертіп отырады. Орта ғасырда нервтері бұзылған адамдарда Иса пайғамбардың аяқ-қолын байлап тастағанын елестетіп, қатты қайғырып, ойлағанның салдарынан олардың алақанында, табанында жаралар, қанталаған ісіктер пайда болған. Мұндай көріністі стигмат дейді, яғни жара белгісі деген ұғым. Тіпті сау адамдардың өздері өте сезімтал болып, бір зат туралы қатты ойласа күйзеліске ұшырайды. Мысалы, атақты француз жазушысы және ойшылы Вольтер Варфоломей түнінде ауыратын болған (бұл түні католик дініндегі француздар өздеріне бауырлас протестанттарды қырғынға ұшыратқан).
Сондай-ақ беделді адамның сөзін дұрыс түсінбеу де адамды күйіндіріп, күйзелтіп ауруға соқтырады. Дәрігердің шала ойлап қойған диагнозы сау адамның өзін уайымдатып, ақыры сол ауруды қозғайды. Педагоктік жұмыста да дидактогения деген нерв ауруы кездеседі. Мұғалімнің ойламай айтқан сөзі кейде нерв жүйкесі нәзік оқушыларды қатты күйзеліске ұшыратады. Мысалы, 10-сынып оқушысы Назерке отбасы жағдайымен мектеп ауыстырып, жаңа мұғалімдерден сабақ алады. Бірде орыс тілі сабағында мұғалім үйге берілген тапсырманы одан сұрайды. Ол жақсылап жауап береді. Бірақ, мұғалім оған мынадай зілді сөздер айтады: "Сөйлеуің жаман емес көрінеді, ао жазба жұмысында сынап көреміз". Осы сөздер оқушының есінен кетпей қояды. Соның салдарынан өткізілген диктантты үлкен қрқынышпен жазып, көп қате жібереді. Одан әрі жазба жұмысы сабақтарында ол осындай күйзелісте болып, ауыратын болған. Осыған орай қазақтың мақалы "таяқ еттен, сөз сүйектен өтеді" деген тегін айтылмаған. Осындай мақалдар орыс және басқа халықтарда кездеседі. Олардың жалпы тәжірибесі "сөздің алып күш екенін, сондықтан да оеы орынды пайдалану керектігін ескертеді". Міне, осы халық педагогикасының қағидасы мұғалім-ұстаздардың есінде әрдайым сақталу керек.

ІІ Негізгі бөлім
2. 1. Қиялдың түрлері.

Қайта жасау қиялы мен шыгармашылық қиял. Өзіндік ерекшеліктері мен олардан туындайтын себептерге орай, қиял ырықсыз, ырықты болып екіге бөлінеді. Психологиялық әдебиеттерде ырыксыз қиялды пассив қиял, ырықты киялды актив қиял деп те атай береді.
Ырықсыз қиял адамның алдына максат қоймай-ақ, басындағы елестердің ағытылып, бірінен соң бірі өтіп жататын кезінде туады. Қиялдың бұл түрі төменгі сынып оқушыларында жиі кездеседі. Ұйқылы-ояу кезде де ырықсыз қиялдар өздігінен туындап жатады. Пассиз (әлсіз) киялдың айқын түрі түс көруден байқалады. Көрген түстің қисынсыз шым-шытырық болатыны да -- осы ырықсыздықтан. Мұндай қиялдардың пайда болуы адамның өз ойының тізгінін босатып жіберуіне де байлатанысты. Мысалы, аспандағы бұлтқа қарап, оны әр нәрсеге ұқсату, немесе біреу әнгіме айтып отырғанда, оның басынан кешіргендері тыңдаушының көз алдынан ағылып өтіп жатуы. Осы екі мысалдың бірінші жағдайында -- қарапайым қиялдау затты қабылдаса, ал екінші жағдайда сөзді қабылдаудан елес пайда болады. Елес -- қиялдың пассив түрі.
Қиялдың саналы әрі жемісті түрі -- ырықты қиял. Бұл -- адамның алдына саналы түрде мақсат қоя отырып, әдейі образдар жасау мен қажетті бейнелер тудыруы. Қиялдың бұл түрі балалардың ойын әрекетінен де анық байқалады. Ұшқыш, дәрігер, ғарышкер, мұғалім т. б. болып ойнауларына қарап, олардың ырықты қиялдарын аңғаруға болады. Өйткені, ырықты қиял еңбектену процесінде дамып, әрбір адамның іс-әрекеті мен жұмыс нәтижелерін алдын-ала көз алдарына елестетеді. Оларды орындауға, қимыл-әрекеттерді жоспарлы түрде жасап отыруға міндеттейді. Ырықты қиял түрлерін топтап қарастырудың жолдары бар. Олар -- қайта жасау қиялы және жасампаздық қиял.
Қайта жасау қиялы адамның өмір тәжірибесінде кездестірген, бұрын болған бейнелерді қайта жаңғыртып елестететін сөздік тітіркендіргіштерге байланысты туындайды. Мұндай қиялдың пайда болуында сөздік тітіркендіргіш қызметін әр түрлі суреттер мен сызулар, сызбалар мен кестелер, ноталар атқарады. Ал бұл қиялдың психологиялық құрылысын іздестіріп көретін болсак, ол -- екінші сигналдық тітіркендіргіштерді бірінші сигналдық бейнелерге айналдыру. Мысалы, мұхитты көрмеген адам басқа біреудің сол мұхитты суреттеп жазғанымен таныса отырып, оның ұшы-қиырсыз бейнесін киялдайды. Қайта жасау қиялындағы мақсат жаңа, соны бейнелер жасау емес, табиғаттағы заттарды адамның өзі тікелей қабылдамаса да, сол қалпында қайта елестету болып табылады.

Қайта жасау киялы -- адамның ой-өрісін дамытып отыратын психикалық процесс. Қиялдың бұл түрінің тәлім-тәрбие ісінде ерекше маңызы бар. Мысалы, оқырмандар Мұхтар Әуезовтың Абай жолы эпопеясындағы Дәркембайдың бейнесі арқылы кедей шаруалар мен жатақтардың тұрмыс халін көз алдарына елестетіп, пайымы кең, ақыл-парасаты терең кісілердің оқымаған адамдардың арасынан да жиі кездескендігіне көз жеткізеді. Мектепте оқытылатын жеке пәндердің де қайта жасау қиялын дамытуда мәні зор. Геометрия, сызу сабақтарында сызба суреттердің мәнісі әрбір машина тетіктері, олардың қызметі, жүмыс принципі арқылы түсіндіріледі.
Қайта жасау қиялы адамның барлық қызметі мен іс-әрекетіне қатысты. Өйткені, әрбір адам өзі істеген жұмының нәтижесі мен пайдасын күнілгері көз алдына келтіріп, қиялы арқылы оларға шолу жасайды. Қайта жасау қиялы адамның білімі мен бұрынғы тәжірибелеріне сүйенеді. Сөйтіп, қиялдың бұл түрі аркылы пайда болатын елестер алға қойған максат пен тілекке сай екшеледі, бұ-рынғы қабылданған процестерді болмыстағы ындықпен жақындатады.
Балалардың қайта жасау қиялын дамытып, нәтижелі іс-әрекеттеріне күшті әсер ететін жайт -- олардың алдына белгілі практикалық міндеттерді қоюы. Айталық, заттың суретін салу немесе түрлі материалдардан сол заттардың бейнесін жасау т. б. Мұндай істер балаларды сөзбен айтылған объектілерді, нақты нәрселерді ұсақ-түйегімен қоса түгел елестетуге баулиды.
Қиялдың ең жоғары түрі -- жасампаздық қиял. Қиялдың бұл түрі арқылы жаңа бейнелер мен образдар жасалады. Шығармашылық жасампаздық қиял кайта жасау қиялы сияқты нақты суреттер мен шартты бейнелергe сүйенеді. Адамның шығармашылығы, ол жасаған туындылар -- қоғаммен бірге дамуда рух беріп, жігерлендіріп отыратын күш. Жасампаздық қиял -- коғамдық мәні бар жаңа, соны өнімдер жасап шығаруда жетекші қызмет атқаратын психикалык процесс. Машиналардың жаңа түрлерін ойлап табу, бұрынғы машиналарды реконструкциялау, мал тұқымын асылдандыру, өсімдіктердің жаңа түрлері мен сорттарын өсіріп шығару, ғылымда, өнер мен әдебиетте, кұрылыс пен халык шаруашылығының басқа салаларында жаңалык ашу -- мұның бәрі де шығармашылық қиялға жатады. Мұндағы процеске тек киял ғана емес, тұрақты зейін, әр түрлі ойлау әрекеттері, ерік процестері т. б. әрекеттер де қатысады. Дегенмен, ырықты қиял жетекші рөл атқарып, адамның барлық процестері мен істеріне жол сілтейді.
Шығармашылық дегеніміз іс-әрекет нәтижесінде жаңадан бірінші рет жасалған, қоғамдық пайдасы бар заттар. Мұндай іс-әрекеттің қайнар бұлағы болып қоғамның осы әлде басқа заттарға деген мұқтаждығы жатады. Бұл мұқтаждық шығармашылық идеяның, шығармашылық мақсаттың пайда болуына себеп болады. Идея әлде мақсат бастапқыда түсініксіз көмескі түрде болады. Осыған орай идеяны, мақсатты ойластыру кезеңі басталады. Бұо процес барысында жаңа идея анықтала түседі, кейде оны басқаға өзгертуі де мүмкін.
Ал идеяны анықтағаннан кейін соны басшылыққа алып, белгілі деректерді, материалдарды зерттеп, шығармашылық өңдеуден өткізеді. Сөйтіп шығармашылық мақсатты орындау жұмысы басталады. Осының бәрі адамның дене және рухани күшін сарқа жұмсауды қажет ететін, шабытты еңбек болып табылады.
Шығармашылық кезінде адамның ақыл-ой, эмоциялық, еріктік психикалық әрекеттері барынша жоғары деңгейде өтеді. Шығармашылықтың елеулі жақтары - беріле әуестену және талпыну.
Шығармашылық шешім үш сатыдан тұрады:
1. Дайындық жұмысы, проблемаларды күн тәртібіне қою, гипотезаны жасау, зерттеудің методикасы мен тәсілдерін жасау, деректі материалдарды қарастыру;
2. Зерттеудің өзі, оған байланысты жасаған гипотезаны тексеру;
3. Алған нәтижелерді қорыту, талдау.
Осы сатылардың қайсысы болмасын қажырлы, табанды еңбекті талап етеді. Мәселен, К. Маркстің "Капитал" атты еңбегі ұлы ойшылдың бүкіл өмірінің жемісі. Онда жүздеген әдебиет түп-нұсқасы, статистикалық есеп, тарихи мағлұматтар жинастырылып, талданып, қорытынды жасалған. Әрине, өмірдің әр саласындағы шығармашылық еңбектің өзіне тән ерекшеліктері болады. Мәселен, көркемдік шығармашылықтың негізгі міндеттері өмірді аса маңызды көріністері арқылы көрсету. Әдебиетте типтік бейне жасау үшін жазушы өмір мәселесін жинақтайды, қоғамдық өмір құбылыстарын байқайды, адамның ішкі жан дүниесін білуге талпынады. М. Горький әдеби бейне жасау үшін тікелей әсер алу қажеттігін атай отырып, жазушы жұмысында байқағыштық қасиеттің мәнін баса айтты. Ол бір жұмысшының, дүкеншінің портретін суреттеу үшін жүздеген дүкеншіге, жұмысшыға үңілу керектігіне көңіл аударды.
Шығармашылық мәселені шешу, оны дөп басу адамның толықтай жасайтын ой қызметінің нәтижесі. Орыстың атақты суретшісі Репин шабыт азапты еңбек үшін берілетін сыйлық деп жазған. П. И. Чайковский "Шабыт - жалқауларға жоламайтын, оның есігін ашпайтын қонақ", деді. Шабытты күй шығармашылыққа барынша беріліп, құмартып, қажымай-талмай еңбек жасаған адамда ғана пайда болады. Шабытты күй ой мен дене қозғалыстарының жеңілдігімен, тебіреністердің тереңдігімен сипатталады.
Шығармашылық қиял арқылы жасалатын жаңа туындылар мен өнімдер әрқилы жорамалдар жасап, көп ізденуді талап етеді. Алға қойған міндеттерді шешуде көпке дейін нәтиже шықпай, іздеген образ жасалмайды, зат тетіктері үйлеспейді. Шығармашылық қиялдану үстінде адамның іздегені күтпеген жерден, кенеттен тууы да мүмкін. Адам басында көптен бері жүрген мәселенің кенеттен, күтпеген жерден шешімін табуы, оған тиісті жауап алынуы психологияда интуициялық процесс деп аталады. Интуиция латын сөзі -- шуғылданып қарау деген мағынаны білдіреді. Кертартпа психологтар интуицияға іштен жарқырау не құдыреттің күшімен тану деген анықтама береді.
Дегенмен, бұл шындыкка жанаспайды. Ғылыми тұрғыдан қарастыратын болсак, дүниені интуиция арқылы танып білу -- ми қабығының белгілі түрде атқаратын қызметі. Бұл мәселені ғылыми-табиғи негізде дәлелдеп берген -- И. П. Павлов зерттеулері. Ол Ми алқабы көлемінің белгілі дәрежеде тежеліп жатқан орталықтарында да синтездеу процесі жүріп жатады. Кезінде мұндай әрекет адамға сезілмесе де, оның болып өткені -- ақиқат. Сондықтан қолайлы бір жағдай туа қалса, қайдан келгені белгісіз сияқты болып, даяр күйінде ол шыға келуі мүмкін деген болатын. Ғылыми жаңалықтарды, келелі мәселелер мен істерді шешуге керекті жаңа байланыстар адам өзінің руханн куатын сол проблемалар төңірегіне шоғырландырғанда ғана туады. Міне, осындай жағдайда адамда шабыт пайда болады. Шабыт билеген адам әрқашан да жемісті нәтижеге жетпек. Осы орайда, ғылым тарихынан бірнеше мысалдар келтірейік:
Ерте заманда өмір сүрген ғалым Архимед заттардың салмағын ажыратып білуді үйіндегі астауға шомылып жатканда ашады. Сөйтіп, таптым -- эврика деп айқайлап, көшеге жалаңаш жүгіріп шығады. Ал ағылшын инженері Дж. Уатт жаңа машина жасап шығаруды қиялдап жүргенде, пештің үстіндегі шәйнек қақпағының қайнаған судың буынан діріл қағып, орнынан қозғалғанын аңғарып қалады да, бұл не деген күш! деп таңданады. Осыдан кейін Дж. Уатт бу машинасын ойлап тапты деген сөз бар.
Кибернетика ғылымының негізін қалаушылардың бірі, атақты американдық оқымысты Н. Винер электрондық-есептеу машинасын Адам миының қызметіне негіздей отырып ойлап тапқан. Жалпы алғанда, ғылым мен техника, өнep мен білім жаңалықтарының ашылуы адамның шығармашылық қиялының жемісі болып та-былады. Сондай-ақ, әрқилы құрал-саймандардың да адамның әр алуан іс-әрекеттері нәтижесінде жасалғаны белгілі. Мәселен, тырма -- қолдың бес саусағының бірігіп әрекет жасауының, ожау екі қолды қосып сұйықтықты ішудің жемici деуге болады.
К. Э. Циалковский: менің ғарышқа сапар шегу талабым фан-тастикалық шығармаларды окуынан пайда болды. Ынта соңынан ақыл-ой әрекеті туды. Егер ғылым тарапынан көмек келмегенде, тек
ақыл-ой еш нәтиже бермеген болар еді, -- дейді.
Қазақ халқының ертедегі қиялы да ұшқыш кілем, таусоғар, көлтауысар, желаяқ тәрізді басқа да кереметтер жөнінде қиял-ғажайып ертегілер туғызды. Сол арман-тілектің көпшілігі бүгінде нақты шындыққа айналып отыр. Қазіргі таңда ел қажеттілігін, мұқтаждығын өтеп отырған пойыздар мен автокөліктер, үшақ типтерінің сан алуан түрі - адамның жасампаздық және шығармашылық қиялының жемісі.
Шығармашылық қиялдың көркем әдебиет пен өнер саласында да алатын орны айрықша.

Қоғамдық өмір мен әлеуметтік құбылыстарды, адамдардың топтарын, типтерін көрсетуде шығармашылық қиял арқылы сан алуан бейнелер жасалып., типтік тұлғалар туындайды Бұл ретте, М. Әуезовтың Абай жолы эпопеясы түрлі топтарға, кесек бейнелер мен кейіпкерлерге толы. Мәселен, Құнанбай, Майбасар, Ысқақ, Тәкежан мен Әзім-бай -- бір топ болса, Абай, Әбіш, Мағауия, Базаралы, Дәркембай -- өз алдына бір бағыттағы кейіпкерлер. Со-нымен қатар жазушының щығармасында Тоғжан, Әйгерім, Зере мен Ұлжан тәрізді әйел образдары да тарихи тұлғалық бейнелер ретінде суреттеледі. Шығармашылық қиялды мүсіншілік, сәулет, сурет, әдебиет, мәдениет сынды өнер салаларына тән деуге болады.
Адам қиялының ерекше бір түрі -- арман. Бұл -- актив әрекетшіл қиял, өз мақсатымыз бен мүддемізге орай бейнелер жасау, игі мақсат-мүддемізді іс жүзіне асыруды қиялдау. Басқаша айтқанда, арман -- келешектегі әрекеттерге арналған қиял. Ол -- шығармашылык, қиял емес, бірақ, соған дайындықтың бастапқы сатысы. Арманды бағалауда ескеретін жайттар: а) арманның әрекетке қатысы; ә) шындықпен жанасуы; б) оның келешек үшін мәні.
Арман бос киялдаумен түк те жанаспайды. Бос қиялдың өмір үшін ешбір-пайдасы жоқ, ол -- арманның тиімсіз түрі. Бұл -- кажырсыз қиял. Мұндай қиял адамды белгілі бір мақсатқа не нәтижеге жетелемейді. Арман -- қиялдың ерікті түрі, ол әрі саналы, әрі белсенді сипатқа ие. Әрекет етудің орнына адам бос қиялға берілсе, онда оның бұл жағдайы босқа адасу, жігерсіз әрекет болар еді.
Адамның жігерсіз іс-әрекетіндегі қиялдың бір түрі -- мұң. Мұң -- адамның бұрын басынан кешірген қолайсыз оқиғалары мен сәтсіз істері жайындағы ойы, мақсатты істерінің жүзеге аспауы туралы, оған себепкер болған жайттар жайындағы қиялы. Осындай қолайсыз бейнелердің тізбегі кім-кімнің болмасын тынышын кетіріп, ойын-бөледі. Бұл -- қиялдың әрекетсіз түрі, сондай-ақ, шындықтан жалтару болып саналады. Әдетте, еркі күшті адам мұндай қолайсыз киялдан арылудың жолын іздестіріп, мақсатты істі жүзеге асыру әрекетіне ауысада, өзін-өзі меңгереді.
Қиялдың жасалу жолдары. Қиял түрлері елестетулердің өзгеріп, өңделуінің арқасында жасалып отырады. Қиялда анализ, синтез әдістері, агглютинация (латынның агглутинаре деген сөзі, қазақша желімдеу деген мағынаны білдіреді), схематизация түрлі схемалар мен суреттердің акцентировка (образдың типтік басты белгілерін жасау) тәсілдері жиі қолданылады. Қиялдағы елестерді топтастырудың қарапайым түрі агглютинация деп аталады. Осы әдіс арқылы мифологиялық бейнелер (кентавр, жезтырнақ) мен түрлі механизмдердің, машиналадың конструкциялары құрастырылады. Агглютинация әдісі ежелгі Мысыр елінде, сондай-ақ Солтүстік Америка индеецтерініңөнер ескерткіштерінен үлкен орын алған.

Қиял бейнелерін жасауға қатысатын әдістердің бірі-гипербола. Гипербола деп нәрсенің жеке сипаттары, белгілері үлкейтіліп көрсетілуін айтады. Ертегілерді, қиял-ғажайып бейнелерді жасауды гипербола көп қолданылады.
Қиялдың бейнелерін жасаудың енді бір әдісі - нәрсенің бір жағын ерекше әсерлей көрсету. Егер заттардың айырмашылықтарын ескермей, оның ұқсастықтарына көп көңіл бөлінетін болса, , схематизация әдісі қолданылады. Суретшінің өсімдіктер дүниесінің элементтерінен ою қиыстыруы осыған мысал бола алады.
Қиял образдарының күрделі түрі- типтік образдар жасау. Типтік образдар жасауда бірінші орында нақты адамның ортақ бейнелері көзге түседі. Типтік образдар жасау дегеніміз тұтас бірқатар объектілердің барлығына бірдей, ортақ белгілері бар бір образ жасап, жанастыру.

2.2.Қиялдың даралық айырмашылықтары.

Әр адамның қиялы әр түрлі. Бір адамның қиялы бай, өрісі кең, шындықпен орайласып, тиісті мақсат-мүддені асырумен, шындықпен ұштасып жатады. Ал екінші біреулердің қиялы өрісі тар, жетілмеген, пәрменсіз. Шындыққа сай келетін қиялдардың мазмұны терең, олар өмір тәжірибелеріне, білімге негізделген. Мысалы, американдық ғалым Эдиссон қиялы күшті дамыған адам болған. Ол бір машинаны үш түрлі жолмен жасауға болады деген пікірмен келіспей, оны 48 түрлі жолмен жасауды ұсынған. Мұндай қиялдан жаңаны іздеп табу, белгісіз нәрсені ашуға ұмтылу әрекеті байқалады. Шындық нәрсенің өңін айналдырып, теріс түсінетіндер де болады. Адамдардың қиялы бір-бірінен пәрменділігімен де ажыратылады. Мысалы, біреулер мәселені шешерден бұрын бар акыл-ойын соның төңірегіне жинақтап, әр сөзін таразылап, терең ойланады, басқалармен кеңесіп, тәжірибе жасайды. Мұндай іс-әрекетте адам өз кейіпкерлерімен іштей араласып, сырласады, олармен бірге өмір сүреді.
Қиялы әлсіз адамдар кітап оқыса, кызықты оқиғаларды ғана іздеп, оны түгел оқымайды. Шын мәнісіндегі қиял ғана адамды жемісті іс-әрекетке, белгілі мүддені орындауға жетелейді, оның рухани өсуіне де ерекше ықпал етеді.
Балалардың ойыны мен ересек адамдардың әрекетінде қиялдың дамуы.
Жаңа туған нәрестеде қиял болмайды. Бала өмірінде қиялдың алғаш көрінуі бір жастан асқан кезде байқалады. Екі жасар бала ертегі не әңгіме тыңдап отырып жылап жібереді. Бұл факті жас баланың .басында ес елесінің және қиял елесінің туа бастағанын көрсетеді. Бала қиялының мазмұны бастапқы кезде жұтаң, әрі ырықсыз түрде болады, Өсе келе тәрбие мен ез іс-әрекенің тәжірибесі негізінде бала киялы дамып, сапасы артады. Дамудың бұл кезеңіндегі өзгешілік -- балалардың ойын әрекетінде шығармашылық қиялдың элементтері туа бастайды. Мұндай қиял олардың сюжеттік ойындарынан айқын аңғарылады. Балабақшадағы бүлдіршіндер Теміржол ойынын ойнағанда, әрқайсысы белгілі рөлді орындайды. Осындай ойын әрекеттерінен олардың қиялы толыға түседі, жаңа рөлдер тауып алады. Бұл шығармашылық қиялдың белсенді қатынасынан туындайды.
Ойын әрекеті бала қиялын тәрбиелеп, дамытуда күшті рөл атқарады. Сондай-ақ, ол балалардың табиғи белсенділігін, қозғалғыштығын, дара психикалық процестерін де дамыта түседі. Мысалы, құрылыс ойындары, теміржол салу, үй тұрғызу, зауыт-фабрикалар орнату т. б.
Жеткіншектер қиялын дамытудағы әрекет -- сурет салу. Сурет салуда олар түрлі елестерін, есте қалғандарын сыртқа өздерінше шығарады. Мектеп жасындағы балалар киялының жүйелі дамуы ғылым негіздерін меңгерумен байланысты. Олар өз қиялының өнімін енді сын елегінен өткізіп, шындыққа жақын бейнелер жасауға ұмтылады.
Ересек адамдар қиялы олардың өмір сүрген ортасы мен тіршілік тәжірибелерінің нәтижелеріне орай дамып отырады. Әр алуан ғылыми жетістіктер, техника мен өнердегі орасан зор табыстар, өндіріс пен ауыл шаруашылығындағы жаңалықтар, мұның бәрі -- ырықты қиялдың жемістері.
Адам қиялсыз өмір сүре алмайды, қиял шындық болмыспен үштасып, адамды жаңа істерге, меңгерілмеген нәрселерді игеруге, ғылым мен техникадағы, өнер мен көркем әдебиеттегі жаңа белестерге ынталандырып отырады.
Адам қиялының байлығы әлде нашарлығы кісілік қасиеттерін сипаттайды. Осындай қасиеттердің біріне рухтанғыш жатады. Рухтанғыш адам оптимист еледі. Ол өмірге қызықтап қарап, қуаныш пен күйінішті терең сезініп, мысқылдап, ойын-күлкіге жол алып, сергектік туғызып, еңбекке шығармашылық көзқараспен талпынып, мақсатқа жетуде мейлінше табандылық көрсетеді. Ерекше жағдайларға байланысты туатын уақытша рухтану күйін көп адамдардан байқауға болады. Күйкілік рухтанғышқа қарам-қарсы қасиет. Мұндай адам асқақ арман мен жоғары азаматтық мұраттың жоқтығынан, талабы күнделікті өмірдің қажеттілегімен шектеліп, ұсақ-түйектің шырмауынан аса алмайды.
Педагокқа рухтанғыш өте керек қасиет, себебі ол шығармашылық іске жол ашып, оқушылардың ақыл-ой талаптарын ескеруге, өз білімін күннен күнге тереңдете түсудің басты шарты болады. Осындай қасиеті жоқ мұғалімді сабақ үстінде деректерді бір сарында, күйітсіз әңгімелеуге ауысу қаупі тосып тұрады. Сабақтың қызықсыз, сұрақсыз болуының бір сыры осында. Мұндай жағдайда мұғалім де, оқушылар да өзара қарым-қатынасты зеріктіретін міндет деп қарайды. Осындай мардымсыз көріністі болдырмау үшін мұғалім оқушылармен бірлесе отырып, оларға белгісіз нәрсеніалғашқы ешқандай өзіне бұрыннан таныс затты жаңадан көріп тұрғандай етіп, сабақты қызықты етіп өткізген жөн.
Рухтанғыш адам көбіне романтикалық күйде болады. Кейде оны ақынжанды адам дейді. Романтик дегеніміз - ол да оптимист адам. Болашақ үшін ондай адам қиындық, мұқтаждық қауіптерге шыдауға даяр және іштей түйінген болып келеді. Романтик адам іске беріліп, бар жігерін жұмсайды. Адамның көптеген басқа да жеке басының қасиеттері қиялдың қатысуымен өтеді. Олар әр түрлі сипатта болады. Мәселен, ізеттілік - басқа адмның көңіл-күйі мен тебіренісін қиялдау арқылы көз алдына келтіріп, айтылатын сөздің қандай әсер ететін алдын-ала көре білу қабілеті. Тілектестік - басқа адамның көңіл-күйі мен сезімін түсіну, ұғыну, бірлесе сүйініп, күйіну қабілеті. Бұл да көз алдына келтіре қиялдаумен байланысты. Түсіне отырып тілектес болушылар мен елестете отырып қиялдау арқылы тебіреніске түсіп тілектес болушылардың арасында елеулі айырмашылық бар. Бірінші, ақылға алып тілектес білдіру, екінші, эмоционалдық тілектестік.
Адамды қиялдың қандай түрлері басымдылығына қарай сипаттауға болады. Мәселен, арманшылдық. Бұл бос қиялға қарағанда шындықтан алшақ кетпейді.
Бірақ оның құнды болуы арманның мазмұны мен адамның іс-әрекетіне қатыстығына байланысты. Пендешілікпен шағымдалған арманның пайдасы жоқтың қасы. Мұндай арман адамның жігер - күшін ұсақ-түйекке жұмсауға итермелейді. Адамға жағымсыз сипаттама беретін қиялдың ерекше көрінісі қиялшылдық. Мұндай адам бос қиялға шырмалып, шындыққа жанаспайтын, нанымсыз, бірақ өзінің көңілін аулайтын, оқиғаны елестету болады. Мысалы, барон Мюнхаузен, Дон-Киход т.б. кейіпкерлердің ой-шырмауы. Қиялдың адам өмірінде маңызы зор. Онда пайда болатын алуан түрлі елестер, бейнелер адамның ой-өрісін байытып, жаңа қажеттіліктердің пайда болуына жол ашады. Қиял үш жастан бастап дамиды.
Балада сөйлеудің пайда болуы, оның түрлі әрекетпен айналысуы, сурет салуы, балшықтан түрлі заттардың пішінін жасай бастауы бала қиялын дамытуға қажетті шарттар болып табылады. Балада ең алдымен еске түсіру, кейінірек қайта жасау қиялы пайда болады. Алғашқыда қиялдың ырықсыз түрі, кейіннен ырықтың белсенді түрлері жиі ұшырайды. Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялының дамуында халық ертегілерінің алатын орыны ерекше. Бала ертегі тыңдауға, оны айтуға өте әуес келеді. Осы тұста бала қиялы ерекше көрінеді.Мектеп оқушыларының қиялында оның барлық түрлері жаңа мазмұнға ие болады.
Бала қиялын тәрбиелеу және дамытуда олардың дүние танымын, қызығуы мен мүдделерін, мақсат-тілектерін, армандарын ескеріп отыру маңызды. Бала дәл қазір өзінің арманын іс жүзіне асыра алмаса да, келешекте оны іс жүзінде асыра алатынына сенімі болғаны абзал.
Адамның білімі мол болса, оның ақыл-ойы мен қиялы жемісті де бай болып келетініне баланың көзін жеткізу - ата-ана мен тәрбиеші-ұстаздардың міндеті. Мектептегі, үйдегі көркемдік эстетикалық тәрбие қиялдың дамуына үлкен әсер етеді. Мысалы, музыка түрлі өнер салаларына дағдылану - олардың көркемдігін сезіне алу балада қиялдың шарықтауына қажетті шарттардың бірі.
Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға болады: 1) әр адамның қиял ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиетгеріне, алдына қойған мақсатына байланысты болып келеді. Бүл арада суды аңсап шөлдеген жолаушының қиялы мен екі-үш күннен кейін емтихан тапсыратын студенттің машинасының тетігін жетілдіруді ойлап жүрген инженердің қиялын салыстырып көруге болады;
2) қиялдың мазмүны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де, білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де көп, өмір тәжірибесі мол, әр тарапты білімі бар ересек адамның қиялы мен енді ғана өмірге аяқ басайын деп түрған жеткіншектің қиялын бір өлшемге салуға болмайды;

3) қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер-су қоршауына байланысты да көрініп отырады. Жаратылыстың қүшағында, -- деп жазады М. Жүмабаев, -- меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада түрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті.
4) қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс. Мәселен, алға қойған мақсатты жоспарлап, жүзеге асырудың жолдарын іздестіру қиялсыз мүмкін емес. Бұл - қиялдың ерікпен байланысына жақсы мысал. Қиялдың ойлау процесінде алатын орны ерекше. Өйткені ойлау белсенділігі адамды шығармашылық әрекетке жетелейді. Ал ондай әрекет қиялдың өте күшті дамуын қажет етеді. Ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз байланысты. Жан қуаттарының осы екеуі де мәселені шешуге, сұраққа жауап беруге қатысады. Бірақ қиялда мәселені шешудің өзіндік ерекшелігі болады. Қиял -- мәселені суреттеу, жанды көрініс арқылы шешсе, ойлау оны тірі суретсіз жалпылай, ұғым, пікір, тұжырым түрінде шешеді;
5) адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып отырады. Мұндағы негізгі шарт: саналы мақсаттың болуы, болашақты болжай алу, істейтін еңбектің нәтижесін күні бүрын көре білу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу -- адам қиялына тән негізгі белгілер. Қиялда адамның дүние жөніндегі әр түрлі таным-түсінігі әртүрлі формада қиюласып, жаңа сапаға ие болады. Қиял бейнелері адам қажеттігінен тәуелді бола түрып, оны белсенді кызметке итермелейді,творчестволық ісіне күш-жігер қосады. Қиял тек теориялық және практикалық қызметте ғана емес ол адамның бүткіл рухани өмір жүйесінде елеулі орын алады. Кісінің өмір жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы, даралық қасиеттері, іс-әрекетінің қүрылымы, өмір салтының қалыптасуы мүнсыз мүмкін емес. Адам санасының жануар психикасынан басты айырмашылығы адамда ойлаумен қатар қиял әрекетінің олғандығында.
Айдаһардың бейнесін Италияның атақты суретшісі Леонардо да Винчи қиял арқылы былайша суреттейді: Көкжал аңшы иттің не жай иттің басын аламы , оған басқа мысықтың көзін саламыз, құлағы үкінікі болады, мұрыны тазынікі секілді, қасы арыстандікі, самайы -- әтештікі, мойны суда жүзетін тасбақанікі сияқты. Осы бейненің өзі шындықта бар нәрселерді топтастыру арқылы туып отыр. Бірақ осы топтастыру нәтижесінде келіп шыққан тұтас образдың өзін көре білу үшін адамға ең күшті, өрен жүйрік қиял қажет.
Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын зор маңызы бар. Қиялдың өзі осы әрекет арқылы өзгеріп, дамып отырады. Тіпті бала қиялындағы фантастикалық образдардың өзі де оның танымын кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені меңгеруге жағдай жасайтыны, мұның өзі баланың психологиясына қатты әсер ететіні байқалады. А. П. Чехов Үйде деген әңгімесінде осы жайлы өте жақсы көрсеткен.
Шылым шегіп әдеттенген жеті жасар балаға ешбір сөз әсер етпей қойған. Бірде әкесі оның қиялына әсер етуді ойлайды. Ол баласына мынадай әңгіме айтады: Кәрі патшаның патшалыққа мұрагер болатын жалғыз ғана ұлы болыпты, -- өзі дәл сен сияқты кішкентай бала екен. Өзі жақсы бала екен. Еш уақытта өкпелемейді, ерте жатады, столдағы нәрселерге тимейді екен... өзі ақылды болыпты... Оның бір ғана кемшілігі -- шылым тартады екен... Патшаның баласы шылымнан көкірек ауру болып жиырма жасында өліпті. Қаусаған ауру шал ешбір қолғанатсыз қалыпты. Мемлекетті басқарып, сарайды қорғайтын ешкім болмапты. Жау келіп, шалды өлтіріп, сарайды қиратып тастапты, сонымен, енді бақша да, шие де, құстар да, қоқыраулар да қалмаған.... Эмоциялы әсерге толы осы әрекеттің оған күшті әсер еткендігі сонша, бала қараңғы терезеге ойланып сәл қарап отырып, селк етті де, мұңайған дауыспен: -- Мен енді шылым тартпаймын... -- деді ...
Қиялдың адам қажетіне асуы, оның шындықпен байланысты болып келуі адамға ерекше қанат бітіріп, оның ілгері өрлеуіне себепші болады. Халық Қыран жетпеген жерге қиял жетеді деп өте тауып айтқан. Бір кезде талантты орыс ғалымы Қ. Э. Циолковский (1857-1935) космосқа ұшуды армандап еді. Космос кораблімен аспан әлеміне тұңғыш жол салған Ю. Гагарин мен қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіровтің және басқаларының ерліктері осындай шындықпен тығыз байланысты қиялдың іске асуы болып табылады.
Ұйқы кезінде ми клеткаларының бәрі тежелмейді, кейбір бөлімдері қозу жағдайында болып жүмыс істей береді. Мидың мүндай бөліктерін күзетші пункт деп атайды. Осы күзетші пункттердең біздің бүрын қабылдаған, көрген, естіген, қолға үстап, дәмін татқан заттарымыздың бейнелері мида қайтадан тіріледі. Түсте небір ақылға сыйымсыз образдардың жасалатыны белгілі. Өйткені бүл кезде мидағы сигнал жүйелерінің арасындағы байланыс әлсірейді, мүнда негізінен бірінші сигнал жүйесі ғана қызмет істейді. Екінші сигнал жүйесінің қызметі толық тежелуге үшырайтындықтан, адамның ойлау қабілеті өте төмен болады. Сөздік сигаалдардың әсер етпеуі мида кездейсоқ образдардың пайда болуына жағдай жасайды да, соның нәтижесінде түске қайдағы кереметтер кіреді. И. М. Сеченов осындай түстерді болған әсерлердің болып көрмеген қиысулары деп сипаттаған. Түсте реалдық образдар мен нәрселердің фантастикалық түрде қосылуынан ғажайып образдар жасалады.
Үйқы кезіндегі осындай ғажап фантазиялық бейнелер де өмірде бар нәрселердің жиынтығынан қүралған. Бұлардың негізі -- адамның ояу кезіндегі басынан кешкен оқиғалары, ойы мен мақсаты, тілегі мен арманы, естіген-көргендері, істеп жүрген қызметі, басқалармен қарым-қатынасы т. б. үйқыдағы адамның түс көруіне себепші болатын фактілердің есебі жоқ. Мәселен, ми клеткаларына көшедегі транспорттың тарсылы да, ағаш жапырағының сылдыры да, иттің шәуілдеп үргені де, есіктің ашылып-жабылуы да әсер етіп отырады.
Тіпті организмнің ішкі мүшелерінің (жүрек, өкпе, асқазан т. б.) жүмысына бір жайсыздық түссе, бүл да адамның түсіне қай-қайдағы бірдеңелерді кіргізеді. Мәселен, үйқыдағы адамның жүрегіне бір салмақ түссе, оның жүрегі қатты соға бастайды. Осыған орай адам мынадай түс көреді. Өзін қуған біреуден қашады, бүдан ол ентігіп, булығады да.
Түс көрудің мазмұны адамның, көбінесе, қызығуына, талғамына орайлас келіп отыратындығы да шындықпен жанасымды факт. Егер иттің түсіне сүйек кірсе, саудагердің түсіне ақша кіреді деген мақал да біздің осы пікірімізді қуаттайды. Өмірде ешбір естімеген, көрмеген нәрселер түске кірмейтіндігін ғылым дәлелдеп отыр. Мәселен, іштен соқыр болып туған адамның түсіне көзге көрінетін бейнелер кірмейді, оның басқа сезім мүшелері арқылы (иіс, дәм, есіту т. б.) қабылдаған нәрселері еніп отырады. Егер соқырлық кейінірек пайда болса, онда сол адамның түсіне бүрын көзімен көрген заттарының бейнелері кіре береді. Барлық адамдардың түсі, -деп жазды И. П. Павлов, -- бірінші сигналдардың бейнелі, нақты және эмоциялық түрде жандануы. Творчестволық қиял -- қайта жасау қиялына қарағанда, әрі күрделі, әрі қиын. Абай мен Қүнанбайдың образдарын жасау, оларды сипаттап жазған шығарманы оқып, елестетуден әлдеқайда ауыр. Творчестволық қиял ақын-жазушылардың, суретшілердің, артистердің т. б. осы секілді өнер қайраткерлерінің іс-әрекеттерінде үлкен орын алады. Өнер қайраткерлері өздерінің идеясын көркем образ арқылы береді. К. С. Станиславский: Артистің көкірегінде өзі бейнелеп түрған адамның ой-толғаныстары туғанда ғана шынайы өнер туады, нағыз жанды сезім еш уақытта зорлағаннан, қолдан жасағаннан келмейді, -- дейді. Мәселен, Чехов спектакліндегі Раневскаяның рөлін орындаушы Ольга Книппер -- Чехова шие бағын сатады деп хабарлағанда шын көңілімен көзіне жас алады екен. Мұндайда актер сахнада ойдан шығарылған нәрсеге шындықтың өзіндегідей көзқараспен қарайды. Бүл - творчестволық қиялы өте бай адамның қолынан келетін касиет.Ақын-жазушылар қиялы арқылы өзінің келешек кейіпкерлерін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.