Жергілікті мемлекеттік басқару органдары: құрлымы, мәртебесі, мақсаты және міндеттері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi

Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай мемлекеттiк университетi

Мемлекет және құқық теориясы кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: «Жергілікті мемлекеттік басқару органдары: құрлымы, мәртебесі, мақсаты және міндеттері»

Пән: Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы

Специальность 5В030100-Юриспруденция

Выполнил: Айтмухамбетов Н,

студент 2 курса

очной формы обучения

гр. 11-411-17

Руководитель: Майсатаева А. Ш.

ст. преподаватель

Защита курсовой работы

состоялась ___ 2012г.

оценка

Костанай 2012

2027

Мазмұны

Кіріспе . . . 6

1 Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының жалпы сипаттамасы . . . 10

1. 1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың жалпы ұғымы . . . 10

1. 2 Жергілікті өкілді органдардың сипаттамасы, оның жүйесі мен құрылу тәртібі және құрамы . . . 16

1. 3 Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық мәртебесі . . . 33

2 Жергілікті мемлекеттік басқарудың маңызы . . . 37

2. 1 Әлемдегі жергілікті өзін-өзі басқару үлгілері . . . 37

2. 2 Мемлекет және қоғамның диалектикалық даму барысындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың маңызы . . . 50

2. 3 Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғам құрудың қажетті белгісі . . . 53

3 Жергілікті мемлекеттік басқарудың ерекшеліктері мен оны дамыту жолдары . . . 57

3. 1 Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару институтын ендірудің ерекшеліктері және проблемалары … . . . … . . . 57

3. 2 Қазақстанда билікті орталықсыздандыру (жергілікті өзін-өзі басқару) стратегиясының бағыттары… . . . . . 59

Қорытынды . . . . . . ………. ………. … . . . 64

Пайдаланылған дерек көздер тізімі . . . . . 68

Кіріспе

Бұл еңбекте, елімізде жергілікті өзін-өзі басқару институтын ендірудің ерекшеліктері және проблемалары зерттелген. Қазақстанның бергі тарихында мемлекеттік басқару құрылымында өзін-өзі басқарудың мүлдем болмауы, қоғам үшін бұл ұғымды тіптен бейтаныс етуде. Қазіргі таңда өткір қоғамдық талқыдағы бұл мәселені осы еңбекте ғылыми-теориялық тұрғыдан жан-жақты зерттеуге тырыстық. Бұл ғылыми еңбектің алғашқы бөлімінде жергілікті өзін-өзі басқарудың жалпы ұғымы және Республикадағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық мәртебесі қамтылған. Екінші бөлімінде әлемдегі муниципалдық басқару үлгілері, мемлекет және қоғамның диалектикалық даму барысындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың маңызы және өзін-өзі басқару қауымдастықтарының азаматтық қоғамның маңызды белгісі екендігі жөнінде зерттеу жүргізілген. Соңғы үшінші бөлімде Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару институтын ендірудің ерекшеліктері және проблемалары, сонымен бірге елімізде билікті орталықсыздандыру стратегиясының бағыттары мәселе ретінде қозғалған.

Қазақстан Республикасының егемендікке ие болуы мен мемлекеттік реттеудің нарықтық механизміне негізделген жаңа демократиялық қатынастардың даму жолын тандауы, құқықтық саланы және мемлекеттік органдарды реформалаудың қажеттілігін шарт етіп қойды.

Мемлекеттілік қалыптасуының маңызды құрамдас бөліктерінің бірі саналатын елдің саяси-құқықтық жүйесінің дамуы экономиканың түбегейлі реформалануымен де, оның нарық жолына түсуімен бір мезетте жүзеге асты. Демек, бұл процестер өзара тығыз байланысты болып келеді және бір-біріне елеулі ықпалын тигізеді деп айтуға болады.

Өткен уақыт ішінде республикамызда нарықтық өзгерістерді жүргізуге, оны қабылдай отырьш елді басқаруға бағытталған бірнеше заң қабылданды, бірқатар құрылымдық реформалар жүзеге асырылды. Бұл мемлекеттік басқарудың тұтқасын құрайтын жергілікті баскару органдарындағы белсенді азаматтардың заманауи жауаптылықта пісіп жетілген елеулі шоғырының қалыптасуына мұрындық болды.

Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жылдарындағы құқықтық реформалауға талдау жасау барысында оның басты нәтижесі мемлекет дамуының стратегиялық бағытын айқындағаи, азаматтардың құқықтары мен бостандықгарының негізін берік калаған, сондай-ақ мемлекеттік органдардың жаңа жүйесін құқықтық тұрғыда бекіткен 1995 жылғы 30 тамыздағы Қазақстан Республикасының Конституциясын қабылдауы болып табылады деп айта аламыз [1] .

Бүгінгі жас мемлекетіміздің алдында тұрған шешімін күтер негізгі мәселелерге баға бере келе, біздің саяси-құқықтық өмірімізде мемлекет пен қоғамның, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының негізін қалайтын демократиялық даму негіздерінің мықты орныққаны туралы батыл айтуға болады. Осы бағытта аз ғана уақыттың ішінде мемлекетімізде біршама кұқықтық реформалар жүргізіліп, олар өз жемісін де беріп үлгерді. Мысалы, елімізде мемлекеттік басқару саласын (жоғарғы жене жергілікті), экономика, ішкі саясат, мәдениет, әлеуметтік-саяси өмір, сыртқы саясат, құқықтық тәртіпті сақтау саласын, мемлекетіміздің қауіпсіздігі сияқты салаларды реттейтін салалық көптеген заңцар мен жарлықтар жоғары кәсіпқойлық дәрежеде қабылданып, жүзеге асырылуда.

Сол заңдар мен жарлықтардың қатарына жергілікті мемлекеттік басқару органдарының құқықтық режимін қалыптастыратын, әрі танытатын тарихи алғы шарттар турасында елеулі мәні бар нормативті құқықтық актілер ретінде мыналарды атауға болады: 1993 жылы 10 желтоқсандағы алғашкды "Казақстан Республикасының жергілікті өкілді және аткарушы органдар туралы" Заңы; "Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына 02. 05. 1995 ж., 20. 11. 1998 ж., 05. 04. 1999 ж., 20. 07. 1999 ж., 16. 11. 1999 ж. енгізілген өзгерістер мен толықтырулары; 1995 жылы 2 мамырдағы Республика Президентінің "Жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы" Заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар туралы кабылданған Жарлығы; 1995 жылы 28 қыркүйектегі Республика Президентінің "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" қабылданған Конституциялық заң күші бар Жарлығы; 2001 жылы 23 каңтардағы №148-11 "Казақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Заңы және оған енгізілген өзгерістер мен толықтырулар; 1999 жылғы 23 шілдедегі Қазақстан Республикасының "Мемлекеттік қызмет туралы" №453-1 Заңы және оған 2001 жылғы 4 маусымдағы №204-1 Заңымен енгізілген өзгерістер мен толықтырулар; "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар туралы Қазақстан Республикасының 2005 жьлы 15 сәуірдегі №44-111 Конституциялық Заңын айтар едік.

Осы заңдар жергілікті өкілді және атқарушы органдардың құрылуын, олардың кұзыреті мен қызметінің ұйымдастырылуын қамтамасыз етуге негіз қалап берді. Ал, бұл саладағы заңдардың қайта қабылдануы мен қүқықтық нормаларының қайта-қайта өзгерістерге ұшырауының себебі: мемлекеттік қызметті жетілдіру женіндегі шаралар кешенін іске асыру барысындағы жергілікті жерлердегі өкілді және атқарушы оргаңдарды реформалау бағытымен тұсіндіріледі. Мысалы, айталық: Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 10 желтоқсанда кабылданған "Қазақстан Республикасындағы жергілікті өкілді және аткарушы органдар туралы" Заңы [2] .

Жергілікті мемлекеттік басқару органдарын тұтастай алғанда олардың әрқайсысы да болсын өз-өздеріне құзыретті белгілей алмайды. Қазақстан Республикасының Конституцияда көрсетілгендей, мәслихаттар мен жергілікті атқарушы органдардың құзыретін, олардың ұйымдық және қызмет тәртібін елімізде тек заң белгілеп беріп отырмақ.

Сонымен қатар бұл жерде жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару ұғымдарының ара катынасына байланысты мәселені ерекше қарастырған жөн. Қазақстан Республикасында мемлекеттік биліктен жергілікті өзін-өзі басқаруды ажыратуға негізделген өзіндік жергілікті басқару үлгісі пайда болды. Еліміздегі жергілікті өзін-өзі басқарудың механизмдік құрылымы жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін мақсаттағы алғы шарттарға бағьпталған деп білеміз.

Осындай кызмет аясында жергілікті өзін-өзі баскару шаруашылық, мәдени, әлеуметтік (аз қамтамасыз етілгендерге көмек қолын созу), білім беру және т. б. салаларда түрлі органдар құра отырып, заңдарда белгілеген өкілеттіктер шеңберінде автономды (дербестік мәнге ие) жұмыс жасауды көрсетеді.

Тақырыптың өзектілігі. Бұл тақырыптың өзектілігі, сол елімізде билікті тең тармақтарға бөліп, әділ билік орнатып, кез келген деңгейде халықтың пікірін ескеру, оларды билікке араластыру еліміздің алдына қойған міндеті. Бұл жөнінде Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев 2006 жылдың 1 наурызындағы Казақстан халқына жолдаған Жолдауында "Казақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін айқындайтын, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктерді шектеу процесін аяқтайтын заң жобаларын әзірлеп, Парламенттің қарауына енгізу керек. Бұған қоса, Үкімет Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуын қолдау жөнінде мемлекеттік бағдарлама әзірлеуге тиіс" - деп, шешімін күткен мәселе төңірегінде арнайы тапсырмалы талап қойғандығы белгілі [3] .

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Қазақстан Республикасындағы Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қалыптасуы мен дамуы отандык заң ғылымында, оның ішінде конституциялық құқық өкілдері тарапынан егемендігімізді жариялап, тәуелсіздік алған жылдардан бастап, жүйелі түрде зерттеле бастады.

Осы кезең аралығында Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының түрлі қырлары белгілі ғалымдар А. Т. Толеубековтың [17], Ө. Қ. Қопабаевтың [12], Ғ. С. Сапарғалиевтің [7], А. Мұхтарованың [24] және т. б. тарапынан кеңінен сөз етіліп үлкен талқылауға түскен болатын.

Біздің жұмыста негізінен Қазақстанда мемлекеттік басқарудың құрлымын, мақсат, міндетін және құкықтық алғышарттарын ашу, оның отандық заң ғылымнамада бағалануын айқындау. Сонымен қатар жергілікті мемлекеттік басқару органына теориялық-тарихи құқыктық тұрғыда баға беру болып табылады.

Зерттеу жұмысынын объектісі. Дипломдық жұмыстың негізгі объектісін жергілікті мемлекеттік басқару оранының құрлымының қалыптасуы мен дамуы, жергілікті жерде билікті басқару мен өзін өзі басқару тармақтарының өзара ықпалдаса қызмет жасауы құрайды.

Зерттеу жұмысының пәні. Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының қалыптасуы, оның жүзеге асуы және даму ерекшелігі. Дипломдық жұмыстың нақты пәні болып табылады.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Дипломдық зерттеу жұмысының басты мақсаты - Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының құрлымыдық ерекшелігін, мәртебесінің тұтастай болмысын ашу және оның түрін айқындау болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді шешу көзделеді:

Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының жалпы сипаттамасын беру;
Жергілікті өкілді органдардың сипаттамасы, оның жүйесі мен құрылу тәртібі және құрамын айқындау;
Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық мәртебесін ашып көрсету;
Жергілікті мемлекеттік басқарудың маңызын айқындау;
Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғам құрудың қажетті белгісі екендігін көрсету;

- Жергілікті мемлекеттік басқарудың ерекшеліктері мен оны дамыту жолдарын ашып беру.

Зерттеудің әдістері және әдістемесі . Зерттеу жұмысын әзірлеу барысында жергілікті мемлекеттік органдардың құрлымын, мақсатын, міндетін зерделеген барлық ғылыми еңбектерді ой сүзгісінен өткізіп, толық пайдалануға ұмтылды.

Зерттеу жұмысында коғамдық ғылымдарға ортақ жалпы және арнайы танымдық әдістер жүйесі: диалектикалық, салыстырмалы, функционалды талдау, жүйелеу әдістер басшылыққа алынды.

Зерттеу жұмысының нормативтік базасы . Іздену жұмысының нормативтік бастауларын Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының конституциялық заңы, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары құрады.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы . Зерттеу жұмысында Жергілікті мемлекеттік басқару органының құрылымдық ерекшелігі, Қазақстандағы жергілікті басқару жүйесінің орнығуының тарихи-құқықтық алғышарттары, жергілікті басқару жүйесінің қалыптасуы мен дамуының жолдары және оны жетілдіру жолдары кешенді тұрғыда зерттеліп отыр.

Зерттеу жұмысының теориялық және тәжірибелік маңызы. Дипломдық жұмыста қол жеткізген ғылыми нәтижелерді Қазақстан Республикасында билік, мемлекеттік басқару негіздерін айқьндауда пайдалануға болады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысының нәтижелері елімізде жүргізіліп, жалғасын тауып жатқан құқықтық реформаларды одан әрі дамытуда пайдалы болып табылады.

Дипломдық жұмыстың нәтижелерін, сонымен катар, Қазақстандағы жоғарғы заң оқу орындарында мемлекет және құқық теориясы, Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихы, салыстырмалы құкықтану, конституциялық құқық және т. б. пәндерден дәрістер жүргізуде семинар сабақтарын өткізуде қолданылуға ұсынылады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, сегіз бөлімшеден, қорытындыдан, пайдаланылған дерек көздер тізімінен тұрады

1 Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының жалпы сипаттамасы

1. 1 Жергілікті өзін-өзі басқарудың жалпы ұғымы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 89-бабы І тармағында: "Жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылады" деп көрсетілген. Бұл жергілікті өзін-өзі басқаруға берілген ресми құқықтық түсіндірме. Өзін-өзі басқарудың жалпы ұғымы мемлекет пайда болмай тұрып-ақ қалыптасқан. Бұл адамдардың белгілі бір территориялық аумақта өзін-өзі басқаруға негізделген коллективті қауымдастығы болатын. Ертеде адамдар өзін-өзі басқаруды тікелей жиналыстар арқылы немесе сайлап қоятын өз өкілдері арқылы жүзеге асыратын. Алғашқы қауымдық қоғамдағы адамдардың қауымдық, ұйымдық құрылымдары жергілікті өзін-өзі басқарудың алғашқы үлгісі болатын. Кейін мемлекет пайда болғасын билік қатаң орталықтанған негізде қалыптасты және жергілікті өзін-өзі басқарудың ұғымы санадан өше бастады. 1960 жылдары Европада белең ала бастаған билікті орталықсыздандыру құбылысының нәтижесінде жергілікті өзін-өзі басқару жаңа мәнге ие болды. Әрине, тарихта болған түрлі-түрлі мемлекеттерде өзін-өзі басқару үлгілері болды. Дегенмен өзін-өзі басқарудың қазіргі формасы деңгейінде болмаған еді. Қазақтардың көшпенді қоғамындағы хандықтарда мемлекет белгілерінің толық болмауы, хандықтағы жергілікті жерлерде биліктің өзін-өзі басқару негізінде қалыптасуына негіз болған еді.

Жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтары қоғамдағы адамдардың ортақ мүдделері негізінде бірігіп, қауымдық билікке негізделген. Қазіргі қоғамдық бірлестіктер осы негізде құрылады. Бұрынғы әлеуметтік-территориялық жүйелер қоғамның ортақ мүддесі тұрғысынан өзін-өзі басқару принциптері негізінде жүзеге асқан. Көріп отырғанымыздай, жергілікті өзін-өзі басқарудың мықты қоғамдық негізі бар. Қоғамдық қатынастар мен әлеуметтік нормалардың күрделене түсуі негізінде мемлекеттің институттары қалыптаса бастады. Тарихтан белгілі болғанындай, мемлекеттің қалыптасуында жергілікті қауымдастықтардың бірігуі үлкен роль ойнады. Мұның классикалық үлгісі - Ұлыбритания. Әрине, барлық мемлекеттер осылай қалыптасты деп айта алмаймыз. Себебі, мемлекеттің қалыптасу факторлары өте көп және күрделі. Дегенмен, мемлекет пен жергілікті қауымдастықтар арасындағы байланысты зерттеу жергілікті өзін-өзі басқарудың ұғымын түсіну үшін маңызды.

Осының негізінде мемлекеттік құрылыстағы жергілікті өзін-өзі басқарудың ролін айқындаймыз. Көптеген белгілері бойынша мемлекет пен жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтары ұқсас (белгілі бір территорияның болуы, халықтың болуы, қоғамдық басқару органдарының болуы т. б. ) . Қазақстан Республикасындағы Жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңына сәйкес жергілікті халық атынан өкілдік ететін Өкілді орган (мәслихат) және атқарушы орган (әкім), жергілікті жердегі басқаруды жүзеге асырады [4, 3б. ] .

Басқару органдары формалары бойынша мемлекетпен жергілікті басқару органдары белгілері ұқсас. Дегенмен, ұмытпайтын бір жәйіт, мемлекет, жергілікті басқару органдарының заңды қызметіне тікелей немесе жанама түрде негіз қалайды.

Жергілікті өзін-өзі басқаруды басқаша түсіндіретін теориялар да бар. Неміс ғалымы Гнейстің теориясы бойынша, жергілікті өзін-өзі басқару, мемлекеттік басқарудың бір құрылымдық бөлігі болатындығын айтады [5, 509б. ] .

Жергілікті өзін-өзі басқаруға қатысты жалпы, біржақты пікір жоқ. Бұл, қоғамдық-әлеуметтік, саяси-экономикалық мәні бар мәселе болғаны үшін бұған қатысты сан түрлі ұғымдар қалыптасқан. Осы пікірлердің ішінде ресми Конституциямен бекітілген ұғымның мәні ерекше. Себебі, Конституцияның 89 бабы өзін-өзі басқаруға қатысты туындайтын барлық пікірлердің негізгі қайнар көзі болып табылады. Бұл норманың жүзеге асуын қамтамасыз ету үшін мемлекеттік маңызы бар мәселелер және жергілікті маңызы бар мәселелердің ара-жігі нақтылы ажыратылуы керек. Жергілікті халықтың күнделікті өміріне қатысты мәселелердің барлығы жергілікті маңызы бар мәселелер болып табылады. Осы мәселелерді жергілікті халықтың дербес түрде тікелей немесе өкілдері арқылы шешуі өзін-өзі басқару деп аталады. Өзін-өзі басқарудың шынайы формасын қалыптастыру үшін мемлекеттік органдармен жергілікті органдар арасындағы өкілеттіліктер нақтылы айқындалуы тиіс.

Орталық хандық өкімет жалпы мемлекеттік қорғаныс, дипломатиялық қарым - қатынас мәселесі, жалпыға ортақ әдет-ғұрыптық нормалар енгізу, хандық өкімет үшін алым-салық жинау және т. б. мемлекеттік маңызы бар мәселелерді шешумен айналысқан. Әрине қазақ хандығында мемлекет нышаны белгілерінің толық құрамда болмауы, көшпенділерді басқарудың, осындай жүйесінің болуының өзі заңдылық еді.

Қазіргі “өзін-өзі басқару” ұғымын кең тұрғыдан қарастырсақ, бұл, белгілі бір территориялық аумақтағы адамдар ұжымының өзіндік, ұйымдық-басқару формасы болып табылады. Жергілікті өзін-өзі басқару мемлекет қалыптасқаннан көп бұрын пайда болған. Ертедегі өзін-өзі басқару қауымдастықтарына тән белгі, олардың ұйымдасуының басты факторы болып табылатын ортақ мүдделер негізінде бірігуі. Қазір, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдар осылай құрылады. Бастапқыда қоғамдық бірлестіктерге ұқсас әлеуметтік-территориялық жүйелер ортақ мүдделер негізінде ерікті түрде құрылған, ал бірлескен әрекеттерін “өзін-өзі басқару” қағидасы негізінде іске асырған. Осының аясында қазіргі заманғы өзін-өзі басқару институты күшті “қоғамдық” түбірін тауып отыр, яғни бұл институтты азаматтық қоғам жүйесінің маңызды бір құрамдас бөлшегі ретінде қарастыруға барлық негіздер бар.

Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың тарихы әріде, қазақ хандығы дәуірінен бастау алады. Қазақ хандығы заманында жергілікті мәселелердің барлығы рулардың өз ішінде шешіліп отырған. Орталық хандық өкімет жалпы мемлекеттік қорғаныс, дипломатиялық қарым - қатынас мәселесі, жалпыға ортақ әдет-ғұрыптық нормалар енгізу, хандық өкімет үшін алым-салық жинау және т. б. мемлекеттік маңызы бар мәселелерді шешумен айналысқан. Әрине қазақ хандығында мемлекет нышаны белгілерінің толық құрамда болмауы, көшпенділерді басқарудың, осындай жүйесінің болуының өзі заңдылық еді.

Жергілікті қауымның ұйымдық формасының қалыптасуы және ондағы қоғамдық қатнастарды реттейтін әлеуметтік нормалар, ең алғашқы жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтарының пайда болуына алып келді. Бұдан шығатын қорытынды жергілікті өзін-өзі басқарудың күшті қоғамдық қайнары бар және азаматтық қоғамның маңызды бөлшегі болып табылады. Осындай жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтарының көбейіп бірігуі нәтижесінде мемлекет пайда болған. Мұның классикалық үлгісі ретінде Ұлыбританияны атауға болады. Әрине қазіргі мемлекеттердің барлығы осы жолмен құрылды деуден аулақпыз, дегенмен біз үшін маңызды болғаны, жергілікті өзін-өзі басқарумен мемлекет арасындағы байланысты ұғыну және оның табиғатын үйрене отырып, мемлекеттің қалыптасуындағы жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтарының рөлін бағалау болып табылады. Мемлекет қалыптасып болғаннан кейін жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғамдық ұйымдар арасында және биліктің өз ішіндегі жүйесінде маңызымен рөлі тез өзгере бастады. Сосын, ұзақ уақыт бойы мемлекеттік құрылымда жергілікті өзін-өзі басқарудың “өзіндік орны” айқындалмаған кезең болды.

Мысалы: Ресейде ең алғашқы мемлекеттің қалыптасуы жергілікті өзін-өзі басқару қауымдастықтарының бірігуі нәтижесінде болған. Мұны славян мемлекеттерінің қалыптасуын сипаттайтын “нормандтық” және қазіргі заманғы басқа да ағымдар растайды [6, 9б. ] .

Осы жерден көріп отырғанымыздай әлеуметтік-территориялық жүйелерде (оның ішінде қазіргі заманғы муниципалдық құрылымдар) мемлекет белгілерінің барлығы бар, яғни белгілі бір территория, сол территорияда тұратын халық және қоғамдық билік. Дегенмен, жергілікті билікпен мемлекеттік билік арасында едәуір айырмашылық бар. Әртүрлі елдердегі жергілікті өзін-өзі басқаруға тән негізгі белгілерді зерделей келгенде, оны орталық биліктен ажырататын көптеген ерекшеліктерінің бар екендігін көруге болады. Ең бастысы, бұл билік сипатының ерекшелігінен туындайды. Орталық мемлекеттік билік тәуелсіз, өзін-өзі қайта құра алады. Ал жергілікті өзін-өзі басқару орталық билік нұсқауының шегінде және тәртіппен әрекет ететін заң аясындағы билік болып табылады.

Осылайша жергілікті өзін-өзі басқаруға биліктік (мемлекеттік) сонымен бірге қоғамдық институттардың белгілері тән болып келеді. Жергілікті өзін-өзі басқарудың қоғамдық- мемлекеттік сипаты, оны азаматтық қоғаммен мемлекеттің бірігіп әрекет жасау механизімінде орталық, үйлестіруші буын ретінде орнықтырады. Жалпы алғанда жергілікті өзін-өзі басқарудың кез-келген мемлекет өміріндегі ең негізгі рөлі, осы екендігі даусыз.

Мемлекеттің басқару жүйесінде “тежемелік және тепе-теңдік” принципінің тиімді механизімінің болмауы биліктік өкілеттіліктердің күшті орталықтану құбылысын тудырады. Осының нәтижесінде жергілікті өзін-өзі басқару қысымға түседі, жергілікті маңыздағы мәселелерді шешуде еріктілік дәрежесі төмендейді, жергілікті органдардың өкілеттілігі кеміп, биліктің орталыққа қарай шоғырлану процесі күшейеді [7, 16б. ] .

Ғалым В. А. Лапиннің пікірінше, адамзаттың тарихи тәжірибесі көрсеткендей, мемлекет, қоғамды өзіндік ұйымдастырудың ең жоғарғы формасы ретінде үздіксіз өзгерістерге ұшырап отырған. Көбінше осындай өзгерістер мемлекеттік құрылымның өзгеруіне алып келетін мемлекеттік дағдарыстар түрінде болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.