Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарды ұйымдастыру және олардың қызметіндегі конституциялық қағидалар
2028 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарды ұйымдастыру және
олардың қызметіндегі конституциялық қағидалар
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік 9
аппараты ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарына
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік биліктегі 27
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.3 Қазақстан Республикасының заң шығарушы билік 27
жүйесі ... ... ... ... ..
2 Қазақстан Республикасындағы атқарушы биліктің басты қызметтері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
2.1 Сот билігі – мемлекеттік биліктің бір тармағы 56
ретінде ... ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар қызметіндегі
басшылыққа алынатын конституциялық 66
қағидалар ... ... ... ... ... ... . ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Пайдаланылған дереккөздер 80
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Бұл ғылыми зерттеу жұмыс Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік
құрылысының қалыптасуындағы конституциялық қағидалар өзектілерін ашу
барысындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесіне,
мемлекетте билікті бөлу механизмін реттеу жағдайында және олардың
өкілеттіктерінің дамуын тарихи–құқықтық тұрғыдан зерттеуге арналған.
Мемлекеттік басқарудың жаңа нысаны ретінде президенттік республиканың
өкілеттіктері ерекшеліктерінің қалыптасуының себеп-салдары мәселелерін өз
бетінше кешенді зерттеу, осының негізінде мемлекеттік құрылыс пен
қазақстандық юриспруденция айналымында қолданылатын ұйымдық-құқықтық, заң
шығармашылық және т.б. мәндегі ұсыныстар мен ғылыми-практикалық
кепілдемелер болып табылады.
Ғылыми жұмыстың маңыздылығы. Қазақстанның құқықтық мемлекет құру
идеалы мен азаматтық қоғамды орнатуға ұмтылу ынтасының іске асуы,
мемлекеттік басқару нысанының соған сәйкес түрленуімен, сомдалуымен және
басқару жүйесінің тиімділігімен тығыз байланысты.
Мемлекеттік органдар қызметі - объективті түрде кез келген елдің
әлеуметтік және саяси өмірінің негізі, оның өзегінің көрінісі ретінде
саналады. Мемлекеттік органдар қызметі ретінде Қазақстан Республикасы
Конституциясының талабына сай келіп, әрбір қызметінің өзіндік атқарар іс-
әрекетінің дұрыстық жолы болды.
Сонымен қатар, басқару нысанынан елдің тарихи-ұлттық ерекшелігі,
қоғамның саяси-мәдени дәстүрі, халық менталитетінің белгілері орын алулары
керек. Тек осы жағдайда ғана оның барлық қолайлы, жағымды сипаттары
толығымен айқындалып, нәтижесінде мемлекеттік органдар қызметінің
конституциялық қағидалары толықтай тиімді қамтамасыз етеді. Тарихи тұрғыдан
аз уақыт сүруіне қарамастан, Қазақстандағы мемлекеттік органдар
қызметіндегі конституциялық қағидалар идеясы өзінің динамикасын ашып,
маңызды өзгерістерге төтеп берді. Оған негіз болған Қазақстанның бірінші
Президентінің ұстанған ұлт пен мемлекеттің эволюциялық жолмен даму саясаты.
Ол үшін 1995 жылғы Конституция ережелерін 1993 жылғы Қазақстандық
Конституциямен салыстырудың өзі жеткілікті. Бұл қозғалыстан президенттік
биліктің күшейіп, заң қабылдау процестері тиімділігінің жетілдіргенін, екі
палаталық парламенттің үкіметті тікелей бақылау ауқымының төмендегенін
аңғаруға болады.
Жалпы мемлекеттік басқару түрлерін және, өкілеттік ерекшеліктерін
саралау жекелеп алғанда, ереже іспетті, терең саяси реформалар кезеңінде
аса маңызды мәнге ие болып, құқықтық мемлекеттің негізгі қағидаларының бірі
ретінде билікті бөлу теориясымен тығыз байланыста болады. Президенттік
билікті құру мәселесі әртүрлі мемлекеттердің әр қилы тарихи кезеңдерінде
конституциялық жобаларды дайындау мен талқылау кезінде өткір туындап, заң
арқылы монархтың, көсемнің, диктатордың жеке билігін шектеу идеяларымен
айқындалатын. Бұл идеялар ХХ ғасырдың басында М.М.Сперанский мен
Н.И.Муравьевтің Ресейге арналған, М.Дулатов пен А.Бөкейхановтың Алаш Қазақ
автономиясына арналған конституциялық жобаларында өскін алып, басқа да
"ұлттық шеткері аймақтың" көрнекті қоғамдық-саяси қайраткерлердің
еңбектерінде қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты мемлекеттік басқарудың жаңа нысаны ретінде
президенттік республиканың билік жүргізу жүйесі – мемлекеттік органдар
қызметіндегі конституциялық қағидалар және олардың іс жүзінде қолдану
өкілеттіктерінің ерекшеліктерінің қалыптасуының себеп-салдары мәселелерін
өз бетінше кешенді зерттеу, осының негізінде мемлекеттік құрылыс пен
қазақстандық юриспруденция айналымында қолданылатын ұйымдық-құқықтық, заң
шығармашылық және басқа да мәндегі ұсыныстар мен ғылыми-практикалық
кепілдемелер жасау болып табылады.
Белгіленген мақсаттан шыға отырып, автор алдына мына төмендегідей
міндеттер қояды:
- мемлекеттік дамудың әлемдік тәжірибесі жинақтаған материалдарды
қорыту мен зерттеу, зерттелінетін тақырыптың теориялық өңдеу деңгейі мен
дәрежесін ашу негізінде олардың ғылыми шешім табуының жолдарын анықтау;
- "мемлекеттік билік нысаны", Заң шығару, атқару және сот билігі,
"мемлекеттік орган", "Қазақстан Республикасы Конституцияның күші",
Конституциялық қағидалар ұғымын сипаттайтын анықтамаларды талдау және
мазмұнын ашу;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдар жүйесіне қарай
бөліну түрлері, өкілеттік ерекшеліктерінің қалыптасуы және дамуының
аспектілеріне талдау жасау;
- Заң шығару, атқарушы және сот билігі тармақтарының мемлекеттік-
құқықтық мәртебесінің алуан түрлі үлгісінің қызметтік мазмұнын анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдар қызметіндегі
конституцияның қолдану заңдылықтарын ашып, қорытынды сипаттама беру;
- Қазақстан Республикасында мемлекеттік органдар қызметіндегі
принциптердің қалыптасу кезеңін негіздеу;
Зерттеудің объектісі мен пәні Зерттеу пәнін Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік органдар қызметіндегі конституциялық
қағидаларын көрсетуге арналған.
Зерттеудің әдістері қоғамдық ғылымдарға ортақ жалпы және арнайы
танымдық әдістер жүйесі: диалектикалық, салыстырмалы, функционалды талдау,
жүйелеу, синтездеу, статистикалық т.б. әдістер басшылыққа алынды.
Ғылыми зерттеудің құрылымы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланған дерек көздер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында отандық ғалымдар Ғ. Сапарғалиев, А.
Ибраева, С.Қ. Амандықова, Баққұлов С.Д., Сапарғалиев Ғ., Амандыкова С.К.,
Дулатбеков Н., Өзбекұлы С., Қопабаев Ө., Ағдарбеков, Жоламан Қ.Д., Н.
Дулатбеков, С. Амандықова, А. Турлаев және т.б. ғылыми жұмыстардағы
теориялық тұжырымдары негізге алынды.
Зерттеу жұмысының нормативтік базасы. Іздену жұмысының нормативтік
бастауларын Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан
Республикасынын конституциялык заңдары, Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлықтары құрады.
1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппараты
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарына талдау
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары өз қызметінде тиісті
тәртіпте әкiмшiлiк рәсiмдер қолданады, атап айтқанда:
1) мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жүзеге асыру кезiнде шешiмдер
қабылдау мен орындау тәртiбi және оларды ресiмдеу;
2) мемлекеттiк аппараттың жұмысын ұйымдастыру рәсiмi;
3) азаматтардың өз құқықтарын iске асыру жөнiндегi өтiніштерiн қарау
рәсiмдерi, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн әкiмшiлiк
қорғау рәсiмдерi;
4) экономика саласындағы шешiмдер қабылдау рәсiмдерiнiң негiзгi
бастаулары ұғынылады.
2. мемлекеттiк органдар деп мемлекет атынан Конституция, заңдар, өзге
де нормативтік құқықтық актiлер арқылы:
1) жалпыға бiрдей мiндетті мiнез-құлық ережелерiн белгілейтiн актiлер
шығару;
2) әлеуметтiк мәнi бар қоғамдық қатынастарды басқару мен реттеп отыру;
3) мемлекет белгiлеген жалпыға бiрдей мiндеттi мiнез-құлық
ережелерiнiң сақталуына бақылау жасау жөнiндегі функцияларды жүзеге асыруға
уәкiлеттік берiлген мемлекеттiк мекемелер ұғынылады. Мемлекеттiк органның
құзыретi деп мемлекеттiк орган қызметiнiң нысанасын айқындайтын оның
белгiленген өкiлеттiктерiнiң жиынтығы ұғынылады;
мемлекеттiк органның өкiлеттiктерi деп мемлекеттiк органның заңдарда
белгiленген құқықтары мен мiндеттерi ұғынылады;
мемлекеттiк органның құқықтары деп заңдарда белгiленген белгiлi бiр iс-
әрекеттi жасау, басқа тұлғадан (басқа тұлғалардан) белгiлi бiр мiнез-
құлықты (ic-әрекеттi немесе iс-әрекет жасаудан тартынуды) талап ету
мүмкiндiгi ұғынылады;
мемлекеттiк органның мiндеттемелерi деп заңдарда белгiленген,
мемлекеттiк орган орындауға мiндеттi iс-әрекет шеңберi ұғынылады;
мемлекеттiк органның мiндеттерi деп мемлекеттiк орган қызметiнiң негiзгi
бағыттары ұғынылады;
мемлекеттiк органның функциялары деп мемлекеттiк органның қызметтi
заңдарда белгiленген өкiлеттiктер шегiнде жүзеге асыруы ұғынылады.
3. Лауазымды адамдар деп осы Заңда мемлекеттiк функцияларды (өкiмет
өкiлiнiң функцияларын) тұрақты, уақытша немесе арнайы өкiлеттiк бойынша
жүзеге асыратын не мемлекеттiк органдарда ұйымдастырушылық-өкiмдiк немесе
әкiмшілiк-шаруашылық функцияларын орындайтын адамдар ұғынылады.
Конституцияның, заңдардың және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң
талаптарына байланысты лауазымды адамдар өздерiне жүктелген функцияларды:
1) жеке-дара өкiм жүргiзу тәртiбiмен мемлекеттiң нақты лауазымды
адамының атынан;
2) нақты мемлекеттiк органда шешiмдер қабылдаудың заңдарда көзделген
тәртiбiне байланысты жеке-дара өкiм жүргiзу тәртiбiмен не алқалық тәртiппен
нақты мемлекеттiк органның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң атынан
жүзеге асыра алады. Заңда көзделген әкiмшiлiк рәсiмдер заң актiлерiмен
реттелмеген бөлiгiнде:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Мемлекет басшысының қызметiн
қамтамасыз ететiн мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың,
Президентке тiкелей бағынысты және есеп беретiн мемлекеттiк органдардың;
2) Қазақстан Республикасының Парламентi Палаталары, Орталық сайлау
комиссиясы аппараттарының;
3) Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, Жоғарғы Соты мен
өзге де соттары аппараттарының;
4) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Премьер-Министрi Кеңсесiнің,
орталық атқарушы органдарының;
5) Қазақстан Республикасының жергiлiктi өкiлдi органдары
аппараттарының;
6) Қазақстан Республикасының жергiлiктi атқарушы органдарының
қызметiнде қолданылады.
2. Осы Заңда көзделген рәсiмдердiң күшi:
1) азаматтардың өтiнiштерiн қарауға және қаралу тәртiбi әкiмшiлiк
құқық бұзушылық туралы заңдарда, қылмыстық iс жүргізу және азаматтық iс
жүргiзу заңдарында белгiленген өзге де iстердi қарауға;
2) дайындалу рәсiмi өзге заң актiлерiнде көзделген нормативтiк
құқықтық актiлердi дайындауға;
3) жүзеге асырылу тәртiбi арнаулы заң актiлерiмен белгiленетiн
жоспарлаудың стратегиялық, бюджеттiк және индикативтiк түрлерiне
қолданылмайды.
Әкiмшiлiк рәсiмдердi белгілеу принциптерi Осы Заңда көзделген
әкiмшiлiк рәсiмдер:
1) заңдылық;
2) төменгi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың жоғары тұрған
органдар мен лауазымды адамдарға бағынуы;
3) заң мен сот алдында баршаның теңдiгi;
4) азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының басымдығы, азаматтар
мен ұйымдардың өтiнiштерiн қарау кезiнде төрешiлдiк пен сөзбұйдалық
көрiнiстерiне жол бермеу;
5) әкiмшiлiк рәсiмдерiнде көзделген iс-әрекеттер мен актiлердiң барлық
азаматтар, ұйымдар мен лауазымды адамдар үшiн мiндеттiлiгi;
6) жеке адамның, қоғам мен мемлекеттiң өзара жауапкершiлiгi мен
мүдделерiнiң теңбе-тең болуы;
7) мемлекеттiк құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия туралы
заңдарды қатаң сақтай отырып, қоғамдық пiкiр мен жариялылықты ескеру;
8) мемлекеттiк билiктiң беделiн қолдау мен Қазақстан Республикасының
беделiн түсiретiн және мемлекеттiк қызмет мүдделерiне қайшы келетiн iс-
әрекеттерге жол бермеу, соның iшiнде сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiне қарсы
тұру, мемлекеттiк қызметшiлер үшiн заңдарда белгіленген тыйымдар мен
шектеулердi қатаң сақтау;
9) барлық деңгейдегi мемлекеттік органдар үшiн әкiмшiлiк рәсiмдер
талаптарының бiрыңғай болуы;
10) барлық мемлекеттiк органдар мен мемлекеттiң лауазымды адамдары
құзыреттерiнiң ара-жiгін айқын межелеу және олардың келісе отырып жұмыс
iстеуi;
11) үнемдiлiк пен тиiмдiлiк принциптерiне негiзделедi.
2-тарау. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жyзеге асыруы кезiнде шешiмдер
қабылдау тәртiбi және оларды ресiмдеу
Мемлекеттiк органдардың өз функцияларын жүзеге асыруы кезiнде шешiмдер
қабылдауы. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жүзеге асыруы кезiнде құқықтық
актiлер шығару арқылы шешiмдер қабылдайды.
2. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсi жеке қолданылатын актiлерге
жатады, белгiленген нысандағы жазбаша ресми құжат болып табылады және:
1) бiр рет не өзгеше шектеулi түрде қолдануға есептеледі;
2) (немесе) заңдарда регламенттелген жағдай шеңберiнде белгiлi бiр
тұлғаға не өзге де белгiлi бiр тұлғалар тобына қолданылады;
3) (немесе) белгiлi бiр тұлғаның немесе тұлғалардың өзге шектеулi
тобының құқықтары мен мiндеттерiн белгiлейдi, өзгертедi, тоқтатады немесе
тоқтата тұрады.
3. Жеке қолданылатын құқықтық актiлер Қазақстан Республикасының
заңдарына кiрмейдi және нормативтiк құқықтық актiлерге жатпайды.
4. Жеке қолданылатын құқықтық актiлердi қабылдау рәсiмдерi, олардың
ресiмделуiн, орындалуын және орындалуына бақылау жасауды ұйымдастыру осы
Заңмен және өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен белгiленедi.
Құқықтық актілерге және олардың ресiмделуiне қойылатын талаптар.
1. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсi мынадай талаптарға сай
келуге тиiс:
1) құқықтық акт Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарға
және жоғары тұрған мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiне қайшы
келмеуге тиiс;
2) құқықтық актiнiң құрылымы реттеу нысанасының толық ашылуын
қамтамасыз етуге, ал мазмұны дайындалып жатқан құқықтық актiнiң бiркелкi
түсiнiлуi мен қолданылуын қамтамасыз етуге тиiс;
3) құқықтық актiде белгiленiп отырған шаралардың мазмұны анық
баяндалуға, құқықтық актiнiң күшi қолданылатын және (немесе) оларды
белгiленген мерзiмде iске асыру үшiн жауапты адамдар тобы айқын белгiленуге
тиiс;
4) басқарудың төменгi деңгейлерiнде iске асыруды қажет ететiн құқықтық
актiлерде белгiлi бiр мемлекеттiк органдарға және (немесе) лауазымды
адамдарға оларды орындау жөнiнде берiлетiн нақты тапсырмалар болуға тиiс.
2. Мемлекеттiк органдардың Қазақстан Республикасы Конституциясының
талаптарына және Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетiн құқықтық
актiлерi қабылданған кезiнен бастап жарамсыз болып табылады және Қазақстан
Республикасының аумағында қолданылмауға тиiс.
3. Әртүрлi деңгейдегi мемлекеттiк органдар қабылдаған құқықтық актiлер
бiр-бiрiне қайшы келген жағдайда, жоғары тұрған мемлекеттiк органның
құқықтық актiсi қолданылады.
4. Бiр деңгейдегi мемлекеттiк органдар қабылдаған құқықтық актiлер бiр-
бiрiне қайшы келген жағдайда осы шешiмдi қабылдау құзыретiне кiретiн
органның құқықтық актiсi қолданылады. Мүдделi тұлғаның арызы бойынша бiр
құқықтық актiнiң басқа құқықтық актiден басымдығы туралы шешiмдi жоғары
тұрған мемлекеттiк орган немесе сот қабылдайды.
5. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсiнде, осы тың 1-тармағында
көзделген талаптардан басқа, мынадай деректемелер болуға тиiс:
1) құқықтық актінiң атауы;
2) сол актіде қаралатын нысананы белгiлейтiн тақырып;
3) актiнің қабылданған орны мен күнi;
4) тиiстi актiге қол қоюға уәкiлетті адамның (адамдардың) қойған қолы
(қолдары);
5) органның мөрi.
Құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру мен
бақылау.
1. Құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру уәкiлеттi мемлекеттiк
органдардың (лауазымды адамдардың) қабылданған шешiмдi уақтылы және толық
орындау жөнiндегi ұйымдастыру шараларын әзiрлеуi мен қабылдауы болып
табылады.
2. Қажет болған жағдайда құқықтық актiнiң орындалуын қамтамасыз ету
үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган (лауазымды адам) оны орындау жөнiндегi
ұйымдастыру шараларының жоспарын әзiрлеп, бекiтедi, ол тiкелей
орындаушыларға жеткiзiледi.
3. Егер құқықтық актiде оны орындаудың нақты мерзiмдерi мен тiкелей
орындаушылары айқындалмаса, оларды орындаушы мемлекеттiк орган немесе
жоғары тұрған орган белгiлейдi және дереу тiкелей орындаушылардың назарына
жеткiзiледi.
4. Қабылданған шешiмдердi уақтылы және толық орындау мақсатында
мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам олардың орындалуына бақылауды
жүзеге асыруға тиiс.
5. Бақылау былайша бөлiнедi:
1) құқықтық актiлердiң (орындалуы құқықтық актiлерде көзделген
шаралардың) орындалуын бақылау. Бұл жағдайда орындалуға тиiс шараларды
қамтитын барлық құқықтық актiлер бақылауға алынады;
2) мемлекеттiк органдардың басшы лауазымды адамдарының қызметтiк
сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын
бақылау;
3) iшкi (тиiстi мемлекеттiк органның шегiнде) және сыртқы (өзге
мемлекеттiк органдардың қызметiн) бақылау. Бұл орайда сыртқы бақылауды
жоғары тұрған мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар не осындай
бақылауға арнайы уәкiлеттік берiлген мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
6. Бақылау:
1) қажетті ақпаратты талап ету;
2) орындау туралы есептер мен баяндамаларды тыңдау және талқылау;
3) ревизиялар және құжаттық тексерудiң өзге де нысандары;
4) жергiлiктi жерге барып тексеру жолымен;
5) заңдарға қайшы келмейтiн басқа да тәсiлдермен жүргізiледi.
7. Бақылау:
1) мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар қызметiнiң олардың
алдына қойылған мiндеттерге сәйкестiгi;
2) орындаудың уақтылы және толымды болуы;
3) орындау кезiнде заңдар талаптарының сақталу өлшемдерi бойынша
жүргiзiледi.
8. Бiр мәселе бойынша әртүрлi орындардың қатар тексерулер жүргiзуiне,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген қайталап
тексерулер жүргiзуге жол берiлмейдi.
Құқықтық актiнiң орындалуын бақылауды
жүзеге асыру тәртiбi.
1. Күшiне енген құқықтық актiнiң орындалуын бақылауды жүзеге асыруға
уәкiлеттi мемлекеттiк орган және (немесе) лауазымды адам қажет болған
жағдайда бақылау жөнiнде шаралар әзiрлейдi.
2. Бұл орайда мемлекеттiк орган және (немесе) лауазымды адам оның
орындалуы туралы келiп түскен ақпаратқа:
1) құқықтық актiнiң орындалу дәрежесi мен сапасын;
2) құқықтық актiнiң орындалуында ауытқулардың бар-жағын, олардың
себептерiн анықтау және ауытқуларды жоюдың ықтимал шараларын белгiлеу;
3) бақылаудан алу не орындалу мерзiмiн ұзарту мүмкiндiктерiн;
4) құқықтық актiнiң орындалмағаны үшiн нақты лауазымды адамдардың
жауапкершiлiгiн анықтау үшiн талдау жасайды.
Ақпаратты талдау қорытындылары бойынша әзiрленген ұсыныстар құқықтық
актiнiң орындалуын бақылауды жүзеге асыруға уәкiлетті мемлекеттiк органның
басшылығына тиiстi шешiм қабылдау үшiн баяндалады. Қабылданған шешiм туралы
орындаушылар хабардар етiледi.
3. Құқықтық актіде көзделген шараларды бақылаудан алу мен оның
орындалу мерзiмiн ұзартуды уәкiлеттi мемлекеттiк орган және (немесе)
лауазымды адам жүзеге асырады.
4. Жоғары тұрған мемлекеттiк органның не орындаушы органның бақылау
қызметi құқықтық актiде белгiленген орындау мерзiмi өткенге дейiн
орындаушыға алдын ала тиiстi жазбаша ескерту жiбередi.
Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң күшiне енуi және
қолданылуының тоқтатылуы
1. Егер мемлекеттiк органның құқықтық актiсiнде неғұрлым кеш мерзiм
белгiленбесе, ол қабылданған кезiнен бастап күшiне енедi.
2. Мемлекеттiк органның құқықтық актiсi осы құқықтық акт арналған
адамдар оның талаптарын немесе онда қамтылған тапсырмаларды орындаған
кезден бастап қолданылуын тоқтатады.
3. Құқықтық актiнiң қолданылуы тоқтатылғанға дейiн бұл құқықтық актiнi
қабылдаған мемлекеттiк орган, одан жоғары тұрған мемлекеттiк орган не сот
оның қолданылуын тоқтата тұруы, өзгертуi немесе күшiн жоюы мүмкiн.
4. Мүдделi тұлғалардың жоғары тұрған мемлекеттiк органға немесе сотқа
құқықтық актiнiң күшiн жою, өзгерту немесе қолданылуын тоқтата тұру туралы
арыз беруi тиiстi шешiм қабылданғанға дейiн құқықтық актiнiң қолданылуын
тоқтата тұрады.
Мемлекеттiк органдардың жұмысын ұйымдастыру рәсiмдерi
Мемлекеттiк органдардың жұмысын жоспарлау
1. Мемлекеттiк органдар өз қызметін тоқсанға, жылға және келешектегi
ұзақ мерзiмге арнап жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.
2. Мемлекеттік органның жұмыс жоспарлары:
1) органның құрылымдық бөлiмшелерiнiң ұсыныстары негізiнде алдын ала
жасалып, оларды органның басшысы бекiтедi;
2) нормативтiк құқықтық актiлердi орындау үшiн және жоғары тұрған
мемлекеттiк органдардың жұмыс жоспарлары ескерiле отырып жасалуы мүмкiн.
3. Мемлекеттiк органның жұмыс жоспары негiзiнде осы органның
құрылымдық бөлiмшелерi өздерiнiң жұмыс жоспарларын жасайды.
4. Жоғары тұрған мемлекеттік органның жұмыс жоспарына сәйкес қаралатын
мәселелердiң тiзбесi жоғары тұрған органның жұмыс жоспарына енгiзiлген осы
мәселелер қарауына жататын төменгi тұрған мемлекеттiк органдар мен
ұйымдарға жiберiледi.
Жеке-дара өкiмшiлiк қызмет. 1. Жеке-дара өкiмшiлiк қызмет - лауазымды
адамдардың мемлекеттiк органдарда жүзеге асыратын уәкiлеттi лауазымды
адамдардың құқықтық актiлерге жеке-дара қол қоюын, бағынысты қызметкерлерге
нұсқаулар мен тапсырмалар беруiн, мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру
жөнiнде өзге де ұйымдық-өкiмшiлiк шараларын жеке-дара қабылдауын қамтитын
қызметi.
2. Мемлекеттiк органның басшысы (алқалы мемлекеттiк органдарды
қоспағанда) сенiп тапсырылған органға басшылықты жеке-дара өкiмшiлiк қызмет
жолымен жүзеге асырады және қабылданатын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жеке
жауапты болады.
3. Жеке-дара өкiмшiлiк қызметтi жүзеге асыру кезiнде төменгi лауазымды
адамдар өздерiнiң әрекеттерiн жоғары тұрған лауазымды адамның шешiмдерiмен
қатаң сәйкестiкте жүзеге асырады. Егер мемлекеттiк функциялар тек қана жеке-
дара өкiмшiлiк қызмет жолымен жүзеге асырылса, бұл жағдайда төменгi
лауазымды адамдардың мiндетi уәкiлеттi адамның осы қызметiн қамтамасыз ету
болып табылады.
Алқалы мемлекеттiк органдардың қызметi
1. Шешiмдерi мемлекеттiк органдар мүшелерiнiң көпшiлiк дауысымен
қабылданатын органдар алқалы мемлекеттiк органдар болып табылады. Алқалы
орган қабылдайтын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жауапкершiлiк, шешiмдi
қабылдаған кезде қарсы дауыс бергендердi қоспағанда, алқалы органның дауыс
беруге қатысқан барлық мүшелерiне жүктеледi.
2. Алқалы органдар қызметiнiң негiзгi нысаны олардың отырыстары болып
табылады, оларда осы органдардың шешiмдерi қабылданады.
3. Алқалы мемлекеттiк органдардың отырыстарын дайындау және өткiзу
кезiнде уәкiлеттi органдар (олардың құрылымдық бөлiмшелерi) мен лауазымды
адамдар мынадай мәселелердi шешедi:
1) отырыстарды жоспарлау - осы отырыстарды өткiзу жоспары әзiрленедi
және бекiтiледi. Осы жоспар тиiсiнше тоқсандық және жылдық мерзiмге
әзiрленедi, ал тиiстi келiсуден кейiн оны алқалы органның басшысы не алқалы
органның қызметін қамтамасыз ететiн органның басшысы бекiтедi. Бекiтiлген
жоспар мүдделi органдар мен лауазымды адамдардың назарына жеткiзiледi;
2) алқалы мемлекеттiк органның отырысына шығарылатын мәселелердi
дайындауды, отырысты өткiзу жөніндегi өзге де ұйымдық шараларды оның тиiстi
құрылымдық бөлiмшелерi не алқалы органның қызметiн қамтамасыз ететiн орган
жүзеге асырады.
4. Отырыстарды жүргiзу тәртiбi алқалы мемлекеттiк органдардың
регламенттерiмен айқындалады.
5. Алқалы органның отырысы хаттамаға түсiрiледi.
6. Отырыста қабылданған шешiмдер алқалы мемлекеттiк органның
регламентiне сәйкес қаулылармен ресiмделiп, орындаушылардың назарына
жеткiзiледi. Қажет болған жағдайда қабылданған шешiмдердi iске асыру
жөнiнде шаралар жоспары жасалып, бекiтiледi, олардың орындалуы бақылауға
алынады.
Мемлекеттiк органдарда қызметтiк құжаттардың
қаралуы мен өтуi.
1. Мемлекеттiк органға немесе тiкелей осы органның басшылығына
жолданған қызметтік құжаттар келiп түсiп, iс қағаздарын жүргiзу қызметi
оларды тiркегеннен кейiн басшылыққа берiледi, басшылық оларды қарап, олар
бойынша тапсырмалар (қарарлар) дайындайды.
2. Мемлекеттiк органның лауазымды адамы мәселенi өз қарауына алған
кезде қойылған мәселенiң шешiмi осы органның немесе осы лауазымды адамның
құзыретiне жататынына көз жеткiзуге тиiс.
3. Егер мәселе белгiленген құзырет шегiнен шығатын болса, уәкiлеттi
лауазымды адам өтiнiштi құзыреттi мемлекеттiк органға немесе лауазымды
адамға жiберу туралы шешiм қабылдап, 3 күннен аспайтын мерзiм iшiнде өтiнiш
иесiне мiндетті түрде хабарлайды.
4. Құжаттарға мемлекеттiк органның атынан оның басшысы, оны
ауыстыратын адам (осы органда белгiленген қызметтiк мiндеттердi бөлуге
сәйкес) не осы органның өзге уәкiлеттi лауазымды адамы қол қояды.
5. Мемлекеттiк органға қайтаруды қажет ететiн құжаттарды жiберу
кезiнде ол құжатқа осы мемлекеттiк органға қайтару қажеттігi туралы белгi
қойылады.
6. Мемлекеттiк органдарда құжаттардың қаралу мерзiмi, егер заңдарда
өзгеше белгiленбесе, бiр айдан аспауға тиiс.
Ақпарат алмасуға қойылатын талаптар
1. Ақпарат алмасу - мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының өз
қызмет өкiлеттiктерiн жүзеге асыруы кезiнде заңдарда белгiленген тәртiппен
ақпаратты жөнелтуi және алуы.
2. Ақпарат алмасуды регламенттейтiн рәсiмдер:
1) Қазақстанның бiрыңғай ақпарат кеңiстiгiнiң iркiлiссiз жұмыс
iстеуiне, оның әлемдiк байланыс пен информатика жүйесiне енуiне;
2) ақпаратты, оның iшiнде мемлекеттiк ақпарат ресурстарын қорғаудың
ұлттық жүйесiн нығайтуға көмектесуi тиiс.
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының
шешiмдер қабылдауы объективтi және алдын алушы ақпаратқа негiзделуге тиiс.
3. Мемлекеттiк органдар мен олардың бөлiмшелерi арасындағы ақпарат
алмасу өзара ақпараттық ағынның ең аз қажеттi көлемiне, берiлетiн
басқарушылық ақпараттың қайталануына жол бермеуге негiзделедi.
4. Ақпараттық рәсiмдер мемлекеттiң мүдделерiмен байланысты қызметтік
және өзге де ақпараттың жария етiлуiне жол бермеуi тиiс. Мемлекеттік
қызметшiлерге қызметтiк ақпарат оларға жүктелген қызмет мiндеттерiн орындау
үшiн ғана берiледi. Бұл ақпаратты қызметтен тыс мақсаттарға пайдалануға
болмайды.
Қызметтiк құжаттардың орындалуын бақылау
1. Мемлекеттiк орган басшысының немесе өзге де жоғары тұрған лауазымды
адамның осы лауазымды адам шығарған актiлерге байланысты емес
тапсырмаларының орындалуын бақылау осы мемлекеттiк органның тиiстi
бөлiмшелерiне жүктеледi.
2. Қызметтiк құжаттар жөнiндегi тапсырмалардың орындалу мерзiмдерiн
бақылауды мемлекеттiк органның iс қағаздарын жүргiзу қызметi жүзеге
асырады.
3. Бiрнеше орындаушыға берiлген тапсырмалардың орындалуын тапсырмада
бiрiншi болып көрсетiлген лауазымды адам үйлестiредi.
4. Iс қағаздарын жүргiзу қызметi бақылаудағы тапсырманың орындалу
мерзiмiнiң аяқталуына дейiн тиiстi бөлiмшеге бұл туралы алдын ала ескертпе
жiбередi.
5. Тапсырманы орындау үшiн қосымша уақыт қажет болған жағдайда
орындаушы тапсырманы берген лауазымды адамға орындау мерзiмiн ұзарту туралы
жазбаша өтiнiш бередi. Тапсырманы орындаудың қосымша мерзiмiн тапсырманы
берген басшы белгiлейдi.
6. Тапсырманы берген лауазымды адам не өзге уәкiлеттi лауазымды адам
орындалған құжаттарды бақылаудан алады.
Азаматтардың құқықтары мен заңды мyдделерiн қорғау рәсiмдерi
Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiне
қойылатын талаптар
1. Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiнде:
1) азаматтар мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдарға заңдық
маңызы бар фактiлердi растайтын құжаттардың ең аз санын беруге мiндеттi
болатын құқықтарды iске асыру тәртiбi;
2) азаматтардың құқықтарын iске асырудың және олардың заңды мүдделерiн
қамтамасыз етудiң ең қысқа мерзiмi;
3) азаматтардың құқықтарын iске асыру жөнiндегі шешiмнiң жобасы
келiсiлетiн орындардың ең аз саны;
4) тиiстi адамның немесе органның iстi қарайтын орны мен уақыты туралы
азаматтарға алдын-ала хабарлануы;
5) азаматтың өтiнiшiн қарауға байланысты iстiң материалдарымен оның
танысу мүмкiндiгi, азаматтың өз өтiнiшi бойынша талқылауға жеке қатысу
мүмкiндiгi;
6) азаматтың өтiнiшiне байланысты iс материалдарының басқа лауазымды
адамға негiзсiз берiлуiне жол бермей, азаматтың өтiнiшi жөнiндегi iстi бiр
ғана лауазымды адамның жүргiзуi;
7) азаматтың өтiнiшiн қарауды мәселенiң объективтi шешiлуiне мүдделi
емес деп ойлауға негiз бар адамға жүктеу жағдайларына жол берiлмеуi
көзделуге тиiс.
2. Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiнде:
1) шағымды берген немесе шағымда мүддесi көзделген адамға зияны
тиетiндей етiп шағымның өңiн айналдыруға;
2) өтiнiште iс-әрекеттерiне шағым айтылған лауазымды адамдарға
өтiнiштi жiберуге;
3) азаматтардың жеке өмiрi, жеке және отбасылық құпиялары туралы
мәлiметтердi олардың келiсiмiнсiз жария ету мүмкiндiгiне;
4) азаматтың өтiнiшке қатысы жоқ жеке басы туралы деректердi анықтауға
жол берiлмеуге тиiс.
Азаматтардың өтiнiштерi
1. Азаматтардың өтінiштер беру, оларды тiркеу тәртiбi, олардың
мемлекеттiк органдарда қаралу мерзiмдерi Қазақстан Республикасының
заңдарымен белгіленедi.
2. Iстi қарау барысында:
1) мемлекеттiк орган мен лауазымды адам өтiнiшке байланысты нақты мән-
жайларды анықтайды және зерттейдi, өтiнiш бойынша шешiм қабылдау кезiнде
басшылыққа алынуы керек құқық нормаларын айқындайды және қажет болған
жағдайда шешiм қабылдау үшiн қажеттi құжаттар мен материалдарды белгiленген
тәртiппен сұратады және алады;
2) азамат өзiнiң өтiнiшiн қарайтын лауазымды адамға дәлелдерiн жеке
баяндауға, сондай-ақ өз өтiнiшiнiң негiздiлiгiн растайтын қосымша
материалдарды табыс етуге құқылы.
3. Азаматтардың мемлекеттiк орган бөлiмшелерiне жiберiлген өтiнiштерiн
қарау барысын бақылауды осы бөлiмшелердiң басшылары жүзеге асырады.
4. Уәкiлеттi мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам өтiнiштердi қарау
нәтижелерi туралы арыз берушiлерге жазбаша түрде дәлелдi жауап қайтарады.
5. Азаматтардың өтiнiштерi оларда қойылған мәселелер қаралып, олар
бойынша қажеттi шаралар қолданылған және арыз берушiлерге заңдарда
белгiленген тәртiппен жауап қайтарылған жағдайда шешiлген болып есептеледi.
6. Егер мәселелердiң шешiлуi ұзақ мерзiмге қалдырылса, өтiнiш ол
түпкiлiктi орындалғанға дейiн қосымша бақылауға қойылады.
7. Егер жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар болса, арыз
берушi мемлекеттiк орган (мемлекеттiк органның лауазымды адамы) заңдарда
белгiленген тәртiппен қарап қойған мәселе бойынша қайта арыз беруге құқылы.
Егер өтiнiштер бойынша тексеру материалдары толық болса және арыз
берушiлерге белгiленген тәртiппен жауап қайтарылса, жаңа дәлелдер немесе
жаңадан ашылған мән-жайлар көрсетiлмей, қайта берiлген арыздар тексеруге
жатпайды.
8. Мемлекеттiк органның басшысы немесе оның орынбасары азаматтардың
өтiнiштерi бойынша iс жүргiзудi тоқтату және осы iстердi бақылаудан алу
туралы шешiм қабылдауға құқылы.
9. Келiп түскен өтiнiштi бақылаудан алуға тексеру материалдары қоса
берiлген өтiнiштi қарау нәтижелерi туралы белгiленген нысандағы құжат
(қызметтік жазбахат, анықтама) немесе мемлекеттiк органның толық жауабы
негiз болып табылады.
Азаматтың өтiнiшiн қарау нәтижелерi туралы
шешiмге шағымдану
1. Өтiнiш бойынша қабылданған шешiмге арыз берушi жоғары тұрған
мемлекеттiк органға (жоғары тұрған лауазымды адамға) немесе сотқа шағымдана
алады.
2. Лауазымды адамдардың әрекетiне (немесе әрекетсiздiгiне), сондай-ақ
мемлекеттiк органдардың шешiмдерiне шағым жоғары тұрған лауазымды адамға
немесе органға не сотқа iс-әрекеттiң жасалғаны немесе тиiстi лауазымды адам
немесе орган шешiм қабылдағаны туралы азаматқа белгiлi болғаннан кейiн үш
айдан кешiктiрмей берiледi. Шағымдану үшiн өтiп кеткен мерзiм мемлекеттiк
орган немесе лауазымды адам не сот үшiн шағымды қабылдамауға негiз
болмайды. Мерзiмнiң өтiп кету себептерi шағымды мәнi бойынша қарау кезiнде
анықталады және ол шағымды қанағаттандырудан бас тарту негiздерiнiң бiрi
болып табылуы мүмкiн.
Шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың өтiнiштерi
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өтiнiштердi
қараудың өзгеше ережелерi көзделмесе, шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ
адамдардың өтiнiштерi заңдарда белгiленген тәртiппен қаралады.
Жеке қабылдау.
1. Мемлекеттiк органдардың бiрiншi басшылары мен олардың орынбасарлары
тиiстi мемлекеттiк органның басшысы бекiтетiн қабылдау кестесiне сәйкес
азаматтарды, соның iшiнде сол органдардың қызметкерлерiн айына кемiнде бiр
рет жеке қабылдауға мiндеттi.
2. Азаматтарды қабылдау белгiленген және азаматтардың назарына
жеткiзiлген күндер мен сағаттарда жүргiзiледi.
3. Егер арызды немесе шағымды лауазымды адам қабылдау кезiнде шеше
алмайтын болса, олар жазбаша нысанда баяндалады және олармен жазбаша
өтiнiштер ретiнде жұмыс жүргiзiледi.
Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс қағаздарын жүргізу
1. Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс қағаздарын жүргiзу заңдарда
белгіленген тәртiппен iс қағаздарын жүргізудiң басқа түрлерiнен бөлек
жүргiзiледi.
2. Азаматтардың өтiнiштерiмен жұмысты ұйымдастыруға, iс қағаздарын
жүргiзудiң жай-күйiне органдардың басшылары жеке жауапты болады.
Экономика саласында шешiмдер қабылдаудың негiзгi рәсiмдерi
Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерiне қойылатын негiзгi
талаптар
1. Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерi:
1) жария және ашық (заңдармен белгiленген шектерде) болуға;
2) мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруге қатысатын, мемлекеттiң
жұмыстарын атқаруға және қызметтер көрсетуге, тауарлар сатуға, кредиттер
алуға үмiткер азаматтар мен ұйымдарға қатысты тендерлiк бастауларға
негiзделуге;
3) меншiк нысанына және өзге де мән-жайларға қарамастан, шаруашылық
қызмет субъектiлерiнiң заң тұрғысынан теңдiгi принципiне негiзделуге тиiс.
2. Осы тың 1-тармағында белгiленген талаптар:
1) республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражаттарын бөлуге
(оның iшiнде мемлекеттiк тапсырыстарды орналастыру мен мемлекеттiк сатып
алу кезiнде), кредиттiк ресурстарды бөлуге;
2) рұқсаттар, лицензиялар мен патенттер беруге (салық патенттерiн
қоспағанда);
3) шаруашылық қызмет субъектiлерiне заңдарда белгiленген жеңiлдiктер
мен артықшылықтар беруге;
4) мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруге;
5) мемлекеттiк активтердi басқаруға байланысты шешiмдер қабылдау
рәсiмдерiне қолданылады.
Экономикалық шешiмдер қабылдау саласындағы шектеулер мен тыйымдар.
Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерiнде:
1) мемлекеттiк бюджет қаражаттарының мақсатсыз пайдаланылуына;
2) тауарлар мен қызметтер рыногындағы бәсекенi шектеуге немесе жоюға;
3) табиғи монополияларды және заң актiлерiнде көзделген жағдайларда
қызметтiң жекелеген түрлерiне мемлекет монополиясын қоспағанда, жекелеген
шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң рыноктағы монополиялық жағдайына;
4) заң актiлерiнде тiкелей көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан
Республикасының бiртұтас рыноктық кеңiстiгi шегiнде капиталдың, еңбек
ресурстары мен тауарлардың еркiн қозғалуына кедергiлер белгiлеуге;
5) ел экономикасындағы қазақстандық тауар өндiрушiлердiң үлесiн
негiзсiз төмендетуге жол бермейтiн тыйымдар мен шектеулер көзделуге тиiс.
Жауапкершілiк. Мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары осы Заңның
талаптарын бұзғаны үшiн Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес
жауапты болады.
1. Заңның ережелерi әкiмшiлiк рәсiмдердiң жекелеген түрлерiн
регламенттейтiн нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеу мен қабылдау үшiн
негiзгi ережелер болып табылады.
2. Заңға сәйкес жекелеген мемлекеттiк функцияларды орындау тәртiбi
туралы заңдарда осы мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру тәртiбiнiң
ерекшелiктерiн айқындайтын әкiмшiлiк рәсiмдер белгiленуi мүмкiн.
Жоғарыда айтылған өлшемдер негізінде мемлекеттік органдардың мынадай төрт
негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының Парламенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі және
Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі жинақтала
келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының бірыңғай
жүйесін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарына айқындайтын, ел ішінде және
халық аралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілді ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституциясының мызғымастығының нышаны әрі кепілі. Президент
мемлекеттің биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет
органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету қажет.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығын атап көрсету қажет. Президенттің
мемлекеттік тілді еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы
тұруы және тумысынан сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезінде саяси
партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Мемлекеттің биліктің бірыңғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айрықша. Мемлекет басшысы ретінде нақ Президент билік
тармақтарының әрқайсысының қызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылық мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл қызмет сол үшін әлемдік тәжірибеде тағайындалған
АҚШ, Франция.
Президент қызметі тұңғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылданған Заңмен тағайындалды, онда алғашқы Президентті Жоғарғы
Кеңес алты жыл мерзімге сайланды деп белгіленеді. Н.Ә. Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланады. Кейін 1991 жылғы 16 қазанда Президент сайлау
туралы заң қабылданып, мұнда Президентті республика халқының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н.Ә. Назарбаев тағы да сайланды. 1991
жылғы 10 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант қабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі, әрі сол күн оның Қазақстан
Республикасы Президентінің қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады. Соңынан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзімі 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасының
Президентін биліктің төртінші тармағы ретінде қарауымыздың мәні мынада. Шын
мәнінде Президент барлық билік тармақтарынан оқшау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституцияның 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін
және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Сөйтіп, ол – халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституциясының
мызғымастығының адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі 40 тың 2-тармағы. Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттілігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституцияның 44-бабында
көрсетілген міндеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Парламенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-министрдің ұсынуымен
Республика Үкіметінің құрылымымен белгілейді; оның мүшелерін қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет құрамына
кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, қайта құрады;
Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды мәселелер
бойынша отырыстарында төрағалық етеді; Үкіметке Заң жобасын Парламент
Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметінің және облыстағы,
республикалық маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің актілерінің
күшін жояды не толық немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика премьер-
министрінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлық органдардың қызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбек ақы
төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді. Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттілігін тоқтатуға шешім қабылдауға және оның кез
келген мүшесін қызметтен босатуға бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын
білдіреді. Сонымен қатар Президент Үкіметтің орнынан түсуі туралы шешімді
Үкіметтің өз мәлімдемесі бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке
сенімсіздік білдірген жағдайда да қабылдайды.
Республика президентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шағырады;
Парламент Сенаты ұсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол қояды,
заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген тарын қайтадан
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырып, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы Қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен өзге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер төнген
ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде
әскери жағдай енгізеді. Ішінара немесе жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды. Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті – ел ішінде және халықаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытады деген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Қазақстан республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырып алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілдіктерінің келесі топтамасың оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдерін құрайды.
Ол екі жолмен жүзеге асырылады;
1.Заң шығару. Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабының 4 -
тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы бойынша, әр Палата
депутаттары жалпы санының үштен екісінің дауысымен бір жылдан аспайтын
мерзімге заң шығару өкілеттілігін беруге қақылы.
2.Заң күші бар Жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан Республикасы
Конституциясы 61 – бабының 2 – тармағымен белгіленген.Заң шығару құқығынын
берілуі Қазақстан Республикасының Президентінің норма белгілеушілік
қызметінің басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Коституция мен заңдар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасының Президентінің кандидаттығына мынадай қатаң
талаптар қойылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес заңмен белгіленген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және жергілікті өзін-өзі басқару органына сайлауға
немесе сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар
азамат ғана сайлана алады. Бір адам қатарынан екі реттен артық Президент
болып сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентінің конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайланады. Бұл сияқты мәліметтерді Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылғы 28 қыркүйектегі конституциялық заң күші бар Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңынан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау жалпы сайлау сияқты Республиканың орталық
сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп, өткізіледі. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат
сайланды деп есептеледі Конституцияның 41- бабының 5- тармағы.
Президентке ешкімнің тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезінде қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутаттарының
кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Табылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың негізділігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттің үшінің көпшілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы
оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын әкеліп соғады. Президент
науқастығына байланысты өз міндеттерін жүзеге асыруға қабілетсізденген
жағдайда қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент
әр Палата депутаттарының тең санынан және медицинаның тиісті салаларының
мамандарынан тұратын комиссия құрады. Мерзімінен бұрын босату туралы шешім
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында комиссияның қорытындысы мен
белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық
Кеңес қорытындысы негізінде әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде
төрттен үшінің көпшілігімен қабылданады [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің құзыретіне қатысты Қазақстан
Республикасының Конституциясында Президентке оның мемлекет басшысы
ретіндегі жағдайымен байланысты кең ауқымды өкілеттіктер шеңбері
белгіленген.
Қазақстан Республикасының Президенті мемлекет басшысы ретінде
Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайды.
Осыған байланысты Президент жыл сайын Қазақстан халқына жолдау арнайды,
онда елдегі жағдай сипатталып, ішкі және сыртқы саясаттың стратегиялық
бағыттары тұжырымдалады. Мұндай жолдау бағдарламалық сипатқа ие және
Парламенттің, Үкіметтің, мемлекеттік биліктің және басқа орталық
органдарының қызметінде көрініс табады.Мемлекет басшысы ретінде Президент
Республикасының мемлекеттік бағдарламаларын бекітеді
- Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттіктері.
Президент атқарушы билікті құрау бойынша өте ауқымды өкілеттіктерге
ие. Бұл ең алдымен Үкімет мүшелерін қызметке тағайындау және босатудан
көрінеді.
Президент Парламенттің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін
қызметке тағайындайды, сондай-ақ оның ұсынысы бойынша Үкіметтің құрылымын
белгілейді. Өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату, Премьер-
Министр мен Үкіметтің кез келген мүшесін қызметтен босату туралы мәселені
шеше алады.
Президент аса маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық
етеді.Президент Үкімет актілерінің күшін жоюға не толық немесе ішінара
тоқтата тұруға хақылы.
- Заң шығарушылық саласындағы өкілеттіктері.
Президенттің заң шығарушылық саласындағы өкілеттіктері де өте
ауқымды.Жалпы Президентті заңшығарушы органға жатқызуға болатынын айта кету
қажет. Құқықтық жүйе құруға Президент барынша ықпал ете
алады.Конституциямен көзделген жағдайларда Республика президенті заңдар
шығаруға хақылы. Парламент Президенттің бастамасы бойынша бір жыл мерзімге
дейін заң шығарушылық өкілеттігін беруі мүмкін. Конституцияның 61 бабы 2-
тармағына сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
олардың қызметіндегі конституциялық қағидалар
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік 9
аппараты ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарына
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік биліктегі 27
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.3 Қазақстан Республикасының заң шығарушы билік 27
жүйесі ... ... ... ... ..
2 Қазақстан Республикасындағы атқарушы биліктің басты қызметтері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
2.1 Сот билігі – мемлекеттік биліктің бір тармағы 56
ретінде ... ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдар қызметіндегі
басшылыққа алынатын конституциялық 66
қағидалар ... ... ... ... ... ... . ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Пайдаланылған дереккөздер 80
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Бұл ғылыми зерттеу жұмыс Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік
құрылысының қалыптасуындағы конституциялық қағидалар өзектілерін ашу
барысындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесіне,
мемлекетте билікті бөлу механизмін реттеу жағдайында және олардың
өкілеттіктерінің дамуын тарихи–құқықтық тұрғыдан зерттеуге арналған.
Мемлекеттік басқарудың жаңа нысаны ретінде президенттік республиканың
өкілеттіктері ерекшеліктерінің қалыптасуының себеп-салдары мәселелерін өз
бетінше кешенді зерттеу, осының негізінде мемлекеттік құрылыс пен
қазақстандық юриспруденция айналымында қолданылатын ұйымдық-құқықтық, заң
шығармашылық және т.б. мәндегі ұсыныстар мен ғылыми-практикалық
кепілдемелер болып табылады.
Ғылыми жұмыстың маңыздылығы. Қазақстанның құқықтық мемлекет құру
идеалы мен азаматтық қоғамды орнатуға ұмтылу ынтасының іске асуы,
мемлекеттік басқару нысанының соған сәйкес түрленуімен, сомдалуымен және
басқару жүйесінің тиімділігімен тығыз байланысты.
Мемлекеттік органдар қызметі - объективті түрде кез келген елдің
әлеуметтік және саяси өмірінің негізі, оның өзегінің көрінісі ретінде
саналады. Мемлекеттік органдар қызметі ретінде Қазақстан Республикасы
Конституциясының талабына сай келіп, әрбір қызметінің өзіндік атқарар іс-
әрекетінің дұрыстық жолы болды.
Сонымен қатар, басқару нысанынан елдің тарихи-ұлттық ерекшелігі,
қоғамның саяси-мәдени дәстүрі, халық менталитетінің белгілері орын алулары
керек. Тек осы жағдайда ғана оның барлық қолайлы, жағымды сипаттары
толығымен айқындалып, нәтижесінде мемлекеттік органдар қызметінің
конституциялық қағидалары толықтай тиімді қамтамасыз етеді. Тарихи тұрғыдан
аз уақыт сүруіне қарамастан, Қазақстандағы мемлекеттік органдар
қызметіндегі конституциялық қағидалар идеясы өзінің динамикасын ашып,
маңызды өзгерістерге төтеп берді. Оған негіз болған Қазақстанның бірінші
Президентінің ұстанған ұлт пен мемлекеттің эволюциялық жолмен даму саясаты.
Ол үшін 1995 жылғы Конституция ережелерін 1993 жылғы Қазақстандық
Конституциямен салыстырудың өзі жеткілікті. Бұл қозғалыстан президенттік
биліктің күшейіп, заң қабылдау процестері тиімділігінің жетілдіргенін, екі
палаталық парламенттің үкіметті тікелей бақылау ауқымының төмендегенін
аңғаруға болады.
Жалпы мемлекеттік басқару түрлерін және, өкілеттік ерекшеліктерін
саралау жекелеп алғанда, ереже іспетті, терең саяси реформалар кезеңінде
аса маңызды мәнге ие болып, құқықтық мемлекеттің негізгі қағидаларының бірі
ретінде билікті бөлу теориясымен тығыз байланыста болады. Президенттік
билікті құру мәселесі әртүрлі мемлекеттердің әр қилы тарихи кезеңдерінде
конституциялық жобаларды дайындау мен талқылау кезінде өткір туындап, заң
арқылы монархтың, көсемнің, диктатордың жеке билігін шектеу идеяларымен
айқындалатын. Бұл идеялар ХХ ғасырдың басында М.М.Сперанский мен
Н.И.Муравьевтің Ресейге арналған, М.Дулатов пен А.Бөкейхановтың Алаш Қазақ
автономиясына арналған конституциялық жобаларында өскін алып, басқа да
"ұлттық шеткері аймақтың" көрнекті қоғамдық-саяси қайраткерлердің
еңбектерінде қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты мемлекеттік басқарудың жаңа нысаны ретінде
президенттік республиканың билік жүргізу жүйесі – мемлекеттік органдар
қызметіндегі конституциялық қағидалар және олардың іс жүзінде қолдану
өкілеттіктерінің ерекшеліктерінің қалыптасуының себеп-салдары мәселелерін
өз бетінше кешенді зерттеу, осының негізінде мемлекеттік құрылыс пен
қазақстандық юриспруденция айналымында қолданылатын ұйымдық-құқықтық, заң
шығармашылық және басқа да мәндегі ұсыныстар мен ғылыми-практикалық
кепілдемелер жасау болып табылады.
Белгіленген мақсаттан шыға отырып, автор алдына мына төмендегідей
міндеттер қояды:
- мемлекеттік дамудың әлемдік тәжірибесі жинақтаған материалдарды
қорыту мен зерттеу, зерттелінетін тақырыптың теориялық өңдеу деңгейі мен
дәрежесін ашу негізінде олардың ғылыми шешім табуының жолдарын анықтау;
- "мемлекеттік билік нысаны", Заң шығару, атқару және сот билігі,
"мемлекеттік орган", "Қазақстан Республикасы Конституцияның күші",
Конституциялық қағидалар ұғымын сипаттайтын анықтамаларды талдау және
мазмұнын ашу;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдар жүйесіне қарай
бөліну түрлері, өкілеттік ерекшеліктерінің қалыптасуы және дамуының
аспектілеріне талдау жасау;
- Заң шығару, атқарушы және сот билігі тармақтарының мемлекеттік-
құқықтық мәртебесінің алуан түрлі үлгісінің қызметтік мазмұнын анықтау;
- Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдар қызметіндегі
конституцияның қолдану заңдылықтарын ашып, қорытынды сипаттама беру;
- Қазақстан Республикасында мемлекеттік органдар қызметіндегі
принциптердің қалыптасу кезеңін негіздеу;
Зерттеудің объектісі мен пәні Зерттеу пәнін Қазақстан
Республикасындағы мемлекеттік органдар қызметіндегі конституциялық
қағидаларын көрсетуге арналған.
Зерттеудің әдістері қоғамдық ғылымдарға ортақ жалпы және арнайы
танымдық әдістер жүйесі: диалектикалық, салыстырмалы, функционалды талдау,
жүйелеу, синтездеу, статистикалық т.б. әдістер басшылыққа алынды.
Ғылыми зерттеудің құрылымы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланған дерек көздер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында отандық ғалымдар Ғ. Сапарғалиев, А.
Ибраева, С.Қ. Амандықова, Баққұлов С.Д., Сапарғалиев Ғ., Амандыкова С.К.,
Дулатбеков Н., Өзбекұлы С., Қопабаев Ө., Ағдарбеков, Жоламан Қ.Д., Н.
Дулатбеков, С. Амандықова, А. Турлаев және т.б. ғылыми жұмыстардағы
теориялық тұжырымдары негізге алынды.
Зерттеу жұмысының нормативтік базасы. Іздену жұмысының нормативтік
бастауларын Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан
Республикасынын конституциялык заңдары, Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлықтары құрады.
1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік аппараты
1.1 Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік органдарына талдау
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары өз қызметінде тиісті
тәртіпте әкiмшiлiк рәсiмдер қолданады, атап айтқанда:
1) мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жүзеге асыру кезiнде шешiмдер
қабылдау мен орындау тәртiбi және оларды ресiмдеу;
2) мемлекеттiк аппараттың жұмысын ұйымдастыру рәсiмi;
3) азаматтардың өз құқықтарын iске асыру жөнiндегi өтiніштерiн қарау
рәсiмдерi, сондай-ақ азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерiн әкiмшiлiк
қорғау рәсiмдерi;
4) экономика саласындағы шешiмдер қабылдау рәсiмдерiнiң негiзгi
бастаулары ұғынылады.
2. мемлекеттiк органдар деп мемлекет атынан Конституция, заңдар, өзге
де нормативтік құқықтық актiлер арқылы:
1) жалпыға бiрдей мiндетті мiнез-құлық ережелерiн белгілейтiн актiлер
шығару;
2) әлеуметтiк мәнi бар қоғамдық қатынастарды басқару мен реттеп отыру;
3) мемлекет белгiлеген жалпыға бiрдей мiндеттi мiнез-құлық
ережелерiнiң сақталуына бақылау жасау жөнiндегі функцияларды жүзеге асыруға
уәкiлеттік берiлген мемлекеттiк мекемелер ұғынылады. Мемлекеттiк органның
құзыретi деп мемлекеттiк орган қызметiнiң нысанасын айқындайтын оның
белгiленген өкiлеттiктерiнiң жиынтығы ұғынылады;
мемлекеттiк органның өкiлеттiктерi деп мемлекеттiк органның заңдарда
белгiленген құқықтары мен мiндеттерi ұғынылады;
мемлекеттiк органның құқықтары деп заңдарда белгiленген белгiлi бiр iс-
әрекеттi жасау, басқа тұлғадан (басқа тұлғалардан) белгiлi бiр мiнез-
құлықты (ic-әрекеттi немесе iс-әрекет жасаудан тартынуды) талап ету
мүмкiндiгi ұғынылады;
мемлекеттiк органның мiндеттемелерi деп заңдарда белгiленген,
мемлекеттiк орган орындауға мiндеттi iс-әрекет шеңберi ұғынылады;
мемлекеттiк органның мiндеттерi деп мемлекеттiк орган қызметiнiң негiзгi
бағыттары ұғынылады;
мемлекеттiк органның функциялары деп мемлекеттiк органның қызметтi
заңдарда белгiленген өкiлеттiктер шегiнде жүзеге асыруы ұғынылады.
3. Лауазымды адамдар деп осы Заңда мемлекеттiк функцияларды (өкiмет
өкiлiнiң функцияларын) тұрақты, уақытша немесе арнайы өкiлеттiк бойынша
жүзеге асыратын не мемлекеттiк органдарда ұйымдастырушылық-өкiмдiк немесе
әкiмшілiк-шаруашылық функцияларын орындайтын адамдар ұғынылады.
Конституцияның, заңдардың және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң
талаптарына байланысты лауазымды адамдар өздерiне жүктелген функцияларды:
1) жеке-дара өкiм жүргiзу тәртiбiмен мемлекеттiң нақты лауазымды
адамының атынан;
2) нақты мемлекеттiк органда шешiмдер қабылдаудың заңдарда көзделген
тәртiбiне байланысты жеке-дара өкiм жүргiзу тәртiбiмен не алқалық тәртiппен
нақты мемлекеттiк органның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң атынан
жүзеге асыра алады. Заңда көзделген әкiмшiлiк рәсiмдер заң актiлерiмен
реттелмеген бөлiгiнде:
1) Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Мемлекет басшысының қызметiн
қамтамасыз ететiн мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың,
Президентке тiкелей бағынысты және есеп беретiн мемлекеттiк органдардың;
2) Қазақстан Республикасының Парламентi Палаталары, Орталық сайлау
комиссиясы аппараттарының;
3) Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi, Жоғарғы Соты мен
өзге де соттары аппараттарының;
4) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, Премьер-Министрi Кеңсесiнің,
орталық атқарушы органдарының;
5) Қазақстан Республикасының жергiлiктi өкiлдi органдары
аппараттарының;
6) Қазақстан Республикасының жергiлiктi атқарушы органдарының
қызметiнде қолданылады.
2. Осы Заңда көзделген рәсiмдердiң күшi:
1) азаматтардың өтiнiштерiн қарауға және қаралу тәртiбi әкiмшiлiк
құқық бұзушылық туралы заңдарда, қылмыстық iс жүргізу және азаматтық iс
жүргiзу заңдарында белгiленген өзге де iстердi қарауға;
2) дайындалу рәсiмi өзге заң актiлерiнде көзделген нормативтiк
құқықтық актiлердi дайындауға;
3) жүзеге асырылу тәртiбi арнаулы заң актiлерiмен белгiленетiн
жоспарлаудың стратегиялық, бюджеттiк және индикативтiк түрлерiне
қолданылмайды.
Әкiмшiлiк рәсiмдердi белгілеу принциптерi Осы Заңда көзделген
әкiмшiлiк рәсiмдер:
1) заңдылық;
2) төменгi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың жоғары тұрған
органдар мен лауазымды адамдарға бағынуы;
3) заң мен сот алдында баршаның теңдiгi;
4) азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының басымдығы, азаматтар
мен ұйымдардың өтiнiштерiн қарау кезiнде төрешiлдiк пен сөзбұйдалық
көрiнiстерiне жол бермеу;
5) әкiмшiлiк рәсiмдерiнде көзделген iс-әрекеттер мен актiлердiң барлық
азаматтар, ұйымдар мен лауазымды адамдар үшiн мiндеттiлiгi;
6) жеке адамның, қоғам мен мемлекеттiң өзара жауапкершiлiгi мен
мүдделерiнiң теңбе-тең болуы;
7) мемлекеттiк құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия туралы
заңдарды қатаң сақтай отырып, қоғамдық пiкiр мен жариялылықты ескеру;
8) мемлекеттiк билiктiң беделiн қолдау мен Қазақстан Республикасының
беделiн түсiретiн және мемлекеттiк қызмет мүдделерiне қайшы келетiн iс-
әрекеттерге жол бермеу, соның iшiнде сыбайлас жемқорлық көрiнiстерiне қарсы
тұру, мемлекеттiк қызметшiлер үшiн заңдарда белгіленген тыйымдар мен
шектеулердi қатаң сақтау;
9) барлық деңгейдегi мемлекеттік органдар үшiн әкiмшiлiк рәсiмдер
талаптарының бiрыңғай болуы;
10) барлық мемлекеттiк органдар мен мемлекеттiң лауазымды адамдары
құзыреттерiнiң ара-жiгін айқын межелеу және олардың келісе отырып жұмыс
iстеуi;
11) үнемдiлiк пен тиiмдiлiк принциптерiне негiзделедi.
2-тарау. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жyзеге асыруы кезiнде шешiмдер
қабылдау тәртiбi және оларды ресiмдеу
Мемлекеттiк органдардың өз функцияларын жүзеге асыруы кезiнде шешiмдер
қабылдауы. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар мемлекеттiк
функциялар мен лауазымдық өкiлеттiктердi жүзеге асыруы кезiнде құқықтық
актiлер шығару арқылы шешiмдер қабылдайды.
2. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсi жеке қолданылатын актiлерге
жатады, белгiленген нысандағы жазбаша ресми құжат болып табылады және:
1) бiр рет не өзгеше шектеулi түрде қолдануға есептеледі;
2) (немесе) заңдарда регламенттелген жағдай шеңберiнде белгiлi бiр
тұлғаға не өзге де белгiлi бiр тұлғалар тобына қолданылады;
3) (немесе) белгiлi бiр тұлғаның немесе тұлғалардың өзге шектеулi
тобының құқықтары мен мiндеттерiн белгiлейдi, өзгертедi, тоқтатады немесе
тоқтата тұрады.
3. Жеке қолданылатын құқықтық актiлер Қазақстан Республикасының
заңдарына кiрмейдi және нормативтiк құқықтық актiлерге жатпайды.
4. Жеке қолданылатын құқықтық актiлердi қабылдау рәсiмдерi, олардың
ресiмделуiн, орындалуын және орындалуына бақылау жасауды ұйымдастыру осы
Заңмен және өзге де нормативтiк құқықтық актiлермен белгiленедi.
Құқықтық актілерге және олардың ресiмделуiне қойылатын талаптар.
1. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсi мынадай талаптарға сай
келуге тиiс:
1) құқықтық акт Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарға
және жоғары тұрған мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiне қайшы
келмеуге тиiс;
2) құқықтық актiнiң құрылымы реттеу нысанасының толық ашылуын
қамтамасыз етуге, ал мазмұны дайындалып жатқан құқықтық актiнiң бiркелкi
түсiнiлуi мен қолданылуын қамтамасыз етуге тиiс;
3) құқықтық актiде белгiленiп отырған шаралардың мазмұны анық
баяндалуға, құқықтық актiнiң күшi қолданылатын және (немесе) оларды
белгiленген мерзiмде iске асыру үшiн жауапты адамдар тобы айқын белгiленуге
тиiс;
4) басқарудың төменгi деңгейлерiнде iске асыруды қажет ететiн құқықтық
актiлерде белгiлi бiр мемлекеттiк органдарға және (немесе) лауазымды
адамдарға оларды орындау жөнiнде берiлетiн нақты тапсырмалар болуға тиiс.
2. Мемлекеттiк органдардың Қазақстан Республикасы Конституциясының
талаптарына және Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келетiн құқықтық
актiлерi қабылданған кезiнен бастап жарамсыз болып табылады және Қазақстан
Республикасының аумағында қолданылмауға тиiс.
3. Әртүрлi деңгейдегi мемлекеттiк органдар қабылдаған құқықтық актiлер
бiр-бiрiне қайшы келген жағдайда, жоғары тұрған мемлекеттiк органның
құқықтық актiсi қолданылады.
4. Бiр деңгейдегi мемлекеттiк органдар қабылдаған құқықтық актiлер бiр-
бiрiне қайшы келген жағдайда осы шешiмдi қабылдау құзыретiне кiретiн
органның құқықтық актiсi қолданылады. Мүдделi тұлғаның арызы бойынша бiр
құқықтық актiнiң басқа құқықтық актiден басымдығы туралы шешiмдi жоғары
тұрған мемлекеттiк орган немесе сот қабылдайды.
5. Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiсiнде, осы тың 1-тармағында
көзделген талаптардан басқа, мынадай деректемелер болуға тиiс:
1) құқықтық актінiң атауы;
2) сол актіде қаралатын нысананы белгiлейтiн тақырып;
3) актiнің қабылданған орны мен күнi;
4) тиiстi актiге қол қоюға уәкiлетті адамның (адамдардың) қойған қолы
(қолдары);
5) органның мөрi.
Құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру мен
бақылау.
1. Құқықтық актiнiң орындалуын ұйымдастыру уәкiлеттi мемлекеттiк
органдардың (лауазымды адамдардың) қабылданған шешiмдi уақтылы және толық
орындау жөнiндегi ұйымдастыру шараларын әзiрлеуi мен қабылдауы болып
табылады.
2. Қажет болған жағдайда құқықтық актiнiң орындалуын қамтамасыз ету
үшiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган (лауазымды адам) оны орындау жөнiндегi
ұйымдастыру шараларының жоспарын әзiрлеп, бекiтедi, ол тiкелей
орындаушыларға жеткiзiледi.
3. Егер құқықтық актiде оны орындаудың нақты мерзiмдерi мен тiкелей
орындаушылары айқындалмаса, оларды орындаушы мемлекеттiк орган немесе
жоғары тұрған орган белгiлейдi және дереу тiкелей орындаушылардың назарына
жеткiзiледi.
4. Қабылданған шешiмдердi уақтылы және толық орындау мақсатында
мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам олардың орындалуына бақылауды
жүзеге асыруға тиiс.
5. Бақылау былайша бөлiнедi:
1) құқықтық актiлердiң (орындалуы құқықтық актiлерде көзделген
шаралардың) орындалуын бақылау. Бұл жағдайда орындалуға тиiс шараларды
қамтитын барлық құқықтық актiлер бақылауға алынады;
2) мемлекеттiк органдардың басшы лауазымды адамдарының қызметтiк
сипаттағы өзге де құжаттардан туындайтын тапсырмаларының орындалуын
бақылау;
3) iшкi (тиiстi мемлекеттiк органның шегiнде) және сыртқы (өзге
мемлекеттiк органдардың қызметiн) бақылау. Бұл орайда сыртқы бақылауды
жоғары тұрған мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар не осындай
бақылауға арнайы уәкiлеттік берiлген мемлекеттiк органдар жүзеге асырады.
6. Бақылау:
1) қажетті ақпаратты талап ету;
2) орындау туралы есептер мен баяндамаларды тыңдау және талқылау;
3) ревизиялар және құжаттық тексерудiң өзге де нысандары;
4) жергiлiктi жерге барып тексеру жолымен;
5) заңдарға қайшы келмейтiн басқа да тәсiлдермен жүргізiледi.
7. Бақылау:
1) мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар қызметiнiң олардың
алдына қойылған мiндеттерге сәйкестiгi;
2) орындаудың уақтылы және толымды болуы;
3) орындау кезiнде заңдар талаптарының сақталу өлшемдерi бойынша
жүргiзiледi.
8. Бiр мәселе бойынша әртүрлi орындардың қатар тексерулер жүргiзуiне,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмеген қайталап
тексерулер жүргiзуге жол берiлмейдi.
Құқықтық актiнiң орындалуын бақылауды
жүзеге асыру тәртiбi.
1. Күшiне енген құқықтық актiнiң орындалуын бақылауды жүзеге асыруға
уәкiлеттi мемлекеттiк орган және (немесе) лауазымды адам қажет болған
жағдайда бақылау жөнiнде шаралар әзiрлейдi.
2. Бұл орайда мемлекеттiк орган және (немесе) лауазымды адам оның
орындалуы туралы келiп түскен ақпаратқа:
1) құқықтық актiнiң орындалу дәрежесi мен сапасын;
2) құқықтық актiнiң орындалуында ауытқулардың бар-жағын, олардың
себептерiн анықтау және ауытқуларды жоюдың ықтимал шараларын белгiлеу;
3) бақылаудан алу не орындалу мерзiмiн ұзарту мүмкiндiктерiн;
4) құқықтық актiнiң орындалмағаны үшiн нақты лауазымды адамдардың
жауапкершiлiгiн анықтау үшiн талдау жасайды.
Ақпаратты талдау қорытындылары бойынша әзiрленген ұсыныстар құқықтық
актiнiң орындалуын бақылауды жүзеге асыруға уәкiлетті мемлекеттiк органның
басшылығына тиiстi шешiм қабылдау үшiн баяндалады. Қабылданған шешiм туралы
орындаушылар хабардар етiледi.
3. Құқықтық актіде көзделген шараларды бақылаудан алу мен оның
орындалу мерзiмiн ұзартуды уәкiлеттi мемлекеттiк орган және (немесе)
лауазымды адам жүзеге асырады.
4. Жоғары тұрған мемлекеттiк органның не орындаушы органның бақылау
қызметi құқықтық актiде белгiленген орындау мерзiмi өткенге дейiн
орындаушыға алдын ала тиiстi жазбаша ескерту жiбередi.
Мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң күшiне енуi және
қолданылуының тоқтатылуы
1. Егер мемлекеттiк органның құқықтық актiсiнде неғұрлым кеш мерзiм
белгiленбесе, ол қабылданған кезiнен бастап күшiне енедi.
2. Мемлекеттiк органның құқықтық актiсi осы құқықтық акт арналған
адамдар оның талаптарын немесе онда қамтылған тапсырмаларды орындаған
кезден бастап қолданылуын тоқтатады.
3. Құқықтық актiнiң қолданылуы тоқтатылғанға дейiн бұл құқықтық актiнi
қабылдаған мемлекеттiк орган, одан жоғары тұрған мемлекеттiк орган не сот
оның қолданылуын тоқтата тұруы, өзгертуi немесе күшiн жоюы мүмкiн.
4. Мүдделi тұлғалардың жоғары тұрған мемлекеттiк органға немесе сотқа
құқықтық актiнiң күшiн жою, өзгерту немесе қолданылуын тоқтата тұру туралы
арыз беруi тиiстi шешiм қабылданғанға дейiн құқықтық актiнiң қолданылуын
тоқтата тұрады.
Мемлекеттiк органдардың жұмысын ұйымдастыру рәсiмдерi
Мемлекеттiк органдардың жұмысын жоспарлау
1. Мемлекеттiк органдар өз қызметін тоқсанға, жылға және келешектегi
ұзақ мерзiмге арнап жасалатын жұмыс жоспарларына сәйкес жүзеге асырады.
2. Мемлекеттік органның жұмыс жоспарлары:
1) органның құрылымдық бөлiмшелерiнiң ұсыныстары негізiнде алдын ала
жасалып, оларды органның басшысы бекiтедi;
2) нормативтiк құқықтық актiлердi орындау үшiн және жоғары тұрған
мемлекеттiк органдардың жұмыс жоспарлары ескерiле отырып жасалуы мүмкiн.
3. Мемлекеттiк органның жұмыс жоспары негiзiнде осы органның
құрылымдық бөлiмшелерi өздерiнiң жұмыс жоспарларын жасайды.
4. Жоғары тұрған мемлекеттік органның жұмыс жоспарына сәйкес қаралатын
мәселелердiң тiзбесi жоғары тұрған органның жұмыс жоспарына енгiзiлген осы
мәселелер қарауына жататын төменгi тұрған мемлекеттiк органдар мен
ұйымдарға жiберiледi.
Жеке-дара өкiмшiлiк қызмет. 1. Жеке-дара өкiмшiлiк қызмет - лауазымды
адамдардың мемлекеттiк органдарда жүзеге асыратын уәкiлеттi лауазымды
адамдардың құқықтық актiлерге жеке-дара қол қоюын, бағынысты қызметкерлерге
нұсқаулар мен тапсырмалар беруiн, мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру
жөнiнде өзге де ұйымдық-өкiмшiлiк шараларын жеке-дара қабылдауын қамтитын
қызметi.
2. Мемлекеттiк органның басшысы (алқалы мемлекеттiк органдарды
қоспағанда) сенiп тапсырылған органға басшылықты жеке-дара өкiмшiлiк қызмет
жолымен жүзеге асырады және қабылданатын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жеке
жауапты болады.
3. Жеке-дара өкiмшiлiк қызметтi жүзеге асыру кезiнде төменгi лауазымды
адамдар өздерiнiң әрекеттерiн жоғары тұрған лауазымды адамның шешiмдерiмен
қатаң сәйкестiкте жүзеге асырады. Егер мемлекеттiк функциялар тек қана жеке-
дара өкiмшiлiк қызмет жолымен жүзеге асырылса, бұл жағдайда төменгi
лауазымды адамдардың мiндетi уәкiлеттi адамның осы қызметiн қамтамасыз ету
болып табылады.
Алқалы мемлекеттiк органдардың қызметi
1. Шешiмдерi мемлекеттiк органдар мүшелерiнiң көпшiлiк дауысымен
қабылданатын органдар алқалы мемлекеттiк органдар болып табылады. Алқалы
орган қабылдайтын шешiмдердiң заңдылығы үшiн жауапкершiлiк, шешiмдi
қабылдаған кезде қарсы дауыс бергендердi қоспағанда, алқалы органның дауыс
беруге қатысқан барлық мүшелерiне жүктеледi.
2. Алқалы органдар қызметiнiң негiзгi нысаны олардың отырыстары болып
табылады, оларда осы органдардың шешiмдерi қабылданады.
3. Алқалы мемлекеттiк органдардың отырыстарын дайындау және өткiзу
кезiнде уәкiлеттi органдар (олардың құрылымдық бөлiмшелерi) мен лауазымды
адамдар мынадай мәселелердi шешедi:
1) отырыстарды жоспарлау - осы отырыстарды өткiзу жоспары әзiрленедi
және бекiтiледi. Осы жоспар тиiсiнше тоқсандық және жылдық мерзiмге
әзiрленедi, ал тиiстi келiсуден кейiн оны алқалы органның басшысы не алқалы
органның қызметін қамтамасыз ететiн органның басшысы бекiтедi. Бекiтiлген
жоспар мүдделi органдар мен лауазымды адамдардың назарына жеткiзiледi;
2) алқалы мемлекеттiк органның отырысына шығарылатын мәселелердi
дайындауды, отырысты өткiзу жөніндегi өзге де ұйымдық шараларды оның тиiстi
құрылымдық бөлiмшелерi не алқалы органның қызметiн қамтамасыз ететiн орган
жүзеге асырады.
4. Отырыстарды жүргiзу тәртiбi алқалы мемлекеттiк органдардың
регламенттерiмен айқындалады.
5. Алқалы органның отырысы хаттамаға түсiрiледi.
6. Отырыста қабылданған шешiмдер алқалы мемлекеттiк органның
регламентiне сәйкес қаулылармен ресiмделiп, орындаушылардың назарына
жеткiзiледi. Қажет болған жағдайда қабылданған шешiмдердi iске асыру
жөнiнде шаралар жоспары жасалып, бекiтiледi, олардың орындалуы бақылауға
алынады.
Мемлекеттiк органдарда қызметтiк құжаттардың
қаралуы мен өтуi.
1. Мемлекеттiк органға немесе тiкелей осы органның басшылығына
жолданған қызметтік құжаттар келiп түсiп, iс қағаздарын жүргiзу қызметi
оларды тiркегеннен кейiн басшылыққа берiледi, басшылық оларды қарап, олар
бойынша тапсырмалар (қарарлар) дайындайды.
2. Мемлекеттiк органның лауазымды адамы мәселенi өз қарауына алған
кезде қойылған мәселенiң шешiмi осы органның немесе осы лауазымды адамның
құзыретiне жататынына көз жеткiзуге тиiс.
3. Егер мәселе белгiленген құзырет шегiнен шығатын болса, уәкiлеттi
лауазымды адам өтiнiштi құзыреттi мемлекеттiк органға немесе лауазымды
адамға жiберу туралы шешiм қабылдап, 3 күннен аспайтын мерзiм iшiнде өтiнiш
иесiне мiндетті түрде хабарлайды.
4. Құжаттарға мемлекеттiк органның атынан оның басшысы, оны
ауыстыратын адам (осы органда белгiленген қызметтiк мiндеттердi бөлуге
сәйкес) не осы органның өзге уәкiлеттi лауазымды адамы қол қояды.
5. Мемлекеттiк органға қайтаруды қажет ететiн құжаттарды жiберу
кезiнде ол құжатқа осы мемлекеттiк органға қайтару қажеттігi туралы белгi
қойылады.
6. Мемлекеттiк органдарда құжаттардың қаралу мерзiмi, егер заңдарда
өзгеше белгiленбесе, бiр айдан аспауға тиiс.
Ақпарат алмасуға қойылатын талаптар
1. Ақпарат алмасу - мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының өз
қызмет өкiлеттiктерiн жүзеге асыруы кезiнде заңдарда белгiленген тәртiппен
ақпаратты жөнелтуi және алуы.
2. Ақпарат алмасуды регламенттейтiн рәсiмдер:
1) Қазақстанның бiрыңғай ақпарат кеңiстiгiнiң iркiлiссiз жұмыс
iстеуiне, оның әлемдiк байланыс пен информатика жүйесiне енуiне;
2) ақпаратты, оның iшiнде мемлекеттiк ақпарат ресурстарын қорғаудың
ұлттық жүйесiн нығайтуға көмектесуi тиiс.
Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдарының
шешiмдер қабылдауы объективтi және алдын алушы ақпаратқа негiзделуге тиiс.
3. Мемлекеттiк органдар мен олардың бөлiмшелерi арасындағы ақпарат
алмасу өзара ақпараттық ағынның ең аз қажеттi көлемiне, берiлетiн
басқарушылық ақпараттың қайталануына жол бермеуге негiзделедi.
4. Ақпараттық рәсiмдер мемлекеттiң мүдделерiмен байланысты қызметтік
және өзге де ақпараттың жария етiлуiне жол бермеуi тиiс. Мемлекеттік
қызметшiлерге қызметтiк ақпарат оларға жүктелген қызмет мiндеттерiн орындау
үшiн ғана берiледi. Бұл ақпаратты қызметтен тыс мақсаттарға пайдалануға
болмайды.
Қызметтiк құжаттардың орындалуын бақылау
1. Мемлекеттiк орган басшысының немесе өзге де жоғары тұрған лауазымды
адамның осы лауазымды адам шығарған актiлерге байланысты емес
тапсырмаларының орындалуын бақылау осы мемлекеттiк органның тиiстi
бөлiмшелерiне жүктеледi.
2. Қызметтiк құжаттар жөнiндегi тапсырмалардың орындалу мерзiмдерiн
бақылауды мемлекеттiк органның iс қағаздарын жүргiзу қызметi жүзеге
асырады.
3. Бiрнеше орындаушыға берiлген тапсырмалардың орындалуын тапсырмада
бiрiншi болып көрсетiлген лауазымды адам үйлестiредi.
4. Iс қағаздарын жүргiзу қызметi бақылаудағы тапсырманың орындалу
мерзiмiнiң аяқталуына дейiн тиiстi бөлiмшеге бұл туралы алдын ала ескертпе
жiбередi.
5. Тапсырманы орындау үшiн қосымша уақыт қажет болған жағдайда
орындаушы тапсырманы берген лауазымды адамға орындау мерзiмiн ұзарту туралы
жазбаша өтiнiш бередi. Тапсырманы орындаудың қосымша мерзiмiн тапсырманы
берген басшы белгiлейдi.
6. Тапсырманы берген лауазымды адам не өзге уәкiлеттi лауазымды адам
орындалған құжаттарды бақылаудан алады.
Азаматтардың құқықтары мен заңды мyдделерiн қорғау рәсiмдерi
Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiне
қойылатын талаптар
1. Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiнде:
1) азаматтар мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдарға заңдық
маңызы бар фактiлердi растайтын құжаттардың ең аз санын беруге мiндеттi
болатын құқықтарды iске асыру тәртiбi;
2) азаматтардың құқықтарын iске асырудың және олардың заңды мүдделерiн
қамтамасыз етудiң ең қысқа мерзiмi;
3) азаматтардың құқықтарын iске асыру жөнiндегі шешiмнiң жобасы
келiсiлетiн орындардың ең аз саны;
4) тиiстi адамның немесе органның iстi қарайтын орны мен уақыты туралы
азаматтарға алдын-ала хабарлануы;
5) азаматтың өтiнiшiн қарауға байланысты iстiң материалдарымен оның
танысу мүмкiндiгi, азаматтың өз өтiнiшi бойынша талқылауға жеке қатысу
мүмкiндiгi;
6) азаматтың өтiнiшiне байланысты iс материалдарының басқа лауазымды
адамға негiзсiз берiлуiне жол бермей, азаматтың өтiнiшi жөнiндегi iстi бiр
ғана лауазымды адамның жүргiзуi;
7) азаматтың өтiнiшiн қарауды мәселенiң объективтi шешiлуiне мүдделi
емес деп ойлауға негiз бар адамға жүктеу жағдайларына жол берiлмеуi
көзделуге тиiс.
2. Азаматтардың құқықтарын iске асыру рәсiмдерiнде:
1) шағымды берген немесе шағымда мүддесi көзделген адамға зияны
тиетiндей етiп шағымның өңiн айналдыруға;
2) өтiнiште iс-әрекеттерiне шағым айтылған лауазымды адамдарға
өтiнiштi жiберуге;
3) азаматтардың жеке өмiрi, жеке және отбасылық құпиялары туралы
мәлiметтердi олардың келiсiмiнсiз жария ету мүмкiндiгiне;
4) азаматтың өтiнiшке қатысы жоқ жеке басы туралы деректердi анықтауға
жол берiлмеуге тиiс.
Азаматтардың өтiнiштерi
1. Азаматтардың өтінiштер беру, оларды тiркеу тәртiбi, олардың
мемлекеттiк органдарда қаралу мерзiмдерi Қазақстан Республикасының
заңдарымен белгіленедi.
2. Iстi қарау барысында:
1) мемлекеттiк орган мен лауазымды адам өтiнiшке байланысты нақты мән-
жайларды анықтайды және зерттейдi, өтiнiш бойынша шешiм қабылдау кезiнде
басшылыққа алынуы керек құқық нормаларын айқындайды және қажет болған
жағдайда шешiм қабылдау үшiн қажеттi құжаттар мен материалдарды белгiленген
тәртiппен сұратады және алады;
2) азамат өзiнiң өтiнiшiн қарайтын лауазымды адамға дәлелдерiн жеке
баяндауға, сондай-ақ өз өтiнiшiнiң негiздiлiгiн растайтын қосымша
материалдарды табыс етуге құқылы.
3. Азаматтардың мемлекеттiк орган бөлiмшелерiне жiберiлген өтiнiштерiн
қарау барысын бақылауды осы бөлiмшелердiң басшылары жүзеге асырады.
4. Уәкiлеттi мемлекеттiк орган немесе лауазымды адам өтiнiштердi қарау
нәтижелерi туралы арыз берушiлерге жазбаша түрде дәлелдi жауап қайтарады.
5. Азаматтардың өтiнiштерi оларда қойылған мәселелер қаралып, олар
бойынша қажеттi шаралар қолданылған және арыз берушiлерге заңдарда
белгiленген тәртiппен жауап қайтарылған жағдайда шешiлген болып есептеледi.
6. Егер мәселелердiң шешiлуi ұзақ мерзiмге қалдырылса, өтiнiш ол
түпкiлiктi орындалғанға дейiн қосымша бақылауға қойылады.
7. Егер жаңа дәлелдер немесе жаңадан ашылған мән-жайлар болса, арыз
берушi мемлекеттiк орган (мемлекеттiк органның лауазымды адамы) заңдарда
белгiленген тәртiппен қарап қойған мәселе бойынша қайта арыз беруге құқылы.
Егер өтiнiштер бойынша тексеру материалдары толық болса және арыз
берушiлерге белгiленген тәртiппен жауап қайтарылса, жаңа дәлелдер немесе
жаңадан ашылған мән-жайлар көрсетiлмей, қайта берiлген арыздар тексеруге
жатпайды.
8. Мемлекеттiк органның басшысы немесе оның орынбасары азаматтардың
өтiнiштерi бойынша iс жүргiзудi тоқтату және осы iстердi бақылаудан алу
туралы шешiм қабылдауға құқылы.
9. Келiп түскен өтiнiштi бақылаудан алуға тексеру материалдары қоса
берiлген өтiнiштi қарау нәтижелерi туралы белгiленген нысандағы құжат
(қызметтік жазбахат, анықтама) немесе мемлекеттiк органның толық жауабы
негiз болып табылады.
Азаматтың өтiнiшiн қарау нәтижелерi туралы
шешiмге шағымдану
1. Өтiнiш бойынша қабылданған шешiмге арыз берушi жоғары тұрған
мемлекеттiк органға (жоғары тұрған лауазымды адамға) немесе сотқа шағымдана
алады.
2. Лауазымды адамдардың әрекетiне (немесе әрекетсiздiгiне), сондай-ақ
мемлекеттiк органдардың шешiмдерiне шағым жоғары тұрған лауазымды адамға
немесе органға не сотқа iс-әрекеттiң жасалғаны немесе тиiстi лауазымды адам
немесе орган шешiм қабылдағаны туралы азаматқа белгiлi болғаннан кейiн үш
айдан кешiктiрмей берiледi. Шағымдану үшiн өтiп кеткен мерзiм мемлекеттiк
орган немесе лауазымды адам не сот үшiн шағымды қабылдамауға негiз
болмайды. Мерзiмнiң өтiп кету себептерi шағымды мәнi бойынша қарау кезiнде
анықталады және ол шағымды қанағаттандырудан бас тарту негiздерiнiң бiрi
болып табылуы мүмкiн.
Шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ адамдардың өтiнiштерi
Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда өтiнiштердi
қараудың өзгеше ережелерi көзделмесе, шетелдiктердiң және азаматтығы жоқ
адамдардың өтiнiштерi заңдарда белгiленген тәртiппен қаралады.
Жеке қабылдау.
1. Мемлекеттiк органдардың бiрiншi басшылары мен олардың орынбасарлары
тиiстi мемлекеттiк органның басшысы бекiтетiн қабылдау кестесiне сәйкес
азаматтарды, соның iшiнде сол органдардың қызметкерлерiн айына кемiнде бiр
рет жеке қабылдауға мiндеттi.
2. Азаматтарды қабылдау белгiленген және азаматтардың назарына
жеткiзiлген күндер мен сағаттарда жүргiзiледi.
3. Егер арызды немесе шағымды лауазымды адам қабылдау кезiнде шеше
алмайтын болса, олар жазбаша нысанда баяндалады және олармен жазбаша
өтiнiштер ретiнде жұмыс жүргiзiледi.
Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс қағаздарын жүргізу
1. Азаматтардың өтiнiштерi бойынша iс қағаздарын жүргiзу заңдарда
белгіленген тәртiппен iс қағаздарын жүргізудiң басқа түрлерiнен бөлек
жүргiзiледi.
2. Азаматтардың өтiнiштерiмен жұмысты ұйымдастыруға, iс қағаздарын
жүргiзудiң жай-күйiне органдардың басшылары жеке жауапты болады.
Экономика саласында шешiмдер қабылдаудың негiзгi рәсiмдерi
Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерiне қойылатын негiзгi
талаптар
1. Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерi:
1) жария және ашық (заңдармен белгiленген шектерде) болуға;
2) мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруге қатысатын, мемлекеттiң
жұмыстарын атқаруға және қызметтер көрсетуге, тауарлар сатуға, кредиттер
алуға үмiткер азаматтар мен ұйымдарға қатысты тендерлiк бастауларға
негiзделуге;
3) меншiк нысанына және өзге де мән-жайларға қарамастан, шаруашылық
қызмет субъектiлерiнiң заң тұрғысынан теңдiгi принципiне негiзделуге тиiс.
2. Осы тың 1-тармағында белгiленген талаптар:
1) республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражаттарын бөлуге
(оның iшiнде мемлекеттiк тапсырыстарды орналастыру мен мемлекеттiк сатып
алу кезiнде), кредиттiк ресурстарды бөлуге;
2) рұқсаттар, лицензиялар мен патенттер беруге (салық патенттерiн
қоспағанда);
3) шаруашылық қызмет субъектiлерiне заңдарда белгiленген жеңiлдiктер
мен артықшылықтар беруге;
4) мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруге;
5) мемлекеттiк активтердi басқаруға байланысты шешiмдер қабылдау
рәсiмдерiне қолданылады.
Экономикалық шешiмдер қабылдау саласындағы шектеулер мен тыйымдар.
Экономика саласында шешiмдер қабылдау рәсiмдерiнде:
1) мемлекеттiк бюджет қаражаттарының мақсатсыз пайдаланылуына;
2) тауарлар мен қызметтер рыногындағы бәсекенi шектеуге немесе жоюға;
3) табиғи монополияларды және заң актiлерiнде көзделген жағдайларда
қызметтiң жекелеген түрлерiне мемлекет монополиясын қоспағанда, жекелеген
шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң рыноктағы монополиялық жағдайына;
4) заң актiлерiнде тiкелей көзделген жағдайларды қоспағанда, Қазақстан
Республикасының бiртұтас рыноктық кеңiстiгi шегiнде капиталдың, еңбек
ресурстары мен тауарлардың еркiн қозғалуына кедергiлер белгiлеуге;
5) ел экономикасындағы қазақстандық тауар өндiрушiлердiң үлесiн
негiзсiз төмендетуге жол бермейтiн тыйымдар мен шектеулер көзделуге тиiс.
Жауапкершілiк. Мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары осы Заңның
талаптарын бұзғаны үшiн Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес
жауапты болады.
1. Заңның ережелерi әкiмшiлiк рәсiмдердiң жекелеген түрлерiн
регламенттейтiн нормативтiк құқықтық актiлердi әзiрлеу мен қабылдау үшiн
негiзгi ережелер болып табылады.
2. Заңға сәйкес жекелеген мемлекеттiк функцияларды орындау тәртiбi
туралы заңдарда осы мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыру тәртiбiнiң
ерекшелiктерiн айқындайтын әкiмшiлiк рәсiмдер белгiленуi мүмкiн.
Жоғарыда айтылған өлшемдер негізінде мемлекеттік органдардың мынадай төрт
негізгі түрі ерекшеленеді: Қазақстан Республикасының Президенті, Қазақстан
Республикасының Парламенті, Қазақстан Республикасының Үкіметі және
Қазақстан Республикасы соттарының жүйесі. Осы органдардың бәрі жинақтала
келе Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдарының бірыңғай
жүйесін құрайды.
Қазақстан Республикасының Президенті – мемлекет басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарына айқындайтын, ел ішінде және
халық аралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілді ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Республиканың Президенті халық пен мемлекеттік билік
бірлігінің, Конституциясының мызғымастығының нышаны әрі кепілі. Президент
мемлекеттің биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және өкімет
органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасынан тысқары жерде туған, 40 жасқа толмаған
мемлекеттік тілді еркін меңгермеген, әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл
үнемі тұрмаған адам Президент болып сайлана алмайтынын атап көрсету қажет.
Бұл лауазымды иеленуге қойылған өзге кедергілерге қатарынан екі реттен
артық мерзімге сайлана алмайтындығын атап көрсету қажет. Президенттің
мемлекеттік тілді еркін меңгеруі әрі Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы
тұруы және тумысынан сол елдің азаматы болуға тиіс.
Президент өкілді органның депутаты болып қоса сайлана алмайды, өзге де
ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен айналысуға
құқығы жоқ. Республика президенті өз өкілеттігін жүзеге асыру кезінде саяси
партиядағы қызметін тоқтата тұрады. Ол ешкім тиіспеу құқығына ие.
Мемлекеттің биліктің бірыңғай жүйесінде Қазақстан Республикасы
Президентінің орны айрықша. Мемлекет басшысы ретінде нақ Президент билік
тармақтарының әрқайсысының қызметіне белсене араласады.
Президент деген ұғым конституциялық құқылық мағынада мемлекет басшысы
дегенді білдіреді. Бұл қызмет сол үшін әлемдік тәжірибеде тағайындалған
АҚШ, Франция.
Президент қызметі тұңғыш рет Қазақстанда 1990 жылғы 24 сәуірде Жоғарғы
Кеңес қабылданған Заңмен тағайындалды, онда алғашқы Президентті Жоғарғы
Кеңес алты жыл мерзімге сайланды деп белгіленеді. Н.Ә. Назарбаев тұңғыш
Президент болып сайланады. Кейін 1991 жылғы 16 қазанда Президент сайлау
туралы заң қабылданып, мұнда Президентті республика халқының жалпыға
бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес
жыл мерзімге сайлауы көзделді. Осы Заңның негізінде Республика
Президентінің сайлауы өткізіліп, онда Н.Ә. Назарбаев тағы да сайланды. 1991
жылғы 10 желтоқсанда Жоғарғы Кеңес одан ант қабылдады және осы сәттен
бастап ол қызметіне кірісті деп есептеледі, әрі сол күн оның Қазақстан
Республикасы Президентінің қызметінде болу мерзімін есептеудің басы болып
табылады. Соңынан, 1998 жылғы 7 қазандағы Конституцияға енгізілген
өзгерістерге сәйкес Президенттік мерзімі 7 жылға дейін ұзартылды.
Демек, Президент мемлекеттік биліктің шыңы. Қазақстан Республикасының
Президентін биліктің төртінші тармағы ретінде қарауымыздың мәні мынада. Шын
мәнінде Президент барлық билік тармақтарынан оқшау тұр. Себебі
конституциялық тұжырымдарға сәйкес ол – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғарғы
лауазымды тұлға. Атқарушы билікті тікелей жүзеге асырмаса да ол еліміздің
билік құрамындағы ең ірі тұлға. Олай дейтініміз атқарушы билікті жүзеге
асырушы Үкімет өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында
жауапты және ол өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы
шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы.
Сонымен бірге Конституцияның 40-бабының 3-тармағына сәйкес Республика
Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін
және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етеді.
Сөйтіп, ол – халық пен мемлекеттің билік бірлігінің, Конституциясының
мызғымастығының адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрі
кепілі 40 тың 2-тармағы. Бұл жорамалымыздың дұрыстығына Президенттің
атқарушы өкілеттілігі айғақ.
Президентке Қазақстан Республикасы Конституцияның 44-бабында
көрсетілген міндеттерді орындауы үшін қажетті кең өкілеттіктер берілген.
Президент атқарушы билік саласында:
Парламенттің келісімімен Республика Премьер-министрін қызметке
тағайындайды; оны қызметтен босатады; Премьер-министрдің ұсынуымен
Республика Үкіметінің құрылымымен белгілейді; оның мүшелерін қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады; Республиканың Үкімет құрамына
кірмейтін орталық атқарушы органдарын құрады, таратады, қайта құрады;
Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; Үкіметтің аса маңызды мәселелер
бойынша отырыстарында төрағалық етеді; Үкіметке Заң жобасын Парламент
Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметінің және облыстағы,
республикалық маңызы бар қалалары мен астанасы әкімдерінің актілерінің
күшін жояды не толық немесе ішінара тоқтата тұрады; Республика премьер-
министрінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік бюджеті есебінен ұсталатын
барлық органдардың қызметкерлеріне арналған қаржыландыру мен еңбек ақы
төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді. Республика Президенті өз бастамасы
бойынша Үкіметтің өкілеттілігін тоқтатуға шешім қабылдауға және оның кез
келген мүшесін қызметтен босатуға бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын
білдіреді. Сонымен қатар Президент Үкіметтің орнынан түсуі туралы шешімді
Үкіметтің өз мәлімдемесі бойынша да, сондай-ақ Парламент Үкіметке
сенімсіздік білдірген жағдайда да қабылдайды.
Республика президентінің кезекті және кезектен тыс сайлауын
тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламент
Палаталарының кезектен тыс бірлескен отырыстарын шағырады;
Парламент Сенаты ұсынған заңға он бес жұмыс күні ішінде қол қояды,
заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның жекелеген тарын қайтадан
талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
Парламенттің келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Төрағасын қызметке тағайындайды, оны қызметтен босатады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін басқара отырып, Президент
Қарулы Күштердің жоғарғы Қолбасшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады; жоғары әскери атақтар мен өзге де атақтарды береді; Республикаға
қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер төнген
ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде
әскери жағдай енгізеді. Ішінара немесе жұмылдыру жариялап, бұл туралы
Республика Парламентіне дереу хабарлайды. Қауіпсіздік Кеңесін құрады.
Президенттің басты міндеті – ел ішінде және халықаралық қатынастарда
Қазақстан атынан өкілдік ету. Әңгіме бұл жағдайда Президент елді
халықаралық қатынастардың субъектісі ретінде, егеменді де тәуелсіз мемлекет
ретінде танытады деген сөз. Президент бұл салада келіссөздер жүргізіп,
Қазақстан республикасының халықаралық қатынастарына, бекіту грамоталарына
қол қояды, елде тіркелген шет мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де
өкілдіктері өкілдерінің сенім және кері шақырып алу грамоталарын
қабылдайды.
Президент өкілдіктерінің келесі топтамасың оған Қазақстан
Республикасының Конституциясында белгіленген заң шығару өкілдерін құрайды.
Ол екі жолмен жүзеге асырылады;
1.Заң шығару. Қазақстан Республикасы Конституциясының 53-бабының 4 -
тармағына сәйкес Парламент Президентке оның бастамасы бойынша, әр Палата
депутаттары жалпы санының үштен екісінің дауысымен бір жылдан аспайтын
мерзімге заң шығару өкілеттілігін беруге қақылы.
2.Заң күші бар Жарлықтар шығару. Бұл тәртіп Қазақстан Республикасы
Конституциясы 61 – бабының 2 – тармағымен белгіленген.Заң шығару құқығынын
берілуі Қазақстан Республикасының Президентінің норма белгілеушілік
қызметінің басты нысандары емес.
Сонымен қоса Президент Коституция мен заңдар негізінде және оларды
орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар жарлықтар мен
өкімдер шығарады.
Қазақстан Республикасының Президентінің кандидаттығына мынадай қатаң
талаптар қойылады: Қазақстан Республикасының Президенті болып тумысынан
Республика азаматы, 40 жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі
Қазақстанда кемінде он бес жыл бойы тұратын, әлде бір діннің қызметкері
емес заңмен белгіленген ретте өтелмеген соттылығы жоқ және сайлау құқығы:
мемлекеттік органға және жергілікті өзін-өзі басқару органына сайлауға
немесе сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға құқығы бар
азамат ғана сайлана алады. Бір адам қатарынан екі реттен артық Президент
болып сайлана алмайды.
Қазақстан Республикасының Президентінің конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы жеті жыл мерзімге
сайланады. Бұл сияқты мәліметтерді Қазақстан Республикасының Президентінің
1995 жылғы 28 қыркүйектегі конституциялық заң күші бар Қазақстан
Республикасындағы сайлау туралы Жарлығынан, 1998 жылғы 7 қазандағы
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңынан алуға
болады. Демек, Президентті сайлау жалпы сайлау сияқты Республиканың орталық
сайлау комиссиясының басшылығымен жүргізіліп, өткізіледі. Дауыс беруге
қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын алған кандидат
сайланды деп есептеледі Конституцияның 41- бабының 5- тармағы.
Президентке ешкімнің тиісуіне болмайды, яғни оны қандай да бір
жауапкершілік түріне тартуға, ұстауға, қамауға, тінтуге және т.с.с.
болмайды.
Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезінде қылмыстық
іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап
береді. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутаттарының
кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының
көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Табылған айыпты тексеруді Сенат
ұйымдастырады. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың негізділігі
туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәміздердің
сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр
Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттің үшінің көпшілік дауысымен
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Республика
Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы
оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған. Мәжіліс
депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын әкеліп соғады. Президент
науқастығына байланысты өз міндеттерін жүзеге асыруға қабілетсізденген
жағдайда қызметінен мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент
әр Палата депутаттарының тең санынан және медицинаның тиісті салаларының
мамандарынан тұратын комиссия құрады. Мерзімінен бұрын босату туралы шешім
Парламент Палаталарының бірлескен отырысында комиссияның қорытындысы мен
белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық
Кеңес қорытындысы негізінде әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде
төрттен үшінің көпшілігімен қабылданады [3].
Қазақстан Республикасы Президентінің құзыретіне қатысты Қазақстан
Республикасының Конституциясында Президентке оның мемлекет басшысы
ретіндегі жағдайымен байланысты кең ауқымды өкілеттіктер шеңбері
белгіленген.
Қазақстан Республикасының Президенті мемлекет басшысы ретінде
Республиканың ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайды.
Осыған байланысты Президент жыл сайын Қазақстан халқына жолдау арнайды,
онда елдегі жағдай сипатталып, ішкі және сыртқы саясаттың стратегиялық
бағыттары тұжырымдалады. Мұндай жолдау бағдарламалық сипатқа ие және
Парламенттің, Үкіметтің, мемлекеттік биліктің және басқа орталық
органдарының қызметінде көрініс табады.Мемлекет басшысы ретінде Президент
Республикасының мемлекеттік бағдарламаларын бекітеді
- Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттіктері.
Президент атқарушы билікті құрау бойынша өте ауқымды өкілеттіктерге
ие. Бұл ең алдымен Үкімет мүшелерін қызметке тағайындау және босатудан
көрінеді.
Президент Парламенттің келісімімен Республиканың Премьер-Министрін
қызметке тағайындайды, сондай-ақ оның ұсынысы бойынша Үкіметтің құрылымын
белгілейді. Өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату, Премьер-
Министр мен Үкіметтің кез келген мүшесін қызметтен босату туралы мәселені
шеше алады.
Президент аса маңызды мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық
етеді.Президент Үкімет актілерінің күшін жоюға не толық немесе ішінара
тоқтата тұруға хақылы.
- Заң шығарушылық саласындағы өкілеттіктері.
Президенттің заң шығарушылық саласындағы өкілеттіктері де өте
ауқымды.Жалпы Президентті заңшығарушы органға жатқызуға болатынын айта кету
қажет. Құқықтық жүйе құруға Президент барынша ықпал ете
алады.Конституциямен көзделген жағдайларда Республика президенті заңдар
шығаруға хақылы. Парламент Президенттің бастамасы бойынша бір жыл мерзімге
дейін заң шығарушылық өкілеттігін беруі мүмкін. Конституцияның 61 бабы 2-
тармағына сәйкес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz