ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҒЫНДА МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН БАСҚАРУ ИНСТИТУТЫ
1001 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҒЫНДА МҮЛІКТІ СЕНІМГЕРЛІКПЕН
БАСҚАРУ ИНСТИТУТЫ
Дипломдық жұмыс
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .3
1 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық
табиғаты ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу
тарихы ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мүлікті сенімгерлікпен басқардың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
2 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... . .20
2.1 Тараптардың құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...26
2.2 Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару
шартының заңдық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .28
2.3 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
тоқтатылуы ... ... ... ... ... ..37
3 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың жекелеген түрлерін сараптау
3.1 Акцияларды және өзге де бағалы қағаздарды сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3.2 Мемлекеттік қызметшінің мүлкін сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ..47
3.3 Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін
сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Кіріспе
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – Қазақстан азаматтық құқығының
институттарының бірі болып табылады. Оның пайда болуы нарықтық қатнастардың
дамуымен байланысты.
Бұрындары шаруашылықты басқарудың бір ғана тәсілі болды, ол -
әкімшілік басқару болатын. Шаруашылықты басқарудың жаңа шарттарында бұл
тәсіл нәтижесіз деген сынға қалды. Бұл шаруашылықты басқарушы тұлғаның
әкімшілік негізде емес, азаматтық-құқықтық негізде жүйе құруға түрткі
болды, яғни бұнда басқарушы өзінің іс-әрекетінің нәтижесіне материалды
мүдделі болады және тиіссіз нәтижеде жауапкершілік артады. Бұл қызметті
сенімгерлікпен басқару институты атқарады.
Сенімгерлікпен басқару инситутын құруда үлкен рөл атқарған англо-
американдық траста конструкциясы. Бұл институтты азаматтық құқыққа енгізу
әрекеті сәтсіз аяқталды. Алайда, бөтеннің мүлкін өз тәуекеліне алып басқару
идеясы Қазақстан Реапубликасының Азаматтық Кодексінің ерекше бөлімінде
мүлікті сенімгерлікпен басқару атауымен өз көрінісін тапты. Оның пайда
болуы 90-шы жылдардан бері күтілген болатын және көптеген заң және заңға
тәуелді актілер ҚР Азаматтық Кодексінің ерекше бөлімінде көрсетілген
маңызда сенімгерлікпен басқару түсінігін қолданып жүрді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – бұл әмбебап институт, яғни
комерциялықпен қоса комерциялық емес салада да қолдануға есептелген. Бұл
инситутты қолдану азаматтық қатнастардың тұрақтылыған қамтамасыз ету
қарастырылған, яғни сенімгерлікпен басқару тек қазіргі бір мезетте пайда
табуды көздемейді, ол мүліктен пайда табудың ұзақ қатнастарын бекітуді
көздеген.
Сенімгенлікпен басқару конструкциясының жаңалығы заңи ғылымдар
арасында, сонымен қатар тәжірибеде де көпеген мәселелер туындатады.
Көптеген жағдайларда бұл сенімгерлікпен басқару нормаларын
түсіндіруде, сондай-ақ сенімгерлікті басқаруды заңда тікелей көрсетілмеген
әр түрлі жағдайларды қолдануда туындайды. Бүгінгі күні сенімгерлікпен
басқару өкінішке орай кең қолданысын таба алмай жүр. Осығын байланысты,
бұл институттың жеткіліксіз қолданылу себебін анықтау және сонымен қатар,
оларды жою жолдарын айқындау қажеттігі туындап отыр.
Азаматтық құқықта мүлікті сенімгерлікпен басқару институты жалпы
детальді зерттелуге жатпағанын атап өткенді жөн көрдік. Бүгінгі күні бұл
құқықтық құбылысқа арналған А.С. Тілеуовтың, С.Ю. Жанайдаровтың, Л.Ю
Михееваның, В.А Дозорцевтің, А.Е Казанцеваның ғылыми жұмыстары бар.
Басында сенімгерлік мүлік, содан кейін сенімгерлікпен басқару көптеген
авторлардың жағынан маңызды назарын, қызығушылығын туғызды. Алайда, олар
қандайда бір мәселені туғызған жеке нормаларына ғана назар аударып отырды.
Бұның нәтижесіне бұл институттың жекелеген сұрақтары ғана қарастырылды.
Оған қоса, ҚР Азаматтық Кодексінің 44 бөліміндегі көптеген жайлар оқу және
басқа да әдебиеттерде бір текті түсінік таба алмай отыр.
Сенімгерлікпен басқару туралы заңнаманы сараптай келе келесідей
қорытындыға келуге болады: бұл институттың көптеген құқықтық
жеткіліксіздіктерінің болуы, атап айтсақ, түсінік берудің (формулировка)
дәлсіздігі, сонымен қатар, мүліктің жеке түрлерін сенімгерлікпен басқаруға
тапсыру бойынша арнайы заңның жоқтығы.
Осыған орай, мүлікті сенімгерлікпен бақару институты бүгінгі таңда
маңызы болып табылады.
Осы жұмыстың мақсаты мүлікті сенімгерлікпен бақару институтын кешенді
сараптау болып табылады. Тек осындай сараптаудың барысында сенімгерлікпен
басқаруды жеткіліксіз қолданылу себептерін және сенімгерлікпен басқаруда
бар болатын кедергілерді жеңу тәсілдерін айқындауға болады.
Құрылымы бойынша жұмыс 3 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде автор
мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық табиғатын қарастырған,
мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихын зерттеген және мүлікті
сенімгерлікпен басқарудың ерекшеліктерін ашып көрсету әрекетін жасаған.
Екінші бөлім мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұнына
арналған, онда автор сенімгерлікпен басқару субъектілерін, тараптарының
құқықтары мен міндеттерін, сонымен қатар мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартының нысаны, мазмұны, жасалу және тоқтатылу тәртібін айқындаған. Сондай-
ақ сенімгерлікпен басқару шартының жеке түрі инвестициялық пай қорының
активтерін сенімгерлікпен басқару шартының заңдық сипаттамасына толығырақ
тоқтаған.
Үшінші бөлімде автор мүлікті сенімгерлікпен басқарудың жекелеген
түрлерін сараптау ерекшеліктерін қарастырған.
Осы жұмысты жазу барысында теоретикалық база ретінде келесі заңдар
қолданылды: Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі; Қазақстан Республикасының Заңы Салық
және бюдетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы; Қазақстан
Республикасының Заңы Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру
туралы; Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстаннның инвестициялық
қорлары туралы; Қазақстан Республикасының Заңы Қозғалмайтын мүліктерге
және олармен шарт жасасуға құқығын мемлекеттік тіркеу туралы; Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Қаулысымен бекітілген Тәртіп Мемлекеттік
қызметшінің мүлкін сенімгерлікпен басқаруға тапсыру тәртібі туралы.
1 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық табиғаты
1.1 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихы
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – Қазақстандық азаматтық құқық үшін
жаңа институт болып табылады. Сондықтан, бұл институтты терең әрі толық
оқып-зерттеу қажет. Ең алдымен бұл қатнастардың құқықтықтық ретелуінің
тарихи шеңберін қарастыру керек деген ойдамын.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару институты ТМД елдерінің кейбіреулерінде
ғана жүзеге асырылады. Оларға 2001 жылдың статистикалық мәліметтеріне
қарасақ Қазақстаннан басқа – Ресей Федерациясы, Қырғызстан Республикасы,
Армения Республикасы, Белорусия Республикасы, Түркменістан Республикасы
және Өзбекстан Республикасы жатады. Бұл институттың аталып кеткен
мемлекеттердің Азаматтық Кодекстерінде әр уақытта және әр кезеңде 1995
жылдан 1999 жылдар аралығында пайда бола бастады. Бұл институттың негізі
1995 жылы ТМД-ның парламент аралық Ассамблеясында ТМД елдерімен қолдану
үшін ұсынылған Модельдік Азаматтық Кодекстен алынған. Негізі болып комиссия
және тапсырма шартарының реттемейтін қатнастарын регламенттеу табылады.
Түрткі болған себеп – постсоветтік республикалардың заңдарын реформалау
кезінде сенімгерлік меншікті енгізу әрекетінің сәтсіз аяқталуы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару бөтеннің мүлкін басқарудың бір түрі
болып табылады. Типі бойынша қызмет көрсету шартының бір түрі. Заңи
әдебиеттерде мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі пікірлерде бірлік
жоқ.
Бір авторлар пәннің негізін сенімгерлік қатнастар құрайды дейді, енді
біреулері сенімгерлікпен басқару қатнастарын басқарудың мазмұны дегенге
қарсы, үшіншілері - сенімгерлікке назарды көп аудармай құқықтыққатнастың
әлсіз жағына көбірек көңіл бөлу керектігін айтады. Бұл сұрақты қарастыру
барысында бөтеннің мүлкін басқару жағынан қарасақ әлемдік тарихта аналогты
қатнастардың реттелуінің бай тәжірибесін көреміз [1, б. 4].
Сенімгерлікпен басқарудың қазіргі қатынастарына ұқсас қатынастардың
тарихи тамыры ұзаққа кетеді. Олар біздің заманымызға дейін пайда болды.
Мысалы көне Египетте мұралық мүлікке иелік ету, жасы кіші ханзадалар мен
ханшайымдардың меншігіне қамқоршы болу сенімхат бойынша үшінші тұлғалардың
мүдделерін білдіру бойынша қатынастар кеңінен таралған. Фараондардың мүлкін
және олардың балаларын көне египеттік шіркеулердің абыздары, яғни монархқа
жақын адамдар басқарған [2, б. 47].
Ежелгі Римдік құқықта fiducia (сенімгерлік) институты жүзеге асқан –
бастапқы дамымаған сенімгерлікпен салу нысаны немесе дәлірек айтқанда,
осыдан әрі дамыған.
Сенімгерлікпен басқару идеясы, құқықтың бір затқа бөлуіне байланысты
(мысалы, супервация мен энфитевзис кезінде) рим құқығында нақтырақ көрініс
табады. Бертін келе ол англо-американдық құқық жүйесімен қабылданған
болатын, [3, б. 118].
Сенімгерлікпен басқару институты ортағасырлық Англияда туындады
[4,б.118]. Сенімгерлікпен басқаруға түрткі болған шіркеудің пайдасына
жерлерді алуға қарсылықтан пайда болған деген жорамал бар [5, б. 5]. Яғни
жердің иесі жер учаскесінің сенімгерлікпен жер басқарушысы болып шіркеудің
мүддесіне басқаратын болған.
Сенімгерлікпен басқарудың пайда болуына ерекше ықпалын жасаған Англия
құқығының жалпы және әділеттілік құқығына бөлінуі.
Сенімгерлікпен басқарудың мазмұны - сенімгерлік меншікті бекітетін
құрылтайшы (settlor) ретінде болатын, сенімгерлік басқарушы (trustee)
атанатын басқа тұлғаға, бенефициар (beneficiary) деп атанатын бір немесе
бірнеше пайда табушы тұлғаларға мүлік беріледі.
Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексін қабылдағанға дейін
мүлікті сенімгерлік негізде басқару қатынастарына аталас қатынастар да
болған. Мысалы, бұл хабар ошарсыз кеткен деп танылған тұлғаның мүлкіне,
мұралық мүлікке белгіленетін қамқоршылық жағдайларына қатысты. Сонымен
бірге, оларды қүқықтық реттеу тәжірибе жүзінде болмады. Осы және осыған
ұқсас кейбір басқа қатынастардың құқықтық мәнісі нақтыланбаған болатын.
Мүлікті оның меншік иесімен баска тұлғаның беруді қамтамасыз ете
алатын қатынастарды тиімді түрде реттеуді табу қажеттілігі жеке меншіктің,
сондай-ақ меншіктің мақсаты бойынша мемлекеттікке қарама-қайшы жеке
нысанының қалыптасуымен пайда болды.
Жеке меншіктің қалыптасуы бөтеннің мүлкіне тұрақты негізде иелік
етудің, комиссия. тапсырма, сақтау және басқа да шарттардың дәстүрлі
механизмдеріне қарағанда анағұрлым жетілген құқықтық нысандарын жасап
шығаруға деген потенциалды қажеттілікті анықтады. Меншіктің жеке және
мемлекеттік нысандарын бекіту, мемлекеттік экономиканың ішкі жүйесіндегі
катынастарға қолданылатын оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу,
мемлекеттік меншік жеке тұлғалардың қолына берілуге тиіс болатын
қатынастарды бірдей реттей алмайтындыққа алып келеді. Оларды беру
кажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болар еді. Ол мүлікті жеке
меншікке түпкілікті және қайтарусыз беру туралы шешім қабылдау кезінде
аралық кезең рөлін атқара алады. Сенімгерлікпен басқару меншіктің
мемлекеттік нысанына негізделген шаруашылық субъектілерінің қызмет етуі
кезінде сөзсіз туындайтын шығындарды өтеуге қабілетті. Мәселен, ол
кәсіпорын қызметін оңтайлы және сауатты басқару үшін кұрылуы мүмкін.
Аталған себептердің салдарынан базалық жүйелерді-сенімгерлік пен
басқарудың римдік құқықтық түп тұлғаларын және англо-американдық траст-
сенімгерлік меншік институтын талдаудан алынған элементтерді құрастыру
жүріп жатты.
И.У. Жанайдаров біздің заңнамада сенімгерлік меншік институтының пайда
болуын кездейсоқтық дейді. Сенімгерлікпен басқару ұзақ мерзімді ғылыми
ізденулермен дайындалмады, лоббирленген жоқ [6, б. 119].
Алайда азаматтық құқықтың осындай институтына деген объективті
қажеттіліктердің болуы құмән келтірмейді. Реттелуі сенімгерлікпен басқару
құқығынсыз мүмкін емес болатын салалар да тез айқындала түсті.
И.У. Жанайдаров біздің заңнамамызда мүлікті сенімгерлікпен басқару
институтының пайда болуын үш жағдаймен түсіндіреді. Біріншісі, нарықтық
экономикаға өтумен оралымды басқару құқығы және КСРО-ның құлау кезеңіне
жақын шаруашылық жүргізу құқығының бұрынғы құрылымы нарықтық ережелерге
сыйыспайтын, біршама ескірген боп көріне бастауына қатысты. Соның
салдарынан сол кездегі кеңестік кәсіпорындардың құқықтық мәртебесін басқа
елдердің мемлекеттік кәсіпорындарының құқықтық мәртебелерімен салыстырмалы
құқықтық зерттеу жүргізілген болатын. Назарға англо-американдық траст
ілінді, бірақ таза күйінде ол Қазақстан Республикасы мен кейбір ТМД
елдерінің, соның ішінде Ресейдің, жағдайларына қолайлы емес болып көрінді.
Басқа бір себеп болып жоғарыда аталған шарттық институттарға тиесілі
бірқатар қатынастардың реттелмегендігі табылды. Нәтижесінде, сенімгерлікпен
баскарудың әрекет етуші құқығының мазмұнына бара-бар экономикалық
қатынастарды құқықтық реттеуді іздеудің катализаторы болып белгілі бір
шамада Ресей Федерациясынын заңнамасының дамуы және ресейлік авторлардың
тиісті теориялық ізденсітері табиғатын атап өткен жөн.
Сенімгерлікпен басқару құқығы жоғарыда атап өткеніміздей, Ресейді
сондай-ақ Қырғызстан мен кейбір баска елдерді қоспағанда басқа мемлекттерде
тікелей аналогтарға ие емес. Яғни, ол жаңа және сонымен қатар құқықтық
қатынастардың мүлдем ерекше түрі болып табылады. Оған кеңестік азаматтық
құқықтың дәстүрлері мен оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының
сол кездегі түсініктері ықпал еткені сөзсіз. Пост кеңестік мемлекеттер бас
тартқан сенімгерлік меншігінің құрылымы континентальдық жүйеге кайшы
келмейді. алайда мұндай қарама қайшылық сенімгерлік меншігін жоққа
шығарудың негізгі себебі ретінде жиі айтылатын болған. Рим құқығында меншік
құқығын беретін және бермейтін сенімгерлік мәмілелері ажыратылатын. [7, б.
583].
Сірә, нарықтық қалыптасуы, қоғамда жеке құқықтық категорияларды
қабылдаудың төмен деңгейі, азаматтардың заңға бағыныштылығы жағдайларында
сенімгерлік меншік институтын енгізу асығыстық уақыт талабына сай келмейтін
шешім болары айқын еді. Болашақта, әрине, егер назар аударуға тұрарлық
сенімгерлікпен басқару құрылымымен қатар сенімгерлік меншік құрылымы да
өмір сүрсе, құқықтық палитра елеулі түрде молая түседі.
Бұл орайда оның қолданылу аялары, сенімгерлікпен басқару мен
сенімгерлік меншікті ажырату белгілері және т.б. нақты белгіленуге тиіс.
Мәселен, сенімгерлікпен басқарудың объектісі болып тек заттар ғана
табылмайды, ал "сенімгерлік меншік" деген термин оның объектілері ретінде
логикалық түрде заттарды анықтайтын болады [8, б. 80].
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихы. сенімгерліктің
өзі сияқты қоғамдық өмірде негізгі орынның бірін алады. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынасын нормативтік реттеу Қазақстан
Республикасында мемлекеттіктің қалыптасуының бүкіл кезеңінде жүрді. Тарихи
тұрғыда Қазақстан біршама уақыт Ресей империясының, одан кейін КСРО
құрамында болып, тек І991 жылы ғана тәуелсіз мемлекет болды. Республикада
мүлікті сенімгерлікпен басқару құқығы туралы нормативтік ережелер айтылған
мемлекеттердегі қалыптасқан ағымға бағынышты еді. Осы тарауда мүлікті
сенімгерлікпен басқару құқығы саласындағы азаматтық зандар мен доктриналық
ережелері генезисінің (тамырының) басты ерекшеліктеріне қысқаша тоқталу
ләзім. Осылайша зерттеу, біздіңше, мүлікті сенімгерлікпен басқару туралы
азаматтық заңдардың даму деңгейін түсінуге ықпал етіп, басты-басты
теориялық және іс жүзіндегі проблемаларды анықтауға, олардың шешу жолдарын
айқындауға мүмкіндік береді. Қойылған мақсатқа жету үшін зерттеудің басты
екі бағытын ерекшелеуге болады. Біріншісі — мүлікті сенімгерлікпен басқару
құқығы туралы неғұрлым жалпы нормативтік және доктриналық ережелерді
ағылшын-саксон құқық жүйесінде қарастыру. Бүгінгі таңда құқықтың дамыған
түрін, яғни қазіргі басты жүйеге сәйкес келетін нормативтік-заңнамалық
құқық жайлы сөз етуге болады.
Қазақстан Республикасыңда мүлікті сенімгерлікпен басқару құқығы
жөніндегі нормативтік ережелердің азаматтық-құқықтық дәстүр аясында
туындағаны сөзсіз, әйтсе де сыртқы сипаттағы белгілі бір тарихи себептерге
қатысты өзіндік ерекшелігі де болды. Бұл, мәселен, 1994 жылғы Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің нормалары жеке құқықтық құрылымдармен
бірге кеңестік кезеңнің меншік құқығының заң құрылымдарын қамтуымен
байқалады. Демек, азаматтық заңдар мен құқықтық кешенділігі жайлы сөз
қозғағанымен, оның мазмұны кеңестік кезеңмен салыстырғанда зат құқығын
заңдастыруға байланысты өзгеше болады, сондықтан азаматтық заңдарды
дамытудың бұл кезеңі бөлек қарастырылуы қажет [9, б. 60].
1.2 Мүлікті сенімгерлікпен басқардың ерекшеліктері
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына тән ерекшелік
- оның таза күйінде заттық категорияға да, міндеттемелік құқықтық қатнастар
категориясына да жатқызылмайтындығында. Бұған қоса, сенімгерлікпен
басқарудың құрылымы оның құрамында шартқа негізделген сенімгерлікпен
басқару және шарттан тыс пайда болатын сенімгерлікпен басқару
элементтерінің болуымен күрделендірілген.
Оның құрылымының әртүрлілігі бұл институттың тәжірибелік маңыздылығын
әсте жоққа шығармайды. Ол мәнісі бойынша жақын, бірақ өмірдің әртүрлі
аясында және әртүрлі объектілер бойынша пайда болмаған қатынастардың кең
ауқымды спектрін біріктіре алды.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының түріне ерекшелік туралы айтқанда
біз мұны белгілі бір шамада шартты түрде жасаймыз. Жоғарыда айтқанымыздай
шарттан бір уақытта заттық та міндеттік те, авторлық та құқықтық қатынастар
пайда болуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн. Сол бір немесе өзге жағдайларда
мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі міндеттеменің біртұтас, яғни
объективті құқық мағынасындағы мазмұнын ескермеуге болмайды.
"Мүлікті сенімгерлікпен басқару" және "мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты" деген түсініктер бар. Біріншісі екіншісіне қарағанда кең ауқымды,
өйткені ол сенімгерлікпен басқарудың шарттан басқа өзге де негіздер бойынша
пайда болатын жағдайларын да қамтиды. Алайда мұндай бөлініс шартты сипатқа
ие. Бұл тағы да біздің ойымызша, барлық авторлар дерлік атап өткендей
сенімгерлікпен басқаруды жаңаша реттеумен байланысты шарттың қай кезде
қажет болатыны және қай кезде қажет болмайтындығы нақты анықталмаған [10,
б.21].
Сенімгерлікпен басқару қатынастары "заң нұскауына орай" яғни сот
шешімі немесе әкімшілік актісі бойынша пайда болатын тәжірибе онша тиімді
емес көрінеді. Бұл "субъективизацияның" есебінен құқықтық қатынастардың
қатысушыларына, сол бір немесе өзге құқықтық қатынастарға түсе отырып
өздерінің алдына қойған мақсаттарына қол жеткізуге барынша мүмкіндік
беретін жеке құқықтық реттеудің мүмкіндіктерін елеулі түрде төмендетеді.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының пайда болуының құқықтық
негізінің (сот шешімінің, әкімшілік актінің) болуына қарамастан мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынастары субъектілерінің міндеттемелерінің
мазмұнын нақтылау қажет. Мүлікті басқару бойынша ауыртпалықты көтеретін
субъект өзі тап болған құқықтық жағдайда бірдей қалыптаса алатындығы
тұрғысынан қарағанда заңға сүйену (жалпы категорияларға) онша сенімді емес.
Мысалы егер тиісті қатынастар бастапқыда шарттан туындамайтын болса да,
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарттарын бекітудің тәжірибелік механизмі
қажет.
Қалай болғанда да заңнамада жалпылама талаптардың болуы пайдасына
сенімгерлікпен басқару құрылатын меншік иесі мен субъектілер мүдделерінің
белгілі бір кепілдігі болып табылады. Белгілі бір сәттерде сенімгерлікпен
басқару қатынастарын реттейтін нормалар сенімгерлікпен басқаруды жүзеге
асыратын тұлғаның да мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді [ 12, б. 26].
Жалпы, сенімгерлікпен басқару не мәміледен (шарттан), не әкімшілік акт
пен сот шешімін және мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын қамтитын аралас
негізден туындайды деп бекіткен жөн.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару түсінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекет етуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруды белгілеу кезінде сенімгер басқарушы,
егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе, өзінің иеленуіне,
пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда алушының мүддесі үшін
өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару:
1) мәміле (атап айтканда, шарт бойынша, өсиетті орындаушы
(сенімгерлікпен басқарушы) тағайындалған өсиет бойынша);
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз
кеткен немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне қорғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде кезделген басқа жағдайларда);
3) өкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген; кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда) негізінде пайда болады
(белгіленеді).
Кейбір заңды актілерде мүлікті сенімгерлікпен басқаруға катысты жекелеген
нормалар бар. Мәселен, жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы. Бұл
заң ақшамен сенімгерлік трасталық операцияларды жасау мүмкіндігін көздейді
(аталған заңның 30-бабы) Қазақстан Республикасының 17 сәуір 1995 жылғы Заңы
аталған қызметті лицензиялауды көздейді [14, б.25].
Жергілікті нормалар Қазақстан Республикасының 20 маусым 1997 жылғы
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" Заңында бар.
Зейнетақылық активтерді басқару жөніндегі қызмет те лицензиялауға жатады.
Қазақстан Республикасының 21 каңтар 1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы да
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты. Сенімгерлікпен басқару туралы
нормалар Қазақстан Республикасының өзге де заңды актілерінде бар.
Заңға сәйкес нормативтік актілер де бар. Мәселен, Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің мемлекеттік мүлік және жекелендіру
Департаментінің 22 қазан 1998 жылғы қаулысымен бекітілген, кәсіпорындар мен
акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен
басқаруға беру ережелері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 каңтар 2000
жылғы 99 қаулысымен бекітілген мемлекеттік қызметшілердің мүлкін
сенімгерлікпен баскаруға беру тәртібі туралы ережелер және т.б. әрекет
етеді.
Сенімгерлікпен басқару міндеттемелік құқықтық қатынастарының аясында
сенімгер басқарушы, егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Өзінің иеленуіне, пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда
алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Заңнамалық анықтама сенімгерлікпен басқарудың мазмұны толық
қамтымаған. Сенімгер басқарушының өкілеттігі мүлікті иелену, пайдалану және
билеу жөніндегі құқықтарды жүзеге асыруға әкелмейді. Басқаша айтсақ,
сенімгер басқарушы сенімгерлікпен басқаруға орай бұл өкілеттіктерді жүзеге
асыра алмайды. Сенімгерлікпен басқару осы құқықтарды оның иесі үшін жүзеге
асыруды білдіреді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі үшін оның құқықтарын,
сондай-ақ мүліктің осы түрімен тығыз байланысты құқықтарды жүзеге асыруды
білдіретін жағдайлар орын алуы мүмкін (бұл мысалға, бағалы қағаздарды
сенімгерлікпен басқару кезінде орын алатын болады).
Сенімгерлікпен басқарудың тағы бір ерекшелігі болып мүлікті қолайлы
түрде басқаруды жүзеге асыру үшін сенімгер басқарушысы бар құш-жігерін
салуы табылады. Бұл, сенімгерлікпен басқару негізінен құкық иеленушісінде
мүлікті тиімді түрде пайдалану үшін қажет дағдылар мен білімдердің
жетіспеушілігі немесе болмауының орнын толтыру мақсатында құрылатындығымен
түсіндіріледі. Сенімгерлікпен басқару кезінде жалпы алғанда қандай да бір
іс-әрекеттер жасауға нақты тапсырма болмайды. Меншік иесі немесе өзгенің
құқығын иеленуші сенімгерлікпен баскаруды құрудың жалпы мақсаттарын ғана
белгілей алады. Дәл солар сенімгер басқарушы үшін белгілі бір сомада
басшылыққа алатын нұсқау болады.
Жалпы, сенімгерлікпен басқаруды шарттан немесе заңнамамен көзделген
өзге де негізден туындайтын құқықтық қатынастардың кешені (заттық,
міндеттемелік, авторлық, абсолюттік және қатыстық) ретінде анықтауға
болады. Аталған құқықтық қатынастар бір субъектінің құқықтарын басқа
субъектімен өз атынан, бірақ біріншісінің мүдделері үшін жүзеге асыруға
бағытталған.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес сенімгерлікпен басқару мыналардың
негізінде пайда болады (құрылады):
1) мәміле, сенімгерлікпен басқару, бұл туралы екі және одан да көп
тұлғалардың келісімі болатын, шарт бойынша және біржақты мәміле мәселен,
өсиетті орындаушы (сенімгер басқарушы) тағайындалған өсиет бойынша пайда
болады;
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке кабілетсіз, хабар ошарсыз
кеткен немесе кайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне қорғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда);
3) әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, кайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген, кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда).
Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері.
Меншік иесі, сондай-ақ өзге де заттық құқық субъектісі немесе мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беруге уәкілетті құзыретті орган құрылтайшы бола
алады.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер
басқарушы бола алады.
Сенімгер басқарушы тек оның келісімімен тағайындалуы мүмкін.
Сенімгер басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ
мемлекет немесе әкімшілік-аумақтық бөлініс пайда алушы (мүддесі үшін
мүлікті басқару жүзеге асырылатын тұлға) бола алады.
Егер заң актілерінде немесе мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында
езгеше көзделмесе, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы пайда алушы
болып табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына қатысатындар:
мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы, мүлікті басқаратын сенімгер
басқарушы және пайдаланушы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы ретінде заттардың
меншік иесі, сондай-ақ оларға деген өзге де заттық құқықтарды иеленуші,
мысалы жер пайдаланушы, мүлікті сенімгерлікпен басқарушыға беруге уәкілетті
құзыретті орган бола алады. Сенімгер басқарушы болып сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе құқықтарына қатысты сенімгерлікпен басқару құрылымын
өзге де субъектінің құқықтарын жүзеге асыратын субъект болып табылады. Егер
заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер басқарушы бола
алады. Яғни, кәсіпкер де кәсіпкер емес те жеке түлғалар, коммерциялық және
коммерциялық емес заңды тұлғалар. Егер мүлікті баскару кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыруды талап етсе, онда аталған субъектілер кәсіпкерліктің
көзделген режимін сақтауға міндетті болады. Сенімгер басқарушыны тағайындау
қалай жүзеге асатынына (яғни шарт негізінде немесе шарт негізінде емес)
қарамастан оның келісімі талап етіледі. Сенімгер басқарушысының
келісімінсіз одан талап етілетін іс-әрекеттерді жасауға әркашан да бір
жақты емес екенін атап өткіміз келіп отыр.
Кейбір жағдайларда сенімгер басқарушы өзінің және сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысының арасында ерекше жеке сенімгерлік қатынастардың
болуына байланысты тағайындалады. Бұл мысалға, өсиет алушыны тағайындау
кезінде орын алуы мүмкін. Мұндай мотивация мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартында да болуы мүмкін. Бірақ, шарт бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы мүлікті сенімгер басқарушының іскерлік касиеттеріне арқа
сүйейтіні жоққа шығарылмайды, сол кезде оның таңдауы осы субъектілер
арасында жеке сенімгерлік қатынастардың болуымен шартталмайды. Пайда алушы
- мүддесі үшін мүлікті басқару жүзеге асырылатын субъект (тұлға). Сенімгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам. Соның ішінде мемлекет немесе
әкімшілік аумақтық бөлініс пайда бола алады. Жалпы ереже бойынша мүлікті
сенімгерлікпен басқару құқықтарды иеленуші де болып табылатындығы
білдіріледі. Заң актілерімен немесе шартпен көзделген жағдайларда пайда
алушы болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысынан басқа да тұлға
табылады. Бұл әрекетке қабілетсіз, бірқатар жағдайларда қорғаншылық пен
қамқорлық органымен сенімгерлікпен басқаруды кұру кезінде орыналады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және
мүліктік құқықтарды қоса алғанда, кез келген мүлік сенімгерлікпен басқару
объектісі бола алады.
Сеніп тапсырылған мүлікті сенімгер басқарушы өзіне меншік (шаруашылық
жүргізу, оралымды басқару) құқығымен тиесілі мүліктен бөлек есепке алуға
тиіс.
Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру процесінде сенім білдірілген
басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлік сеніп берілген мүлік
құрамына енгізіледі.
Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген мүлкіне оның борыштары
бойынша өндіріп алуға жол берілмейді, бұған ҚР Азаматтық Кодекстің 1081-
бабында көзделген жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсіздігі
(банкроттығы) қосылмайды. Құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлікті
сенімгерлікпен басқару тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгізіледі.
Кепілге салынған мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кепіл ұстаушыны
осы мүлікті өндіріп алу құқығынан айырмайды.
Кез келген мүлік мүлікті сенімгерлікпен басқару объектісі бола алады.
Яғни ол жылжымалы және жылжымайтын мүлікке (сонын ішінде кәсіпорынның
мүліктік кешендері жер учаскілері) тарала алады. Сенімгерлікпен басқару
объектілері - заттар бір тектес және анықталған бола алады.
Сенімгерлікпен баскарудың объектісі ретінде мүліктік құқықтар туралы
сөз қозғайтын болсақ, онда олар әдетте, интелектуалдық меншік объектілері
жөнінде туындайтын абсолютті мүліктік құқықтар жер пайдалану құқығы және
т.б. болып табылады [15, б.36]. Сенімгерлікпен басқаруға өзге де мүліктік
құқықтарды, соның ішінде жалға алу құқығын беру жоққа шығарылмайды.
Салыстырмалы мүліктік құқықтарды беру іс жүзінде қиындатылған, өйткені
салыстырмалы құқықтың өтуі борышта аудару мен талап етуді беру ережелері
бойынша міндеттемелік қатынастар аясында жүзеге асырылуға тиіс және
борышқор бір уақытта салыстырмалы мүліктік құқықты сенімгерлікпен басқаруға
беруге ниеттенген тұлғаның несие берушісі де болып табылуы мүмкін. Бірақ
салыстырмалы мүліктік құқықтар кәсіпорынның мүліктік кешенінің құрамында да
өтуі мүмкін.
Сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік өз алдына жеке есепке
алынады. Сенімгер басқарушы сеніп тапсырылған мүлікті өзіне меншік құқығы
шаруашылық жүргізу оралымда басқару құқығы негізінде тиесілі мүліктен бөліп
қоюға міндетті (бұл жерде дене тұрғысынан бөліп қою емес, бөлек есепке алу
туралы сөз болып отыр).
Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру барысында кіріс, өнім, өсім
және т.б. түрінде сенімгер басқарушы иеленген және (немесе) алынғандар
сенім тапсырылған мүлік құрамына енгізіледі.
Заңнама сенімгерлікпен басқару обьектілерінің ерекше режимін белгілей
отырып мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастарын белгілі бір шамада
тұрақтандырады. Мәселен, мұра қалдырушының борыштарын несие берушілермен
өндіріп алу, сондай-ақ осы тұлғаның төлеуге шамасы жоқ (банкроттық)
жағдайларын қоспағанда. Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген
мүлкіне оның борыштары бойынша өндіріп алуға жол берілмейді. Құрылтайшының
банкроттығы орын алған кезде оның мүлкін сенімгерлікпен басқару тоқтатылады
және ол конкурстық массаға енгізіледі. Яғни бұл ерекшеліктер
кәсіпкерлердің, жеке және заңды тұлғалардың мүліктерін сенімгерлікпен
басқаруға беру жағдайларына қатысты болып шығады. Кепілге салынған мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру де кепіл ұстаушыны осы мүлікті өндіріп алу
құқығынан айырмайды.
2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұны
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысы) екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның
(пайда алушының) мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға
міндеттенеді.
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде немесе көрсетілген
шартта өзгеше белгіленбесе, мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
қолданылу кезеңінде сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы сенімгерлікпен
басқарылатын мүлікке қатысты қандай да болсын іс-әрекеттерді жүзеге асыруға
құқылы емес.
Сенімгерлікпен басқару шартында:
1) мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының нысанасы және мерзімі;
2) сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің құрамы;
3) пайда алушы туралы нұсқау;
4) сенімгер басқарушының есеп беру мерзімдері мен нысаны;
5) мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты тоқтатылған жағдайда сеніп
тапсырылған мүлікті алатын адамды көрсету көзделуге тиіс.
Шарттардың жекелеген түрлері үшін заң актілерінде өзге де елеулі
талаптар көзделуі мүмкін.
Шартта басқа талаптар да, оның ішінде басқарушыға берілетін сыйақының
мөлшері мен нысандары көзделуі мүмкін.
Шартта үшінші тұлғалардың сенімгерлікпен басқаруға берілген
мүлікке құқығы көрсетілуге тиіс [16, б.284].
Егер заң актілерінен немесе пайда болған қатынастар мәнінен өзгеше
туындамаса, мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты туралы нормалар мүлікті
сенімгерлікпен басқаруды белгілеудің өзге де негіздері бойынша пайда
болатын қатынастарға қолданылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты жазбаша нысанда жасалады.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты, қозғалмайтын мүлікті
иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан мен тәртіп бойынша
жасалады.
Шарт нысанын сақгамау немесе қозғалмайтын мүлікке арналған шарттың
тіркелімінің болмауы оныңжарамсыздығына әкеп соғады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысы) екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның
(пайда алушының) мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға
міндеттенеді.
Жоғарыда айтылғанға сүйенетін болсақ, сенімгерлікпен басқару
шарты бұл сенімгер басқарушы құқықтарының өзіне тән жиынтығын белгілеуге
және сонымен қатар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының еркін ескеруте
бағытталған салыстырмалы құқықтык қатынас. Сенімгерлікпен басқарудың
мақсаты мүліктен кіріс алу, мүлікті ұлғайту немесе мүлікті тиісті күйінде
ұстап тұру ғана болуы мүмкін [17, б.500].
Шарт, әрине, сенімгерлікпен басқарудың пайда болу негіздерінің
бірі болып табылады. Ол құқыққа қайшыларын қоспағанда, кез келген талап
тілекке сүйене отырып құрыла алады және іс жүзінде меншік иесінің немесе
өзге құқық иесі құқықтарының барлық көлемін жүзеге асыруға мүмкіндік
береді. Ол аралас шарттық институттар - тапсырма шарттары мен комиссия
шартынан осыған қатысты ерекшеленеді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі
құқықтарын жүзеге асыруды әрқашан да көздемейтінін ескерген жөн. Мысалы,
мүлікті қамқоршыға беру кезінде, оған қамқорға алынғандар кәмелеттік жасқа
толғанға дейін мүлікті сақтау міндеті жүктеледі [18, б.163].
Осы тұста Ресей Федерациясының азаматтық құқық бойынша оқулық
әдебиетінде сенімгерлікпен басқару қатынастарының оралымды басқару мен
шаруашылық жүргізудің заттық құқықтық қатынастарынан ерекшелігі туралы да
айтылатындығын ескерте кеткен жөн сияқты. Ресейлік авторлар мүлікті
оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының негізінде иеленудің
заттық құқықтық табиғатын мойындай отырып, мүлікті сенімгерлікпен басқару
құқығы негізінде иеленуде мұны жоқка шығарады. Бірақ, бұл орайда Қазақстан
Республикасының азаматтық құқық теориясында сенімгерлікпен басқару
құқығының заттық құқықтарға жатқызылатындығы туралы пікір тұрақтанған [19,
б.16].
Осы көзқарас негіздірек боп көрінеді. Мұндай түсінік өз кезегінде
мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын бекіту сәтінде тараптар еркінің
мазмұны туралы көзқарасты және міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып
анықталатын шартта тікелей көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін
одан әрі бөлуді біршама өзгертеді.
Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша құқықтар мен міндеттер мүлікті
сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап туындайтындықтан реалды шарт болып
табылады.
Сенімгерлікпен басқару шарты өз қатысушыларының қатынастарын
түрлендіруге мүмкіндік береді. Сенімгер басқарушы мүлікке деген құқықтарды
иеленушінің атынан шығатын мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын, сондай-
ақ, сенімгер басқарушы өз атынан іс-әрекет ететін шартты бекітуге болады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының атынан іс-
әрекет ететін кезде, әрине, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
атынан іс-әрекет ететін кезде, әрине, онда мүлікке деген заттық құқықтардың
пайда болуы туралы айтуға болмайды.
Оны бекітудің жағдайы мен тараптардың ішкі өзара қарым қатынастарына
қарай сенімгерлікпен басқарушы шарты ақылы да ақысыз да болуы мүмкін.
Сыйақы мөлшері бұл орайда шарттын өзімен анықталуға тиіс. Өйткені мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру жағдайлары сенімгер басқарушы қызметінің
әсері және оны анықтау белгілері әрбір жеке жағдайда әртүрлі болады. Алайда
егер сыйақы мөлшері мысалы сонда да шартпен анықталмаған болса, онда олар
назар аударуға тұрарлық тараптар мүдделеріне сүйене отырып анықталатын
болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақылы шарты екі жақты шарт болады,
өйткені онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сыйақы төлеу жөніндегі
міндеттері көзделетін болады. Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақысыз
шарты әдеттегідей бір жақты сипатқа ие болады. Онда міндеттер сенімгер
басқарушыға жүктеледі. Ал құқықтар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысына
тиесілі болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты екі жақты шарт оған екі тарап
мүлікті сенімгер басқарушы және сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
қатысады.
Сенімгерлікпен басқару шартының өзіне тән ерекшеліктерінің бірі болып,
ол үшін шарт еркіндігіне қатысты кейбір шектеулер көзделгені табылады.
Заңнамада көзделеген жағдайларда сол бір немесе өзге субъект сенімгерлікпен
басқаруды құруға тиіс. Соның ішінде мемлекеттік қызметші өз мүлкін беруге
міндетті. Бұл орайда сенімгерлікпен басқаруға беруге міндеттеу кез келген
мүлікке емес, кәсіпкерлік маңызы бар мүлікке таралады. Бұл акциялар
үлестер, коммерциялық ұйымдардың жарғылық қорына қатысу сондай-ақ,
мемлекеттік қызметшіге меншік құқығы негізінде тиесілі өзгеде мүлік
сенімгерлікпен басқаруға беру жөніндегі міндет ақшаға, сондай-ақ
мемлекеттік қызметке тұрғанға дейін жалға берілген өзге де мүлікке
таралмайды.
Осыған ұқсас міндеттеу басқа жағдайларда да орын алуы мүмкін.
Мысалы, қамқоршы мен қорғаншы органы өзіне заңнамамен жүктелетін
міндеттерге сәйкес өз бетінше өз құқықтарын жүзеге асыра алмайтын тұлғалар
мүлкінің тағдырын шешуге қатыспай қоймай тұра алмайды [20, б. 6].
Сенімгер басқарушы жоғарыда айтылғандай мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартын бекітуге мәжбүрлене алмайды.
Сенімгерлікпен басқару шарты үшінші тулғаның яғни пайда алушының,
пайдасына жасалуы мүмкін. Бұл туралы шарттың өзінде көрсетілуге тиіс.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару шартының талап етілетін жай жазбаша нысанын сақтамау
жалпы ереже бойынша оның жарамсыздығына алып келмейді.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен баскару шарты, қозғалмайтын мүлікті
иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан мен тәртіп бойынша
жасалады, яғни мемлекеттік тіркеуге алынуға жатады. Кәсіпорынды
сенімгерлікпен басқаруға беру шартын тіркеуге алу кезінде кейбір қиындықтар
туындайды. Кәсіпорынның мүліктік кешені ретінде бөлінбейтіндігі туралы ұғым
"бұзылады". Бұл кәсіпорын үшін арналған жер учаскесіне деген құқықтарды
және кәсіпорынның қалған мүлкіне деген құқықтарды тіркеу әртүрлі органдарда
жүзеге асырылатындығымен байланысты [21, б. 656].
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен баскқаруға беру жөніндегі шарттың
жазбаша нысанын сақтамау немесе мұндай шартты тіркеуге алмау оның
жарамсыздығына әкеп соғады.
Заңнама мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының елеулі талаптарын
анықтаған. Оған шарт пәні туралы талап жатады. Шарт пәні туралы талап
сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің құрамын көрсету арқылы
аяқталынуға тиіс. Бұл шарттың тағы бір елеулі талаптарының бірі болып онын
әрекет етуі мерзімі туралы талап табылады. Сенімгерлікпен басқару әрқашан
белгілі бір тұлғаның (тұлғалардың) мүддесі (пайдасы) үшін жүзеге асырылатын
болғандықтан, олар персонафикациялануға тиіс және сенімгер басқарушы өзінің
субъективтік міндеттерінің шектерін нақты білуге тиіс. Сол себептен шарттың
елеулі талабы болып пайда алушы туралы талап табылады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
нұсқауларының қатаң шектерімен шектелмейді. Соның салдарынан мүлікті
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сенімгер басқарушының өз бақылауында
болуына қатысты кез келген талап тілектері дұрыс негізге ие болуға және
белгілі бір тәртіпте реттелуге тиіс. Осы айтылғанға орай сенімгер
басқарушының есеп беруінің мерзімінен нысаны бекітетін мүлікті
сенімгерлікпен басқару шартына елеулі талабына қатысты заңнамалық талап
жеткілікті түрде негізді болып табылады. Сондай-ақ сенімгерлікпен басқару
шарты тоқтатылған жағдайда сеніп тапсырылған мүлік кімге берілуге тиіс
екендігі туралы нұсқауды қамтыған талап та елеулі болып табылады [22, б.
30].
Жекелеген шарттары үшін занды актілермен өзге де елеулі талаптар
көзделеді. Мүмкін мәселен кәсіпорындарды және акционерлік қоғамдар
акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен басқаруға беру
ережелерімен (9-т) кәсіпорынды немесе акциялардың мемлекеттік пакетін
сенімгерлікпен басқаруға беру келісім шартының негізгі талаптары көзделеді,
осы нормативтік акті мазмұнының мағынасы бойынша онда оның елеулі талаптары
туралы сөз болып отыр. Оларға өндіріс профилін өнім шығару көлемін белгілі
бір деңгейде сақтап қалу немесе оны бірте бірте ұлғайту туралы объекг
мүлкін өрттен жарылыстардан, авариялардан, табиғи апаттардан сактандыру
және бірқатар басқа да талаптар жатады.
Егер сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік үшінші тұлғалардың
құқықтарымен күрделенген болса, онда шартта осы тұлғалардың мүлікке деген
құқықтары көрсетілуге тиіс.
Шарт қосымша талаптарды да көздеуі мүмкін, солардың біріне сенімгер
басқарушыға сыйақы төлеу міндетін оның мөлшері мен нысанын көздейтін талап
жатады [23, б. 75].
2.1 Тараптардың құқықтары мен міндеттері. Сенімгер басқарушының құқықтары
мен міндеттері
Сенімгер басқарушының мүлікті дұрыс басқару мақсатында сеніп
тапсырылған мүлікпен меншік иесі жасай алатын кез келген іс-әрекетті
жүргізуге құқығы бар [24, б. 32].
Сеніп берілген мүлікке сенімгер басқарушының құқығы заң актілерімен,
шартпен немесе мүлікті сенімгерлікпен басқару пайда болғанда негізге
алынган өзге де акгімен шектепуі мүмкін.
Сенімгер басқарушы қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру мен кепілге
салуды сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде ол тікелей
көрсетілген жағдайда ғана жасауға құқылы.
Сенімгер басқарушының мүлікті сенімгерлікпен басқару кезінде өзі
жасаған қажетті шығындарды құрылтайшының (пайда алушының) есебінен, не
сеніп тапсырылған мүліктің есебінен, не сеніп тапсырылған мүлікті
пайдаланудан түскен кірістің есебінен өтетіп алуға құқығы бар.
Егер мүлікті сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде көзделсе,
сенімгер басқарушының сыйақы алуға құқығы бар.
Сенімгер басқарушының басқа біреудің заңсыз иеленуінен өзіне сеніп
тапсырылған мүлікті қайтарып алуға, сондай-ақ оның басқару құқығын
бұзушылықты жоюды, бұл құқықбұзушылық иеленуді бұзумен байланысты болмаса
да, талап етуге құқығы бар.
Сенімгер басқарушы құрылтайшыға және пайда алушыға, мүлікті сенімгерлікпен
басқару шартында белгіленген мерзім мен тәртіп бойынша өз қызметі туралы
есеп береді. Құрылтайшының және (немесе) пайда алушының талап етуі бойынша
сенімгер басқарушының қызметі туралы есеп өзге жағдайда да дереу берілуге
тиіс [25, б. 38].
Сенімгер басқарушының өзі үшін белгіленген шектеулерді бұза отырып
жасаған мәмілесі, егер мұндай мәмілеге қатысушы үшінші тұлға ондай
шектеулерді білмесе және білуге тиіс болмаса, жарамды деп танылады. Бұл
жағдайда сенімгер басқарушы құрылтайшы алдында шартқа және заң актілеріне
сәйкес жауап береді.
Сенімгер басқарушы өзіне берілген құқықты асыра пайдаланып немесе өзі үшін
белгіленген шектеулерді бұзып жасаған мәміле бойынша міндеттемені сенімгер
басқарушы өз мүлкі есебінен мойнына алады [26, б. 144].
Сенімгер басқарушының бастамасымен сенімнің ауысуы
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқаруды жеке өзі жүзеге
асырады.
Сенімгер басқарушы өзіне сеніп берілген мүлікті басқару үшін қажетті
іс-әрекет жасауды, егер ол бұған мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру
туралы акті арқылы уәкілетті болса, не бұған пайда алушының мүдделерін
қамтамасыз етуге байланысты мән-жайлар себепті мәжбүр болса және бүл орайда
құрылтайшының нұсқауларын сұрауға мүмкіндігі болмаса, басқа адамға тапсыра
алады. Бұл орайда сенімгер басқарушы өзі тандап алған сенім білдірілушінің
іс-әрекеті үшін өзі жасағандай жауап береді.
Сенімгер басқарушы сенімнің ауысуы туралы алғашқы мүмкіндік туысымен
құрылтайшыға хабарлауға міндетті. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе,
бұл жағдайда құрылтайшы сенімгер басқарушыға бұрын жасалған шығындарын
өтеп, ал егер сенімгерлікпен басқару кәсіпкерлік қызмет болса, шеккен
залалдарын да өтеп, мүлікті сенімгерлікпен басқаруды тоқтату туралы
мәлімдеуге құқылы.
Сенімгер басқарушының жауапкершілігі
Мүлікті тиісінше басқармаған жағдайда құрылтайшы немесе пайда алушы
сотқа сенімгерлікпен басқаруды тоқтату және залалдарды өтеу туралы талап
қоя алады. Бұл орайда міндеттерді тиісінше орындау үшін өзіне қатысты
барлық шараларды қолданғанын дәлелдей алмаса, сенімгер басқарушы
міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін, кінәлі деп саналады.
Сенімгер басқарушы үшінші тұлғалардың алдында мүлікті басқаруда
тиісінше іс-әрекеттер жасамауы салдарынан келтірілген залалы үшін өз
мүлкімен субсидиарлы жауапты болады [27, б. 144].
2.2 Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шартының
заңдық сипаттамасы
Кез келген келісім-шарттың заңдық сипаттамасы оның өте маңызды белгі -
нышандарының қысқаша мінездемесін, осы келісім-шарттан туындайтын құқықтық
қатынастардың мазмұны мен ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік беретін онын
маңызды шарттарының талдамасын, сондай-ақ келісім-шарт нысанының талдамасын
қамтиды. Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шартын
талдап, қарастырып көрсек.
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шарты
жасалу кезеңіне қарай нақты шарт болып табылады. ҚР Инвестициялық қорлар
туралы заңының 19-бабы 1-тармағының және ҚР Азаматтық кодексінің 883-бабы 1-
тармағының мазмұнына сәйкес бұл шарт мүліктік, яғни ақша берілген уакыттан
бастап қана жасалды деп есептеледі. Келісім-шарт бойынша инвестордың ақшасы
кастодиан-банктегі басқарушы компаниянын есеп айырысу шотына аударылады.
Басқарушы компания инвесторға қор пайларынын белгілі бір санын сатады. Және
де ол өзінің көрсеткен қызметі үшін сыйақы алады. Сондықтан бұл шартты
ақылы шарт деп қарастырамыз.
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару
шарты - өзара жасалатын шарт. Шарттың әр тарапының келесі тарапқа
байланысты құқықтары мен міндеттері бар. Басқарушы компанияның міндеттеріне
инвестациялық пай қорын құрайтын мүлікті оқшаулау, бұл мүлікті басқарумен
байланысты ақпараттарды тиісті тұлғаларға беру, инвестициялық пай қорын
басқару тәртібіне қатысты шарт ережелерін орындау, шарт бұзылған жағдайда
басқаруындағы мүлікті инвесторларға қайтару, инвестициялық пай қорын
басқаруды тікелей өзінің атқару міндеті, инвестициялық пай қорының кұрамы
мен құрылымын сенімгерлікпен басқару шартының ережелеріне сәйкес ұстау,
инвестициялық пай қорының таза активтерінің құрамы мен құны туралы пай
ұстаушыларға жүйелі түрде, бірақ айына кем дегенде бір рет мәлімет беру
және шарт ережелеріңде өзгеше көзделмесе, жабық инвестициялық пай қорын
басқару құрылтайшыларына кірістер төлеу жатады [28, б. 16].
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқарушының
негізгі құқықтары мынадай: инвестициялық пай қорын басқару құқығы;
көрсеткен қызметі үшін сыйақы алу құқығы және мүлікті басқару барысыңда
шығарған шығындарын өндіріп алу құқығы.
Бұл өзара шарт болғандықтан, басқарушы компанияның аталған міңдеттері
инвесторлардың құқықтары, ал оның құқықтары инвесторлардың міндеттері болып
табылады.
Сондай-ақ, бұл шартты қосылу шарты және; жария шарты деп те
карастыруға болады. Оның қосылу шарты екендігі Инвестициялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БАСҚАРУ ИНСТИТУТЫ
Дипломдық жұмыс
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .3
1 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық
табиғаты ... ... ... ... ... ...6
1.1 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу
тарихы ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мүлікті сенімгерлікпен басқардың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ...12
2 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... . .20
2.1 Тараптардың құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...26
2.2 Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару
шартының заңдық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .28
2.3 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
тоқтатылуы ... ... ... ... ... ..37
3 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың жекелеген түрлерін сараптау
3.1 Акцияларды және өзге де бағалы қағаздарды сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...45
3.2 Мемлекеттік қызметшінің мүлкін сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ..47
3.3 Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін
сенімгерлікпен
басқару ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 53
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
Кіріспе
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – Қазақстан азаматтық құқығының
институттарының бірі болып табылады. Оның пайда болуы нарықтық қатнастардың
дамуымен байланысты.
Бұрындары шаруашылықты басқарудың бір ғана тәсілі болды, ол -
әкімшілік басқару болатын. Шаруашылықты басқарудың жаңа шарттарында бұл
тәсіл нәтижесіз деген сынға қалды. Бұл шаруашылықты басқарушы тұлғаның
әкімшілік негізде емес, азаматтық-құқықтық негізде жүйе құруға түрткі
болды, яғни бұнда басқарушы өзінің іс-әрекетінің нәтижесіне материалды
мүдделі болады және тиіссіз нәтижеде жауапкершілік артады. Бұл қызметті
сенімгерлікпен басқару институты атқарады.
Сенімгерлікпен басқару инситутын құруда үлкен рөл атқарған англо-
американдық траста конструкциясы. Бұл институтты азаматтық құқыққа енгізу
әрекеті сәтсіз аяқталды. Алайда, бөтеннің мүлкін өз тәуекеліне алып басқару
идеясы Қазақстан Реапубликасының Азаматтық Кодексінің ерекше бөлімінде
мүлікті сенімгерлікпен басқару атауымен өз көрінісін тапты. Оның пайда
болуы 90-шы жылдардан бері күтілген болатын және көптеген заң және заңға
тәуелді актілер ҚР Азаматтық Кодексінің ерекше бөлімінде көрсетілген
маңызда сенімгерлікпен басқару түсінігін қолданып жүрді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – бұл әмбебап институт, яғни
комерциялықпен қоса комерциялық емес салада да қолдануға есептелген. Бұл
инситутты қолдану азаматтық қатнастардың тұрақтылыған қамтамасыз ету
қарастырылған, яғни сенімгерлікпен басқару тек қазіргі бір мезетте пайда
табуды көздемейді, ол мүліктен пайда табудың ұзақ қатнастарын бекітуді
көздеген.
Сенімгенлікпен басқару конструкциясының жаңалығы заңи ғылымдар
арасында, сонымен қатар тәжірибеде де көпеген мәселелер туындатады.
Көптеген жағдайларда бұл сенімгерлікпен басқару нормаларын
түсіндіруде, сондай-ақ сенімгерлікті басқаруды заңда тікелей көрсетілмеген
әр түрлі жағдайларды қолдануда туындайды. Бүгінгі күні сенімгерлікпен
басқару өкінішке орай кең қолданысын таба алмай жүр. Осығын байланысты,
бұл институттың жеткіліксіз қолданылу себебін анықтау және сонымен қатар,
оларды жою жолдарын айқындау қажеттігі туындап отыр.
Азаматтық құқықта мүлікті сенімгерлікпен басқару институты жалпы
детальді зерттелуге жатпағанын атап өткенді жөн көрдік. Бүгінгі күні бұл
құқықтық құбылысқа арналған А.С. Тілеуовтың, С.Ю. Жанайдаровтың, Л.Ю
Михееваның, В.А Дозорцевтің, А.Е Казанцеваның ғылыми жұмыстары бар.
Басында сенімгерлік мүлік, содан кейін сенімгерлікпен басқару көптеген
авторлардың жағынан маңызды назарын, қызығушылығын туғызды. Алайда, олар
қандайда бір мәселені туғызған жеке нормаларына ғана назар аударып отырды.
Бұның нәтижесіне бұл институттың жекелеген сұрақтары ғана қарастырылды.
Оған қоса, ҚР Азаматтық Кодексінің 44 бөліміндегі көптеген жайлар оқу және
басқа да әдебиеттерде бір текті түсінік таба алмай отыр.
Сенімгерлікпен басқару туралы заңнаманы сараптай келе келесідей
қорытындыға келуге болады: бұл институттың көптеген құқықтық
жеткіліксіздіктерінің болуы, атап айтсақ, түсінік берудің (формулировка)
дәлсіздігі, сонымен қатар, мүліктің жеке түрлерін сенімгерлікпен басқаруға
тапсыру бойынша арнайы заңның жоқтығы.
Осыған орай, мүлікті сенімгерлікпен бақару институты бүгінгі таңда
маңызы болып табылады.
Осы жұмыстың мақсаты мүлікті сенімгерлікпен бақару институтын кешенді
сараптау болып табылады. Тек осындай сараптаудың барысында сенімгерлікпен
басқаруды жеткіліксіз қолданылу себептерін және сенімгерлікпен басқаруда
бар болатын кедергілерді жеңу тәсілдерін айқындауға болады.
Құрылымы бойынша жұмыс 3 бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде автор
мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық табиғатын қарастырған,
мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихын зерттеген және мүлікті
сенімгерлікпен басқарудың ерекшеліктерін ашып көрсету әрекетін жасаған.
Екінші бөлім мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұнына
арналған, онда автор сенімгерлікпен басқару субъектілерін, тараптарының
құқықтары мен міндеттерін, сонымен қатар мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартының нысаны, мазмұны, жасалу және тоқтатылу тәртібін айқындаған. Сондай-
ақ сенімгерлікпен басқару шартының жеке түрі инвестициялық пай қорының
активтерін сенімгерлікпен басқару шартының заңдық сипаттамасына толығырақ
тоқтаған.
Үшінші бөлімде автор мүлікті сенімгерлікпен басқарудың жекелеген
түрлерін сараптау ерекшеліктерін қарастырған.
Осы жұмысты жазу барысында теоретикалық база ретінде келесі заңдар
қолданылды: Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексі; Қазақстан Республикасының Заңы Салық
және бюдетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы; Қазақстан
Республикасының Заңы Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру
туралы; Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстаннның инвестициялық
қорлары туралы; Қазақстан Республикасының Заңы Қозғалмайтын мүліктерге
және олармен шарт жасасуға құқығын мемлекеттік тіркеу туралы; Қазақстан
Республикасы Үкіметінің Қаулысымен бекітілген Тәртіп Мемлекеттік
қызметшінің мүлкін сенімгерлікпен басқаруға тапсыру тәртібі туралы.
1 Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының құқықтық табиғаты
1.1 Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихы
Мүлікті сенімгерлікпен басқару – Қазақстандық азаматтық құқық үшін
жаңа институт болып табылады. Сондықтан, бұл институтты терең әрі толық
оқып-зерттеу қажет. Ең алдымен бұл қатнастардың құқықтықтық ретелуінің
тарихи шеңберін қарастыру керек деген ойдамын.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару институты ТМД елдерінің кейбіреулерінде
ғана жүзеге асырылады. Оларға 2001 жылдың статистикалық мәліметтеріне
қарасақ Қазақстаннан басқа – Ресей Федерациясы, Қырғызстан Республикасы,
Армения Республикасы, Белорусия Республикасы, Түркменістан Республикасы
және Өзбекстан Республикасы жатады. Бұл институттың аталып кеткен
мемлекеттердің Азаматтық Кодекстерінде әр уақытта және әр кезеңде 1995
жылдан 1999 жылдар аралығында пайда бола бастады. Бұл институттың негізі
1995 жылы ТМД-ның парламент аралық Ассамблеясында ТМД елдерімен қолдану
үшін ұсынылған Модельдік Азаматтық Кодекстен алынған. Негізі болып комиссия
және тапсырма шартарының реттемейтін қатнастарын регламенттеу табылады.
Түрткі болған себеп – постсоветтік республикалардың заңдарын реформалау
кезінде сенімгерлік меншікті енгізу әрекетінің сәтсіз аяқталуы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару бөтеннің мүлкін басқарудың бір түрі
болып табылады. Типі бойынша қызмет көрсету шартының бір түрі. Заңи
әдебиеттерде мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі пікірлерде бірлік
жоқ.
Бір авторлар пәннің негізін сенімгерлік қатнастар құрайды дейді, енді
біреулері сенімгерлікпен басқару қатнастарын басқарудың мазмұны дегенге
қарсы, үшіншілері - сенімгерлікке назарды көп аудармай құқықтыққатнастың
әлсіз жағына көбірек көңіл бөлу керектігін айтады. Бұл сұрақты қарастыру
барысында бөтеннің мүлкін басқару жағынан қарасақ әлемдік тарихта аналогты
қатнастардың реттелуінің бай тәжірибесін көреміз [1, б. 4].
Сенімгерлікпен басқарудың қазіргі қатынастарына ұқсас қатынастардың
тарихи тамыры ұзаққа кетеді. Олар біздің заманымызға дейін пайда болды.
Мысалы көне Египетте мұралық мүлікке иелік ету, жасы кіші ханзадалар мен
ханшайымдардың меншігіне қамқоршы болу сенімхат бойынша үшінші тұлғалардың
мүдделерін білдіру бойынша қатынастар кеңінен таралған. Фараондардың мүлкін
және олардың балаларын көне египеттік шіркеулердің абыздары, яғни монархқа
жақын адамдар басқарған [2, б. 47].
Ежелгі Римдік құқықта fiducia (сенімгерлік) институты жүзеге асқан –
бастапқы дамымаған сенімгерлікпен салу нысаны немесе дәлірек айтқанда,
осыдан әрі дамыған.
Сенімгерлікпен басқару идеясы, құқықтың бір затқа бөлуіне байланысты
(мысалы, супервация мен энфитевзис кезінде) рим құқығында нақтырақ көрініс
табады. Бертін келе ол англо-американдық құқық жүйесімен қабылданған
болатын, [3, б. 118].
Сенімгерлікпен басқару институты ортағасырлық Англияда туындады
[4,б.118]. Сенімгерлікпен басқаруға түрткі болған шіркеудің пайдасына
жерлерді алуға қарсылықтан пайда болған деген жорамал бар [5, б. 5]. Яғни
жердің иесі жер учаскесінің сенімгерлікпен жер басқарушысы болып шіркеудің
мүддесіне басқаратын болған.
Сенімгерлікпен басқарудың пайда болуына ерекше ықпалын жасаған Англия
құқығының жалпы және әділеттілік құқығына бөлінуі.
Сенімгерлікпен басқарудың мазмұны - сенімгерлік меншікті бекітетін
құрылтайшы (settlor) ретінде болатын, сенімгерлік басқарушы (trustee)
атанатын басқа тұлғаға, бенефициар (beneficiary) деп атанатын бір немесе
бірнеше пайда табушы тұлғаларға мүлік беріледі.
Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексін қабылдағанға дейін
мүлікті сенімгерлік негізде басқару қатынастарына аталас қатынастар да
болған. Мысалы, бұл хабар ошарсыз кеткен деп танылған тұлғаның мүлкіне,
мұралық мүлікке белгіленетін қамқоршылық жағдайларына қатысты. Сонымен
бірге, оларды қүқықтық реттеу тәжірибе жүзінде болмады. Осы және осыған
ұқсас кейбір басқа қатынастардың құқықтық мәнісі нақтыланбаған болатын.
Мүлікті оның меншік иесімен баска тұлғаның беруді қамтамасыз ете
алатын қатынастарды тиімді түрде реттеуді табу қажеттілігі жеке меншіктің,
сондай-ақ меншіктің мақсаты бойынша мемлекеттікке қарама-қайшы жеке
нысанының қалыптасуымен пайда болды.
Жеке меншіктің қалыптасуы бөтеннің мүлкіне тұрақты негізде иелік
етудің, комиссия. тапсырма, сақтау және басқа да шарттардың дәстүрлі
механизмдеріне қарағанда анағұрлым жетілген құқықтық нысандарын жасап
шығаруға деген потенциалды қажеттілікті анықтады. Меншіктің жеке және
мемлекеттік нысандарын бекіту, мемлекеттік экономиканың ішкі жүйесіндегі
катынастарға қолданылатын оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу,
мемлекеттік меншік жеке тұлғалардың қолына берілуге тиіс болатын
қатынастарды бірдей реттей алмайтындыққа алып келеді. Оларды беру
кажеттілігі әртүрлі себептерге байланысты болар еді. Ол мүлікті жеке
меншікке түпкілікті және қайтарусыз беру туралы шешім қабылдау кезінде
аралық кезең рөлін атқара алады. Сенімгерлікпен басқару меншіктің
мемлекеттік нысанына негізделген шаруашылық субъектілерінің қызмет етуі
кезінде сөзсіз туындайтын шығындарды өтеуге қабілетті. Мәселен, ол
кәсіпорын қызметін оңтайлы және сауатты басқару үшін кұрылуы мүмкін.
Аталған себептердің салдарынан базалық жүйелерді-сенімгерлік пен
басқарудың римдік құқықтық түп тұлғаларын және англо-американдық траст-
сенімгерлік меншік институтын талдаудан алынған элементтерді құрастыру
жүріп жатты.
И.У. Жанайдаров біздің заңнамада сенімгерлік меншік институтының пайда
болуын кездейсоқтық дейді. Сенімгерлікпен басқару ұзақ мерзімді ғылыми
ізденулермен дайындалмады, лоббирленген жоқ [6, б. 119].
Алайда азаматтық құқықтың осындай институтына деген объективті
қажеттіліктердің болуы құмән келтірмейді. Реттелуі сенімгерлікпен басқару
құқығынсыз мүмкін емес болатын салалар да тез айқындала түсті.
И.У. Жанайдаров біздің заңнамамызда мүлікті сенімгерлікпен басқару
институтының пайда болуын үш жағдаймен түсіндіреді. Біріншісі, нарықтық
экономикаға өтумен оралымды басқару құқығы және КСРО-ның құлау кезеңіне
жақын шаруашылық жүргізу құқығының бұрынғы құрылымы нарықтық ережелерге
сыйыспайтын, біршама ескірген боп көріне бастауына қатысты. Соның
салдарынан сол кездегі кеңестік кәсіпорындардың құқықтық мәртебесін басқа
елдердің мемлекеттік кәсіпорындарының құқықтық мәртебелерімен салыстырмалы
құқықтық зерттеу жүргізілген болатын. Назарға англо-американдық траст
ілінді, бірақ таза күйінде ол Қазақстан Республикасы мен кейбір ТМД
елдерінің, соның ішінде Ресейдің, жағдайларына қолайлы емес болып көрінді.
Басқа бір себеп болып жоғарыда аталған шарттық институттарға тиесілі
бірқатар қатынастардың реттелмегендігі табылды. Нәтижесінде, сенімгерлікпен
баскарудың әрекет етуші құқығының мазмұнына бара-бар экономикалық
қатынастарды құқықтық реттеуді іздеудің катализаторы болып белгілі бір
шамада Ресей Федерациясынын заңнамасының дамуы және ресейлік авторлардың
тиісті теориялық ізденсітері табиғатын атап өткен жөн.
Сенімгерлікпен басқару құқығы жоғарыда атап өткеніміздей, Ресейді
сондай-ақ Қырғызстан мен кейбір баска елдерді қоспағанда басқа мемлекттерде
тікелей аналогтарға ие емес. Яғни, ол жаңа және сонымен қатар құқықтық
қатынастардың мүлдем ерекше түрі болып табылады. Оған кеңестік азаматтық
құқықтың дәстүрлері мен оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының
сол кездегі түсініктері ықпал еткені сөзсіз. Пост кеңестік мемлекеттер бас
тартқан сенімгерлік меншігінің құрылымы континентальдық жүйеге кайшы
келмейді. алайда мұндай қарама қайшылық сенімгерлік меншігін жоққа
шығарудың негізгі себебі ретінде жиі айтылатын болған. Рим құқығында меншік
құқығын беретін және бермейтін сенімгерлік мәмілелері ажыратылатын. [7, б.
583].
Сірә, нарықтық қалыптасуы, қоғамда жеке құқықтық категорияларды
қабылдаудың төмен деңгейі, азаматтардың заңға бағыныштылығы жағдайларында
сенімгерлік меншік институтын енгізу асығыстық уақыт талабына сай келмейтін
шешім болары айқын еді. Болашақта, әрине, егер назар аударуға тұрарлық
сенімгерлікпен басқару құрылымымен қатар сенімгерлік меншік құрылымы да
өмір сүрсе, құқықтық палитра елеулі түрде молая түседі.
Бұл орайда оның қолданылу аялары, сенімгерлікпен басқару мен
сенімгерлік меншікті ажырату белгілері және т.б. нақты белгіленуге тиіс.
Мәселен, сенімгерлікпен басқарудың объектісі болып тек заттар ғана
табылмайды, ал "сенімгерлік меншік" деген термин оның объектілері ретінде
логикалық түрде заттарды анықтайтын болады [8, б. 80].
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың пайда болу тарихы. сенімгерліктің
өзі сияқты қоғамдық өмірде негізгі орынның бірін алады. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынасын нормативтік реттеу Қазақстан
Республикасында мемлекеттіктің қалыптасуының бүкіл кезеңінде жүрді. Тарихи
тұрғыда Қазақстан біршама уақыт Ресей империясының, одан кейін КСРО
құрамында болып, тек І991 жылы ғана тәуелсіз мемлекет болды. Республикада
мүлікті сенімгерлікпен басқару құқығы туралы нормативтік ережелер айтылған
мемлекеттердегі қалыптасқан ағымға бағынышты еді. Осы тарауда мүлікті
сенімгерлікпен басқару құқығы саласындағы азаматтық зандар мен доктриналық
ережелері генезисінің (тамырының) басты ерекшеліктеріне қысқаша тоқталу
ләзім. Осылайша зерттеу, біздіңше, мүлікті сенімгерлікпен басқару туралы
азаматтық заңдардың даму деңгейін түсінуге ықпал етіп, басты-басты
теориялық және іс жүзіндегі проблемаларды анықтауға, олардың шешу жолдарын
айқындауға мүмкіндік береді. Қойылған мақсатқа жету үшін зерттеудің басты
екі бағытын ерекшелеуге болады. Біріншісі — мүлікті сенімгерлікпен басқару
құқығы туралы неғұрлым жалпы нормативтік және доктриналық ережелерді
ағылшын-саксон құқық жүйесінде қарастыру. Бүгінгі таңда құқықтың дамыған
түрін, яғни қазіргі басты жүйеге сәйкес келетін нормативтік-заңнамалық
құқық жайлы сөз етуге болады.
Қазақстан Республикасыңда мүлікті сенімгерлікпен басқару құқығы
жөніндегі нормативтік ережелердің азаматтық-құқықтық дәстүр аясында
туындағаны сөзсіз, әйтсе де сыртқы сипаттағы белгілі бір тарихи себептерге
қатысты өзіндік ерекшелігі де болды. Бұл, мәселен, 1994 жылғы Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің нормалары жеке құқықтық құрылымдармен
бірге кеңестік кезеңнің меншік құқығының заң құрылымдарын қамтуымен
байқалады. Демек, азаматтық заңдар мен құқықтық кешенділігі жайлы сөз
қозғағанымен, оның мазмұны кеңестік кезеңмен салыстырғанда зат құқығын
заңдастыруға байланысты өзгеше болады, сондықтан азаматтық заңдарды
дамытудың бұл кезеңі бөлек қарастырылуы қажет [9, б. 60].
1.2 Мүлікті сенімгерлікпен басқардың ерекшеліктері
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына тән ерекшелік
- оның таза күйінде заттық категорияға да, міндеттемелік құқықтық қатнастар
категориясына да жатқызылмайтындығында. Бұған қоса, сенімгерлікпен
басқарудың құрылымы оның құрамында шартқа негізделген сенімгерлікпен
басқару және шарттан тыс пайда болатын сенімгерлікпен басқару
элементтерінің болуымен күрделендірілген.
Оның құрылымының әртүрлілігі бұл институттың тәжірибелік маңыздылығын
әсте жоққа шығармайды. Ол мәнісі бойынша жақын, бірақ өмірдің әртүрлі
аясында және әртүрлі объектілер бойынша пайда болмаған қатынастардың кең
ауқымды спектрін біріктіре алды.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының түріне ерекшелік туралы айтқанда
біз мұны белгілі бір шамада шартты түрде жасаймыз. Жоғарыда айтқанымыздай
шарттан бір уақытта заттық та міндеттік те, авторлық та құқықтық қатынастар
пайда болуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн. Сол бір немесе өзге жағдайларда
мүлікті сенімгерлікпен басқару жөніндегі міндеттеменің біртұтас, яғни
объективті құқық мағынасындағы мазмұнын ескермеуге болмайды.
"Мүлікті сенімгерлікпен басқару" және "мүлікті сенімгерлікпен басқару
шарты" деген түсініктер бар. Біріншісі екіншісіне қарағанда кең ауқымды,
өйткені ол сенімгерлікпен басқарудың шарттан басқа өзге де негіздер бойынша
пайда болатын жағдайларын да қамтиды. Алайда мұндай бөлініс шартты сипатқа
ие. Бұл тағы да біздің ойымызша, барлық авторлар дерлік атап өткендей
сенімгерлікпен басқаруды жаңаша реттеумен байланысты шарттың қай кезде
қажет болатыны және қай кезде қажет болмайтындығы нақты анықталмаған [10,
б.21].
Сенімгерлікпен басқару қатынастары "заң нұскауына орай" яғни сот
шешімі немесе әкімшілік актісі бойынша пайда болатын тәжірибе онша тиімді
емес көрінеді. Бұл "субъективизацияның" есебінен құқықтық қатынастардың
қатысушыларына, сол бір немесе өзге құқықтық қатынастарға түсе отырып
өздерінің алдына қойған мақсаттарына қол жеткізуге барынша мүмкіндік
беретін жеке құқықтық реттеудің мүмкіндіктерін елеулі түрде төмендетеді.
Сенімгерлікпен басқару қатынастарының пайда болуының құқықтық
негізінің (сот шешімінің, әкімшілік актінің) болуына қарамастан мүлікті
сенімгерлікпен басқару қатынастары субъектілерінің міндеттемелерінің
мазмұнын нақтылау қажет. Мүлікті басқару бойынша ауыртпалықты көтеретін
субъект өзі тап болған құқықтық жағдайда бірдей қалыптаса алатындығы
тұрғысынан қарағанда заңға сүйену (жалпы категорияларға) онша сенімді емес.
Мысалы егер тиісті қатынастар бастапқыда шарттан туындамайтын болса да,
мүлікті сенімгерлікпен басқару шарттарын бекітудің тәжірибелік механизмі
қажет.
Қалай болғанда да заңнамада жалпылама талаптардың болуы пайдасына
сенімгерлікпен басқару құрылатын меншік иесі мен субъектілер мүдделерінің
белгілі бір кепілдігі болып табылады. Белгілі бір сәттерде сенімгерлікпен
басқару қатынастарын реттейтін нормалар сенімгерлікпен басқаруды жүзеге
асыратын тұлғаның да мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді [ 12, б. 26].
Жалпы, сенімгерлікпен басқару не мәміледен (шарттан), не әкімшілік акт
пен сот шешімін және мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын қамтитын аралас
негізден туындайды деп бекіткен жөн.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару түсінігі тікелей заңнамадан туындайды.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастары әрекет етуші азаматтық заңнамада
ҚР АК 44-тарауының нормаларымен реттеледі. Ол "мүлікті сенімгерлікпен
басқару" 883-894-баптар.
Мүлікті сенімгерлікпен басқаруды белгілеу кезінде сенімгер басқарушы,
егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе, өзінің иеленуіне,
пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда алушының мүддесі үшін
өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару:
1) мәміле (атап айтканда, шарт бойынша, өсиетті орындаушы
(сенімгерлікпен басқарушы) тағайындалған өсиет бойынша);
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке қабілетсіз, хабар-ошарсыз
кеткен немесе қайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне қорғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде кезделген басқа жағдайларда);
3) өкімшілік акт (кәмелетке толмаған, қайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген; кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда) негізінде пайда болады
(белгіленеді).
Кейбір заңды актілерде мүлікті сенімгерлікпен басқаруға катысты жекелеген
нормалар бар. Мәселен, жоғарыда аталған Қазақстан Республикасының
"Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы" Заңы. Бұл
заң ақшамен сенімгерлік трасталық операцияларды жасау мүмкіндігін көздейді
(аталған заңның 30-бабы) Қазақстан Республикасының 17 сәуір 1995 жылғы Заңы
аталған қызметті лицензиялауды көздейді [14, б.25].
Жергілікті нормалар Қазақстан Республикасының 20 маусым 1997 жылғы
"Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы" Заңында бар.
Зейнетақылық активтерді басқару жөніндегі қызмет те лицензиялауға жатады.
Қазақстан Республикасының 21 каңтар 1997 жылғы "Банкроттық туралы" Заңы да
мүлікті сенімгерлікпен басқаруға қатысты. Сенімгерлікпен басқару туралы
нормалар Қазақстан Республикасының өзге де заңды актілерінде бар.
Заңға сәйкес нормативтік актілер де бар. Мәселен, Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлігінің мемлекеттік мүлік және жекелендіру
Департаментінің 22 қазан 1998 жылғы қаулысымен бекітілген, кәсіпорындар мен
акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен
басқаруға беру ережелері, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 20 каңтар 2000
жылғы 99 қаулысымен бекітілген мемлекеттік қызметшілердің мүлкін
сенімгерлікпен баскаруға беру тәртібі туралы ережелер және т.б. әрекет
етеді.
Сенімгерлікпен басқару міндеттемелік құқықтық қатынастарының аясында
сенімгер басқарушы, егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше көзделмесе.
Өзінің иеленуіне, пайдалануына және билік етуіне берілген мүлікті пайда
алушының мүддесі үшін өз атынан басқаруды жүзеге асыруға міндеттенеді.
Заңнамалық анықтама сенімгерлікпен басқарудың мазмұны толық
қамтымаған. Сенімгер басқарушының өкілеттігі мүлікті иелену, пайдалану және
билеу жөніндегі құқықтарды жүзеге асыруға әкелмейді. Басқаша айтсақ,
сенімгер басқарушы сенімгерлікпен басқаруға орай бұл өкілеттіктерді жүзеге
асыра алмайды. Сенімгерлікпен басқару осы құқықтарды оның иесі үшін жүзеге
асыруды білдіреді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі үшін оның құқықтарын,
сондай-ақ мүліктің осы түрімен тығыз байланысты құқықтарды жүзеге асыруды
білдіретін жағдайлар орын алуы мүмкін (бұл мысалға, бағалы қағаздарды
сенімгерлікпен басқару кезінде орын алатын болады).
Сенімгерлікпен басқарудың тағы бір ерекшелігі болып мүлікті қолайлы
түрде басқаруды жүзеге асыру үшін сенімгер басқарушысы бар құш-жігерін
салуы табылады. Бұл, сенімгерлікпен басқару негізінен құкық иеленушісінде
мүлікті тиімді түрде пайдалану үшін қажет дағдылар мен білімдердің
жетіспеушілігі немесе болмауының орнын толтыру мақсатында құрылатындығымен
түсіндіріледі. Сенімгерлікпен басқару кезінде жалпы алғанда қандай да бір
іс-әрекеттер жасауға нақты тапсырма болмайды. Меншік иесі немесе өзгенің
құқығын иеленуші сенімгерлікпен баскаруды құрудың жалпы мақсаттарын ғана
белгілей алады. Дәл солар сенімгер басқарушы үшін белгілі бір сомада
басшылыққа алатын нұсқау болады.
Жалпы, сенімгерлікпен басқаруды шарттан немесе заңнамамен көзделген
өзге де негізден туындайтын құқықтық қатынастардың кешені (заттық,
міндеттемелік, авторлық, абсолюттік және қатыстық) ретінде анықтауға
болады. Аталған құқықтық қатынастар бір субъектінің құқықтарын басқа
субъектімен өз атынан, бірақ біріншісінің мүдделері үшін жүзеге асыруға
бағытталған.
Әрекет етуші заңнамаға сәйкес сенімгерлікпен басқару мыналардың
негізінде пайда болады (құрылады):
1) мәміле, сенімгерлікпен басқару, бұл туралы екі және одан да көп
тұлғалардың келісімі болатын, шарт бойынша және біржақты мәміле мәселен,
өсиетті орындаушы (сенімгер басқарушы) тағайындалған өсиет бойынша пайда
болады;
2) сот шешімдері (банкроттық, әрекетке кабілетсіз, хабар ошарсыз
кеткен немесе кайтыс болды деп жарияланған азаматтың мүлкіне қорғаншылық
белгілеген кезде және заң актілерінде көзделген басқа да жағдайларда);
3) әкімшілік акт (кәмелетке толмаған, кайтыс болған адамның мүлкіне
қорғаншылық белгілеген, кәсіпкер мемлекеттік қызметке кірген кезде және заң
актілерінде көзделген басқа жағдайларда).
Мүлікті сенімгерлікпен басқару субъектілері.
Меншік иесі, сондай-ақ өзге де заттық құқық субъектісі немесе мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беруге уәкілетті құзыретті орган құрылтайшы бола
алады.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер
басқарушы бола алады.
Сенімгер басқарушы тек оның келісімімен тағайындалуы мүмкін.
Сенімгер басқарушы болып табылмайтын кез келген адам, сондай-ақ
мемлекет немесе әкімшілік-аумақтық бөлініс пайда алушы (мүддесі үшін
мүлікті басқару жүзеге асырылатын тұлға) бола алады.
Егер заң актілерінде немесе мүлікті сенімгерлікпен басқару шартында
езгеше көзделмесе, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы пайда алушы
болып табылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құқықтық қатынастарына қатысатындар:
мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы, мүлікті басқаратын сенімгер
басқарушы және пайдаланушы.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың құрылтайшысы ретінде заттардың
меншік иесі, сондай-ақ оларға деген өзге де заттық құқықтарды иеленуші,
мысалы жер пайдаланушы, мүлікті сенімгерлікпен басқарушыға беруге уәкілетті
құзыретті орган бола алады. Сенімгер басқарушы болып сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысының немесе құқықтарына қатысты сенімгерлікпен басқару құрылымын
өзге де субъектінің құқықтарын жүзеге асыратын субъект болып табылады. Егер
заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кез келген адам сенімгер басқарушы бола
алады. Яғни, кәсіпкер де кәсіпкер емес те жеке түлғалар, коммерциялық және
коммерциялық емес заңды тұлғалар. Егер мүлікті баскару кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыруды талап етсе, онда аталған субъектілер кәсіпкерліктің
көзделген режимін сақтауға міндетті болады. Сенімгер басқарушыны тағайындау
қалай жүзеге асатынына (яғни шарт негізінде немесе шарт негізінде емес)
қарамастан оның келісімі талап етіледі. Сенімгер басқарушысының
келісімінсіз одан талап етілетін іс-әрекеттерді жасауға әркашан да бір
жақты емес екенін атап өткіміз келіп отыр.
Кейбір жағдайларда сенімгер басқарушы өзінің және сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысының арасында ерекше жеке сенімгерлік қатынастардың
болуына байланысты тағайындалады. Бұл мысалға, өсиет алушыны тағайындау
кезінде орын алуы мүмкін. Мұндай мотивация мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартында да болуы мүмкін. Бірақ, шарт бойынша сенімгерлікпен басқару
құрылтайшысы мүлікті сенімгер басқарушының іскерлік касиеттеріне арқа
сүйейтіні жоққа шығарылмайды, сол кезде оның таңдауы осы субъектілер
арасында жеке сенімгерлік қатынастардың болуымен шартталмайды. Пайда алушы
- мүддесі үшін мүлікті басқару жүзеге асырылатын субъект (тұлға). Сенімгер
басқарушы болып табылмайтын кез келген адам. Соның ішінде мемлекет немесе
әкімшілік аумақтық бөлініс пайда бола алады. Жалпы ереже бойынша мүлікті
сенімгерлікпен басқару құқықтарды иеленуші де болып табылатындығы
білдіріледі. Заң актілерімен немесе шартпен көзделген жағдайларда пайда
алушы болып сенімгерлікпен басқару құрылтайшысынан басқа да тұлға
табылады. Бұл әрекетке қабілетсіз, бірқатар жағдайларда қорғаншылық пен
қамқорлық органымен сенімгерлікпен басқаруды кұру кезінде орыналады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару объектілері.
Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, ақшаны, бағалы қағаздарды және
мүліктік құқықтарды қоса алғанда, кез келген мүлік сенімгерлікпен басқару
объектісі бола алады.
Сеніп тапсырылған мүлікті сенімгер басқарушы өзіне меншік (шаруашылық
жүргізу, оралымды басқару) құқығымен тиесілі мүліктен бөлек есепке алуға
тиіс.
Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру процесінде сенім білдірілген
басқарушы сатып алған және (немесе) алған мүлік сеніп берілген мүлік
құрамына енгізіледі.
Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген мүлкіне оның борыштары
бойынша өндіріп алуға жол берілмейді, бұған ҚР Азаматтық Кодекстің 1081-
бабында көзделген жағдайлар, сондай-ақ бұл тұлғаның дәрменсіздігі
(банкроттығы) қосылмайды. Құрылтайшы банкрот болған жағдайда осы мүлікті
сенімгерлікпен басқару тоқтатылады және ол конкурстық массаға енгізіледі.
Кепілге салынған мүлікті сенімгерлікпен басқаруға беру кепіл ұстаушыны
осы мүлікті өндіріп алу құқығынан айырмайды.
Кез келген мүлік мүлікті сенімгерлікпен басқару объектісі бола алады.
Яғни ол жылжымалы және жылжымайтын мүлікке (сонын ішінде кәсіпорынның
мүліктік кешендері жер учаскілері) тарала алады. Сенімгерлікпен басқару
объектілері - заттар бір тектес және анықталған бола алады.
Сенімгерлікпен баскарудың объектісі ретінде мүліктік құқықтар туралы
сөз қозғайтын болсақ, онда олар әдетте, интелектуалдық меншік объектілері
жөнінде туындайтын абсолютті мүліктік құқықтар жер пайдалану құқығы және
т.б. болып табылады [15, б.36]. Сенімгерлікпен басқаруға өзге де мүліктік
құқықтарды, соның ішінде жалға алу құқығын беру жоққа шығарылмайды.
Салыстырмалы мүліктік құқықтарды беру іс жүзінде қиындатылған, өйткені
салыстырмалы құқықтың өтуі борышта аудару мен талап етуді беру ережелері
бойынша міндеттемелік қатынастар аясында жүзеге асырылуға тиіс және
борышқор бір уақытта салыстырмалы мүліктік құқықты сенімгерлікпен басқаруға
беруге ниеттенген тұлғаның несие берушісі де болып табылуы мүмкін. Бірақ
салыстырмалы мүліктік құқықтар кәсіпорынның мүліктік кешенінің құрамында да
өтуі мүмкін.
Сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік өз алдына жеке есепке
алынады. Сенімгер басқарушы сеніп тапсырылған мүлікті өзіне меншік құқығы
шаруашылық жүргізу оралымда басқару құқығы негізінде тиесілі мүліктен бөліп
қоюға міндетті (бұл жерде дене тұрғысынан бөліп қою емес, бөлек есепке алу
туралы сөз болып отыр).
Өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру барысында кіріс, өнім, өсім
және т.б. түрінде сенімгер басқарушы иеленген және (немесе) алынғандар
сенім тапсырылған мүлік құрамына енгізіледі.
Заңнама сенімгерлікпен басқару обьектілерінің ерекше режимін белгілей
отырып мүлікті сенімгерлікпен басқару қатынастарын белгілі бір шамада
тұрақтандырады. Мәселен, мұра қалдырушының борыштарын несие берушілермен
өндіріп алу, сондай-ақ осы тұлғаның төлеуге шамасы жоқ (банкроттық)
жағдайларын қоспағанда. Құрылтайшының сенімгерлікпен басқаруға берген
мүлкіне оның борыштары бойынша өндіріп алуға жол берілмейді. Құрылтайшының
банкроттығы орын алған кезде оның мүлкін сенімгерлікпен басқару тоқтатылады
және ол конкурстық массаға енгізіледі. Яғни бұл ерекшеліктер
кәсіпкерлердің, жеке және заңды тұлғалардың мүліктерін сенімгерлікпен
басқаруға беру жағдайларына қатысты болып шығады. Кепілге салынған мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру де кепіл ұстаушыны осы мүлікті өндіріп алу
құқығынан айырмайды.
2. Мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының мазмұны
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысы) екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның
(пайда алушының) мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға
міндеттенеді.
Егер Қазақстан Республикасының заң актілерінде немесе көрсетілген
шартта өзгеше белгіленбесе, мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының
қолданылу кезеңінде сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы сенімгерлікпен
басқарылатын мүлікке қатысты қандай да болсын іс-әрекеттерді жүзеге асыруға
құқылы емес.
Сенімгерлікпен басқару шартында:
1) мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының нысанасы және мерзімі;
2) сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің құрамы;
3) пайда алушы туралы нұсқау;
4) сенімгер басқарушының есеп беру мерзімдері мен нысаны;
5) мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты тоқтатылған жағдайда сеніп
тапсырылған мүлікті алатын адамды көрсету көзделуге тиіс.
Шарттардың жекелеген түрлері үшін заң актілерінде өзге де елеулі
талаптар көзделуі мүмкін.
Шартта басқа талаптар да, оның ішінде басқарушыға берілетін сыйақының
мөлшері мен нысандары көзделуі мүмкін.
Шартта үшінші тұлғалардың сенімгерлікпен басқаруға берілген
мүлікке құқығы көрсетілуге тиіс [16, б.284].
Егер заң актілерінен немесе пайда болған қатынастар мәнінен өзгеше
туындамаса, мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты туралы нормалар мүлікті
сенімгерлікпен басқаруды белгілеудің өзге де негіздері бойынша пайда
болатын қатынастарға қолданылады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты жазбаша нысанда жасалады.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты, қозғалмайтын мүлікті
иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан мен тәртіп бойынша
жасалады.
Шарт нысанын сақгамау немесе қозғалмайтын мүлікке арналған шарттың
тіркелімінің болмауы оныңжарамсыздығына әкеп соғады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты бойынша бір тарап (сенімгерлікпен
басқару құрылтайшысы) екінші тарапқа (сенімгер басқарушыға) мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға береді, ал екінші тарап құрылтайшы атаған тұлғаның
(пайда алушының) мүдделері үшін осы мүлікті басқаруды жүзеге асыруға
міндеттенеді.
Жоғарыда айтылғанға сүйенетін болсақ, сенімгерлікпен басқару
шарты бұл сенімгер басқарушы құқықтарының өзіне тән жиынтығын белгілеуге
және сонымен қатар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының еркін ескеруте
бағытталған салыстырмалы құқықтык қатынас. Сенімгерлікпен басқарудың
мақсаты мүліктен кіріс алу, мүлікті ұлғайту немесе мүлікті тиісті күйінде
ұстап тұру ғана болуы мүмкін [17, б.500].
Шарт, әрине, сенімгерлікпен басқарудың пайда болу негіздерінің
бірі болып табылады. Ол құқыққа қайшыларын қоспағанда, кез келген талап
тілекке сүйене отырып құрыла алады және іс жүзінде меншік иесінің немесе
өзге құқық иесі құқықтарының барлық көлемін жүзеге асыруға мүмкіндік
береді. Ол аралас шарттық институттар - тапсырма шарттары мен комиссия
шартынан осыған қатысты ерекшеленеді. Сенімгерлікпен басқару меншік иесі
құқықтарын жүзеге асыруды әрқашан да көздемейтінін ескерген жөн. Мысалы,
мүлікті қамқоршыға беру кезінде, оған қамқорға алынғандар кәмелеттік жасқа
толғанға дейін мүлікті сақтау міндеті жүктеледі [18, б.163].
Осы тұста Ресей Федерациясының азаматтық құқық бойынша оқулық
әдебиетінде сенімгерлікпен басқару қатынастарының оралымды басқару мен
шаруашылық жүргізудің заттық құқықтық қатынастарынан ерекшелігі туралы да
айтылатындығын ескерте кеткен жөн сияқты. Ресейлік авторлар мүлікті
оралымды басқару мен шаруашылық жүргізу құқығының негізінде иеленудің
заттық құқықтық табиғатын мойындай отырып, мүлікті сенімгерлікпен басқару
құқығы негізінде иеленуде мұны жоқка шығарады. Бірақ, бұл орайда Қазақстан
Республикасының азаматтық құқық теориясында сенімгерлікпен басқару
құқығының заттық құқықтарға жатқызылатындығы туралы пікір тұрақтанған [19,
б.16].
Осы көзқарас негіздірек боп көрінеді. Мұндай түсінік өз кезегінде
мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын бекіту сәтінде тараптар еркінің
мазмұны туралы көзқарасты және міндеттеменің мәнісіне сүйене отырып
анықталатын шартта тікелей көзделмеген, олардың құқықтары мен міндеттерін
одан әрі бөлуді біршама өзгертеді.
Сенімгерлікпен басқару шарты ол бойынша құқықтар мен міндеттер мүлікті
сенімгер басқарушыға беру сәтінен бастап туындайтындықтан реалды шарт болып
табылады.
Сенімгерлікпен басқару шарты өз қатысушыларының қатынастарын
түрлендіруге мүмкіндік береді. Сенімгер басқарушы мүлікке деген құқықтарды
иеленушінің атынан шығатын мүлікті сенімгерлікпен басқару шартын, сондай-
ақ, сенімгер басқарушы өз атынан іс-әрекет ететін шартты бекітуге болады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының атынан іс-
әрекет ететін кезде, әрине, мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының
атынан іс-әрекет ететін кезде, әрине, онда мүлікке деген заттық құқықтардың
пайда болуы туралы айтуға болмайды.
Оны бекітудің жағдайы мен тараптардың ішкі өзара қарым қатынастарына
қарай сенімгерлікпен басқарушы шарты ақылы да ақысыз да болуы мүмкін.
Сыйақы мөлшері бұл орайда шарттын өзімен анықталуға тиіс. Өйткені мүлікті
сенімгерлікпен басқаруға беру жағдайлары сенімгер басқарушы қызметінің
әсері және оны анықтау белгілері әрбір жеке жағдайда әртүрлі болады. Алайда
егер сыйақы мөлшері мысалы сонда да шартпен анықталмаған болса, онда олар
назар аударуға тұрарлық тараптар мүдделеріне сүйене отырып анықталатын
болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақылы шарты екі жақты шарт болады,
өйткені онда сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сыйақы төлеу жөніндегі
міндеттері көзделетін болады. Мүлікті сенімгерлікпен басқарудың ақысыз
шарты әдеттегідей бір жақты сипатқа ие болады. Онда міндеттер сенімгер
басқарушыға жүктеледі. Ал құқықтар сенімгерлікпен басқару құрылтайшысына
тиесілі болады.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты екі жақты шарт оған екі тарап
мүлікті сенімгер басқарушы және сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
қатысады.
Сенімгерлікпен басқару шартының өзіне тән ерекшеліктерінің бірі болып,
ол үшін шарт еркіндігіне қатысты кейбір шектеулер көзделгені табылады.
Заңнамада көзделеген жағдайларда сол бір немесе өзге субъект сенімгерлікпен
басқаруды құруға тиіс. Соның ішінде мемлекеттік қызметші өз мүлкін беруге
міндетті. Бұл орайда сенімгерлікпен басқаруға беруге міндеттеу кез келген
мүлікке емес, кәсіпкерлік маңызы бар мүлікке таралады. Бұл акциялар
үлестер, коммерциялық ұйымдардың жарғылық қорына қатысу сондай-ақ,
мемлекеттік қызметшіге меншік құқығы негізінде тиесілі өзгеде мүлік
сенімгерлікпен басқаруға беру жөніндегі міндет ақшаға, сондай-ақ
мемлекеттік қызметке тұрғанға дейін жалға берілген өзге де мүлікке
таралмайды.
Осыған ұқсас міндеттеу басқа жағдайларда да орын алуы мүмкін.
Мысалы, қамқоршы мен қорғаншы органы өзіне заңнамамен жүктелетін
міндеттерге сәйкес өз бетінше өз құқықтарын жүзеге асыра алмайтын тұлғалар
мүлкінің тағдырын шешуге қатыспай қоймай тұра алмайды [20, б. 6].
Сенімгер басқарушы жоғарыда айтылғандай мүлікті сенімгерлікпен басқару
шартын бекітуге мәжбүрлене алмайды.
Сенімгерлікпен басқару шарты үшінші тулғаның яғни пайда алушының,
пайдасына жасалуы мүмкін. Бұл туралы шарттың өзінде көрсетілуге тиіс.
Мүлікті сенімгерлікпен басқару шарты жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Мүлікті
сенімгерлікпен басқару шартының талап етілетін жай жазбаша нысанын сақтамау
жалпы ереже бойынша оның жарамсыздығына алып келмейді.
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен баскару шарты, қозғалмайтын мүлікті
иеліктен айыру туралы шарт үшін көзделген нысан мен тәртіп бойынша
жасалады, яғни мемлекеттік тіркеуге алынуға жатады. Кәсіпорынды
сенімгерлікпен басқаруға беру шартын тіркеуге алу кезінде кейбір қиындықтар
туындайды. Кәсіпорынның мүліктік кешені ретінде бөлінбейтіндігі туралы ұғым
"бұзылады". Бұл кәсіпорын үшін арналған жер учаскесіне деген құқықтарды
және кәсіпорынның қалған мүлкіне деген құқықтарды тіркеу әртүрлі органдарда
жүзеге асырылатындығымен байланысты [21, б. 656].
Қозғалмайтын мүлікті сенімгерлікпен баскқаруға беру жөніндегі шарттың
жазбаша нысанын сақтамау немесе мұндай шартты тіркеуге алмау оның
жарамсыздығына әкеп соғады.
Заңнама мүлікті сенімгерлікпен басқару шартының елеулі талаптарын
анықтаған. Оған шарт пәні туралы талап жатады. Шарт пәні туралы талап
сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүліктің құрамын көрсету арқылы
аяқталынуға тиіс. Бұл шарттың тағы бір елеулі талаптарының бірі болып онын
әрекет етуі мерзімі туралы талап табылады. Сенімгерлікпен басқару әрқашан
белгілі бір тұлғаның (тұлғалардың) мүддесі (пайдасы) үшін жүзеге асырылатын
болғандықтан, олар персонафикациялануға тиіс және сенімгер басқарушы өзінің
субъективтік міндеттерінің шектерін нақты білуге тиіс. Сол себептен шарттың
елеулі талабы болып пайда алушы туралы талап табылады.
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқару құрылтайшысы
нұсқауларының қатаң шектерімен шектелмейді. Соның салдарынан мүлікті
сенімгерлікпен басқару құрылтайшысының сенімгер басқарушының өз бақылауында
болуына қатысты кез келген талап тілектері дұрыс негізге ие болуға және
белгілі бір тәртіпте реттелуге тиіс. Осы айтылғанға орай сенімгер
басқарушының есеп беруінің мерзімінен нысаны бекітетін мүлікті
сенімгерлікпен басқару шартына елеулі талабына қатысты заңнамалық талап
жеткілікті түрде негізді болып табылады. Сондай-ақ сенімгерлікпен басқару
шарты тоқтатылған жағдайда сеніп тапсырылған мүлік кімге берілуге тиіс
екендігі туралы нұсқауды қамтыған талап та елеулі болып табылады [22, б.
30].
Жекелеген шарттары үшін занды актілермен өзге де елеулі талаптар
көзделеді. Мүмкін мәселен кәсіпорындарды және акционерлік қоғамдар
акцияларының мемлекеттік пакеттерін сенімгерлікпен басқаруға беру
ережелерімен (9-т) кәсіпорынды немесе акциялардың мемлекеттік пакетін
сенімгерлікпен басқаруға беру келісім шартының негізгі талаптары көзделеді,
осы нормативтік акті мазмұнының мағынасы бойынша онда оның елеулі талаптары
туралы сөз болып отыр. Оларға өндіріс профилін өнім шығару көлемін белгілі
бір деңгейде сақтап қалу немесе оны бірте бірте ұлғайту туралы объекг
мүлкін өрттен жарылыстардан, авариялардан, табиғи апаттардан сактандыру
және бірқатар басқа да талаптар жатады.
Егер сенімгерлікпен басқаруға берілетін мүлік үшінші тұлғалардың
құқықтарымен күрделенген болса, онда шартта осы тұлғалардың мүлікке деген
құқықтары көрсетілуге тиіс.
Шарт қосымша талаптарды да көздеуі мүмкін, солардың біріне сенімгер
басқарушыға сыйақы төлеу міндетін оның мөлшері мен нысанын көздейтін талап
жатады [23, б. 75].
2.1 Тараптардың құқықтары мен міндеттері. Сенімгер басқарушының құқықтары
мен міндеттері
Сенімгер басқарушының мүлікті дұрыс басқару мақсатында сеніп
тапсырылған мүлікпен меншік иесі жасай алатын кез келген іс-әрекетті
жүргізуге құқығы бар [24, б. 32].
Сеніп берілген мүлікке сенімгер басқарушының құқығы заң актілерімен,
шартпен немесе мүлікті сенімгерлікпен басқару пайда болғанда негізге
алынган өзге де акгімен шектепуі мүмкін.
Сенімгер басқарушы қозғалмайтын мүлікті иеліктен айыру мен кепілге
салуды сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде ол тікелей
көрсетілген жағдайда ғана жасауға құқылы.
Сенімгер басқарушының мүлікті сенімгерлікпен басқару кезінде өзі
жасаған қажетті шығындарды құрылтайшының (пайда алушының) есебінен, не
сеніп тапсырылған мүліктің есебінен, не сеніп тапсырылған мүлікті
пайдаланудан түскен кірістің есебінен өтетіп алуға құқығы бар.
Егер мүлікті сенімгерлікпен басқаруды белгілеу туралы актіде көзделсе,
сенімгер басқарушының сыйақы алуға құқығы бар.
Сенімгер басқарушының басқа біреудің заңсыз иеленуінен өзіне сеніп
тапсырылған мүлікті қайтарып алуға, сондай-ақ оның басқару құқығын
бұзушылықты жоюды, бұл құқықбұзушылық иеленуді бұзумен байланысты болмаса
да, талап етуге құқығы бар.
Сенімгер басқарушы құрылтайшыға және пайда алушыға, мүлікті сенімгерлікпен
басқару шартында белгіленген мерзім мен тәртіп бойынша өз қызметі туралы
есеп береді. Құрылтайшының және (немесе) пайда алушының талап етуі бойынша
сенімгер басқарушының қызметі туралы есеп өзге жағдайда да дереу берілуге
тиіс [25, б. 38].
Сенімгер басқарушының өзі үшін белгіленген шектеулерді бұза отырып
жасаған мәмілесі, егер мұндай мәмілеге қатысушы үшінші тұлға ондай
шектеулерді білмесе және білуге тиіс болмаса, жарамды деп танылады. Бұл
жағдайда сенімгер басқарушы құрылтайшы алдында шартқа және заң актілеріне
сәйкес жауап береді.
Сенімгер басқарушы өзіне берілген құқықты асыра пайдаланып немесе өзі үшін
белгіленген шектеулерді бұзып жасаған мәміле бойынша міндеттемені сенімгер
басқарушы өз мүлкі есебінен мойнына алады [26, б. 144].
Сенімгер басқарушының бастамасымен сенімнің ауысуы
Сенімгер басқарушы мүлікті сенімгерлікпен басқаруды жеке өзі жүзеге
асырады.
Сенімгер басқарушы өзіне сеніп берілген мүлікті басқару үшін қажетті
іс-әрекет жасауды, егер ол бұған мүлікті сенімгерлікпен басқаруды құру
туралы акті арқылы уәкілетті болса, не бұған пайда алушының мүдделерін
қамтамасыз етуге байланысты мән-жайлар себепті мәжбүр болса және бүл орайда
құрылтайшының нұсқауларын сұрауға мүмкіндігі болмаса, басқа адамға тапсыра
алады. Бұл орайда сенімгер басқарушы өзі тандап алған сенім білдірілушінің
іс-әрекеті үшін өзі жасағандай жауап береді.
Сенімгер басқарушы сенімнің ауысуы туралы алғашқы мүмкіндік туысымен
құрылтайшыға хабарлауға міндетті. Егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе,
бұл жағдайда құрылтайшы сенімгер басқарушыға бұрын жасалған шығындарын
өтеп, ал егер сенімгерлікпен басқару кәсіпкерлік қызмет болса, шеккен
залалдарын да өтеп, мүлікті сенімгерлікпен басқаруды тоқтату туралы
мәлімдеуге құқылы.
Сенімгер басқарушының жауапкершілігі
Мүлікті тиісінше басқармаған жағдайда құрылтайшы немесе пайда алушы
сотқа сенімгерлікпен басқаруды тоқтату және залалдарды өтеу туралы талап
қоя алады. Бұл орайда міндеттерді тиісінше орындау үшін өзіне қатысты
барлық шараларды қолданғанын дәлелдей алмаса, сенімгер басқарушы
міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін, кінәлі деп саналады.
Сенімгер басқарушы үшінші тұлғалардың алдында мүлікті басқаруда
тиісінше іс-әрекеттер жасамауы салдарынан келтірілген залалы үшін өз
мүлкімен субсидиарлы жауапты болады [27, б. 144].
2.2 Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шартының
заңдық сипаттамасы
Кез келген келісім-шарттың заңдық сипаттамасы оның өте маңызды белгі -
нышандарының қысқаша мінездемесін, осы келісім-шарттан туындайтын құқықтық
қатынастардың мазмұны мен ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік беретін онын
маңызды шарттарының талдамасын, сондай-ақ келісім-шарт нысанының талдамасын
қамтиды. Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шартын
талдап, қарастырып көрсек.
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару шарты
жасалу кезеңіне қарай нақты шарт болып табылады. ҚР Инвестициялық қорлар
туралы заңының 19-бабы 1-тармағының және ҚР Азаматтық кодексінің 883-бабы 1-
тармағының мазмұнына сәйкес бұл шарт мүліктік, яғни ақша берілген уакыттан
бастап қана жасалды деп есептеледі. Келісім-шарт бойынша инвестордың ақшасы
кастодиан-банктегі басқарушы компаниянын есеп айырысу шотына аударылады.
Басқарушы компания инвесторға қор пайларынын белгілі бір санын сатады. Және
де ол өзінің көрсеткен қызметі үшін сыйақы алады. Сондықтан бұл шартты
ақылы шарт деп қарастырамыз.
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқару
шарты - өзара жасалатын шарт. Шарттың әр тарапының келесі тарапқа
байланысты құқықтары мен міндеттері бар. Басқарушы компанияның міндеттеріне
инвестациялық пай қорын құрайтын мүлікті оқшаулау, бұл мүлікті басқарумен
байланысты ақпараттарды тиісті тұлғаларға беру, инвестициялық пай қорын
басқару тәртібіне қатысты шарт ережелерін орындау, шарт бұзылған жағдайда
басқаруындағы мүлікті инвесторларға қайтару, инвестициялық пай қорын
басқаруды тікелей өзінің атқару міндеті, инвестициялық пай қорының кұрамы
мен құрылымын сенімгерлікпен басқару шартының ережелеріне сәйкес ұстау,
инвестициялық пай қорының таза активтерінің құрамы мен құны туралы пай
ұстаушыларға жүйелі түрде, бірақ айына кем дегенде бір рет мәлімет беру
және шарт ережелеріңде өзгеше көзделмесе, жабық инвестициялық пай қорын
басқару құрылтайшыларына кірістер төлеу жатады [28, б. 16].
Инвестициялық пай қорының активтерін сенімгерлікпен басқарушының
негізгі құқықтары мынадай: инвестициялық пай қорын басқару құқығы;
көрсеткен қызметі үшін сыйақы алу құқығы және мүлікті басқару барысыңда
шығарған шығындарын өндіріп алу құқығы.
Бұл өзара шарт болғандықтан, басқарушы компанияның аталған міңдеттері
инвесторлардың құқықтары, ал оның құқықтары инвесторлардың міндеттері болып
табылады.
Сондай-ақ, бұл шартты қосылу шарты және; жария шарты деп те
карастыруға болады. Оның қосылу шарты екендігі Инвестициялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz