ҚР әділет органдарының қызметі: құрылымы, маңызы, мақсаттары мен міндеттері
2041 ҚР әділет органдарының қызметі: құрылымы, маңызы, мақсаттары мен
міндеттері
Мазмұны
Кіріспе
1 Құқыққорғау органдарындағы әділет органдары
1.1 Құқыққорғау органдарындарының жалпы сипаттамасы
1.2 Құқыққорғау органдарындары жүйесіндегі әділет органы
2 Қазақстан Республикасының әділет органдарының қызметі: құрылымы, маңызы,
мақсаттары мен міндеттері
2.1 Қазақстан Республикасындағы әділет органдарының құрылу тарихы
2.2 ҚР әділет органының жүйесі: ҚР нотариаты, ҚР АХАЖ (АХАТ) азаматтардың
хал актілерін тіркеу, ҚР Адвокатурасы
3 Қазақстан Республикасындағы сыйбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған салалық бағдарлама
Қорытынды
Пайдаланған дерек көздер тізімі
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан қазіргі таңдағы тарихи дамуында
қиын қыстау кезеңдерді бастан кешірді. Қазақстан Республикасы өз
тәуелсіздігін алып, дүниежүзілік қоғамдастықпен танылған егеменді ел
атанды. 1995 ж. 30 тамызында бүкілхалықтық референдумда бірауыздан
қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген
жаңа азаматтық қоғам және президенттік басқару нысанымен демократиялық және
құқықтық мемлекет пайда болды, саяси бостандықтар бекітілді. Экономиканы
реформалау жүзеге асырыла бастады – сан алуан меншік түрлері негізделді,
нарықтық қатынастар қалыптасты, заңдылық – халықаралық құқыққа
сәйкестендірілген нормативтік құқықтық база жетілдірілді. Бір сөзбен
айтқанда, тек қана хронология бойынша емес, сонымен қатар мазмұны бойынша
да емес қазақ халқының, Қазақстан Республикасының тарихындағы жаңа кезеңдер
басталды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында біздің ел өзiн демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары деп
бекітеді. Конституция бойынша Қазақстан халқы мемлекеттік биліктің бірден-
бір қайнар көзі болып табылады. Халық мемлекеттік билікті тікелей және өз
өкілдері арқылы жүзеге асырады. Заңдардың жобалары мен мемлекет өмірінің
басқа да маңызды мәселелерін талқылауға қатысады. Сондай-ақ, мемлекет
өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша заңдар мен шешімдер қабылдау үшін
де халық республикалық референдумға қатысады. Біздің еліміздің негізгі
Заңын, яғни ҚР Конституциясын сақтау ҚР Әділет органдарына жүктелген.
Әділет сөзі латын сөзінен аударғанда әділет, әділдік - барлық сот
кеңселерінің жиынтығын, әділ шешім орнату бойынша барлық іс-әрекеттерді,
сонымен қатар сот ведомстволарын білдіретін термин. Әділет органдарының
басты міндеті - әділеттілікті орнату, құқықтық мемлекет құру, мемлекеттік
қызметтерді атқару бойынша іс-әрекет.
Зерттеу объектісі мен пәні – Қазақстан Республикасының әділет
органдарының қызметі: құрылымы, маңызы, мақсаттары мен міндеттері болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік
механизміндегі әділет органдарының ролін көрсету. Қоғамда болып жатқан
өзгерістер құқыққорғау органдарының жүйесіне де өз әсерін тигізді.
Құқыққорғау органдарының барлық жүйесі реформалануда. Әділет органдары да
нақты реформаларға тап болды.
Осы дипломдық жұмыста әділет органдарының Құқыққорғау органдары
жүйесіндегі ролін көрсеткім келді, Қазақстан Республикасының әділет
органдарының қызметі: құрылымын, маңызын, мақсаттары мен міндеттерін ашып,
Әділет органдарына қабылданатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
шаралары туралы ақпараттық анықтама жөнінде айтқым келді.
Дипломдық жұмыстың міндеті. Жоғарыда келтірілгендерден шыға отырып,
келесі сұрақтарға жауап беруге тырысамын:
1. Құқыққорғау органдарына жалпы сипаттама беру.
2. Құқыққорғау органдары жүйесіндегі әділет органының ролін анықтау.
3. ҚР әділет органдарының құрылу тарихын қайта қарастыру.
5. Әділет органдарының құқықтары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасының құқыққорғау органдарының жүйесіндегі маңызды
роль әділет органдарына тиесілі. Басқа құқыққорғау органдарынан ерекшелігі
әділет органдары қылмыстар мен құқықбұзушылықтарды ашуда және тергеуде, не
істерді сотта қарағанда қатыспайды. Бірақ та, әділет органдары, бұл
құқықтарды қорғау бойынша мемлекеттік шаралардан тыс тұрады дегенді
білдірмейді.
Әділет органдары мемлекет пен қоғам өмірінде өте маңызды роль атқарады.
Өтпелі кезеңдегі қоғам мен мемлекеттің жаңа құрылысында әділет органдарына
маңызды талаптар қойылады. Әділет органдарының қызметтерін дұрыс
ұйымдастыру демократиялық және құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам
қалыптастыру процесіне мәнді әсер тигізуі мүмкін.
Әділет органдары қызметі саласында басымдылығы болып адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ететін, қазақстандық қоғам мен
мемлекеттілікті тұрақты дамытатын, ұлттық заңдылықтардың жаңа ұрпақтарын
қалыптастыру табылады.
Зерттеудің әдістері қоғамдық ғылымдарға ортақ жалпы және арнайы танымдық
әдістер жүйесі: диалектикалық, функционалды талдау, жүйелеу, синтездеу және
т.б. әдістер басшылыққа алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Осы дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан,
тараулардың бөлімшелерінен, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздер
тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін 1995 ж. Конституция, 2002 ж. 18
наурыздағы Әділет органдары туралы ҚР Заңы және ҚР басқа да заңдық
актілері, ҚР ратификацияланған халықаралық актілері мен шарттары құрайды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы Қазақстандағы заң жоғары оқу
орындарындағы юриспруденция мамандығы бойынша мамандарды дайындауды
қамтамасыз ететін оқу пәні ретінде, дәрістер жүргізуде, семинар сабақтарын
өткізуде қолданылуға ұсынылады.
1 Құқыққорғау органдарындағы әділет органдары
1.1 Құқыққорғау органдарындарының жалпы сипаттамасы
Кез келген мемлекет өмірдің барлық қоғамдық салаларында, адамдар
арасындағы өзара қарым-қатынастарда қатаң тәртіп пен сақтықты орнатуға
мүдделі. Онсыз қоғамның бірқалыпты дамуы, экономиканың,мәдениеттің,
игіліктің көтерілуі және халықтың қауіпсіздігінің артуы мүмкін емес.
Сондықтан мемлекет азаматтардың, олардың бірлестіктерінің, шаруашылық
ұйымдардының, мемлекеттік органдарының, олардың лауазымды адамдарының
құқықтары мен міндеттерін, жауапкершілігін белгілейді. Мемлекет өзі
қабылдаған заңдарды барлық адамдардың қатаң сақтауын, заңдардың талаптарын
бұзушылардың заңмен жауапқа тартылуын әрдайым қадағалап отырады.
Мемлекеттің мұндай қызметі, яғни заңдар талаптарынан ауытқуларға жол
бермеу үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде,
шаруашылық және қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттік органдардың қызметіндегі
белгіленген тәртіпті сақтау – бақылау және қадағалау қызметі деп аталады.
Құқық қорғау қызметін құқық қатынастары субъектілерінің санасы мен мінез-
құлқына заң жүзінде ықпал ету шараларының көмегімен құқықтық нормаларды
сақтау және дұрыс қолдану жағдайларын қамтамасых ету жөнінде заңға және
белгіленген рәсімге сәйкес жүзеге асырылатын қоғамдық-пайдалы қызмет деп
сипаттауға болады.
Құқық қорғау қызметіне тән белгілер:
- құқық қорғау міндетінің болуы;
- құқық қатынастарының субъектілеріне ықпал етудің арнаулы заңдық
шараларын қолдану;
- заңмен қатаң түрде регламенттеу;
- белгіленген рәсім – іс жүргізу тәртібі болып табылады.
Құқық қорғау қызметінің мақсаты – құқық пен міндетті қорғау – олардың
қолдану пәрменділігін қамтамасыз ету, нормаларды сақтау және олардың
сақталмағаны үшін жауапкершілік шараларын қолдану.
Құқықты қорғау қызметі, негізі, үш нысанда жүзеге асырылады: а) құқық
бұзушылықтан сақтандыру жөніндегі әр алуан шаралар жүргізу жолымен; ә)
заңды істерді қарау және шешу жолымен; б) құқық бұзушыларды заңмен жауапқа
тарту жолымен.
Мемлекеттің құқықтық қорғау қызметін жүзеге асыру үшін құқықтары мен
міндеттері арнаулы заңдармен реттелініп әр түрлі органдар құрылады.
Құқық қорғау қызметi туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6
қаңтардағы № 380-IV Заңының 3-бабына сәйкес Құқық қорғау органдарына өз
қызметiн Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне сәйкес жүзеге
асыратын Қазақстан Республикасының прокуратура, iшкi iстер, қаржы полициясы
органдары, қылмыстық-атқару жүйесi, мемлекеттiк өртке қарсы қызмет, кеден
органдары жатады.
Құқық қорғау органдары, негізінен, Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министрлігінің, Прокуратураның және Әділет министрлігінің құрамында әрекет
етеді.
Полиция органдарының қызметі. Ішкі істер органдары қоғамдық тәртіп сақтау
және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адамның және азаматтың
Полиция – Ішкі істер министрлігінің құқықтық қорғау органдары жүйесінде
басшылық орын алады, оған құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау және
болдырмау жөніндегі жұмыстардың анағұрлым көп көлемі жүктелген. Сондықтан
Полиция министрлігі жүйесінде толып жатқан полициялық органдар құрылған.
Олар: 1) қылмысты істер полициясы, ол қылмыстарды болдырмау және ашумен
айналысады; 2) патруль полициясы – көшелер мен елді мекендерде, басқа да
қоғамдық орындарды қоғамдық тәртіпті сақтауды ұйымдастыруды; 3) жол
полициясы – жол қозғалысы ережелерін сақтауды және оның қауіпсіздігін
қадағалайды; 4) әкімшілік полициясы, оның міндеті - әкімшілік құқық
бұзушылықтың алдын алу; 5) полицияның арнайы отрядтары – күзетілген маңызды
объектілерде құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған және т.б.
Заң бойынша – полиция қылмыстар, әкімшілік бұзулар туралы өтініштерді,
хабарлауларды қабылдауға және тіркеуге, қылмыстардан зардап шеккен
азаматтарға көмек көрсетуге, қылмыс жасаған адамдарды іздестіруге; қару
сатып алуға, алып жүруге және сақтауға рұқсат беруге; кәмелетке
толмағандардың панасыздығы мен құқық бұзуларын анықтауға; шетелдік
азаматтардың Қазақстан аумағында болуы кезінде ережелерді сақтауға
бақылауды жүзеге асыруға және т.б. міндетті.
Заң полицияға: құқық бұзулар жасағаны жөнінде сезікті азаматтардың
құжаттарын тексеруге; әкімшілік құқық бұзулар туралы хаттамалар жасауға;
заңда көрсетілген жағдайларда азаматтарды ұстауға және қамауға алуға; бас
бостандықтарынан айыру орындарынан босаған адамдар тұрғысында бақылауды
жүзеге асыруға; қылмыс жасаған адамдардың ізіне түсу кезінде азаматтардың
тұрғын үйлерінде ұйымдар орналасқан бөлмелерге кіруге, оларды тексеруге
және т.б. құқық береді.
Қазақстанның полициясы басқа еларалық келісімдер негізінде басқа елдердің
полициясымен өзара әрекеттестікте жұмыс істейді. Қазақстан өз аумағында
қылмыс жасаған адамдарды іздестіруге, ұстауға және ҚР-на беруге
көмектесетін халықаралық полиция ұйымының – Интерполдың мүшесі болып
табылады.
Полиция министрлігінің полициялық органдарынан басқа Қаржы полициясы
агенттігінің жүйесінде қаржы полициясы, ал қарулы күштерде - әскери полиция
жұмыс істейді.
2001 жылғы 15 мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Салық
полициясы академиясы мемлекеттік мекемесінің атауы Қаржы полициясы
академиясы мемлекеттiк мекемесі болып өзгертілді.
2002 жылғы 4 шiлдеде Қазақстан Республикасының қаржы полициясы органдары
туралы Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Қаржы полициясының
құқықтары төмендідей: салықтарды төлемеуге байланысты құқық бұзуларды
анықтау және болдырмау; салықтар төлеуден жалтаратын адамдарды іздестіруді
жүзеге асыру; салықтық құқық бұзушылық пен мемлекеттітке келтірілген
залалдарды өтеу жөнінде шаралар қолдану; салық қызметі органдарындағы
жемқорлық фактілерінің алдын алу, анықтау; алдын ала тергеу, анықтау
жүргізу; өзінің құқық қорғау қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік
органдардан, ұйымдардан, азаматтардан қажетті ақпаратты сұрату және алу.
Кеден, таможня (түркі тілінде тамға – таңба, белгі сөзінен шыққан) –
тауардың және көлік құралдарының, мүлік пен басқа да заттардың кеден
шекарасы арқылы өтуі тәртібін қамтамасыз ететін, кеден режимдерін
қолданатын, кеден төлемдерін өндіріп алатын, кеден бақылауын жүргізіп,
кеден рәсімдемесін жүзеге асыратын мемлекеттік орган. Әдетте, тауарлар мен
мүліктер алып өтілетін, сондай-ақ, адамдар шет елге баратын және шет елден
келетін сапарларында өтетін шекаралық бекеттерде, әуежайларда, теміржол
вокзалдарында, теңіз, өзен кемежайларында құрылып, орналасады.
Кеден қызметінің нышандары саудамен бірге пайда болды. Сыртқы сауда
байланыстары туралы мәліметтер Ежелгі Мысырда б.з.б. 3-мыңжылдық
ескерткіштерінде кездеседі. Керуен сақшыларын ұстауға жұмсалатын шығынды
болашақтағы кеден алымдарының арғы тегі іспетті ерекше алымдар ауыстырды.
Белгілі бір иеліктердің қожайындары керуендердің тоналудан қорғалуына
кепілдік беріп, тиісінше ақы алды. Қазына үшін ақша табудың мұндай
тәсілдерін мемлекет пайда болған кезде бірте-бірте қалалар да қабылдады.
Қалалардың өсуіне байланысты әкімшілік пен полицияға қажеттілік туды.
Оларды ұстау үшін түрлі салықтар мен алымдар, солардың ішінде саудадан,
тауарларды алып өтуден, сондай-ақ, сауда жасау кезінде аялдаған болса,
қоймаларды пайдаланғаны үшін алымдар белгіленді. Кейін қоймалар теңіз
кемежайларында да осындай мақсатпен салына бастады, оларда кірелік және
әкелім баждары алынды. Мысалы, Ежелгі Грекияда б.з.б. 6 ғ-да кіре
тауарларына салынған кірелік баждар олардың құнының 110 бөлігін құрады, ал
одақтастар үшін – 1100 бөлігін, Грекияға тәуелсіз қалалардан 120 бөлігін
құрады.
Мысырда б.з.б. 4 ғасырда үкімет Александрияға азық-түлік әкелуді және өз
ісмерлерінің бұйымдарын әкетуді қатаң тәртіпке келтірді. Кіре тауарлардан
ел аумағындағы түрлі бекеттерде алым жиналды. Карфагенде б.з.б. 3 ғасырда
кеден баждарының маңызды болғаны соншалық, қолбасшы әрі әмір Ганнибал
өзінің Рим империясымен жүргізген соғысына жұмсалған барлық шығынды осы
баждармен жауып отырды. Ал Римнің өзінде кіре тауарларға салынатын бажды
одан да ерте енгізген болатын, баж алымы мұнда қазынаны толтыратын басты
бастау-көзге айналған-ды. Кеден ережелері мұнда ішкі мемлекеттік құқықтың
ғана емес, сонымен бірге халықаралық құқықтың да тақырыбы болды. Сол
замандардағы басқа мемлекеттерде де баждар алым-салық ретінде пайда болып,
кейіннен қазына үшін ақша табудың қолайлы амалына айналды, түрлі елдердің
сыртқы экономикалық қызметінің маңызды бөлігін құрады.
Орта ғасырлар кезеңінде Кеден ісінің даму барысы күрделі де қайшылықты
болды. Орта ғасырлардың басында баждардың ынсаптылық табуы нақ сол Рим
империясында Қытай жібегінің пайда болуына мүмкіндік берді. Осындай ынсапты
алымдардың көмегімен 3 – 4 ғасырларда Армения да саудаға қамқорлық жасады.
Ал герман халықтарында шіркеу иелері ғибадат мерекелері кезінде сауда
жасағанда өлшеуіш аспаптарды пайдаланғаны үшін ақы алуға бұдан әлдеқайда
ерте бейімделген болатын. Кейінірек Еуропадағы ірі жер иелері дін
қызметшілерін осы міндеттен босатып, тауарларға салынатын баж алымын жинау
үшін өз бишікештерін тағайындай бастады.
Баж жинаушылар Еуропа мемлекеттерінде жоғары мәртебеге ие болды. Мыс.,
француздарда 499 жылы олар король бишікештеріне теңестіріліп, епископтармен
және графтармен бірдей дәрежеде болды, ал Ұлы Карл тұсында графқа
бағындырылды, ол сонымен бірге корольдің аға кеден бишікеші деп саналды.
Кейін 1249 жылы Фрайбург қаласында кеден бишікештерін қызметке тағайындау
және ол өз міндеттерін адал атқармаса, қызметтен босату құқығы азаматтардың
өздеріне берілді.
19 ғасырда Рейнде 64 кеден бекеті, Эльбада – 35, Дунайда, Төменгі
Австрияда – 77 кеден бекеті болды. Тіпті өзеннен кешіп өтуге болатын
жерлерде де сол жердің иелері көпір салып, олардан көлікпен және жаяу
өткені үшін ақы алды.
Сонымен қатар орта ғасырлардағы қалалардың өкімет орындары шет жұрттық
тауарлардың басы артық ағылып келуінен кеден шаралары арқылы қорғануға
тырысты. Парижде 12 ғасырда қалаға әкелінген барлық шетелдік тауарларға
ғана емес, сонымен бірге Францияның басқа қалаларынан жеткізілген көптеген
тауарларға да баж салынды. Ал мемлекеттер мен князьдіктер арасындағы экон.
байланыстардың ұлғаюына байланысты 12 – 13 ғасырларда Кеден саясатында
Еуропа мемлекеттерінің сыртқы шекараларында ортақ жүйе жасауға ұмтылушылық
күшейді. Бірігу мен орталықтандыру үрдісі осыған жол ашуға тиіс болды.
Алайда, 1707 жылы Англия мен Шотландия арасындағы кеден мүлдем жойылды,
1823 жылы бекеттер де жойылды. Ал Францияда кеден бірлігі тек 1790 жылы
ғана басталды. Австрия өзінің кеден саясатын тек 1775–1851 жылы ғана
тұжырымдады, ал Германияда кеденнің бірігуі 1888 жылға дейін созылды.
19 ғ-да Англия сауда еркіндігін бірінші болып жариялады, жергілікті
буржуазия тауар әкетуге қандай да болсын сыйлық пен бажды жоюды,
тауарлардың шекарада екі жаққа да еркін алып өтілуін жақтап бой көтерді.
Сонан соң Франция қолдампаздық кеден тарифтерін қабылдап, еркін сауда
бағытын ұстады. Ал Германияда Пруссия бастаған 18 мемлекет кеден одағын
құрып, ішкі кеден қалқаларын жойды. Еуропаның басқа елдері де осылай етті.
Сөйтіп, 19 ғ-дың 60 – 70-жылдары еркін сауда принципі салтанат құрды, мұның
өзі Кеден тыйымдары мен шектеулерінің қамқорлығынан біржолата шыққан ірі
монополиялардың үстемдік құруына әкелді.
АҚШ-та кеден-тариф саясаты бүгінгі күнге дейін Америка рыногін
қолдампаздықпен қорғаудың іргетасы болып отыр және ол кей реттерде Кеден
мөлшерлемелерінің жоғары деңгейінен гөрі импорт жолына қойылған тым елеулі
кедергіге айналды. 20 ғ-дың 30-жылдары мұның өзі көптеген елдерде күрт
дипломатиялық наразылықтар туғызды және АҚШ-тың сауда серіктестері жауап
шаралар қолдана бастады. Мысыр, Англия өз тарифтерін алғашқылардың бірі
болып көтерді, сонан соң өз отарларын Кеден қорғанымен бөгеді. Экономикалық
дағдарыс қызған шақта (1929 – 33) АҚШ өзінің кеден саясатын қайта қарауға,
сауда серіктестеріне Америка өнеркәсібіне зиян келтірмейтіндей кеңшіліктер
жасауға мәжбүр болды. Қысқасы экспорттық экспансия одан әрі жалғасып,
импорт шектеле берді. 1957 жылы Еуропа экономикалық одағы құрылуына
байланысты жағдай айтарлықтай өзгерді. Ортақ рынок елдері америкалық
бәсекелестеріне кеден-тариф саясаты мәселелері бойынша да бір майдан болып
қарсы шықты. Сөйтіп, олар өз серіктестерінің рыноктарына өнімді бажсыз
әкелу құқығын алды.
Ресейдің сыртқы саудасының дамуында 1724 жылы Петр қабылдаған
қолдампаздық кеден айыппұлы зор рөл атқарды. Ресей өнеркәсібінің мүдделері
үшін мұнда өндіру игерілмеген немесе игеру жаңа ғана жолға қойылған
тауарларға жоғары баж салынды. Петр мирасқорлары Ресей тауарларының
әкетілімін көтермелеу саясатын жалғастыруға тырысты. Ал шет ел тауарларының
әкеліміне қойылған қатаң шектеулер көп ұзамай ресейлік өндірісті ұлғайтуға
мүмкіндік берді. Дамыған Еуропа елдері арасындағы қатынастарда еркін
саудадан агрессиялық қолдампаздыққа көшуі 19 ғ-дың аяғында Ресейдің өз
көршілерімен кеден қатынастарына да әсерін тигізді. Мыс., 1893 ж. Германия
үкіметін тез арада сауда шартын жасасуға итермелеу мақсатымен Ресей үкіметі
қосарлы кеден тарифі туралы заң шығарды, бұл заң бойынша Ресей тауарларының
әкелімі мен транзитіне жеңілдіктер бермейтін елдердің тауарларына басқа
елдер үшін белгіленген жай мөлшерлемелерден гөрі 15 – 30% жоғары баж
салынды. Германия дереу Ресей тауарларына салынатын бажды 5%-ға дейін
көтерді. Бұған жауап ретінде Ресей Германия тауарларына салынатын бажды
100%-ға өсірді. Осындай жарты жылдық кеден соғысының нәтижесінде, қалай
дегенмен, екі жақты сауда шартына қол қойылды.
Қазан төңкерісі кезінде Ресейдің кеден жүйесі күйреді. Алайда, 1918 ж.
Қаржы халкоматында кеден алымдары департаменті жұмысын қайта бастады. Ол
сәл кейін кеден бақылауы бас басқармасы деп аталып, Сауда және өнеркәсіп
халкоматына бағындырылды. Бұл халкомат 1920 жылы Сыртқы сауда халық
комиссариаты болып қайта құрылды. Кеден ісін басқарудың барлық міндеттері
осы халкоматтың қарамағына көшті. 1924 жылы КСРО ОАК-нің Төралқасы КСРО-ның
Кеден Жарғысын бекітті. Одақтас республикаларда Бас кеден басқармасының
бөлімшелері құрылды.
Қазақстанда екі кеден округі – Жетісу кеден округі (Алматы және
Талдықорған облыстарының аумағында) мен Зайсан кеден округі (Семей мен
Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында) пайда болды. Басқа аймақтарда
осыған ұқсас құрылымдар мен кеден бекеттері құрылды, олар шекара арқылы
әкелінетін және әкетілетін жүктерді бақылап, рәсімдеді. 1964 жылы жаңа
кеден кодексі бекітілді. Онда КСРО аумағында кеден ісін басқару Сыртқы
сауда министрлігіне жүктелді. Бірақ бұл жүйені реформалаудың ең түбегейлі
кезеңі 1986 жылы басталды, осы жылы Бас кеден басқармасы КСРО Министрлер
Кеңесі жанындағы Мемлекеттік кеден бақылауы бас басқармасы болып қайта
құрылып, оған дербес мемлекттік орган мәртебесі берілді. Алайда, өзгеріс
шамалы болды, өйткені бұл жүйені қайта құру үшін заңнамалық база жоқ еді,
Кеден жүйесін ішкі және сыртқы саудада нарықтық қатынастарға көшудің пісіп-
жетілуі жағдайында халықар. өлшемдер бойынша қажетті стандарттарға дейін
одан әрі дамытуға ділгерлік туды.
1991 ж. егемендікке қол жеткеннен кейін экономикалық өзгерістердің
өзіндік үлгілерін іске асыру және нарыққа көшу бағытын ұстаған Қазақстан
Республикасының кеден саясаты ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігіне
айналды. Тәуелсіз елде жүргізілген сыртқы экон. қызметті ырықтандыру
нәтижесінде алуан түрлі мыңдаған кәсіпорындарға, сондай-ақ, жеке тұлғаларға
өз өнімімен сыртқы рынокқа тікелей шығу құқығы берілді, мұның өзі тауарлар
мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы алып өту саласындағы мемл.
реттеудің рөлін күрт көтерді. Кеден саясаты ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің
кеден заңнамасының негіздері туралы келісімі негізінде 1995 жылы 20 шілдеде
қабылданған “Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы” Заңына сәйкес
жүзеге асырылды. Енді бұрынғыдай толып жатқан нұсқаулар мен басқа да
одақтық ережелерді емес, бірыңғай заңнамалық құжатты басшылыққа алу
мүмкіндігі туды. Түрлі кеден қызметтерінің жұмысын ұйымдастыруға, кеден
қоймалары мен уақытша сақтау қоймаларының, бажсыз сауда дүкендері
тораптарының, кеден жүк тасушыларының, экспорттық ақша түсімін валюталық
бақылаудың жұмысына түзетулер енгізілді. Қазақстан Республикасының кеден
аумағы, кеден шекарасы деген ұғымдар тұңғыш рет белгіленді, тауарларды,
көлік құралдарын әкелу мен әкету тәртібі дәл айқындалды. Кеден мемлекеттік
бюджетті толтырудың, отандық тауар өндірушілердің мүдделерін қорғаудың
кепіліне айналды. Сондай-ақ, кедендік реттеу саласында жасаған Беларусь,
Қазақстан және Ресейдің кеден одағы туралы 1995 жылы 20 қаңтардағы
келісімінің маңызы зор болды, бұл келісімге кейінірек Қырғызстан мен
Тәжікстан да қосылды. Кеден ісіне қатысты негізгі ережелердің бәрі Кеден
одағына қатысушы мемлекеттерде бірдей етілді. Бұл елдерде кеден заңнамасын
бір ізге түсіру жұмысы одан әрі жалғасуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында кеден құзыретіне шекара арқылы
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтер жинап, өңдеу,
кеден қылмыстарының жасалу фактілері бойынша қылмыстық іс қозғау, анықтау
және шұғыл іздестіру қызметін жүзеге асыру, санитарлық және карантиндік
ережелердің орындалуын бақылау міндеттері де жатады. Ол шекара арқылы
тасылатын тауарларды тексермелейді; кеден бақылауын жүзеге асырады;
белгіленген кеден баждары мен алымдарын есептейді және оларды өндіріп
алады; жүктердің өткізілуіне берілетін рұқсатнаманы рәсімдейді, егер олар
белгіленген талаптарға сай болмаса немесе әкелуге және әкетуге тыйым
салынған болса, ұстап қалады; контрабандаға,кеден ережелерінің бұзылуына
қарсы күреседі, қажет болған жағдайда елден мәдени және тарихи
құндылықтардың әкетілмеуін бақылайды; заңды немесе жеке тұлғалардың шекара
арқылы жүктерді алып өтуіне байланысты басқа да алуан түрлі міндеттерді
орындайды.
Қазақстан Республикасының кеден аумағы оның құрлықтағы аумағын, аумақтық
және ішкі суды, сондай-ақ, оның аспанындағы әуе кеңістігін қамтиды. Ал
кеден шекарасы – республика аумағының шектері, еркін кеден аймақтары мен
еркін қоймалар. Заңнамаға сәйкес шекарада құжаттарды тиісінше рәсімдейтін
Кеден бақылауы Кеден органдарына жүктелген. Кеден органдары тауарлар мен
көлік құралдарының шекарадан кесіп өтуі кезінде өткізілетін тауарлар туралы
негізделген шешімдерді қабылдау үшін барлық қажетті ақпаратты бір жерде
жинауға, олар туралы құжатта бар мәліметтерді нақты деректермен
салыстыруға, деректердің осы екі түрі арасындағы кездейсоқ немесе әдейі
жасалған сәйкессіздікті табуға, қателіктерді түзетуге және мемлекетке
келтірілетін ықтимал зиянды болдырмауға, заң мен кеден ережелерінің
бұзылуының себептері мен жағдайларын анықтап жоюға, оларға қатысты
адамдарды анықтау шараларын қолдануға, бұл бұрмалаушылықтардың заңи бағасын
беруге тиіс. Халықаралық қатынастар үшін ашылған әуежайлар мен
кемежайларда, темір жол ст-ларында кеден шекарасы арқылы өткізілетін немесе
автомобиль қатынасы бар жерлердегі өтуге рұқсат етілетін бекеттерде мемл.
шекара арқылы өткізілетін тауарларды уақытша сақтайтын қоймалардың болуы
міндетті. 2000 жылы 1 қаңтарда 94 осындай уақытша сақтау қоймасы және 22
кеден қоймасы құрылып, жұмыс істеді.
1992 жылға дейін Қазақстанның тек ҚХР-мен екі арадағы шекарасына ғана
күзет қойылған-ды, онда тек Хоргос, Бақты және Достық өткізу
бекеттері ғана жұмыс істеді. Қазіргі кезде республиканың кеден органдары
халықаралық мәндегі 14, республикалық мәндегі 73 автомобиль жолын, 17 темір
жолы магистралін, 13 кемежайды бақылайды, оларда жұмыс істейтін өткізу
бекеттерінің саны: 121 автомобиль, 28 темір жолы, 12 әуежолы бекеті және
Ақтау теңіз кемежайы.
Қазір Қазақстанның шектес мемлекеттермен арадағы кеден шекарасының
ұзындығы 14 мың км, соның ішінде: Ресей Федерациясымен – 6497 км,
Өзбекстанмен – 2300 км, Түрікменстанмен – 380 км, Қырғызстанмен – 980 км,
Қытаймен 1460 км, Каспий теңізі бойынша – 600 км. Мұндай жағдайда көршілес
мемлекеттермен сауда-экон. қатынастарды дамыту үшін өткізу бекеттерін
құрып, оларға тиісінше халықар. және екі жақтылық мәртебе беру қажеттігі
туды. Осы мақсатпен Қазақстан Республикасының Үкіметі осындай бекеттерді
салып, бекітуге, сондай-ақ, оларды техникалық жағынан жарақтандыруға
бағытталған бірқатар қаулылар қабылдады. Мыс., ҚХР-мен шекарадағы “Бақты”
бекетіне 1992 жылы халықаралық мәртебе берілді. 1998 – 99 ж. бүкіл кеден
шекарасы бойында 105 бақылау-өткізу бекеті іске қосылды. Шекара маңындағы 4
кеден бекеті халықаралық стандарттарға жеткізілді, олар: Жібек жолы
(Өзбекстанмен шекара), “Каерак” (Ресеймен шекара), “Бақты” (ҚХР-мен
шекара), “Қордай” (Қырғызстанмен шекара). Бұл бекеттерде кеден
ресімдемесінің оңайлатылған тәртібі енгізілді.
Халықаралық өткел бекеттер мен кеден күзеттерін дамыту және оларды барлық
керек-жарақтармен қамтамасыз ету республика экономикасының дүниежүзілік
шаруашылыққа тиімді бірігуіне, ел көлігінің мүмкіндігін дамытуға,
мемлекеттің кірісін молайтуға, кеден бақылауының тиімділігі мен сапасын
жақсартуға, құжаттардың ресімделуін жеделдетуге, сервистік қызмет
көрсетуге, сондай-ақ, тасымалдаушылардың арнаулы қажеттерін
қанағаттандыруға септігін тигізеді.
Қазақстанның кеден қызметі халықаралық кеден ұйымдарымен өзінің
байланысын жылдан-жылға ұлғайтуда. 1992 жылы маусымда Қазақстан Кедендік
ынтымақтастық кеңесіне (Дүниежүзілік кеден ұйымы) кірді. Мұның өзі импорт-
экспорт операцияларын халықар. стандарттарға сәйкес ресімдеу тәртібін
әзірлеуге мүмкіндік береді. Қытай, Әзербайжан, Моңғолия және Өзбекстанның
кеден органдарымен ынтмақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойылды,
Еуропалық одаққа мүше 15 елдің кеден қызметін біріктіретін Еурокеденмен
тығыз ынтымақтастық орнатылды.
Кеден одағына кірген елдердің (Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей,
Тәжікстан) мемлекет басшыларының 2000 жылы қазанда өткен кеңесінде осы
одақтың негізінде жаңа халықаралық ұйымның – Еуразия экономикалық
қоғамдастығының құрылуы кеден ісін дамытуға жаңа серпін берді. Бұл
қоғамдастық “бестік” шеңберінде бірыңғай экономикалық кеңістік құру,
экономикалық саясатты үйлестіруде, соның ішінде микроэкономикада, валюта-
қаржы және әлеуметтік салаларда ынтымақтастық түрлерін айтарлықтай кеңейту
мақсатын көздейді. Осы кеңесте келісілген сауда-тарифтік және әлеуметтік-
экономикалық саясат мәселелері бойынша құжаттар да талқыланды, кеден
одағына қатысушы мемлекеттердің экономикасындағы құрылымдық жаңғыртуларды
үйлестіру жөнінде 2005 жылға дейін тындырылатын нақты істер межеленді,
сондай-ақ, салық заңнамаларын жуықтату жөніндегі практикалық іс-қимылдардың
жобасы да бекітілді. Бұл қадамдар кеден одағына бірігудің жаңа сапалы
деңгейге көтерілуі үшін жақсы негіз болмақ
Прокуратура органдарының қызметі. ҚР-ның құқық органдары арасында
прокуратура айрықша орын алады. Оның қызметі көп қырлы және көптеген
бағыттарда жүзеге асырылады. Прокуратураның міндеттері ҚР Конституциямен
және Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы арнаулы заңмен
белгіленген.
Прокуратура органдары ұйымдастырудың және олардың қызметінің принциптері
– бұл ҚР Конституциясында (83-б.) және ҚР прокуратура туралы (3-б.)
Заңында бекітілген басқару ережелер. Осы ережелер арқылы ҚР прокуратура
ұйымдастырылады және өзі қызметін жүзеге асырады.
Өткен 80 жылдан астам уақыт арасында прокуратура қалыптасу мен дамудың
ұзақ жолдарынан өтті. Оның тарихы маңызды үш кезеңге бөлінетінін атауға
болады.
Қазақстан прокуратурасының алғашқы қалыптасуы мен дамуы 1922 жылдың 13
шілдесіндегі Қазақстан Орталық Атқару Комитеті 3-ші сессиясының 2-ші
шақырылымының шешімінен бастау алды, содан кейін Әділет халық
комиссариатының құрамында мемлекеттік прокуратура органы құрылды. Соған
сәйкес Әділет халық комиссары республика прокурорының міндетін қоса
атқарды. Осы сессияда Прокурорлық қадағалау туралы ереже бекітілді.
Прокуратураның дамуының екінші кезеңінде, яғни, 1933 жылы оның өкілеттігі
кеңейе түсті. Әділет халық комиссары жанында прокуратура басқармасы
құрылып, дербестікке қол жеткізді. Оның тарихында тұңғыш рет прокурордың
міндеттері Әділет халық комиссарынан бөлінді.
1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО өзінің жаңа Конституциясын қабылдады, сол
оқиға республика үшін тарихи маңызға ие болды, соңынан Қазақстан
автономиялы республикадан одақтық республикаға айналып, КСРО-ның
құрамындағы тең құқықты мемлекет болды. Қазақстан 1937 жылы өзінің алғашқы
Конституциясын қабылдады.
Осы сәттен прокуратураның дамуы мен нығаюының үшінші кезеңі басталды,
Әділет халық комиссарынан прокуратура толық бөлінді. Республика құқық
қорғау органдарының дербес құрылымы ретінде жұмыс жасай бастады. Қазақ КСР-
ның тұңғыш дербес прокуроры С.Есқараев болды.
Сол жылдың 11-ші қарашасында Әділет халық комиссары және прокуратураны
бөлу туралы бұйрық шығып, республика прокуратурасы тікелей КСРО-ның
прокурорына бағынатын болды.
Сол кезеңде прокуратураға мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық және жеке
меншік ұйымдары іс-әрекетінің заңдылығына, сонымен қатар жеке адамдардың,
тергеу органдары, анықтау және т.б. органдары қызметін қадағалауды жүзеге
асыру жүктелді.
Алайда прокуратураның тарихында қалыптасқан күрделі жағдайларға
байланысты өзінің құқық қорғау міндеттерін толық көлемде жүзеге асыра
алмаған кезеңі де болды. Кеңес үкіметіне қарсы және ұлтшыл деген айып
тағылып, саяси қуғын-сүргін құрбаны болған республиканың прокуроры болған
сегіз арысымыз бар. Олар Нығмет Нұрмақов, Нұртаза Ералин, Сәдуақас Мәмбеев,
Жанайдар Сәдуақасов, Боран Айтмағамбетов, Қанай Боранбаев, Мырзағұл
Атаниязов және Сүлеймен Есқараев. Тек 1937 жылдың өзінде ғана прокуратура
органдарынан 40-тан астам қызметкер негізсіз жұмыстан шығарылды, солардың
бірқатары революцияға қарсы және ұлтшыл топтарға қол ұшын берді деген
желеумен қамауға алынды. Бұл жаппай саяси қуғын-сүргін кезеңі еді. Сол
қысталаң шақтың өзінде прокуратура органдарында өз жұмысына адал жандар,
заңдылықтың мүлтіксіз орындалуы үшін жан аямай күресіп жатты.
Ұлы Отан соғысы жылдарында прокурорлық-тергеу кадрлары Отанды қорғау
ісінде өшпес ерліктің өнегесін көрсетті. Соғыс басталғаннан кейін 1942
жылдың тамыз айында 885 прокуратура қызметкерлерінің 411-і Қарулы Күштер
қатарына шақырылып, соғысқа кетті. Көптеген прокурорлар мен тергеушілер
бостандық пен мемлекетіміздің тәуелсіздігі үшін өз өмірлерін қиды. Атырау
(бұрынғы Гурьев) облысы Мақат аудандық прокуратурасының халық тергеушісі
Мұса Баймұқановқа майдандағы ерлігі үшін 1945 жылы 10 сәуірде Кеңес
Одағының Батыры атағы берілді. Өкінішке орай оны ол алып үлгере алмады, сол
жылы 18 наурызда ол майдан даласында ерлікпен қаза тапты. Ұлы отан
соғысында аты аңызға айналған ұшқыш, Кеңес Одағының Батыры ұшқыш
Н.Әбдіровты кім білмейді! 1919 жылы Қарағанды облысы Қарқаралы ауданында
туған Нүркен жау эшалонының күлін көкке ұшырып, ерлікпен қаза тапты. 1943
жылы 31 наурызда оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Сол аяулы Нүркен
Қарағанды облыстық прокуратурасында тергеуші болған еді.
Соғыс аяқталған соң прокуратураның қызметкерлері ауыл шаруашылығын
қалпына келтіру үшін белсенді жұмыс жасады, мемлекеттік және қоғамдық
меншікті мүлтіксіз қорғады және қоғамдық, мемлекеттік және еңбек тәртібін
бұзған адамдармен аянбай күресті.
Соғыстан кейінгі онжылдық басты конституциялық міндеті заңдардың дәлме-
дәл әрі біркелкі қолданылуын қадағалау болып қалыптасқан прокуратураның
беделін онан әрі көтерумен сипатталады.
Қазақстан мемлекеттіліктің дамуымен қатар республикалық органдар
жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгеріп отырды, яғни, оның қызметі
жаңа мазмұнмен толықтырылып, прокурорлық қадағалаудың міндеттері
өзгертілді. Алайда, прокуратураның алдында тұрған міндеттер
өзгертілгенімен, ол тұрақты түрде құқық қорғау органы, демек, оның
қызметінің басты мазмұны заңдылық пен құқық қорғауды қамтамасыз ету,
азаматтардың әлеуметтік-экономикалық, саяси және жеке құқықтары мен
бостандықтарын қорғау, құқық бұзушылықты болдырмау болып қала берді.
Мемлекет дамуының барлық кезеңдерінде прокуратураның рөлі сөзсіз өсе
түсті және оның алдындағы міндет әрбір азаматтың прокуратура өзінің
мүддесін нағыз қорғаушысы екендігіне қалтқысыз сенетін дәрежеге жеткізу
болды.
Алайда, Қазақстан тәуелсіздігін алғанға дейін, прокуратура да басқа құқық
қорғау органдары сияқты, тоталитарлық мемлекет жағдайындағы әміршілдік-
әкімшілік жүйенің мүддесін бірінші кезекке қойғанын айта кету керек. Соған
қарамастан прокуратура органдары қызметінің басты мазмұны қай кезде де заң
бұзушылықты анықтап, оған дер кезінде тосқауыл қоя білу болды.
1991 жылғы тамыз оқиғасында республикалық прокуратура органдары осындай
сын сәтте абдырамастан қалыптасқан жағдайға байланысты тез арада бағыт-
бағдарын айқындап, ескіше жұмыс істеуден бас тартып, прокурорлық
қадағалаудың тиімді тәсілдерін енгізуге күш салды.
Елімізде болып жатқан тың үрдістер мен заң саласындағы жаңалықтар адамды
қоғамның жоғарғы құндылығы ретінде бірінші кезекке шығарып, азаматтардың
сотпен қорғалу құқығын кеңейте түсті. Жеке адамның құқығын қорғау
республика прокуратура органдары қызметінің негізгі мазмұнына айналды.
Прокурорлық қадағалаудың одан әрі дамуы және прокуратура органдары
жүйесін реформалау кезеңі Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған
сәтінен басталды. Прокуратураның реформалауы мен дамуы жаңа мемлекеттік
құрылымының, саяси және халықаралық-құқықтық бағдардың қағидасына сәйкес
жүзеге асырылуы мүмкін емес еді.
1991 жылдың 6-шы желтоқсанында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Қазақ КСР
прокуратурасы органдарының бірыңғай жүйесін құру, оның дербестігі мен
тәуелсіздігін қамтамасыз ету туралы Қаулысымен Қазақ КСР Бас прокурорына
бағынатын бірыңғай прокуратура органдарының жүйесі құрылды.
1992 жылғы 17 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің
Қаулысымен Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы Заң күшіне
еніп, соған сәйкес прокуратура Жоғарғы Кеңеске есеп беретін, заңдардың
орындалуына жоғарғы қадағалауды жүзеге асыратын орган болды.
Осы заң прокуратураның құқық қорғау қызметін жақсартуда оң әсер етті.
Алайда, мемлекеттік құрылыс үдерісінің жедел дамуы және құқық
демократиясының өріс алуы құқық жүйелерін қалыптастыруда жаңа ізденістерді
талап ете бастады.Осыған байланысты 1994 жылы 12 ақпанда Елбасының
Қаулысымен Қазақстан Республикасындағы Құқықтық реформаның мемлекеттік
бағдарламасы бекітілді. Бұл құжатта прокуратура органдарын реформалаудың
негізгі қағидалары анықталды.
Одан әрі ол 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған
Конституциямызда және Президенттің 1995 жылғы Қазақстан Республикасының
прокуратурасы туралы Заң күші бар Жарлығында көрініс тауып, бекітілді.
Конституцияның 83-бабындағы прокуратура туралы негізгі ереже прокуратураның
бірыңғай орталықтандырылған дербес жүйе екендігін жариялап берді.
Сөйтіп, прокуратура республикамыздың мемлекеттік билік органдары
жүйесінде өзінің конституциялық орнын еншіледі.
Елбасына ғана есеп беретін және Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасы Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуына жоғарғы қадағалауды жүзеге
асыратын республика прокуратурасы Конституцияның, адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарының берік сақталуы тәрізді міндеттерді жүзеге
асырудың құқықтық тетігі болып табылады. Прокуратура заңдылықтың кез-келген
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық
актілерге наразылық білдіреді. Жинақтап айтсақ, республика прокуратурасы өз
өкілеттігін Ата Заңымыз бен заңдарымызға сәйкес жүзеге асырады.
Прокуратура органдары дамуының келесі кезеңі 2002 жылы Прокурорлық
қадағалау мәселелері жөніндегі кейбір Қазақстан Республикасы заңнамалық
актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан
Республикасы Заңының қабылдануымен байланысты болды. Осы Заңда заңдылықтың
және азаматтардың құқықтарын қорғаудың деңгейін онан әрі көтеру қажеттілігі
бекітілген. Сондай-ақ, еліміздің жоғарғы қадағалау органын күшейтуге,
прокурорлардың заңдарды сақтау туралы актілері мен талаптарын міндетті
түрде орындауды қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінген, оларды күштеп
орындату механизмдері анықталған, сонымен қатар, прокурорлық қадағалаудың
актілері мен заңды талаптарын орындамағандары үшін заңды тұлғалар мен
азаматтардың жауапкершілігі күшейтілген.
Қазіргі кезде ол басқа мемлекеттік органдар қызметін алмастырмайды,
әртүрлі шаруашылық субьектілерінің қызметіне негізсіз араласпайды. Сонымен
қатар, прокуратура Конституцияның 83-бабына сәйкес, мемлекеттік органдар
мен олардың лауазымды тұлғалары жол берген заң бұзушылықтарды анықтауды
күшейтіп, орын алған кемшіліктерді заңда қаралған тұрғыда жоюға ықпал
етеді, оның ішінде атқару және сот биліктерінің заңсыз актілеріне наразылық
келтіріп, сондай-ақ қолданыстағы заңдар мен Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлықтарын орындамау фактілерін қалт жібермейді.
Мемлекеттiк өртке қарсы қызмет. Өрт сөндіру және авариялық-құтқару
жұмыстары қызметі (ӨСжАҚЖҚ) өрттерді сөндіруді ұйымдастыру, ӨСжАҚЖҚ
бөлімшелерінің әскери дайындығын қамсыздандыру және олардың медицина,
қоғамдық өмірді сақтау, авариялық және тіршілікті қамтамасыз ететін басқа
қызметтермен әрекет ету мақсатында қалалар мен елді мекендерде
ұйымдастырылады.
Өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі мемлекеттік
мекемесі (ӨСжАҚЖҚ ММ) ҚР ТЖМ төтенше жағдайлар саласындағы мемлекеттік
бақылау және қадағалау Комитетінің Өрт сөндіру және авариялық-құтқару
жұмыстары қызметі мемлекеттік мекемесінің құрылымдық бөлімшесі болып
келеді. Өрт сөндіруді ұйымдастыру және мемлекеттің ерекше маңызды жеке
меншік объектілерінде және Қазақстан Республикасының қаулысымен бекітілген
қоныстық аумақтарда бірінші кезекті авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу
филиалдың қызметі болып келеді.
Филиалдың негізгі міндеттері мыналар:
- халықты қорғау, тіршілік қызметінің объектілерін өрттен сақтау және
басқа төтенше жағдайлар саласында мемлекеттік бағдарламаны іске асыру;
- филиал бөлімшелерінің өрт сөндіру және басқа кезек күттірмейтін
жұмыстарын құру және дайындығын қамтамасыз ету;
- өрттен құтқару спорты бойынша өрт-тактикалық оқу мен жарыстарды
жоспарлау, дайындау және өткізу;
- өрттерге шығу;
- авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу;
- құтқарылған адамдардың саны туралы мемлекеттік мекемелерге дер кезінде
ақпарат беру.
- филиал бөлімшелерін мобилизациялық дайындығы мен мобилизациялау
- бойынша шаралар қолдану, бейбітшілік және соғыс жағдайы кезінде олардың
жұмыстарының тұрақтылығын көтеру, сондай-ақ арнайы құрылымдардың толық
мобилизациялануының үнемі дайын болуын қамтамасыз ету.
- байланыс жүйелерін өрттер туралы ақпарат алып және хабар беру үшін
дайындықта ұстау;
- өрт қауіпсіздігі саласында мемлекеттік және аймақтық бағдарламалардың
орындалуын қамтамасыз ету;
- ҚР заңнамасына сәйкес филиал аппаратының және оның бөлімшелерінің, өрт
сөндіру бөлімдерінің жеке құрам қызметкерлерінің, сондай-ақ өрттерді жою
бойынша шараларға тартылатын басқа да тұлғалардың құқықтық және әлеуметтік
қорғауын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдау.
- филиал бөлімшелерінің жеке құрамын, сондай-ақ ведомстводағы өртке қарсы
қызметкелерін филиалдың кәсіптік даярлау мектебі базасында даярлауды және
қайта даярлауды іске асыру.
- Мамандандырылған жасақ, 4 мамандандырылған және 45 өрт сөндіру
- бөлімдері, 14 жеке күзет орындары, бір техникалық бөлім, Кәсіптік
даярлау мектебінің жанындағы бір оқулық өрт сөндіру бөлімі орналасқан;
- ӨСжАҚЖҚ ММ бөлімшелерінде облыстың барлық аудандарында күзет жеке
құрамының және кезекші ауысым мен әскери кезекшілікті төрт ауысым
делдалдылығымен жүргізетін гарнизонды және күзет қызметі ұйымдастырылған.
ӨСжАҚЖҚ ММ әскери кезекшіліктің ұзақтығы ҚР-ның қолданыстағы заңнамалық,
нормативті құқықтық актілердің негізінде белгіленген және 24 сағатты
құрайды.
Күзеттік қызметтің негізгі міндеттері мыналар:
- өрт сөндіру кезекшілік уақытында авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу
кезінде күзеттердің жауынгерлік әрекет етулеріне үнемі дайын болуын
қамтамасыз ету;
- әскери міндетті орындағаннан кейін күзет қызметінің бұзылуын дереу
қалпына келтіру үшін жағдай жасау;
- өртке қарсы сужабдықтаудың, байланыс құралдарының, шығу ауданындағы жол
жүрудің жағдайын есепке алу;
- гарнизон бөлімшелерінің және құрамының тәртібін жоғары деңгейде ұстау;
- гарнизон бөлімшелерімен, қаланың тіршілікті қамтамасыз ету
қызметтерімен (ауданның, объектінің) берік байланыста болу;
- бөлімшенің бөлмелері мен аумағының күзетін қамтамасыз ету, оларды
қажетті ретте ұстау, әкімшілік-шаруашылық жұмыстарды жүргізу.
Күзеттің жеке құрамы (кезекшілік ауысым) күзеттік қызметті ӨСжАҚЖҚ ММ
бөлімшесінде белгіленген күн тәртібіне сай жүргізеді. Соның өзінде:
- күнделікті теориялық және тәжірибелік жаттығулар түрінде жүргізу
арқылы;
- күзет жеке құрамының дайындығы қамтамасыз етіледі. Осы дайындықтарда
мына мәселелер шешіледі: өрттердің күшейу заңдылықтары, адамдарды құтқару
тәсілдері мен өрттерді сөндіру амалдары, сондай-ақ өрттерді сөндіру бойынша
бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарын жүргізу жолдары игеріледі,
бөлімшелердің тактикалық мүмкіндіктері т.б. оқылады;
- өрттерді сөндірудің жетістігі құрам басшылықтары мен жеке құрамның;
- бөлімнің шығу ауданының шұғыл-тактикалық ерекшеліктерін білуден көп
байланысты, ол үшін әзірленудегі кесте-жоспарларға сай бөлімдердің жеке
құрамымен бөлімшенің шығатын ауданының шұғыл-тактикалық зерттеуі, ауданның
жеке учаскелерінің шұғыл тактикалық зерттеуі ұйымдастырылған;
- ірі және күрделі өрттерді сөндіру, сондай-ақ аварияның салдарын жою
үшін бөлімшелердің күзет қызметін өтеуден бос жүрген жеке құрам тартылады;
- бөлімшеде шаруашылық жұмыстары атқарылады;
- күзет қызметінің мәселелерін орындауға қажетті басқа да шаралар іске
асырылады.
Биік ғимараттарда өрттерді ойдағыдай сөндіруді ұйымдастыру үшін барлық
өрт сөндіру бөлімдерінде әзірленген тематикалық жоспарлар бойынша арнайы
дайындықтан өтетін мамандандырылған биіктілер бөлімшелері құрылған.
Дайындық барысында биік ғимараттардың шұғыл тактикалық ерекшеліктері,
ғимараттарға өрт сөндіру техникасының жақындау мүмкіншілігі қарастырылады,
түрлі амалдар мен тәсілдерді қолданып ғимараттардың барлық қабаттарына
көтерілу бойынша жеке құраммен жаттығулар өтеді. Ғимараттың шатырында тік
ұшақпен немесе ғимарат қабаттарына биіктілер бөлімшелерінің көмегімен
орналастырылған мотопомпадан бөгде ыдыстан суды биікке жіберу амалдары,
адамдарды құтқару креслосы және альпинисттік жабдықтаудың көмегімен
құтқару, жеке құрамның қабаттарда өзін-өзі құтқару және 50-АИЖ,
құтқарушылар мен өрт сөндірушілерді тік ұшақтан арқанмен шатырларға түсуі
игеріледі.
Барлық гарнизондар өрт сөндіру техникасының барлық түрімен қамтылған.
Қолдағы техника өрттерді сөндіру бойынша және аварияық-құтқару жұмыстарын
жүргізу бойынша кең ауқымды әр қилы жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді.
Өрттерді жою кезінде қолданылатын негізгі автомобиль ЗИЛ, УРАЛ, КАМАЗ
базасындағы өрт сөндіру автоцистернасы болады. Осы автомобильдерге үнемі
дайын болудың, жоғары сенімділік пен тиімділіктің қатал талаптары қойылады.
Арнайы жұмыстарды орындау үшін өрт сөндіру бөлімінде зардап шеккендерді
ғимараттың жоғарғы қабаттарынан құтқару, өрт сөндірушілерді жоғарыға көтеру
үшін автоматтандырылған баспалдақтар мен көтергіштер бар, электрқондырғылар
мен тез жаңғыш және жаңғыш сұйықтық сақтайтын сұйыққойма парктерінде
өрттерді сөндіру үшін көбікті және ұнтақты сөндіру автомобильдері, суды
үлкен қашықтыққа жіберу үшін өрт сорғы станциялары және жеңді
автомобильдермен, байланыс және жарық бергіш автомобильдермен, аэродромдық
автомобильдермен, құрылыс конструкцияларын ашу және бұзу үшін техникалық
қызмет автомобильдерімен және т.б. қаруланған.
Ірі өрттерді сөндіруде күш пен құралдың молдығын қажет ететін
объектілерде немесе өрт үлкен материалдық зиян келтіруі мүмкін болса өрт
сөндірудің басшысы адамдарды, материалдық құндылықтарды құтқару, өртті
сөндіру жөнінде тез және дұрыс әрекет етуге мүмкіндік беруі үшін ӨСжАҚЖҚ
ММ қызметкерлері шұғыл жоспарлар мен өрт сөндіру карточкаларын әзірлейді.
Басшылық құрамы бөлімшелердің ұйымдастырушы буыны болып келеді, ол
өрттерді сөндірудің әдісін ұйымдастыру жөнінде шешімдер қабылдап, өртті
сөндірудің басшысы рөлін атқарады. Басшылық құрамының тактикалық ойлау
қабілетін дамытуының кәсіптік деңгейін тексеру және жоғарылату үшін, сондай-
ақ ӨСжАҚЖҚ ММ бөлімшелерінің жеке құрамын жаттықтыру үшін объектінің ЕӨЖ
және тіршілікті қамтамасыз ететін қызметтерді қатыстырумен айына бір реттен
кем емес өрт тактикалық жаттығулар өткізіледі.
Өрт сөндірушілерді түтінденген бөлмелерде жұмыс істеулерін қамтамасыз ету
үшін барлық бөлімшелерде сығылған ауадағы құрал қаруда бар. ӨСжАҚЖҚ ММ
сығылған ауадағы құралдардың тексеруі мен жөндеуі Өскемен, Семей, Риддер,
Зырян, Шемонаиха, Серебрян, Зайсан, Аякоз және Курчатов қалаларындағы
газтүтінқорғау қызметінің базаларында жүргізіледі.
Өрт сөндіру қызметі кәсіптік өрт сөндіру бөлімдерін Республика бойынша
бірінші болып әскерлендірілгенге өзгертуді аяқтағаны Мемлекеттің өрт
сөндіру қызметінің алдына қойған міндеттер кешенін ойдағыдай шешуге
мүмкіндік беріп, қызметтің әскер шұғылдылық пен әскери қабілеттілік
қызметіне оңды әсер етті.
Жалпы алғанда, құқық қорғау органдары ауқымының, олардың құзыреті мен
міндеттерінің үнемі өзгеріп отыратынын атап өткен жөн. Уақыт пен тәжірибе
өз түзетулерін енгізіп отырады.
Құқық қорғау қызметінің айрықша ерекшеліктері бар. Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
міндеттері
Мазмұны
Кіріспе
1 Құқыққорғау органдарындағы әділет органдары
1.1 Құқыққорғау органдарындарының жалпы сипаттамасы
1.2 Құқыққорғау органдарындары жүйесіндегі әділет органы
2 Қазақстан Республикасының әділет органдарының қызметі: құрылымы, маңызы,
мақсаттары мен міндеттері
2.1 Қазақстан Республикасындағы әділет органдарының құрылу тарихы
2.2 ҚР әділет органының жүйесі: ҚР нотариаты, ҚР АХАЖ (АХАТ) азаматтардың
хал актілерін тіркеу, ҚР Адвокатурасы
3 Қазақстан Республикасындағы сыйбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
жөніндегі 2011 – 2015 жылдарға арналған салалық бағдарлама
Қорытынды
Пайдаланған дерек көздер тізімі
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазақстан қазіргі таңдағы тарихи дамуында
қиын қыстау кезеңдерді бастан кешірді. Қазақстан Республикасы өз
тәуелсіздігін алып, дүниежүзілік қоғамдастықпен танылған егеменді ел
атанды. 1995 ж. 30 тамызында бүкілхалықтық референдумда бірауыздан
қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген
жаңа азаматтық қоғам және президенттік басқару нысанымен демократиялық және
құқықтық мемлекет пайда болды, саяси бостандықтар бекітілді. Экономиканы
реформалау жүзеге асырыла бастады – сан алуан меншік түрлері негізделді,
нарықтық қатынастар қалыптасты, заңдылық – халықаралық құқыққа
сәйкестендірілген нормативтік құқықтық база жетілдірілді. Бір сөзбен
айтқанда, тек қана хронология бойынша емес, сонымен қатар мазмұны бойынша
да емес қазақ халқының, Қазақстан Республикасының тарихындағы жаңа кезеңдер
басталды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында біздің ел өзiн демократиялық,
зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең
қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары деп
бекітеді. Конституция бойынша Қазақстан халқы мемлекеттік биліктің бірден-
бір қайнар көзі болып табылады. Халық мемлекеттік билікті тікелей және өз
өкілдері арқылы жүзеге асырады. Заңдардың жобалары мен мемлекет өмірінің
басқа да маңызды мәселелерін талқылауға қатысады. Сондай-ақ, мемлекет
өмірінің аса маңызды мәселелері бойынша заңдар мен шешімдер қабылдау үшін
де халық республикалық референдумға қатысады. Біздің еліміздің негізгі
Заңын, яғни ҚР Конституциясын сақтау ҚР Әділет органдарына жүктелген.
Әділет сөзі латын сөзінен аударғанда әділет, әділдік - барлық сот
кеңселерінің жиынтығын, әділ шешім орнату бойынша барлық іс-әрекеттерді,
сонымен қатар сот ведомстволарын білдіретін термин. Әділет органдарының
басты міндеті - әділеттілікті орнату, құқықтық мемлекет құру, мемлекеттік
қызметтерді атқару бойынша іс-әрекет.
Зерттеу объектісі мен пәні – Қазақстан Республикасының әділет
органдарының қызметі: құрылымы, маңызы, мақсаттары мен міндеттері болып
табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік
механизміндегі әділет органдарының ролін көрсету. Қоғамда болып жатқан
өзгерістер құқыққорғау органдарының жүйесіне де өз әсерін тигізді.
Құқыққорғау органдарының барлық жүйесі реформалануда. Әділет органдары да
нақты реформаларға тап болды.
Осы дипломдық жұмыста әділет органдарының Құқыққорғау органдары
жүйесіндегі ролін көрсеткім келді, Қазақстан Республикасының әділет
органдарының қызметі: құрылымын, маңызын, мақсаттары мен міндеттерін ашып,
Әділет органдарына қабылданатын сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
шаралары туралы ақпараттық анықтама жөнінде айтқым келді.
Дипломдық жұмыстың міндеті. Жоғарыда келтірілгендерден шыға отырып,
келесі сұрақтарға жауап беруге тырысамын:
1. Құқыққорғау органдарына жалпы сипаттама беру.
2. Құқыққорғау органдары жүйесіндегі әділет органының ролін анықтау.
3. ҚР әділет органдарының құрылу тарихын қайта қарастыру.
5. Әділет органдарының құқықтары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасының құқыққорғау органдарының жүйесіндегі маңызды
роль әділет органдарына тиесілі. Басқа құқыққорғау органдарынан ерекшелігі
әділет органдары қылмыстар мен құқықбұзушылықтарды ашуда және тергеуде, не
істерді сотта қарағанда қатыспайды. Бірақ та, әділет органдары, бұл
құқықтарды қорғау бойынша мемлекеттік шаралардан тыс тұрады дегенді
білдірмейді.
Әділет органдары мемлекет пен қоғам өмірінде өте маңызды роль атқарады.
Өтпелі кезеңдегі қоғам мен мемлекеттің жаңа құрылысында әділет органдарына
маңызды талаптар қойылады. Әділет органдарының қызметтерін дұрыс
ұйымдастыру демократиялық және құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам
қалыптастыру процесіне мәнді әсер тигізуі мүмкін.
Әділет органдары қызметі саласында басымдылығы болып адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ететін, қазақстандық қоғам мен
мемлекеттілікті тұрақты дамытатын, ұлттық заңдылықтардың жаңа ұрпақтарын
қалыптастыру табылады.
Зерттеудің әдістері қоғамдық ғылымдарға ортақ жалпы және арнайы танымдық
әдістер жүйесі: диалектикалық, функционалды талдау, жүйелеу, синтездеу және
т.б. әдістер басшылыққа алынды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Осы дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан,
тараулардың бөлімшелерінен, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздер
тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың нормативтік негізін 1995 ж. Конституция, 2002 ж. 18
наурыздағы Әділет органдары туралы ҚР Заңы және ҚР басқа да заңдық
актілері, ҚР ратификацияланған халықаралық актілері мен шарттары құрайды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы Қазақстандағы заң жоғары оқу
орындарындағы юриспруденция мамандығы бойынша мамандарды дайындауды
қамтамасыз ететін оқу пәні ретінде, дәрістер жүргізуде, семинар сабақтарын
өткізуде қолданылуға ұсынылады.
1 Құқыққорғау органдарындағы әділет органдары
1.1 Құқыққорғау органдарындарының жалпы сипаттамасы
Кез келген мемлекет өмірдің барлық қоғамдық салаларында, адамдар
арасындағы өзара қарым-қатынастарда қатаң тәртіп пен сақтықты орнатуға
мүдделі. Онсыз қоғамның бірқалыпты дамуы, экономиканың,мәдениеттің,
игіліктің көтерілуі және халықтың қауіпсіздігінің артуы мүмкін емес.
Сондықтан мемлекет азаматтардың, олардың бірлестіктерінің, шаруашылық
ұйымдардының, мемлекеттік органдарының, олардың лауазымды адамдарының
құқықтары мен міндеттерін, жауапкершілігін белгілейді. Мемлекет өзі
қабылдаған заңдарды барлық адамдардың қатаң сақтауын, заңдардың талаптарын
бұзушылардың заңмен жауапқа тартылуын әрдайым қадағалап отырады.
Мемлекеттің мұндай қызметі, яғни заңдар талаптарынан ауытқуларға жол
бермеу үшін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде,
шаруашылық және қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттік органдардың қызметіндегі
белгіленген тәртіпті сақтау – бақылау және қадағалау қызметі деп аталады.
Құқық қорғау қызметін құқық қатынастары субъектілерінің санасы мен мінез-
құлқына заң жүзінде ықпал ету шараларының көмегімен құқықтық нормаларды
сақтау және дұрыс қолдану жағдайларын қамтамасых ету жөнінде заңға және
белгіленген рәсімге сәйкес жүзеге асырылатын қоғамдық-пайдалы қызмет деп
сипаттауға болады.
Құқық қорғау қызметіне тән белгілер:
- құқық қорғау міндетінің болуы;
- құқық қатынастарының субъектілеріне ықпал етудің арнаулы заңдық
шараларын қолдану;
- заңмен қатаң түрде регламенттеу;
- белгіленген рәсім – іс жүргізу тәртібі болып табылады.
Құқық қорғау қызметінің мақсаты – құқық пен міндетті қорғау – олардың
қолдану пәрменділігін қамтамасыз ету, нормаларды сақтау және олардың
сақталмағаны үшін жауапкершілік шараларын қолдану.
Құқықты қорғау қызметі, негізі, үш нысанда жүзеге асырылады: а) құқық
бұзушылықтан сақтандыру жөніндегі әр алуан шаралар жүргізу жолымен; ә)
заңды істерді қарау және шешу жолымен; б) құқық бұзушыларды заңмен жауапқа
тарту жолымен.
Мемлекеттің құқықтық қорғау қызметін жүзеге асыру үшін құқықтары мен
міндеттері арнаулы заңдармен реттелініп әр түрлі органдар құрылады.
Құқық қорғау қызметi туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6
қаңтардағы № 380-IV Заңының 3-бабына сәйкес Құқық қорғау органдарына өз
қызметiн Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне сәйкес жүзеге
асыратын Қазақстан Республикасының прокуратура, iшкi iстер, қаржы полициясы
органдары, қылмыстық-атқару жүйесi, мемлекеттiк өртке қарсы қызмет, кеден
органдары жатады.
Құқық қорғау органдары, негізінен, Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министрлігінің, Прокуратураның және Әділет министрлігінің құрамында әрекет
етеді.
Полиция органдарының қызметі. Ішкі істер органдары қоғамдық тәртіп сақтау
және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, адамның және азаматтың
Полиция – Ішкі істер министрлігінің құқықтық қорғау органдары жүйесінде
басшылық орын алады, оған құқық бұзушылықтың алдын алу, анықтау және
болдырмау жөніндегі жұмыстардың анағұрлым көп көлемі жүктелген. Сондықтан
Полиция министрлігі жүйесінде толып жатқан полициялық органдар құрылған.
Олар: 1) қылмысты істер полициясы, ол қылмыстарды болдырмау және ашумен
айналысады; 2) патруль полициясы – көшелер мен елді мекендерде, басқа да
қоғамдық орындарды қоғамдық тәртіпті сақтауды ұйымдастыруды; 3) жол
полициясы – жол қозғалысы ережелерін сақтауды және оның қауіпсіздігін
қадағалайды; 4) әкімшілік полициясы, оның міндеті - әкімшілік құқық
бұзушылықтың алдын алу; 5) полицияның арнайы отрядтары – күзетілген маңызды
объектілерде құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталған және т.б.
Заң бойынша – полиция қылмыстар, әкімшілік бұзулар туралы өтініштерді,
хабарлауларды қабылдауға және тіркеуге, қылмыстардан зардап шеккен
азаматтарға көмек көрсетуге, қылмыс жасаған адамдарды іздестіруге; қару
сатып алуға, алып жүруге және сақтауға рұқсат беруге; кәмелетке
толмағандардың панасыздығы мен құқық бұзуларын анықтауға; шетелдік
азаматтардың Қазақстан аумағында болуы кезінде ережелерді сақтауға
бақылауды жүзеге асыруға және т.б. міндетті.
Заң полицияға: құқық бұзулар жасағаны жөнінде сезікті азаматтардың
құжаттарын тексеруге; әкімшілік құқық бұзулар туралы хаттамалар жасауға;
заңда көрсетілген жағдайларда азаматтарды ұстауға және қамауға алуға; бас
бостандықтарынан айыру орындарынан босаған адамдар тұрғысында бақылауды
жүзеге асыруға; қылмыс жасаған адамдардың ізіне түсу кезінде азаматтардың
тұрғын үйлерінде ұйымдар орналасқан бөлмелерге кіруге, оларды тексеруге
және т.б. құқық береді.
Қазақстанның полициясы басқа еларалық келісімдер негізінде басқа елдердің
полициясымен өзара әрекеттестікте жұмыс істейді. Қазақстан өз аумағында
қылмыс жасаған адамдарды іздестіруге, ұстауға және ҚР-на беруге
көмектесетін халықаралық полиция ұйымының – Интерполдың мүшесі болып
табылады.
Полиция министрлігінің полициялық органдарынан басқа Қаржы полициясы
агенттігінің жүйесінде қаржы полициясы, ал қарулы күштерде - әскери полиция
жұмыс істейді.
2001 жылғы 15 мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Салық
полициясы академиясы мемлекеттік мекемесінің атауы Қаржы полициясы
академиясы мемлекеттiк мекемесі болып өзгертілді.
2002 жылғы 4 шiлдеде Қазақстан Республикасының қаржы полициясы органдары
туралы Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Қаржы полициясының
құқықтары төмендідей: салықтарды төлемеуге байланысты құқық бұзуларды
анықтау және болдырмау; салықтар төлеуден жалтаратын адамдарды іздестіруді
жүзеге асыру; салықтық құқық бұзушылық пен мемлекеттітке келтірілген
залалдарды өтеу жөнінде шаралар қолдану; салық қызметі органдарындағы
жемқорлық фактілерінің алдын алу, анықтау; алдын ала тергеу, анықтау
жүргізу; өзінің құқық қорғау қызметін жүзеге асыру үшін мемлекеттік
органдардан, ұйымдардан, азаматтардан қажетті ақпаратты сұрату және алу.
Кеден, таможня (түркі тілінде тамға – таңба, белгі сөзінен шыққан) –
тауардың және көлік құралдарының, мүлік пен басқа да заттардың кеден
шекарасы арқылы өтуі тәртібін қамтамасыз ететін, кеден режимдерін
қолданатын, кеден төлемдерін өндіріп алатын, кеден бақылауын жүргізіп,
кеден рәсімдемесін жүзеге асыратын мемлекеттік орган. Әдетте, тауарлар мен
мүліктер алып өтілетін, сондай-ақ, адамдар шет елге баратын және шет елден
келетін сапарларында өтетін шекаралық бекеттерде, әуежайларда, теміржол
вокзалдарында, теңіз, өзен кемежайларында құрылып, орналасады.
Кеден қызметінің нышандары саудамен бірге пайда болды. Сыртқы сауда
байланыстары туралы мәліметтер Ежелгі Мысырда б.з.б. 3-мыңжылдық
ескерткіштерінде кездеседі. Керуен сақшыларын ұстауға жұмсалатын шығынды
болашақтағы кеден алымдарының арғы тегі іспетті ерекше алымдар ауыстырды.
Белгілі бір иеліктердің қожайындары керуендердің тоналудан қорғалуына
кепілдік беріп, тиісінше ақы алды. Қазына үшін ақша табудың мұндай
тәсілдерін мемлекет пайда болған кезде бірте-бірте қалалар да қабылдады.
Қалалардың өсуіне байланысты әкімшілік пен полицияға қажеттілік туды.
Оларды ұстау үшін түрлі салықтар мен алымдар, солардың ішінде саудадан,
тауарларды алып өтуден, сондай-ақ, сауда жасау кезінде аялдаған болса,
қоймаларды пайдаланғаны үшін алымдар белгіленді. Кейін қоймалар теңіз
кемежайларында да осындай мақсатпен салына бастады, оларда кірелік және
әкелім баждары алынды. Мысалы, Ежелгі Грекияда б.з.б. 6 ғ-да кіре
тауарларына салынған кірелік баждар олардың құнының 110 бөлігін құрады, ал
одақтастар үшін – 1100 бөлігін, Грекияға тәуелсіз қалалардан 120 бөлігін
құрады.
Мысырда б.з.б. 4 ғасырда үкімет Александрияға азық-түлік әкелуді және өз
ісмерлерінің бұйымдарын әкетуді қатаң тәртіпке келтірді. Кіре тауарлардан
ел аумағындағы түрлі бекеттерде алым жиналды. Карфагенде б.з.б. 3 ғасырда
кеден баждарының маңызды болғаны соншалық, қолбасшы әрі әмір Ганнибал
өзінің Рим империясымен жүргізген соғысына жұмсалған барлық шығынды осы
баждармен жауып отырды. Ал Римнің өзінде кіре тауарларға салынатын бажды
одан да ерте енгізген болатын, баж алымы мұнда қазынаны толтыратын басты
бастау-көзге айналған-ды. Кеден ережелері мұнда ішкі мемлекеттік құқықтың
ғана емес, сонымен бірге халықаралық құқықтың да тақырыбы болды. Сол
замандардағы басқа мемлекеттерде де баждар алым-салық ретінде пайда болып,
кейіннен қазына үшін ақша табудың қолайлы амалына айналды, түрлі елдердің
сыртқы экономикалық қызметінің маңызды бөлігін құрады.
Орта ғасырлар кезеңінде Кеден ісінің даму барысы күрделі де қайшылықты
болды. Орта ғасырлардың басында баждардың ынсаптылық табуы нақ сол Рим
империясында Қытай жібегінің пайда болуына мүмкіндік берді. Осындай ынсапты
алымдардың көмегімен 3 – 4 ғасырларда Армения да саудаға қамқорлық жасады.
Ал герман халықтарында шіркеу иелері ғибадат мерекелері кезінде сауда
жасағанда өлшеуіш аспаптарды пайдаланғаны үшін ақы алуға бұдан әлдеқайда
ерте бейімделген болатын. Кейінірек Еуропадағы ірі жер иелері дін
қызметшілерін осы міндеттен босатып, тауарларға салынатын баж алымын жинау
үшін өз бишікештерін тағайындай бастады.
Баж жинаушылар Еуропа мемлекеттерінде жоғары мәртебеге ие болды. Мыс.,
француздарда 499 жылы олар король бишікештеріне теңестіріліп, епископтармен
және графтармен бірдей дәрежеде болды, ал Ұлы Карл тұсында графқа
бағындырылды, ол сонымен бірге корольдің аға кеден бишікеші деп саналды.
Кейін 1249 жылы Фрайбург қаласында кеден бишікештерін қызметке тағайындау
және ол өз міндеттерін адал атқармаса, қызметтен босату құқығы азаматтардың
өздеріне берілді.
19 ғасырда Рейнде 64 кеден бекеті, Эльбада – 35, Дунайда, Төменгі
Австрияда – 77 кеден бекеті болды. Тіпті өзеннен кешіп өтуге болатын
жерлерде де сол жердің иелері көпір салып, олардан көлікпен және жаяу
өткені үшін ақы алды.
Сонымен қатар орта ғасырлардағы қалалардың өкімет орындары шет жұрттық
тауарлардың басы артық ағылып келуінен кеден шаралары арқылы қорғануға
тырысты. Парижде 12 ғасырда қалаға әкелінген барлық шетелдік тауарларға
ғана емес, сонымен бірге Францияның басқа қалаларынан жеткізілген көптеген
тауарларға да баж салынды. Ал мемлекеттер мен князьдіктер арасындағы экон.
байланыстардың ұлғаюына байланысты 12 – 13 ғасырларда Кеден саясатында
Еуропа мемлекеттерінің сыртқы шекараларында ортақ жүйе жасауға ұмтылушылық
күшейді. Бірігу мен орталықтандыру үрдісі осыған жол ашуға тиіс болды.
Алайда, 1707 жылы Англия мен Шотландия арасындағы кеден мүлдем жойылды,
1823 жылы бекеттер де жойылды. Ал Францияда кеден бірлігі тек 1790 жылы
ғана басталды. Австрия өзінің кеден саясатын тек 1775–1851 жылы ғана
тұжырымдады, ал Германияда кеденнің бірігуі 1888 жылға дейін созылды.
19 ғ-да Англия сауда еркіндігін бірінші болып жариялады, жергілікті
буржуазия тауар әкетуге қандай да болсын сыйлық пен бажды жоюды,
тауарлардың шекарада екі жаққа да еркін алып өтілуін жақтап бой көтерді.
Сонан соң Франция қолдампаздық кеден тарифтерін қабылдап, еркін сауда
бағытын ұстады. Ал Германияда Пруссия бастаған 18 мемлекет кеден одағын
құрып, ішкі кеден қалқаларын жойды. Еуропаның басқа елдері де осылай етті.
Сөйтіп, 19 ғ-дың 60 – 70-жылдары еркін сауда принципі салтанат құрды, мұның
өзі Кеден тыйымдары мен шектеулерінің қамқорлығынан біржолата шыққан ірі
монополиялардың үстемдік құруына әкелді.
АҚШ-та кеден-тариф саясаты бүгінгі күнге дейін Америка рыногін
қолдампаздықпен қорғаудың іргетасы болып отыр және ол кей реттерде Кеден
мөлшерлемелерінің жоғары деңгейінен гөрі импорт жолына қойылған тым елеулі
кедергіге айналды. 20 ғ-дың 30-жылдары мұның өзі көптеген елдерде күрт
дипломатиялық наразылықтар туғызды және АҚШ-тың сауда серіктестері жауап
шаралар қолдана бастады. Мысыр, Англия өз тарифтерін алғашқылардың бірі
болып көтерді, сонан соң өз отарларын Кеден қорғанымен бөгеді. Экономикалық
дағдарыс қызған шақта (1929 – 33) АҚШ өзінің кеден саясатын қайта қарауға,
сауда серіктестеріне Америка өнеркәсібіне зиян келтірмейтіндей кеңшіліктер
жасауға мәжбүр болды. Қысқасы экспорттық экспансия одан әрі жалғасып,
импорт шектеле берді. 1957 жылы Еуропа экономикалық одағы құрылуына
байланысты жағдай айтарлықтай өзгерді. Ортақ рынок елдері америкалық
бәсекелестеріне кеден-тариф саясаты мәселелері бойынша да бір майдан болып
қарсы шықты. Сөйтіп, олар өз серіктестерінің рыноктарына өнімді бажсыз
әкелу құқығын алды.
Ресейдің сыртқы саудасының дамуында 1724 жылы Петр қабылдаған
қолдампаздық кеден айыппұлы зор рөл атқарды. Ресей өнеркәсібінің мүдделері
үшін мұнда өндіру игерілмеген немесе игеру жаңа ғана жолға қойылған
тауарларға жоғары баж салынды. Петр мирасқорлары Ресей тауарларының
әкетілімін көтермелеу саясатын жалғастыруға тырысты. Ал шет ел тауарларының
әкеліміне қойылған қатаң шектеулер көп ұзамай ресейлік өндірісті ұлғайтуға
мүмкіндік берді. Дамыған Еуропа елдері арасындағы қатынастарда еркін
саудадан агрессиялық қолдампаздыққа көшуі 19 ғ-дың аяғында Ресейдің өз
көршілерімен кеден қатынастарына да әсерін тигізді. Мыс., 1893 ж. Германия
үкіметін тез арада сауда шартын жасасуға итермелеу мақсатымен Ресей үкіметі
қосарлы кеден тарифі туралы заң шығарды, бұл заң бойынша Ресей тауарларының
әкелімі мен транзитіне жеңілдіктер бермейтін елдердің тауарларына басқа
елдер үшін белгіленген жай мөлшерлемелерден гөрі 15 – 30% жоғары баж
салынды. Германия дереу Ресей тауарларына салынатын бажды 5%-ға дейін
көтерді. Бұған жауап ретінде Ресей Германия тауарларына салынатын бажды
100%-ға өсірді. Осындай жарты жылдық кеден соғысының нәтижесінде, қалай
дегенмен, екі жақты сауда шартына қол қойылды.
Қазан төңкерісі кезінде Ресейдің кеден жүйесі күйреді. Алайда, 1918 ж.
Қаржы халкоматында кеден алымдары департаменті жұмысын қайта бастады. Ол
сәл кейін кеден бақылауы бас басқармасы деп аталып, Сауда және өнеркәсіп
халкоматына бағындырылды. Бұл халкомат 1920 жылы Сыртқы сауда халық
комиссариаты болып қайта құрылды. Кеден ісін басқарудың барлық міндеттері
осы халкоматтың қарамағына көшті. 1924 жылы КСРО ОАК-нің Төралқасы КСРО-ның
Кеден Жарғысын бекітті. Одақтас республикаларда Бас кеден басқармасының
бөлімшелері құрылды.
Қазақстанда екі кеден округі – Жетісу кеден округі (Алматы және
Талдықорған облыстарының аумағында) мен Зайсан кеден округі (Семей мен
Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында) пайда болды. Басқа аймақтарда
осыған ұқсас құрылымдар мен кеден бекеттері құрылды, олар шекара арқылы
әкелінетін және әкетілетін жүктерді бақылап, рәсімдеді. 1964 жылы жаңа
кеден кодексі бекітілді. Онда КСРО аумағында кеден ісін басқару Сыртқы
сауда министрлігіне жүктелді. Бірақ бұл жүйені реформалаудың ең түбегейлі
кезеңі 1986 жылы басталды, осы жылы Бас кеден басқармасы КСРО Министрлер
Кеңесі жанындағы Мемлекеттік кеден бақылауы бас басқармасы болып қайта
құрылып, оған дербес мемлекттік орган мәртебесі берілді. Алайда, өзгеріс
шамалы болды, өйткені бұл жүйені қайта құру үшін заңнамалық база жоқ еді,
Кеден жүйесін ішкі және сыртқы саудада нарықтық қатынастарға көшудің пісіп-
жетілуі жағдайында халықар. өлшемдер бойынша қажетті стандарттарға дейін
одан әрі дамытуға ділгерлік туды.
1991 ж. егемендікке қол жеткеннен кейін экономикалық өзгерістердің
өзіндік үлгілерін іске асыру және нарыққа көшу бағытын ұстаған Қазақстан
Республикасының кеден саясаты ішкі және сыртқы саясаттың құрамдас бөлігіне
айналды. Тәуелсіз елде жүргізілген сыртқы экон. қызметті ырықтандыру
нәтижесінде алуан түрлі мыңдаған кәсіпорындарға, сондай-ақ, жеке тұлғаларға
өз өнімімен сыртқы рынокқа тікелей шығу құқығы берілді, мұның өзі тауарлар
мен көлік құралдарын кеден шекарасы арқылы алып өту саласындағы мемл.
реттеудің рөлін күрт көтерді. Кеден саясаты ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің
кеден заңнамасының негіздері туралы келісімі негізінде 1995 жылы 20 шілдеде
қабылданған “Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы” Заңына сәйкес
жүзеге асырылды. Енді бұрынғыдай толып жатқан нұсқаулар мен басқа да
одақтық ережелерді емес, бірыңғай заңнамалық құжатты басшылыққа алу
мүмкіндігі туды. Түрлі кеден қызметтерінің жұмысын ұйымдастыруға, кеден
қоймалары мен уақытша сақтау қоймаларының, бажсыз сауда дүкендері
тораптарының, кеден жүк тасушыларының, экспорттық ақша түсімін валюталық
бақылаудың жұмысына түзетулер енгізілді. Қазақстан Республикасының кеден
аумағы, кеден шекарасы деген ұғымдар тұңғыш рет белгіленді, тауарларды,
көлік құралдарын әкелу мен әкету тәртібі дәл айқындалды. Кеден мемлекеттік
бюджетті толтырудың, отандық тауар өндірушілердің мүдделерін қорғаудың
кепіліне айналды. Сондай-ақ, кедендік реттеу саласында жасаған Беларусь,
Қазақстан және Ресейдің кеден одағы туралы 1995 жылы 20 қаңтардағы
келісімінің маңызы зор болды, бұл келісімге кейінірек Қырғызстан мен
Тәжікстан да қосылды. Кеден ісіне қатысты негізгі ережелердің бәрі Кеден
одағына қатысушы мемлекеттерде бірдей етілді. Бұл елдерде кеден заңнамасын
бір ізге түсіру жұмысы одан әрі жалғасуда.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында кеден құзыретіне шекара арқылы
өткізілетін тауарлар мен көлік құралдары туралы мәліметтер жинап, өңдеу,
кеден қылмыстарының жасалу фактілері бойынша қылмыстық іс қозғау, анықтау
және шұғыл іздестіру қызметін жүзеге асыру, санитарлық және карантиндік
ережелердің орындалуын бақылау міндеттері де жатады. Ол шекара арқылы
тасылатын тауарларды тексермелейді; кеден бақылауын жүзеге асырады;
белгіленген кеден баждары мен алымдарын есептейді және оларды өндіріп
алады; жүктердің өткізілуіне берілетін рұқсатнаманы рәсімдейді, егер олар
белгіленген талаптарға сай болмаса немесе әкелуге және әкетуге тыйым
салынған болса, ұстап қалады; контрабандаға,кеден ережелерінің бұзылуына
қарсы күреседі, қажет болған жағдайда елден мәдени және тарихи
құндылықтардың әкетілмеуін бақылайды; заңды немесе жеке тұлғалардың шекара
арқылы жүктерді алып өтуіне байланысты басқа да алуан түрлі міндеттерді
орындайды.
Қазақстан Республикасының кеден аумағы оның құрлықтағы аумағын, аумақтық
және ішкі суды, сондай-ақ, оның аспанындағы әуе кеңістігін қамтиды. Ал
кеден шекарасы – республика аумағының шектері, еркін кеден аймақтары мен
еркін қоймалар. Заңнамаға сәйкес шекарада құжаттарды тиісінше рәсімдейтін
Кеден бақылауы Кеден органдарына жүктелген. Кеден органдары тауарлар мен
көлік құралдарының шекарадан кесіп өтуі кезінде өткізілетін тауарлар туралы
негізделген шешімдерді қабылдау үшін барлық қажетті ақпаратты бір жерде
жинауға, олар туралы құжатта бар мәліметтерді нақты деректермен
салыстыруға, деректердің осы екі түрі арасындағы кездейсоқ немесе әдейі
жасалған сәйкессіздікті табуға, қателіктерді түзетуге және мемлекетке
келтірілетін ықтимал зиянды болдырмауға, заң мен кеден ережелерінің
бұзылуының себептері мен жағдайларын анықтап жоюға, оларға қатысты
адамдарды анықтау шараларын қолдануға, бұл бұрмалаушылықтардың заңи бағасын
беруге тиіс. Халықаралық қатынастар үшін ашылған әуежайлар мен
кемежайларда, темір жол ст-ларында кеден шекарасы арқылы өткізілетін немесе
автомобиль қатынасы бар жерлердегі өтуге рұқсат етілетін бекеттерде мемл.
шекара арқылы өткізілетін тауарларды уақытша сақтайтын қоймалардың болуы
міндетті. 2000 жылы 1 қаңтарда 94 осындай уақытша сақтау қоймасы және 22
кеден қоймасы құрылып, жұмыс істеді.
1992 жылға дейін Қазақстанның тек ҚХР-мен екі арадағы шекарасына ғана
күзет қойылған-ды, онда тек Хоргос, Бақты және Достық өткізу
бекеттері ғана жұмыс істеді. Қазіргі кезде республиканың кеден органдары
халықаралық мәндегі 14, республикалық мәндегі 73 автомобиль жолын, 17 темір
жолы магистралін, 13 кемежайды бақылайды, оларда жұмыс істейтін өткізу
бекеттерінің саны: 121 автомобиль, 28 темір жолы, 12 әуежолы бекеті және
Ақтау теңіз кемежайы.
Қазір Қазақстанның шектес мемлекеттермен арадағы кеден шекарасының
ұзындығы 14 мың км, соның ішінде: Ресей Федерациясымен – 6497 км,
Өзбекстанмен – 2300 км, Түрікменстанмен – 380 км, Қырғызстанмен – 980 км,
Қытаймен 1460 км, Каспий теңізі бойынша – 600 км. Мұндай жағдайда көршілес
мемлекеттермен сауда-экон. қатынастарды дамыту үшін өткізу бекеттерін
құрып, оларға тиісінше халықар. және екі жақтылық мәртебе беру қажеттігі
туды. Осы мақсатпен Қазақстан Республикасының Үкіметі осындай бекеттерді
салып, бекітуге, сондай-ақ, оларды техникалық жағынан жарақтандыруға
бағытталған бірқатар қаулылар қабылдады. Мыс., ҚХР-мен шекарадағы “Бақты”
бекетіне 1992 жылы халықаралық мәртебе берілді. 1998 – 99 ж. бүкіл кеден
шекарасы бойында 105 бақылау-өткізу бекеті іске қосылды. Шекара маңындағы 4
кеден бекеті халықаралық стандарттарға жеткізілді, олар: Жібек жолы
(Өзбекстанмен шекара), “Каерак” (Ресеймен шекара), “Бақты” (ҚХР-мен
шекара), “Қордай” (Қырғызстанмен шекара). Бұл бекеттерде кеден
ресімдемесінің оңайлатылған тәртібі енгізілді.
Халықаралық өткел бекеттер мен кеден күзеттерін дамыту және оларды барлық
керек-жарақтармен қамтамасыз ету республика экономикасының дүниежүзілік
шаруашылыққа тиімді бірігуіне, ел көлігінің мүмкіндігін дамытуға,
мемлекеттің кірісін молайтуға, кеден бақылауының тиімділігі мен сапасын
жақсартуға, құжаттардың ресімделуін жеделдетуге, сервистік қызмет
көрсетуге, сондай-ақ, тасымалдаушылардың арнаулы қажеттерін
қанағаттандыруға септігін тигізеді.
Қазақстанның кеден қызметі халықаралық кеден ұйымдарымен өзінің
байланысын жылдан-жылға ұлғайтуда. 1992 жылы маусымда Қазақстан Кедендік
ынтымақтастық кеңесіне (Дүниежүзілік кеден ұйымы) кірді. Мұның өзі импорт-
экспорт операцияларын халықар. стандарттарға сәйкес ресімдеу тәртібін
әзірлеуге мүмкіндік береді. Қытай, Әзербайжан, Моңғолия және Өзбекстанның
кеден органдарымен ынтмақтастық жөніндегі келісімдерге қол қойылды,
Еуропалық одаққа мүше 15 елдің кеден қызметін біріктіретін Еурокеденмен
тығыз ынтымақтастық орнатылды.
Кеден одағына кірген елдердің (Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей,
Тәжікстан) мемлекет басшыларының 2000 жылы қазанда өткен кеңесінде осы
одақтың негізінде жаңа халықаралық ұйымның – Еуразия экономикалық
қоғамдастығының құрылуы кеден ісін дамытуға жаңа серпін берді. Бұл
қоғамдастық “бестік” шеңберінде бірыңғай экономикалық кеңістік құру,
экономикалық саясатты үйлестіруде, соның ішінде микроэкономикада, валюта-
қаржы және әлеуметтік салаларда ынтымақтастық түрлерін айтарлықтай кеңейту
мақсатын көздейді. Осы кеңесте келісілген сауда-тарифтік және әлеуметтік-
экономикалық саясат мәселелері бойынша құжаттар да талқыланды, кеден
одағына қатысушы мемлекеттердің экономикасындағы құрылымдық жаңғыртуларды
үйлестіру жөнінде 2005 жылға дейін тындырылатын нақты істер межеленді,
сондай-ақ, салық заңнамаларын жуықтату жөніндегі практикалық іс-қимылдардың
жобасы да бекітілді. Бұл қадамдар кеден одағына бірігудің жаңа сапалы
деңгейге көтерілуі үшін жақсы негіз болмақ
Прокуратура органдарының қызметі. ҚР-ның құқық органдары арасында
прокуратура айрықша орын алады. Оның қызметі көп қырлы және көптеген
бағыттарда жүзеге асырылады. Прокуратураның міндеттері ҚР Конституциямен
және Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы арнаулы заңмен
белгіленген.
Прокуратура органдары ұйымдастырудың және олардың қызметінің принциптері
– бұл ҚР Конституциясында (83-б.) және ҚР прокуратура туралы (3-б.)
Заңында бекітілген басқару ережелер. Осы ережелер арқылы ҚР прокуратура
ұйымдастырылады және өзі қызметін жүзеге асырады.
Өткен 80 жылдан астам уақыт арасында прокуратура қалыптасу мен дамудың
ұзақ жолдарынан өтті. Оның тарихы маңызды үш кезеңге бөлінетінін атауға
болады.
Қазақстан прокуратурасының алғашқы қалыптасуы мен дамуы 1922 жылдың 13
шілдесіндегі Қазақстан Орталық Атқару Комитеті 3-ші сессиясының 2-ші
шақырылымының шешімінен бастау алды, содан кейін Әділет халық
комиссариатының құрамында мемлекеттік прокуратура органы құрылды. Соған
сәйкес Әділет халық комиссары республика прокурорының міндетін қоса
атқарды. Осы сессияда Прокурорлық қадағалау туралы ереже бекітілді.
Прокуратураның дамуының екінші кезеңінде, яғни, 1933 жылы оның өкілеттігі
кеңейе түсті. Әділет халық комиссары жанында прокуратура басқармасы
құрылып, дербестікке қол жеткізді. Оның тарихында тұңғыш рет прокурордың
міндеттері Әділет халық комиссарынан бөлінді.
1936 жылы 5 желтоқсанда КСРО өзінің жаңа Конституциясын қабылдады, сол
оқиға республика үшін тарихи маңызға ие болды, соңынан Қазақстан
автономиялы республикадан одақтық республикаға айналып, КСРО-ның
құрамындағы тең құқықты мемлекет болды. Қазақстан 1937 жылы өзінің алғашқы
Конституциясын қабылдады.
Осы сәттен прокуратураның дамуы мен нығаюының үшінші кезеңі басталды,
Әділет халық комиссарынан прокуратура толық бөлінді. Республика құқық
қорғау органдарының дербес құрылымы ретінде жұмыс жасай бастады. Қазақ КСР-
ның тұңғыш дербес прокуроры С.Есқараев болды.
Сол жылдың 11-ші қарашасында Әділет халық комиссары және прокуратураны
бөлу туралы бұйрық шығып, республика прокуратурасы тікелей КСРО-ның
прокурорына бағынатын болды.
Сол кезеңде прокуратураға мемлекеттік мекемелердің, қоғамдық және жеке
меншік ұйымдары іс-әрекетінің заңдылығына, сонымен қатар жеке адамдардың,
тергеу органдары, анықтау және т.б. органдары қызметін қадағалауды жүзеге
асыру жүктелді.
Алайда прокуратураның тарихында қалыптасқан күрделі жағдайларға
байланысты өзінің құқық қорғау міндеттерін толық көлемде жүзеге асыра
алмаған кезеңі де болды. Кеңес үкіметіне қарсы және ұлтшыл деген айып
тағылып, саяси қуғын-сүргін құрбаны болған республиканың прокуроры болған
сегіз арысымыз бар. Олар Нығмет Нұрмақов, Нұртаза Ералин, Сәдуақас Мәмбеев,
Жанайдар Сәдуақасов, Боран Айтмағамбетов, Қанай Боранбаев, Мырзағұл
Атаниязов және Сүлеймен Есқараев. Тек 1937 жылдың өзінде ғана прокуратура
органдарынан 40-тан астам қызметкер негізсіз жұмыстан шығарылды, солардың
бірқатары революцияға қарсы және ұлтшыл топтарға қол ұшын берді деген
желеумен қамауға алынды. Бұл жаппай саяси қуғын-сүргін кезеңі еді. Сол
қысталаң шақтың өзінде прокуратура органдарында өз жұмысына адал жандар,
заңдылықтың мүлтіксіз орындалуы үшін жан аямай күресіп жатты.
Ұлы Отан соғысы жылдарында прокурорлық-тергеу кадрлары Отанды қорғау
ісінде өшпес ерліктің өнегесін көрсетті. Соғыс басталғаннан кейін 1942
жылдың тамыз айында 885 прокуратура қызметкерлерінің 411-і Қарулы Күштер
қатарына шақырылып, соғысқа кетті. Көптеген прокурорлар мен тергеушілер
бостандық пен мемлекетіміздің тәуелсіздігі үшін өз өмірлерін қиды. Атырау
(бұрынғы Гурьев) облысы Мақат аудандық прокуратурасының халық тергеушісі
Мұса Баймұқановқа майдандағы ерлігі үшін 1945 жылы 10 сәуірде Кеңес
Одағының Батыры атағы берілді. Өкінішке орай оны ол алып үлгере алмады, сол
жылы 18 наурызда ол майдан даласында ерлікпен қаза тапты. Ұлы отан
соғысында аты аңызға айналған ұшқыш, Кеңес Одағының Батыры ұшқыш
Н.Әбдіровты кім білмейді! 1919 жылы Қарағанды облысы Қарқаралы ауданында
туған Нүркен жау эшалонының күлін көкке ұшырып, ерлікпен қаза тапты. 1943
жылы 31 наурызда оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Сол аяулы Нүркен
Қарағанды облыстық прокуратурасында тергеуші болған еді.
Соғыс аяқталған соң прокуратураның қызметкерлері ауыл шаруашылығын
қалпына келтіру үшін белсенді жұмыс жасады, мемлекеттік және қоғамдық
меншікті мүлтіксіз қорғады және қоғамдық, мемлекеттік және еңбек тәртібін
бұзған адамдармен аянбай күресті.
Соғыстан кейінгі онжылдық басты конституциялық міндеті заңдардың дәлме-
дәл әрі біркелкі қолданылуын қадағалау болып қалыптасқан прокуратураның
беделін онан әрі көтерумен сипатталады.
Қазақстан мемлекеттіліктің дамуымен қатар республикалық органдар
жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгеріп отырды, яғни, оның қызметі
жаңа мазмұнмен толықтырылып, прокурорлық қадағалаудың міндеттері
өзгертілді. Алайда, прокуратураның алдында тұрған міндеттер
өзгертілгенімен, ол тұрақты түрде құқық қорғау органы, демек, оның
қызметінің басты мазмұны заңдылық пен құқық қорғауды қамтамасыз ету,
азаматтардың әлеуметтік-экономикалық, саяси және жеке құқықтары мен
бостандықтарын қорғау, құқық бұзушылықты болдырмау болып қала берді.
Мемлекет дамуының барлық кезеңдерінде прокуратураның рөлі сөзсіз өсе
түсті және оның алдындағы міндет әрбір азаматтың прокуратура өзінің
мүддесін нағыз қорғаушысы екендігіне қалтқысыз сенетін дәрежеге жеткізу
болды.
Алайда, Қазақстан тәуелсіздігін алғанға дейін, прокуратура да басқа құқық
қорғау органдары сияқты, тоталитарлық мемлекет жағдайындағы әміршілдік-
әкімшілік жүйенің мүддесін бірінші кезекке қойғанын айта кету керек. Соған
қарамастан прокуратура органдары қызметінің басты мазмұны қай кезде де заң
бұзушылықты анықтап, оған дер кезінде тосқауыл қоя білу болды.
1991 жылғы тамыз оқиғасында республикалық прокуратура органдары осындай
сын сәтте абдырамастан қалыптасқан жағдайға байланысты тез арада бағыт-
бағдарын айқындап, ескіше жұмыс істеуден бас тартып, прокурорлық
қадағалаудың тиімді тәсілдерін енгізуге күш салды.
Елімізде болып жатқан тың үрдістер мен заң саласындағы жаңалықтар адамды
қоғамның жоғарғы құндылығы ретінде бірінші кезекке шығарып, азаматтардың
сотпен қорғалу құқығын кеңейте түсті. Жеке адамның құқығын қорғау
республика прокуратура органдары қызметінің негізгі мазмұнына айналды.
Прокурорлық қадағалаудың одан әрі дамуы және прокуратура органдары
жүйесін реформалау кезеңі Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алған
сәтінен басталды. Прокуратураның реформалауы мен дамуы жаңа мемлекеттік
құрылымының, саяси және халықаралық-құқықтық бағдардың қағидасына сәйкес
жүзеге асырылуы мүмкін емес еді.
1991 жылдың 6-шы желтоқсанында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Қазақ КСР
прокуратурасы органдарының бірыңғай жүйесін құру, оның дербестігі мен
тәуелсіздігін қамтамасыз ету туралы Қаулысымен Қазақ КСР Бас прокурорына
бағынатын бірыңғай прокуратура органдарының жүйесі құрылды.
1992 жылғы 17 қаңтарда Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің
Қаулысымен Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы Заң күшіне
еніп, соған сәйкес прокуратура Жоғарғы Кеңеске есеп беретін, заңдардың
орындалуына жоғарғы қадағалауды жүзеге асыратын орган болды.
Осы заң прокуратураның құқық қорғау қызметін жақсартуда оң әсер етті.
Алайда, мемлекеттік құрылыс үдерісінің жедел дамуы және құқық
демократиясының өріс алуы құқық жүйелерін қалыптастыруда жаңа ізденістерді
талап ете бастады.Осыған байланысты 1994 жылы 12 ақпанда Елбасының
Қаулысымен Қазақстан Республикасындағы Құқықтық реформаның мемлекеттік
бағдарламасы бекітілді. Бұл құжатта прокуратура органдарын реформалаудың
негізгі қағидалары анықталды.
Одан әрі ол 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған
Конституциямызда және Президенттің 1995 жылғы Қазақстан Республикасының
прокуратурасы туралы Заң күші бар Жарлығында көрініс тауып, бекітілді.
Конституцияның 83-бабындағы прокуратура туралы негізгі ереже прокуратураның
бірыңғай орталықтандырылған дербес жүйе екендігін жариялап берді.
Сөйтіп, прокуратура республикамыздың мемлекеттік билік органдары
жүйесінде өзінің конституциялық орнын еншіледі.
Елбасына ғана есеп беретін және Республика аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасы Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуына жоғарғы қадағалауды жүзеге
асыратын республика прокуратурасы Конституцияның, адам мен азаматтың
құқықтары мен бостандықтарының берік сақталуы тәрізді міндеттерді жүзеге
асырудың құқықтық тетігі болып табылады. Прокуратура заңдылықтың кез-келген
бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика
Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық
актілерге наразылық білдіреді. Жинақтап айтсақ, республика прокуратурасы өз
өкілеттігін Ата Заңымыз бен заңдарымызға сәйкес жүзеге асырады.
Прокуратура органдары дамуының келесі кезеңі 2002 жылы Прокурорлық
қадағалау мәселелері жөніндегі кейбір Қазақстан Республикасы заңнамалық
актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан
Республикасы Заңының қабылдануымен байланысты болды. Осы Заңда заңдылықтың
және азаматтардың құқықтарын қорғаудың деңгейін онан әрі көтеру қажеттілігі
бекітілген. Сондай-ақ, еліміздің жоғарғы қадағалау органын күшейтуге,
прокурорлардың заңдарды сақтау туралы актілері мен талаптарын міндетті
түрде орындауды қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінген, оларды күштеп
орындату механизмдері анықталған, сонымен қатар, прокурорлық қадағалаудың
актілері мен заңды талаптарын орындамағандары үшін заңды тұлғалар мен
азаматтардың жауапкершілігі күшейтілген.
Қазіргі кезде ол басқа мемлекеттік органдар қызметін алмастырмайды,
әртүрлі шаруашылық субьектілерінің қызметіне негізсіз араласпайды. Сонымен
қатар, прокуратура Конституцияның 83-бабына сәйкес, мемлекеттік органдар
мен олардың лауазымды тұлғалары жол берген заң бұзушылықтарды анықтауды
күшейтіп, орын алған кемшіліктерді заңда қаралған тұрғыда жоюға ықпал
етеді, оның ішінде атқару және сот биліктерінің заңсыз актілеріне наразылық
келтіріп, сондай-ақ қолданыстағы заңдар мен Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлықтарын орындамау фактілерін қалт жібермейді.
Мемлекеттiк өртке қарсы қызмет. Өрт сөндіру және авариялық-құтқару
жұмыстары қызметі (ӨСжАҚЖҚ) өрттерді сөндіруді ұйымдастыру, ӨСжАҚЖҚ
бөлімшелерінің әскери дайындығын қамсыздандыру және олардың медицина,
қоғамдық өмірді сақтау, авариялық және тіршілікті қамтамасыз ететін басқа
қызметтермен әрекет ету мақсатында қалалар мен елді мекендерде
ұйымдастырылады.
Өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі мемлекеттік
мекемесі (ӨСжАҚЖҚ ММ) ҚР ТЖМ төтенше жағдайлар саласындағы мемлекеттік
бақылау және қадағалау Комитетінің Өрт сөндіру және авариялық-құтқару
жұмыстары қызметі мемлекеттік мекемесінің құрылымдық бөлімшесі болып
келеді. Өрт сөндіруді ұйымдастыру және мемлекеттің ерекше маңызды жеке
меншік объектілерінде және Қазақстан Республикасының қаулысымен бекітілген
қоныстық аумақтарда бірінші кезекті авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу
филиалдың қызметі болып келеді.
Филиалдың негізгі міндеттері мыналар:
- халықты қорғау, тіршілік қызметінің объектілерін өрттен сақтау және
басқа төтенше жағдайлар саласында мемлекеттік бағдарламаны іске асыру;
- филиал бөлімшелерінің өрт сөндіру және басқа кезек күттірмейтін
жұмыстарын құру және дайындығын қамтамасыз ету;
- өрттен құтқару спорты бойынша өрт-тактикалық оқу мен жарыстарды
жоспарлау, дайындау және өткізу;
- өрттерге шығу;
- авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу;
- құтқарылған адамдардың саны туралы мемлекеттік мекемелерге дер кезінде
ақпарат беру.
- филиал бөлімшелерін мобилизациялық дайындығы мен мобилизациялау
- бойынша шаралар қолдану, бейбітшілік және соғыс жағдайы кезінде олардың
жұмыстарының тұрақтылығын көтеру, сондай-ақ арнайы құрылымдардың толық
мобилизациялануының үнемі дайын болуын қамтамасыз ету.
- байланыс жүйелерін өрттер туралы ақпарат алып және хабар беру үшін
дайындықта ұстау;
- өрт қауіпсіздігі саласында мемлекеттік және аймақтық бағдарламалардың
орындалуын қамтамасыз ету;
- ҚР заңнамасына сәйкес филиал аппаратының және оның бөлімшелерінің, өрт
сөндіру бөлімдерінің жеке құрам қызметкерлерінің, сондай-ақ өрттерді жою
бойынша шараларға тартылатын басқа да тұлғалардың құқықтық және әлеуметтік
қорғауын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдау.
- филиал бөлімшелерінің жеке құрамын, сондай-ақ ведомстводағы өртке қарсы
қызметкелерін филиалдың кәсіптік даярлау мектебі базасында даярлауды және
қайта даярлауды іске асыру.
- Мамандандырылған жасақ, 4 мамандандырылған және 45 өрт сөндіру
- бөлімдері, 14 жеке күзет орындары, бір техникалық бөлім, Кәсіптік
даярлау мектебінің жанындағы бір оқулық өрт сөндіру бөлімі орналасқан;
- ӨСжАҚЖҚ ММ бөлімшелерінде облыстың барлық аудандарында күзет жеке
құрамының және кезекші ауысым мен әскери кезекшілікті төрт ауысым
делдалдылығымен жүргізетін гарнизонды және күзет қызметі ұйымдастырылған.
ӨСжАҚЖҚ ММ әскери кезекшіліктің ұзақтығы ҚР-ның қолданыстағы заңнамалық,
нормативті құқықтық актілердің негізінде белгіленген және 24 сағатты
құрайды.
Күзеттік қызметтің негізгі міндеттері мыналар:
- өрт сөндіру кезекшілік уақытында авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу
кезінде күзеттердің жауынгерлік әрекет етулеріне үнемі дайын болуын
қамтамасыз ету;
- әскери міндетті орындағаннан кейін күзет қызметінің бұзылуын дереу
қалпына келтіру үшін жағдай жасау;
- өртке қарсы сужабдықтаудың, байланыс құралдарының, шығу ауданындағы жол
жүрудің жағдайын есепке алу;
- гарнизон бөлімшелерінің және құрамының тәртібін жоғары деңгейде ұстау;
- гарнизон бөлімшелерімен, қаланың тіршілікті қамтамасыз ету
қызметтерімен (ауданның, объектінің) берік байланыста болу;
- бөлімшенің бөлмелері мен аумағының күзетін қамтамасыз ету, оларды
қажетті ретте ұстау, әкімшілік-шаруашылық жұмыстарды жүргізу.
Күзеттің жеке құрамы (кезекшілік ауысым) күзеттік қызметті ӨСжАҚЖҚ ММ
бөлімшесінде белгіленген күн тәртібіне сай жүргізеді. Соның өзінде:
- күнделікті теориялық және тәжірибелік жаттығулар түрінде жүргізу
арқылы;
- күзет жеке құрамының дайындығы қамтамасыз етіледі. Осы дайындықтарда
мына мәселелер шешіледі: өрттердің күшейу заңдылықтары, адамдарды құтқару
тәсілдері мен өрттерді сөндіру амалдары, сондай-ақ өрттерді сөндіру бойынша
бөлімшелердің жауынгерлік іс-қимылдарын жүргізу жолдары игеріледі,
бөлімшелердің тактикалық мүмкіндіктері т.б. оқылады;
- өрттерді сөндірудің жетістігі құрам басшылықтары мен жеке құрамның;
- бөлімнің шығу ауданының шұғыл-тактикалық ерекшеліктерін білуден көп
байланысты, ол үшін әзірленудегі кесте-жоспарларға сай бөлімдердің жеке
құрамымен бөлімшенің шығатын ауданының шұғыл-тактикалық зерттеуі, ауданның
жеке учаскелерінің шұғыл тактикалық зерттеуі ұйымдастырылған;
- ірі және күрделі өрттерді сөндіру, сондай-ақ аварияның салдарын жою
үшін бөлімшелердің күзет қызметін өтеуден бос жүрген жеке құрам тартылады;
- бөлімшеде шаруашылық жұмыстары атқарылады;
- күзет қызметінің мәселелерін орындауға қажетті басқа да шаралар іске
асырылады.
Биік ғимараттарда өрттерді ойдағыдай сөндіруді ұйымдастыру үшін барлық
өрт сөндіру бөлімдерінде әзірленген тематикалық жоспарлар бойынша арнайы
дайындықтан өтетін мамандандырылған биіктілер бөлімшелері құрылған.
Дайындық барысында биік ғимараттардың шұғыл тактикалық ерекшеліктері,
ғимараттарға өрт сөндіру техникасының жақындау мүмкіншілігі қарастырылады,
түрлі амалдар мен тәсілдерді қолданып ғимараттардың барлық қабаттарына
көтерілу бойынша жеке құраммен жаттығулар өтеді. Ғимараттың шатырында тік
ұшақпен немесе ғимарат қабаттарына биіктілер бөлімшелерінің көмегімен
орналастырылған мотопомпадан бөгде ыдыстан суды биікке жіберу амалдары,
адамдарды құтқару креслосы және альпинисттік жабдықтаудың көмегімен
құтқару, жеке құрамның қабаттарда өзін-өзі құтқару және 50-АИЖ,
құтқарушылар мен өрт сөндірушілерді тік ұшақтан арқанмен шатырларға түсуі
игеріледі.
Барлық гарнизондар өрт сөндіру техникасының барлық түрімен қамтылған.
Қолдағы техника өрттерді сөндіру бойынша және аварияық-құтқару жұмыстарын
жүргізу бойынша кең ауқымды әр қилы жұмыстарды орындауға мүмкіндік береді.
Өрттерді жою кезінде қолданылатын негізгі автомобиль ЗИЛ, УРАЛ, КАМАЗ
базасындағы өрт сөндіру автоцистернасы болады. Осы автомобильдерге үнемі
дайын болудың, жоғары сенімділік пен тиімділіктің қатал талаптары қойылады.
Арнайы жұмыстарды орындау үшін өрт сөндіру бөлімінде зардап шеккендерді
ғимараттың жоғарғы қабаттарынан құтқару, өрт сөндірушілерді жоғарыға көтеру
үшін автоматтандырылған баспалдақтар мен көтергіштер бар, электрқондырғылар
мен тез жаңғыш және жаңғыш сұйықтық сақтайтын сұйыққойма парктерінде
өрттерді сөндіру үшін көбікті және ұнтақты сөндіру автомобильдері, суды
үлкен қашықтыққа жіберу үшін өрт сорғы станциялары және жеңді
автомобильдермен, байланыс және жарық бергіш автомобильдермен, аэродромдық
автомобильдермен, құрылыс конструкцияларын ашу және бұзу үшін техникалық
қызмет автомобильдерімен және т.б. қаруланған.
Ірі өрттерді сөндіруде күш пен құралдың молдығын қажет ететін
объектілерде немесе өрт үлкен материалдық зиян келтіруі мүмкін болса өрт
сөндірудің басшысы адамдарды, материалдық құндылықтарды құтқару, өртті
сөндіру жөнінде тез және дұрыс әрекет етуге мүмкіндік беруі үшін ӨСжАҚЖҚ
ММ қызметкерлері шұғыл жоспарлар мен өрт сөндіру карточкаларын әзірлейді.
Басшылық құрамы бөлімшелердің ұйымдастырушы буыны болып келеді, ол
өрттерді сөндірудің әдісін ұйымдастыру жөнінде шешімдер қабылдап, өртті
сөндірудің басшысы рөлін атқарады. Басшылық құрамының тактикалық ойлау
қабілетін дамытуының кәсіптік деңгейін тексеру және жоғарылату үшін, сондай-
ақ ӨСжАҚЖҚ ММ бөлімшелерінің жеке құрамын жаттықтыру үшін объектінің ЕӨЖ
және тіршілікті қамтамасыз ететін қызметтерді қатыстырумен айына бір реттен
кем емес өрт тактикалық жаттығулар өткізіледі.
Өрт сөндірушілерді түтінденген бөлмелерде жұмыс істеулерін қамтамасыз ету
үшін барлық бөлімшелерде сығылған ауадағы құрал қаруда бар. ӨСжАҚЖҚ ММ
сығылған ауадағы құралдардың тексеруі мен жөндеуі Өскемен, Семей, Риддер,
Зырян, Шемонаиха, Серебрян, Зайсан, Аякоз және Курчатов қалаларындағы
газтүтінқорғау қызметінің базаларында жүргізіледі.
Өрт сөндіру қызметі кәсіптік өрт сөндіру бөлімдерін Республика бойынша
бірінші болып әскерлендірілгенге өзгертуді аяқтағаны Мемлекеттің өрт
сөндіру қызметінің алдына қойған міндеттер кешенін ойдағыдай шешуге
мүмкіндік беріп, қызметтің әскер шұғылдылық пен әскери қабілеттілік
қызметіне оңды әсер етті.
Жалпы алғанда, құқық қорғау органдары ауқымының, олардың құзыреті мен
міндеттерінің үнемі өзгеріп отыратынын атап өткен жөн. Уақыт пен тәжірибе
өз түзетулерін енгізіп отырады.
Құқық қорғау қызметінің айрықша ерекшеліктері бар. Ол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz