Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесі тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесі тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері

Курстық жұмыс тақырыбы - Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесі тілінің лексика-фразеологиялық ерекшеліктері.
Жұмыстың мақсаты - Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесі тіліндегі фразеологизмдердің стильдік қолданысын, мақал - мәтелдердің қолданылу ерекшелігін, қос сөз, синоним, омоним, антонимдердің қолданылуын, көркемдегіш - бейнелеуіш тәсілдердің, оның ішінде теңеу, эпитет, портрет, метонимия, синекдоханың шығармадағы қолданылу ерекшеліктерін анықтау.
Жұмыстың міндеттері:
Осы мақсатқа жету барысында мынадай міндеттер қойылады:
1) Шығарма тіліндегі лексика-фразеологиялық ерекшеліктерін таба білу;
2) Шығармадан мақал-мәтелдердің қолданыстарын анықтау;
3) Шығармадан синоним, антонимдерді, қос сөздердің стильдік ерекшеліктерін табу;
4) Шығармадан эпитет, теңеу, синекдоха тағы басқа көркемдік тәсілдерді тауып, олардың стильдік қызметіне тоқталып, талдау, ерекшеліктерін анықтау.
Жұмыстың нысаны - Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесі
Зерттеу жұмыстың жаңалығы:
Шығармада мақал-мәтелдердің аз қолданылуы.
Шығармада қос сөздердің көп қолданылуы.
Жұмыстың құрылымы - кіріспеден, ІІ бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I.Шығарма тілінің лексикалық ерекшелігі
Қазақ тіл білімінде фразеологизмдердің зерттелу жайы
Тілдегі фразеологизмдер - тілдік бірліктердің ішінде аккумулятивтік қызметі ерекше байқалатын, бірнеше мыңжылдықтар бойына пайда болып, дамып, қалыптасқан, әдеби тіл дамуы кезеңдерінің өзіндік ерекшелігін айқындайтын тілдің ажырамас бір бөлігі. Әр жазушы өз өресіне қарай тілдің фразеологиялық қорынан қажетін алады да, өз кезегінде әдеби тілдің дамуына үлесін қосып отырады.
Ғалым Р. Авакова Фразеология теориясы атты еңбегінде фразеологизмдерге мынадай анықтама береді: Тілдің бейнелігін, байлығын арттыра түсетін сөздік қордың ауқымды бөлігін құрап тұратын тілдік бірліктер - фразеологизмдер. Фразеологизмдер - халықтың тұрмыс-салтының, әдет-ғұрпының, мінез-құлқының, өмір сүру ортасының, тұрмыс-тіршілігінің, экономикалық және саяси көзқарастары мен өзгерістерінің және т.б, айнасы [2;15].
Фразеологизмдердің өзіне тән негізгі қасиеттері:
1.Дайын тілдік единица ретінде жұмсалады;
2.Жалпыға бірдей танылған қолдану заңы болады;
3.Мағына бірлігі сақталады;
4.Екі сөзден кем болмайды.
Ахмет Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтының аға ғылыми қызметкері Қ.Есенова қазақ газеттері тақырыптары атауындағы фразеологизмнің қолданылу ерекшеліктеріне талдау жасай келе, оларды
,төмендегідей үлгіде топтастырады:
1. Бір немесе бірнеше сөзі түсірілу арқылы ықшамдалған фразеологиялық бірліктер.Мысалы, Егеулі найза (Жас алаш 28.03.06.) Махамбеттің Егеулі найза қолға алмай деген өлең жолын ықшамдау арқылы жасалған трансформация деп көрсетеді т.б.
2. Бір сөзі алмастырылған, өзгертіліп, жаңартылған тілдік бірліктер. Мысалы, Сайлауға әркімнің-ақ бар таласы (Ег. Қазақстан, 06.01.04.). Білімге әркімнің-ақ бар таласы (Ег. Қазақстан, 11.06.04.). Билікке әркімнің-ақ бар таласы (Ана тілі 06.10.05.). Бұл үш мысал Абайдың Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы деген өлең жолындағы бір сөзді алмастыру жолымен жасалғандығын айтқан.
3. Бірнеше тәсілмен түрлендірілген құрақ фразеологизмдер.Мысалы, Аузың жемесең де қан болмағай (Ана тілі, 12.02.04.) тіліміздегі Бөрінің аузы жесе де қан, жемесе де қан деген мәтелдің, Дымды түсінбейтін депутаттар (Түркістан, 02.06.05.) Ымды түсінген дымды түсінбейді деген мәтелдің негізінде ықшамдалып өзгертілген қолданыс деп көрсетеді [ Қ Есенова Газет тақырыбы атына фразеологизмнің қолданылуы Қазақ тілі және әдебиеті журналы 2007жылы шыккан 87 92 беттерінен алынды;].

Г.Смағұлова Мағыналас фразеологизмдер сөздігі еңбегінде Әрбір жеке адамның өзіндік қабылдауынан туатын сезімдік дүние суреті әсерінің көрінісі лексикаға қарағанда фразеологизмдердегі эмоция мен экспрессияда анағұрлым көбірек қамтылады,- дейді[7;6].
Осы тұрғыдан алғанда фразеологизмдердің тілімізде алатын орны зор.
Қазақ тіл біліміндегі фразеологизмдерді жинақтап, фразеологиялық сөздік жазған ғалым Гүлдархан Смағұлова фразеолгизмдерді 5 стильдік қабатқа бөлген:
1. кітаби фразеологизмдер;
2. бейтарап;
3. ауызекі сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер;
4. қарапайым сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер;
5. қарапайым дөрекі-сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер.

1.1 Кітаби фразеологизмдер
Кітаби фразеологизмдерге жоғарғы стилистикалық бояу тудыратын әр түрлі эмоционалды-экспрессивті реңк тән. Кітаби фразеологизмдер сөйлеу тіліне салтанаттылық реңк беріп, көбіне әдеби тілді көрсетеді.
Шығармада кездесетін кітаби фразеологизмдер:
1. Біздің үйдің іші қартайған Имаш бабамнан бастап, есін енді-енді біліп келе жатқан баласына дейін жеген нанын табан ақы, маңдай терімен тапқан [Ұшқан ұя, 10- бет].
Табан ақы маңдай тері - адал еңбегі, жатпай-тұрмай істеген бейнеті [8;484-б].
2. Әкемді салы суға кетіп отырған молдалардың ішіне алып барды [Ұшқан ұя, 13- бет].
Салы суға кетті - еңсесі түсті, мойнына су құйылды, түңілді [8;451-б].
3.Сонан соң ол ет бауыры елжіреп, мені қамзолының омырауын ашып, қойнына жасырып алады да, жүгіре жөнеледі [Ұшқан ұя, 21- бет].
Ет бауыры елжіреу. Аяды, есіркеді, жаны ашыды, туысқандық, жақындық етті [8;170-б].
4. Осы бір алыста қалған балалық шақтың бал түні сұрапыл соғыс кезінде елестер деп, үш ұйықтасам түсіме енген емес еді [Ұшқан ұя, 25- бет].
Үш ұйықтаса түсіне кірмеген. Солай болады деп мүлде күтпеген, ойламаған [8;552-б].
5. Тағы сол сәтте осы балаларымның дәл менікі сияқты ғұлама әжелері азайып бара жатқанына қайта өкінем, қабырғам қайысады [Ұшқан ұя, 27- бет].
Қабырғасы қайысты. Жанына батты, қатты қиналды; ойысты [8;302-б.].
6. Жаратушы тәңірінің жар құлағы жастыққа тимей, күндіз-түні ойға батыпты [Ұшқан ұя, 30- бет].
Жар құлағы жастыққа тимеді. Тыным таппады, дамыл көрмеді [8;189 -б.].
7. Мен сендер сияқты күн сәулесін күтіп шығысқа жүгірмеймін де, көз майын тауысып төңірекке үңілмеймін де [Ұшқан ұя, 31- бет].
Көз майын тауысты. Зарланып, өксікпен жылады [8;258 -б.].
8. Содан бастап көкемді ауылдағы екінші көзі ашық білімдар адам санайтын болды [Ұшқан ұя, 39- бет].
Көзі ашық - білімді адам, тереңнен ойлайтын жан [8;260-б].
9. Байқасам, нағашымның өзі де құранға құлшылық етіп отыруға мойны жар бермейді екен ғой [Ұшқан ұя, 52- бет].
Мойны жар бермеді. Жалқаулығы ұстады, ерінді, кежегесі кейін тартып, жұмысқа беттемеді [8;392 -б.].
10.Күн күйді!Күн күйді! десіп, жамандыққа жорып зарлаған әйелдердің үні құйқа тамырынды шымырлатады [Ұшқан ұя, 57- бет].
Құйқа тамыры шымырлады. Қатты әсер етті, қатты қорықты, шошыды [8;358-б.].
11. Бұл сөзге жауап қата алмай, ауыздарына құм құйылған жігіттер, іздерінше ат басын ауылға бұрған екен [Ұшқан ұя, 66-бет].
Аузына құм құйылды. Сөзден жым болды, жағы қарысты, сөз айта алмай қалды [8;66 -б.].
12. Өзім ортасында жүрмесем, малымды біреулер талап алады деп, табаны жерге тимейтін [Ұшқан ұя, 87- бет].
Табаны жерге тимеді. Әлпештелген, жаяу жүріп көрмеген, бұла болып өскен деген мағынада [8;485-б.].
14. Онсыз да шыбын жанын шүберекке түйіп тұрған Нығметтің руластары өре тұрды [Ұшқан ұя, 99- бет].
Жанын шүберекке түйді. Өте хауіп-қатерге, өлімге бас байлады; тәуекелге бел байлады [8;187-б].

1.2 Бейтарап фразеологизмдер
Бейтарап сөзі жалпылама деген мағынаны білдіреді. Бейтарап фразеологизмдер ауызекі сөйлеу стилінде де қолданыла береді. Бейтарап фразеологизмдердің қосымша бағалауыштық қасиеті қолданылып жүре береді.
Шығарма тілінде кездескен бейтарап фразеологизмдер:
1.Біздің ауылдың Байтоқ деген кісісі алпыс шақырым әулиеатаға ат сабылтып жетіп, әкем жатқан үйге кіріп келіпбір ауыз сөз айтуға дәрмені келмей, момышты құшақтап жылай беріпті [Ұшқан ұя, 7-бет].
Ат сабылтты. Әуреге түсті[8;141б].
2. Қабылбектің ордасына ат шаптырым қалғанда текебай қасына серкебайды алып, басқалардан оқ бойы озып шығып, әкелі-балалы екеуі Қабылбек жағына келе жатады [Ұшқан ұя, 15- бет].
Ат шаптырым. Қашықтық өлшемі ретінде айтылады [8;62-б].
3. Әкемнің қызғаншақтық, бақталастық дейтін қу мінезі жоқ, қолы ашық кісі болған [Ұшқан ұя, 16- бет].
Қолы ашық. Береген, мырза, сақы адам [8;347-б.]
4.Ауыл адамдары мынау тосыннан басталған тамашаға түгелдей көз тігіп, өздерінше дабырласып тұр [Ұшқан ұя, 39- бет].
Көз тікті. Қадала қарады, тесіле қарады [8;259-б.]
5. Бір мезет азаудың сәл бұрылып сәл бұрылып шабысын кідіртуі мұң екен, көкем қас қағымда ат арқасына мініп үлгерді [Ұшқан ұя, 40- бет].
Қас қағымда. Лезде, көзді ашып-жұмғанша [8;334-б].
6. Бүкіл ауыл боп аяғынан тік тұрып қарсы алғаны бүгінгідей көз алдымнан кетпейді [Ұшқан ұя, 42- бет].
Аяғынан тік тұрды. Құрмет көрсетті, төбесінен тік тұрып қарсы алды [8;76-б.].
7. Есіктен ең алдымен Серкебай нағашым бас сұқты [Ұшқан ұя, 43- бет].
Бас сұқты.1. Бір жерге барды, кіріп аялдады. 2. Өзгенің ісіне көлденеңнен кірісті [8; 98-б].
8. Күндіз-түні қабақтары ашылмай, мойындарына бұршақ салып, тілеу тілеген әжелер, бебеу қаққан аналар, мұңайған жас келіншектер бар тірлікті ұмытқаны сонша, мал-мүлік тұрмақ, біз сияқты бала-шағалар да назардан тыс қалып қойып едік [Ұшқан ұя, 56- бет].
Бебеу қақты. Қақсады, зар иледі [8;108 -б.].
9.Оны байлап әкелген жігіттер ел адамдарына қамшы үйіргендей, қара бұлтты төндіре сөйлейді [Ұшқан ұя, 64- бет].
Қамшы үйірді. Қорқытты, хауіп төндірді, күш көрсетті [8;313 -б.].
10. Жотаның жазы жақсы болғанымен, қысы тапа қиямет қайымның өзі ғой, - деп киімдерін шешіп, қарын сілкілейтін [Ұшқан ұя 67- бет].
Қиямет қайым күні. 1. Ақыр заман.2. Басқа түскен қиын жағдай, ауыр күн [8;339 -б.].
11. Оның үстіне әлекке түскен Нығмет әулеті үсен әулетіне ат шаптырып, адам жіберіп отырғанда қарап қалсын ба [Ұшқан ұя, 97- бет].
Ат шаптырым. Қашықтық өлшемі ретінде айтылады.[8;62 -б].

1.3 Ауызекі сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер
Ауызекі сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер күнделікті тұрмыс тіршілігімізде, сөйлеу тілінің диалог формасында, көркем әдебиетте еркін қолданылатын тұрақты тіркестер.

1. Сонда момыш екіден бір деп жазып, жарты дегеннің осы екенін түсіндіріп беріпті, қанша күн басы қатып, қамалып отырғандар өңі кіріп, қайта тіріліп, қуанып, құнжыңдасып, әкеме тәнті болып қалса керек [Ұшқан ұя, 13- бет].
Басы қатты. Не істерін білмей дал боп абыржыды, дағдарып әрі-сәрі болды, қатты састы [8;99-б.].
2. Қимылсыз сусап жатар едік, бір тамшы суға көзімізді сатар едік [Ұшқан ұя, 49- бет]
Көзін сатты. Телмірді, тіленді [8;263 -б.].
3.Күн көкжиектен көрінбей, көз байлана бастағанда [Ұшқан ұя, 50- бет].
Көз байланды. Ымырт жабылды, қас қарайды, қараңғы түсті [8;253-б.].
4. - Оу, Бауыржан-ау, өзің құйма құлақ екенсің ғой, шырағым, - деп Құлжабай арқамнан қақты [Ұшқан ұя, 68- бет].
Құйма құлақ. Зерек, айтылған сөзді жьадында ұстай білетін адам [8;358 -б.].
5.Алыс жолдан арып келген екі жолаушы бір үйге түстенгелі ат басын тірепті [Ұшқан ұя, 70- бет].
Ат басын тіреді. Қонақ болып түсті, белгілі бір межелі жерге келіп жетті, тоқтады [8;58-б.].
6. Қолы қысқалылықтан қорынып, оның ұстазы да, оның ізін қуған шәкірттері деболған емес [Ұшқан ұя, 80- бет].
Қолы қысқа. Кедей, жарлы; қалтасы жұқа [8;347 -б.].
7. Кеш батса түні бойы көз ілмей, қиқулап қораны аңдып жүріп алады [Ұшқан ұя, 72- бет].
Көз ілмеді. Ұйқы көрмеді, ұйықтамады [8;265 -б.].
8. Түні бойы кірпік қақпай, әл үстіндегі Жарылқасынды күзетіп отырдық [Ұшқан ұя, 91- бет].
Кірпік қақпады. Ұйықтамады, көз жұмбады [8;297 -б.].
9. Қазір ойласам, әкемнің сондағы той мерзімін ұзартуға күш салып отырғанының түрлі себептері бар екен ғой [Ұшқан ұя, 88- бет].
Күш салды. Аянбай еңбек етті[8;295-б].

Бауыржан Момышұлы тұрақты сөз тіркестерін образ ашу үшін ұтымды пайдаланған. Көптеген лексикалық тіл ерекшеліктерін, фразеологизмдерді өз мәнінде, өз қалпында жұмсаумен қатар, бастапқы мәніне қосымша реңк кіргізіп түрлендіреді де, өзінің мақсатты ойына лайықтап қолданады.
Осы шығарманы талдау барысында 67 фразеологизм табылып, 34 фразеологизм талдауға түсті.

1.4. Антоним, синоним, омоним сөздердің қолданысы

Антонимдер
Қазақ тіл білімі ғылымында Қ.Аханов, Ә.Болғанбаев, Ж.Мусин, Ғ.Мұсабаев, І.Кеңесбаев, Ғ.Қалиев т.б. ғалымдардың еңбектерінде антонимдер әр түрлі зерттеу саласында көрініс тапқан.
Тіл көркемдігін арттыруда антонимдердің қызметі зор. Сондықтан да болар антонимдер халық ауыз әдебиетінен бастап бүгінгі кез келген ақын, жазушы шығармаларында көп қолданыста. Антонимдерді әсіресе нақыл сөздерден, мақал-мәтелдерден жиі кездестіруге болады.
Зерттеуші ғалым К.Қ.Есіркепова өзінің "1960 - 1980 жылдардағы әйел - ақындар поэзиясының тілі (Ф.Оңғарсынова, М.Айтқожина, А.Бақтыгереева, К.Ахметова шығармалары негізінде)" атты монографиясында антонимдерге тоқталып өтеді. "Антонимдердің көркем әдебиеттегі қызметі де айрықша. Өйткені тіліміздегі осы сияқты мәндегі сөздерді ақын - жазушылар өзара қарама - қарсы қойып, шығарма тілінің көркемдігін шыңдай түседі" деп айтылған. Дүниедегі заттар мен құбылыстардың сапасын, қасиетін, мөлшерін салыстырып және қарама - қарсы қою, өмір мен өлім, жақсылық пен жамандық, білім мен білімсіздік сияқты кереғар ұғымдарды көрсету арқылы философиялық ой түйінін, өмірге көзқарасын ақындар өз өлеңдерінде антонимдерді қолдану арқылы, яғни контраст суреттер беруде жиі пайдаланады.[Есіркепова 1960 1980 жылдардагы айел акындар поэзиясынын тілі;26б]
Белгілі лексиколог ғалымдар Ә. Болғанбаев пен Ғ. Қалиев Антонимдер дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін, мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қоюдан шығады. Антоним дегеніміз мағынасы бір-біріне қарама-қарсы сөздер болып шығады. Антонимдер өзара алшақ қарама-қарсы ұғымды білдіретіндіктен, бұлардың әр сөз табына қатысы нақ бірдей емес, ала-құла деген сөз. Бір сөз табы соншама бай да, енді біреулері соншалықты кедей, не болмаса тіпті кездеспеуі де ғажап емес. Қазақ тілінде антонимдер көбіне-көп сын есімдерден болады, онан соң етістіктер, зат есімдер, үстеулерден азды-көпті кездеседі. Ал қалған сөз таптарынан жасалған антонимдер тым тапшы деп, антонимдерге анықтама беріп, антонимдерді сын есімге тән антонимдер, етістікке тән антонимдер, зат есімдерге тән антонимдер, үстеуге тән антонимдер деп жікке бөліп, қарастырады [Болганбаев Калиев Казак тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы; 117б].

Шығармадағы зат есімге тән антонимдер:
Ағайын-туған арасындағы алыс-беріс, көрші-қон мәселесі, ас-той, дау-дамай - бәрі-бәрі Момыштың араласуынсыз шешілмеген [Ұшқан ұя,9- бет].
Алыс-беріс. Ауыс-түйіс, алым-берім [Жанузаков тусіндірме создігінен талданды;44 б.].

Сын есімге тән антонимдер:
Иә, әлемнің пайда болуы, тірлік дамуы, адамзаттың шығуы, өмір жайлы, шынайы сезімменазаматтық тұрғысындағы жан баурайтын аңыздарды айтқан; ненің жақсы, не жаман екенін, нені сүйіп, неден аулақ жүру керектігін үйреткен [Ұшқан ұя,26- бет].
Жақсы. Жаман емес, оңды, тәуір [13;252 б.].
Жаман. Сапасы төмен, жақсы емес, әсіре нашар [13;261 б.].
Бұл енді оңды-солыңды тани бастадың, ер санатына іліктің, сенімен есептесер, ақыл бөлісер кезең келді деген сөз [Ұшқан ұя,28- бет].
Оңды - солы. Жақсы-жаманды айырды [13;634-б.].
Жаппар ием жарық дүниені, Күн мен Айды, жарық пен қараңғыны жаратарда, күнге, аптаға, айға және жылға ат қоюды ұмытып кетіпті [Ұшқан ұя,29- бет].
Жарық. Қараңғы емес, жарқыраған, ашық [13;274 б.].
Қараңғы. Қараңғылыққа шомған, түнек [13;482 б.].
Ақыры дүниенің сапырылысқаны сонша, тіптен кімнің үлкен, кімнің жас екенін ажыратудан қалыпты [Ұшқан ұя,29- бет].
Үлкен. Ауыс.Бұрын туған, жасы артық [13;870- б.].
Жас. Жаңа өсіп келе жатқан жасөспірім [13;276- б.].
Сендей арам ағайыннан адал арым артық, - деп теріс батасын беріп ата қоныстан аластап шығарған екен [Ұшқан ұя,67 - бет].
Адал. Шын берілген, сенімді [13;16-б.].
Арам. Ауыс.Қараниет адам[13;53-б.].
Кейін байқасам қыз айттырған жігіт қыз сынаймын деп отырғанда, оны ауылдың кәрі-жасы түгел барлайды екен гой [Ұшқан ұя,106 - бет].
Жас. Жаңа өсіп келе жатқан жасөспірім [13;276-б].
Кәрі. Көп жасаған, қартайған, қария, қарт [13;371-б].

Үстеуге тән антонимдер:
Ал ересектердің арасында сырты жылмаң, іші арамдары кездесетінін, құдайға шүкір, көріп жүрміз [Ұшқан ұя,18- бет]
Сырт. Бір нәрсенің ішіне қарама - қарсы жақ, тыс[13;766б].
Іш. Бір нәрсенің ішкі жағы, ортасы, арасы [13;953б.].
Жаратушы тәңірінің жар құлағы жастыққа тимей, күндіз-түні ойға батыпты [Ұшқан ұя,30- бет].
Күндіз. Түнге қарама - қарсы күн жарығындағы тәуліктің жаршысы [13;430б].
Түн. Тәуліктің кешкі уақыттан таңертеңгілікке дейінгі аралығы [13;832б].
Серкебай оны ертелі-кеш кітап оқудан бас алдырмайды екен [Ұшқан ұя,45 - бет].
Ерте. Таң сәріде, ертемен [13;232-б.].
Кеш. Ымырт жабылып, қараңғы түскен уақыт [13;393-б.].

Етістікке тән антонимдер:
Қаһарлы Қабылбектің өзі жұмған аузын аша алмай қалды [Ұшқан ұя,14- бет].
Аш. Жабылған, бекітілген нәрсені ашық қалыпқа келтіру [13;75б.].
Жұм. Кірпіктерді, ерінді айқастыра жабу [13;316- б.].
Ал айға адамдардың көмекшісі бол, жүзіңді ашып-жауып тұрып, есеп жүргізуге көмектес депті [Ұшқан ұя,30- бет].
Аш. Жабылған, бекітілген нәрсені ашық қалыпқа келтіру [13;75-б.].
Жап. Бір нәрсені ашық қалдырмау, бекіту[13;268-б.].
Жатса-тұрса атын атап тұратынды шығарды [Ұшқан ұя,45 - бет].
Жат. Жамбастап, шалқалап, қырындап, не етпеттеп жату [13;279-б.].
Тұр. Тіп-тік қалпында бір жерде тұрып қалу [13;825-б.].

Бауыржан Момышұлының Ұшқан ұя повесін талдау барысында 20 антоним табылып, соның 13- і талдауға түсті. Талданған антонимдердің ішінде ең көбі сын есімге тән антонимдер екендігі анықталды

Омонимдер
Қазақ тілінде сөздің құрамы жағынан лексика - семантикалық сөздер тобының басты саласының бірі - омонимдер.
Омонимдерді алғаш зерттеушілердің бірі К.Аханов: "Омонимия құбылысын жан - жақты қарастырып, оның сырын ашудың зор маңызы бар. Сөздіктерде омонимдер мен полисемия құбылысының бір - бірінен жігі ажыратылмай, теріс берілуі жиі кездеседі. Бұлай болуы негізінен алғанда, омонимия құбылысы мен полисемия құбылысының зерттелінбей келгендігімен байланысты. Омонимдерді жан - жақты толық зерттеп, олардың ерекшеліктерін ашпайынша, сөздіктерде сөз мағынасының шегін дұрыс ажыратып беру әр уақытта мүмкін мүмкін бола бермейді" - дейді.
Омонимдер мәселесі жайында орыс ғалымдары: Л.А.Булаховский, В.В.Виноградов, Р.А.Будагов, Е.М.Галкина - Федорук, А.И.Смирницкий т.б. көп салалы зерттеу жұмыстарын жүргізді.
Көп мағыналы сөздер мен омонимдердің сыртқы формасы жағынан бір - біріне ұқсастығы бар. Сөздердің дыбыстық құрылымы жағынан бұларды бірдей деуге болады. Омонимдер мен көп мағыналы сөздердің бір - бірінен өзгешелігі түр - тұрпатында емес, мағынасында жатыр. Көп мағыналы сөздердің екі, я одан да көп мағынасы болады.
Омонимдер біркелкі дыбысталып айтылатын, бірақ ұғымы әр басқа сөздер тобын білдіреді. Бұлардың білдіретін ұғымы бір сөз табына, әр сөз табына да дара - дара болып бөлініп жарылып тұра береді. Кейбір омонимдердің түп - төркіні жағынан белгілі бір байланысы болғанымен, мағына жағынан бір - бірінен соншалықты алшақ екендігі аңғарылады. Шығу тегі, жасалу тұрғысынан полисемия құбылысымен белгілі бір байланысы бар омонимдер ғана көп мағыналы сөздермен өзара ұштасып, бір - бірінен ажыратып бөлуге келгенде қиындық тудырады. Тіл білімінде полисемантизмді омонимдерден ажыратудың бірден - бір жолы - мағыналық байланыстың сақталуы мен сақталмауы негізгі тірек болып саналады. Егер мағыналардың арасында семантикалық байланыс үзілмей, қалай да сезіліп тұрса, онда мұндай мағыналар бір сөздің әр түрлі мағынасы ретінде қаралып, көп мағыналы сөз деп танылады.
Мағыналардың арасындағы семантикалық байланыс біржола үзіліп әр мағына өзінше дараланып, бір - бірінен ажыратылған болса, ондай сөздер омонимдес сөз деп қаралады.
Тіліміздегі сөздердің мағыналық дамуы - олардың ішкі мүмкіндігіне байланысты өзіндік заңдылықтары мол күрделі құбылыс. Бұл құбылыстың бір көрінісі - гомогенді (бір текті) омонимдердің пайда болуы.
Гомогенді омонимдер - дегеніміз о бастағы шығу тегі бір, түбірі де, мағынасы да бір сөздің сапалық дамуы нәтижесінде бір - бірінен алшақтай түсіп, тақырыптық екі салаға, екі дербес мағынаға ие болған лексемалар.
Омонимдерді қазақ тілінде қарастырған К.Аханов, Т.Қордабаев, М.Бельбаева. Сөз мағынасын қарастыру барысында жалпы сөз еткен ғалымдар: Ғ.Мұсабаев, Р.Барлыбаев, Б.Ш.Мұхамеджанов, Ш.Жалмаханов,А.Османова, А.М.Құрманалиева.
Алайда, омонимия құбылысы қаншама зерттеліп келе жатса да, оның күрделі табиғатына тән заңдылықтардың қыры мен сыры түгел ашылды деп тұжырым жасауға болмайды. Омонимдердің табиғатын қарастыратын еңбектерде көбінесе дау туғызатын және өз шешуін айқындауды қажет ететін мәселелердің бірі - омонимдердің тілімізде пайда болу тәсілдері.
Зерттеушілердің бір қатары омоним сөздер деп танылу үшін омонимдік қатарға енетін сөздер өздерінің шығу тегі жағынан гетерогенді (әр текті), яғни тұлғалық ұқсастығы мен сәйкестігі кездейсоқ болуы керек деген принципті ұстанса, енді бір топ зерттеушілер тілде гомогенді (бір текті) омонимдердің болуы да заңды деп тұжырымдайды.
Сонымен, жалпы тіл білімінде, сондай - ақ жеке тілдердің фактілері бойынша омонимия құбылысы туралы қалыптасқан пікірлердің үш - төрт топқа саятындығын көреміз. Олар:
1.Омонимия тіл - тілдердің бәріне тән, ұқсас әрі ортақ құбылыс.
2. Омонимдер тек әр текті (гетерогенді) сөздерден және күтпеген жерден (спонтанно) пайда болатын құбылыс.
3. Омонимдер сонымен қатар, бір текті (гомогенді) сөздерден де пайда болатын тосын құбылыс.
4. Омонимдер екі түрлі жолмен:
- Гетерогенді (әр текті) сөздерден және (бір текті) гомогенді сөздердің іштей жіктеліп алшақтай түсуі арқылы пайда болатын құбылыс [9; 14 - 16 бет].
Тілші, лексиколог ғалым Айғабылұлы Айтбай "Қазақ тілінің лексикологиясы" еңбегінде: Омоним өз ішінде толық( лексикалық ), жартылай ( лексика-граммтикалық) аралас омонимдер болып үшке бөлінеді. 1) Толық омонимдер деп бір сөз табына тән және бірдей түрленетін, дыбысталуы бірдей сөздер айтылады
2) Жартылай омонимдер деп дыбысталуы бірдей болғанымен, әр түрлі сөз табына қатысты болып, түрленгенде әрқайсысы өзгеше формаға ие болатын сөздер айтылады. 3) Аралас омонимдер деп кемінде үш сөздің дыбысталуы бірдей, болып, өзара толық және жартылай омонимдер түрінде келетін сөздерді айтады [Айгабылов Казак тілінің лексикологиясы; 16 - 18 бет].

Тілші - ғалым Әдішева Айман Өмірзаққызы 2002 жылы қорғаған "Қазақ тіліндегі гомогенді омонимдердің әдеби - диалектілік варианттары (этнолингвистикалық зерттеу)" атты кандидаттық диссертациясында гомогенді омонимдерді зерттей отырып, танып - білудің әдіс - тәсілдерін ұсынады. Олар: 1) визуальді таным; 2) этимологиялық таным; 3) логикалық таным; 4) этнолингвистикалық таным.
1. Визуальді (көрнекілік) таным. Гомогенді омонимдердің мағыналық қатарына жататын ұғым - түсініктердің материалдық негізін құраушы заттар мен құбылыстар арасында көзге көрінетін, көңілмен түсінетін бір ұқсастық, ортақ қасиет болуы шарт.
2. Этимологиялық таным. Сөздердің о бастағы негізгі мағынасы мен одан туындап, даму барысында ұмыт болған омонимдік мағыналарының ортақтығын дәлелдеудің бірден - бір ғылыми жолы - этимология. Гомоомоним табиғатын тануда да, міне, осы таным тұрақты түрде сақталуы тиіс.
3. Логикалық таным. Ой, түсінік, ұғым сияқты абстракты құбылыстар адамның жан дүниесіне тән зиялы (интеллекті) қасиеттері болып саналады және олар тіл әлемінде семасиология құзырына жатады. Гомогенді омонимдердің мағына қатарлары арасындағы байланысты, астарлы да айқын ұқсастықты таразы басына салып анықтау логикалық танымға, бұлтартпайтын объективті заңдылыққа әкеледі. Ол тіл өмір сүретін қоғамның өзіндік болмысын, адамдар табиғатын, психикасын, ондағы сан алуан қарым - қатынас, құбылыстардың пайда болуын терең білуді қажет етеді.
4. Этнолингвистикалық таным. Тіл фактілерін біз сол тілді дүниеге келтіріп, сол тілде сөйлеп, жан сырын, тән сезімін паш етіп келе жатқан, бүкіл рухани - материалдық болмысын сол тілмен баяндап, танытып, сол тіл арқылы келесі ұрпаққа мұра етіп қалдырып келе жатқан этностың, қазақ этносының өз әлемімен байланысын біз екі тұрғыдан: 1) тіл шындығын айқындаудан, яғни зерттеп отырған құбылыстың болмыстағы бар - жоқтығынан, шынайы түрде өмір сүру, не сүрмеуінен, ол деректердің жалпыхалықтық сөз қорында, әдеби тіл байлығында және жергілікті тіл құрамында сақталу, сақталмауын және 2) этностың өзімен бірге жасап, біте қайнасып кеткен жақын құбылыс ретінде қалыптасуынан біле аламыз [автореферат; 13 - 15 бет].

Шығарма тіліндегі лексикалық омонимдер:
Ал іс жүзінде бір рудың атынан бір мықты ғана сайлаушы (Ұшқан ұя,11- бет).
Іс І зат. жұмыс, қызмет.
Іс ІІ зат. Тігін [19;192б]
Жаңадан билік құра бастаған орыс әкімдері алым-салық қағаздарын шығарып, қол қою, бармақ басу деген әдетке айналды (Ұшқан ұя,12- бет).
Қол І зат. Адамның бір нәрсені ұстайтын, жұмыс істейтін дене мүшесі.
Қол ІІ зат. Әскер, жасақ, жауынгер.
Қол ІІІ зат. Жөн, ыңғай, лайық [19;139б].
Әлбетте, ағайын арасы аз күн араз-құразсыз болғанмен, мансап, дәреже, атаққа таласу, айқай-шу, дырду тоқтамаған (Ұшқан ұя,16- бет).
Күн І зат. Әлемге жарық, қызу беретін планета.
Күн ІІ 24 сағатқа тең уақыт, тәулік [19;117б].
Алайда бал балалық қайдан келсін (Ұшқан ұя,21 - бет).
Бал І зат. Гүл шырынынан ара арқылы алынатын қоймалжың келген шипалы тәтті тағам.
Бал ІІ зат. Көп адам қатысатын үлкен би кеші.
Бал ІІІ зат бақсы-балгердің жұртты алдап күн көру үшін құмалақ ашып, сәуегейлік жасауы[19;44-б].
Сонан соң ол кенет ет бауыры елжіреп, мені қамзолының омырауын ашып,
қойнына жасырып алады да, жүгіре жөнеледі (Ұшқан ұя,21 - бет).
Бауыр І зат. Адамзат, жан - жануардың ас қорыту, қан тарату қызметтерін атқёаратын ішкі мүшесі.
Бауыр ІІ зат. Бірге туған қандас, ағайындас адамдар [19;50б].

Лексико - грамматикалық омонимдер:
Жас күнінде ағаш ұста болыпты, етікші де атаныпты, тәуіпшілдігі де бар (Ұшқан ұя,9- бет).
Жас І зат. Адамның, жан - жануардың т.б. өмір сүру мерзімін белгілейтін уақыт, жыл саны.
Жас ІІ сын. Жасөспірім, жеткіншек, қыз - бозбала.
ЖасІІІ зат. Жылағанда көзден шығатын сұйық зат [Бельбаева Казак тілінің омонимдер создігі;89б].
Бір ру елдің еркін сыртынан сатып, сол елдің азаматтарының атынан сөйлеп, сонысы үшін пара алып жүретін пысықтар аз емес (Ұшқан ұя,12- бет).
Аз І сын. Көп емес, шағын, азғантай.
Аз ІІ ет. Арықтау, жүдеу [19;18б].
Күштінің алдында байғұстар бас изейді шыбындап (Ұшқан ұя,12- бет).
Бас І зат. Адамның, жан-жануарлардың дене мүшесі.
Бас ІІ ет. Жүру, адымдау.
Бас ІІІ зат. Адамның ең төмеңгі даусы [19;47-б].
Жалғыз атты кедей болса да, кісіден кіріптар болғанды қорлық санап, аз күн жарық дүниеде азаттық аңсап, қатықсыз қара су ішсе де, бай-манапқа алақанын жаймаған (Ұшқан ұя,16- бет).
Бай І зат. Иелігінде көп мал - мүлкі бар үстем тап өкілі.
Бай ІІ сын. Сансыз көп, мол.
Бай ІІІ зат. Әйелдің некеленіп қосылған күйеуі, ері [19;42б].
Әкем базардан қайтқан күні біздің үйде кіші-гірім той сияқты жиын болатын (Ұшқан ұя,17- бет).
Той І зат. Салтанатты жиын, мереке, мейрам.
Той ІІ ет. Тамаққа тою [19;175-б].
Әкем ат тізгінің жетектеп келеді (Ұшқан ұя,22- бет).
Ат І зат. Үйірге түспейтін, пүштірілген, ақталған жылқы.
Ат ІІ зат. Балаға қойылған есім, ныспы.
Ат ІІІ ет. Оқ шығару, оқ жұмсау, от беру.
Ат ІҮ ет. Насыбай атты, ерніне насыбай салды [19;34б].
Жарқын күлкісі жүзін жайнатып жібергендей, биікте ай баяу жылжиды (Ұшқан ұя,24- бет).
Ай І зат. Түнде жерге жарық сәуле беріп тұратын планета.
Ай ІІ зат. Жылдың он екіден бір бөлігін қамтитын мезгіл,30 күндік мерзім.
Ай ІІІ од. Біреудің көңілін аудару үшін айтылатын сөз [19;19-б].
Ауылымыз Алатаудың Ақсай және Көксай шатқалынан төмен ауып, жаз жайлаудан мың бұлақ ойпанына келіп, қонып жатқан (Ұшқан ұя,25- бет).
Жаз І зат. Көктемнен кейін келетін жыл маусымы.
Жаз ІІ ет. Әлгі жазған өлеңін жұрт түсінерлік қылмаса да .. баяулатып домбыраға салды да отырды.
Жаз ІІІ ет. Жаймалап тегістеу.
Жаз ІҮ ет. Ауру-сырқаттан, дерттен айығу, сауығу.
Жаз Ү ет. Кінәлі, айыпты болу, жақпау.
Жаз ҮІ ет. Ырзық, несібеге бұйыру [19;81-б].
Қытымыр қыс қашан түсіп, көгілдір көктем қай кезде келерін, жадыраған жаз мөлшерін, берекелі күз кезеңін ешкім де ажырата алмайды екен (Ұшқан ұя,29- бет).
Қыс І ет. Бір нәрсені екі заттың арасына салып сығу, жаншу.
Қыс ІІ зат. Күзден кейін келетін, ең суық жыл мезгілі [19;147б].
Күндердің күндерінде патшалығына жау шауып, әлек салғанда, жау бетін у себелеп қайтарған жылан екен (Ұшқан ұя,33 - бет).
Жау І зат. Біреудің елін-жерін жаулап алмақ болып шабуыл жасаушы, шапқыншы.
ЖауІІ ет. Жаңбыр, бұршақ не қардың аспаннан жерге түсуі; нөсерлеу [19;91-б].
Кеудесінде жаны бардың бәрі тегіс келер хабарды қалтырап күткен екен (Ұшқан ұя,35 - бет).
Жан І зат. Жан - жануарларға тіршілік беретін рух.
Жан ІІ зат. Еңбек процесінде құрал - сайман өндіретін күш иесі, адам.
Жан ІІІ ет. От алып жалындау, қызулана тұтану [19;86б].
Бөркін шешкенде көк тақыр етіп қырған басында оқалы барқыт тақиясы қалды (Ұшқан ұя,43 - бет).
Көк І сын. Ашық аспан тәрізді түс
Көк ІІ зат. Түпсіз тұңғиық әлем, аспан [19;113-б].

Аралас омонимдер:

Қабылбектің қарсы алдына отырып алып, қамшысын жерге шиіріп тастап, бір бәлеге бастап, қалың жұрттың арасында Байзақ датқаның баласын, ой, балағаттайды келіп (Ұшқан ұя,13- бет).
Ой 1) зат. объективтік шындық туралы түсінік, пікір, ұғым.
Ой 2) зат. ойпаң, ойыс, төмен жер.
Ой 3) ет. Бір нәрсені шұңқырлап қазу, ортасын үңгу
Ой 4) од. Кісінің көңіл - күйін білдіруде қолдалынылатын одағай сөз [19;155б].
23 ) Ақ орданың сыртындағы әйелдер жағы әруақ-құдайға сыйынып, сыбырласып қана сөйледі (Ұшқан ұя,13- бет).
Ақ І сын. Қардың сүттің, бордың түсіндей.
Ақ ІІ зат. Малдың сүті және сол сүттен өндірілетін айран, қатық, қымыз, шұбат сияқты тағамдар.
Ақ ІІІ зат. Хақ, ақиқат, шындық.
Ақ ІҮ шыл. Күшейту, талғау мағынасындағы демеулік шылау.
Ақ Ү ет. Судың өз арнасымен төмен қарай жылжуы, бір орында тұрмай ілгері қозғалып отыруы [19;20-б].
24) - Әлгі әупілдеген төбеттің көтінен қуып барып, қара қан құстырмасақ, жер басып тірі жүргеніміз құрысын (Ұшқан ұя,14 - бет)
Қара І сын. Күйенің, көмірдің түсіндей тус, бояу.
Қара ІІ зат. Аумақ, көлем, сан, мөлшер, шама.
Қара ІІІ этнограф. Өлікті аза тұтудың белгісі ретінде киетін киім.
Қара ІҮ зат. Қарапайым, халық арасынан шыққан адам.
Қара Ү зат. Ірі мал: жылқы, түйе, сиыр.
Қара ҮІ ет. Көз жіберу, назар аудару [19;131б].
Ер мінез жігіттердің кесек тұлғаларынан, қақбаулары сылдыраған қыз-келіншектердің жүріс-тұрысынан мен адамзаттың асқақ сұлулығын түйсіксіз байқағандай болармын (Ұшқан ұя,19- бет).
Ер І зат. Адамның еркек жыныстылары, еркек азамат.
Ер ІІ сын. Батыр, қаһарман, жау жүрек.
Ер ІІІ зат. Еңбек ері. Еңбектегі үздік табысы үшін берілетін құрметті атақ.
Ер ІҮ зат. Көлікке салт мінгенде, тоқымның үстінен салатын арнаулы жабдық.
Ер Ү ет. Біреудің соңынан ілесу, бірге жүру [19;76-б].
Бір мезет асаудың сәл бұрылып шабысын кідіртуі мұң екен, көкем қас қағымда ат арқасына мініп үлгерді (Ұшқан ұя,40 - бет).
Қас І зат. Қабақтың үстіне шығатын түк.
Қас ІІ сын. Біреуге жамандық ойлаушы; өш; дұшпан; жау.
Қас ІІІ үст. Нағыз, тым, өте, аса, қаса.
Қас ІҮ зат. Ердің қапталға бекітілген алды мен бергі жағы [19;135б].

Сөйтіп кедейлерге қос беретінді шығарды (Ұшқан ұя,55 - бет).
Қос І ет. Бір нәрсені екінші бір нәрсемен біріктіру.
Қос ІІ сын. Екі, пар, егіз.
Қос ІІІ зат. Адамдардың уақытша тұратын баспанасы [19;141б].
Қорыта айтқанда, Б. Момышұлының повесі тілін талдау барысында 27 омоним сөз теріліп, талдауға түсті. Қазақ тілінің омонимдер сөздігін пайдалана отырып әрбір омоним сөздердің мағынасы ашылды. Талдау барысында лексико-грамматикалық омонимдер жиі ұшарасатындығы анықталды.

Қос сөздердің қолданыс ерекшелігі
Қос сөздер табиғаты жөнінде академик Ә.Қайдардың, профессор А.Ысқақовтың профессор Нұргелді Уәлиевтің және т.б.ғалымдардың еңбектерінде қысқаша сөз етілгені белгілі. Біз профессор А.Ысқақовтың жасаған классификациясы бойынша қос сөздерді былай қарастыруды жөн көрдік.
1. Қайталама қос сөздер - дыбыстық және морфологиялық ерекшеліктеріне қарай 4 түрге бөлінеді:
1. Қосымшасыз түбірдің қайталануынан құралатын қайталама қос сөздер, мысалы: қайта - қайта, тілім - тілім, кезек - кезек, т.б.
2. Қосымшалы түбірдің қайталануынан құралатын қайталама қос сөздер. Қос сөздің бұл тобына түбірге жұрнақтар да, жалғаулар да жалғанып қайталанатын қос сөздер жатады. Мысалы: жүйе - жүйесімен, қолма - қол, ауыл - ауылға, т.б.
3. Түбірдің бір дыбысы өзгертіліп құралатын қайталама қос сөздер, мысалы: кісі - місі, қағаз - мағаз, шетсіз - шексіз, айғай - ұйғай, т.б.
4. Түбірі ықшамдалып құралатын қайталама қос сөздер, мысалы: әп - әдемі, жап - жақсы, оп - оңай, кіп - кішкене, т.б.
2.Қосарлама қос сөздер - мағына жағынан ыңғайлас, морфологиялық жағынан тектес, синтаксистік жағынан теңдес сөздерден құралады. Қосарлама қос сөздер 3 түрге бөлінеді:
1. Екі компоненті де бірдей мағыналы қосарлама қос сөздер, мысалы: сақал - мұрт, аяқ - қол, туып - өскен, т.б.
2. Бір компоненті мағыналы, бір компоненті мағынасыз қосарлама қос сөздер, мысалы: бала - шаға, қатын - қалаш, темір - терсек, т.б.
3. Екі компоненті де мағынасыз қосарлама қос сөздер, мысалы: некен - саяқ, жапыр - жұпыр, пыс - пыс, т.б. [Ыскаков Казіргі казак тілі, 20бет].

Шығарма тіліндегі қосымшасыз түбірдің қайталануынан құралатын қайталама қос сөздердің қолданысы:
Ал сайлауға дайындық қыз-қыз қайнап жатса керек [Ұшқан ұя,15бет].
Біздің кейде өткенді еске алсақ, тұтас тұлға іздеп, бүтін бір жүйелі оқиға іздеп, кесек-кесек кереметтер іздеп, ерекше мән беріп қарайтынымыз бар [Ұшқан ұя,21 - бет].
Дәл қазір менің көз алдымда да сонау сәби кездегі қызық пен қуаныштың елестері түйдек-түйдек жаңғырып, жанымды жай таптырмай отыр [Ұшқан ұя,21 - бет].
Өркеш-өркеш жота [Ұшқан ұя,24- бет].
Қауыз-қауыз алапес денемді көргенде, тірі жанның бәрі тітіркеніп теріс айналады [Ұшқан ұя,34 - бет].
Осылайша ел дабырласып, екеу-екеу пікірталастырып тұрғанда, жылқышы жігіт ат басын игеруге әлі келмей тұрып еді [Ұшқан ұя,39- бет].
Күн көзінен жасырынып, қуыс-қуыс жырада, тастүнек сынада, үйдің жәрегінде жатасың [Ұшқан ұя,50 - бет].
Жарқанат болса адамның абыржып, үрейі қалмағанын көргені үшін, адам атаулыдан талай-талай қорлық көретін болыпты [Ұшқан ұя,50 - бет].
Ал үлкен әпкем Үбішті мен еміс-еміс қана білемін [Ұшқан ұя,53 - бет].
Жігіт енді қарқ-қарқ күлді [Ұшқан ұя,72- бет].

Шығарма тіліндегі түбірдің бір дыбысы өзгертіліп құралатын қайталама қос сөздердің қолданысы:
Жаңабай жағы улап-шулап, намыс буып, кек қысып, орындарынан тұра-тұра ұмтыла бастаса, Қабылбек оларға тек қолымен белгі беріп, басып тастап отырады [Ұшқан ұя,14- бет].
Бұлт сонда үн-түнсіз шаруақор менің әкеме ұқсайтын [Ұшқан ұя,19- бет].
Енді бірде аспанға аң-таң боп қарап қаласың [Ұшқан ұя,19- бет].
Атқа мінсе, жау шапқандай қиындатып, ай-шайға қарамай, ой-шұқырды елемей еліріп алатын [Ұшқан ұя,38- бет].
Бәрі де абыр-сабыр асығыс үстінде [Ұшқан ұя,44- бет].
Еңселі үйлерді, ығы-жығы көшені, сапырылысқан сан халықты, ауқымды құрылысты алғаш көргенім осы еді [Ұшқан ұя,59- бет].
Бұрын бейтаныс кісілер көрісіп, құшақтасып, сыңсылдасып, төс түйістіріп, опыр-топыр араласып кетті [Ұшқан ұя,75 - бет].

Шығарма тіліндегі бір сыңары ықшамдалып қайталанатын қос сөздер қолданысы:
Шаруамыз шап-шағын еді [Ұшқан ұя,10- бет].
Онда мен кіп-кішкентай сәби едім [Ұшқан ұя,19- бет].
Құрманкүл тұлымы желбіреген жіп-жіңішке нәзік қыз еді [Ұшқан ұя,29- бет].
Өңі құп-қу, қан-сөлсіз қалжырап тұр [Ұшқан ұя,89- бет].

Шығарма тіліндегі қосымшалы түбірдің қайталануы арқылы жасалатын қайталама қос сөздердің қолданысы:
Содан өле-өлгенше өз бетінше оқып-тоқыған адам [Ұшқан ұя,9- бет].
Құрық тиер-тиместе шұрқыраған дауысы жайлауды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.