Үшінші сынып дүниетануын оқытудағы ерекшеліктер
ТЕМА: ҮШІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ
1.1 Дүниетану пәнінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Дүниетану материалдарын тиянақты меңгерту жолдары ... ... ... ... ... ... .15
ІІ ҮШІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Үшінші сынып дүниетануын оқытудағы ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Үшінші сыныптағы сыныптан тыс жұмыстардың маңызы ... ... ... ... ... ... 35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде жүріп жатқан демократиялық өзгерістерге байланысты белгілі әлеуметтік шарттарды ескере отырып, жеке тұлғаны қалыптастыруды көздеген білім беру жүйесіне қойылатын талаптар күшейе түсуде. Сол талаптардың бірі - оқушының дүниетанымын қалыптастыруда елеулі ықпал жасайтын білім мазмұнын жетілдіру. Білім - дүниетанудың кәусар бұлағы. Ол неғұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып, тұрақтана түседі.
Дүниетанымның қалыптасуына адам, табиғат, қоғам туралы білімдер тірек болады. Адам, табиғат, қоғам - біртұтас дүние. Адам, табиғат, қоғам арасындағы байланысты және олардың үнемі бірлікте дамитынын оқушылар бастауыш сыныптан бастап оқып, түсінуі жолға қойылып отыр. Өйткені, дүниетануды бастауыш сыныпта оқытудың барысында оқушының таным процесі дамиды. Танымға көмегін тигізетін оқушының сезім мүшелерінің жұмысы арқылы олар сыртқы дүниені қабылдайды. Әр түрлі оқу әрекеттері нәтижесінде олар дүниені біртұтас бірлікте сезініп, қабылдау арқылы санасында білім қоры жиналып, ой-өрісі кеңейеді.
Дүниетаным, таным, қазақ дүниетанымы саласында көптеген құнды ой-пікірлер мен көзқарастар философ ғалымдардың (С.Б.Крымский, Б.М.Кедров, Ә.Нысанбаев, А.Қасабеков, М.О.Орынбеков, Ж.Алтаев, Кішібеков, т.б.) еңбектерінде жан-жақты талқыланып келеді.
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлері болса, бірқатар психологтар мен педагогтар еңбектерінде (М.А.Данилов, И.Я.Лернер, Л.В.Занков, М.И.Махмудов, А.А.Люблинская, А.Н.Леонтьев, Н.Б.Менчинский, П.Я.Голперин, Д.Б.Эльконин, М.И.Левина, Ю.К.Бабанский, Т.И.Шамова, С.П.Баранов) зерттеу обьектісіне қарай жүйелі талданған.[2]
Г.И.Шукина оқып-білу жаңадан шындық ашу емес, бұрыннан белгілі адам тәжірибесінен өткен шындықтардың жиынтығын меңгеру. Сондықтан бұл шындықтарды оқушылар санасына жеткізу үшін ең алдымен мұғалімдер осы білімдерді шәкіртке жеткізудің әдіс-тәсілдерін меңгеру керек деп дәлелдейді. Б.П.Баранов оқытудың жеке бастың психологиялық дамуын тездету үшін және қоршаған ортаның бұрыннан белгілі заңдылықтарын оқушыларға меңгерту үшін жасанды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекеттердің жиынтығы деп санайды. Осы жайында тіпті өз кезінде А.Я.Коменский болса, мүмкіндігінше адамдар білімді кітап бойынша ғана емес, аспаннан, жерден, еменнен, жөкеден, яғни, басқа біреудің байқағанынан, не сол жайында берген мәлімдемесінен емес, заттың өзінен алсын - деп тұжырымдайды.
Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 атты Қазақстан халқына Жолдауында болашақ қоғам мүшелері - жастардың қандай болуға тиіс екендігін айта келе, Біздің балаларымыз білігі жоғары жұмысшылар мен фермерлер, инженерлер, банкирлер мен өнер қайраткерлері, магазиндердің иелері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың иелері, биржа делдалдары, спортшылар болады. Олар мұнай, газ бен электр қуатын, тамақ өнімдерін өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы қамтамасыз ететін болады..., - дейді.[8]
Жастардың болашаққа деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, жалпы қоғамдық деңгейде алсақ, бүкіл қоршаған дүние ортасында қалыптасады. Әрине, қоршаған дүниенің әр саласының көзқарасқа тигізетін әсері, беретін білімі, тәрбиеге ықпалы әртүрлі. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп, білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Осындай аса маңызды сенім жүктеліп отырған жастарымыздың болашақта мемлекеттік жауапты қызметтерді атқаратындай, өз мүддесінен гөрі халықтық мүддені жоғары қоятын деңгейде өсіп жетілуі үшін оларға сапалы білім беру, саналылыққа тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-ағарту саласының үлесіне тиеді.
Осыған байланысты білім мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды. Білімнің әр бір бөлігі оқушы дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізіп, олардың әлем туралы ой-жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Білім стандартында мектептің әрбір саласына жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай білім мазмұнының толық жүзеге асуын қамтамасыз ету талабы қойылып отыр. Мұнда әсіресе, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру мәселесі басты орынды алмақ.
Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз - айнала қоршаған орта, тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршілік мәні, мағынасы туралы көзқарастың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниетанымның көзі - білім.
Табиғат заттарын оқып-білу арқылы адам табиғат байлығын керегіне пайдаланады. Сонымен қатар, бүкіл білімін, дағдысын, шеберлігін жұмсап, оны өндіру үшін еңбек етеді. Осының нәтижесінде жасалған заттарды әлеуметтік өмірде де қолданып, қажетіне жаратады.
Адамның жеке басының дамып, тұлғаға айналуына тек мектеп қабырғасында берілген білім ғана емес, бүкіл оны қоршаған орта әсер етеді. бала кезінде адамның тұлға ретіндегі қасиеттерінің 70% қаланады. Сол себепті дұрыс тәрбие өте қажет. Балаға әсер ететін оны қоршаған орта: жанұя, ата-ана, мектептегі, мектептен тыс қарым-қатынастар, күнделікті көпшілік ақпарат құралдары (радио, теледидар, газет және т.б.).
Дүниетаным - ақиқатты рухани қажетті игеру жүйесі, оның ішінде тұтастай алғанда адамның білімі мен нанымы, ар-ұждан мұраттары мен әлеуметтік құлықтың реттеушісі, саяси бағыт-бағдар, қоршаған ортаға психологиялық және эстетикалық көзқарас.
Дүниетану деп айқын аталмағанмен, қай кезеңде де бастауыш сынып оқушыларына қоршаған орта, табиғат, адам еңбегі, тұрмысы жайында білім беріліп келінді. Оқушылардың ойын, тілін дамыту осы қоршаған орта материалдарын оқытып, білім беру барысында жүзеге асырылады. Дегенмен, әр кездегі оқу-ағарту саласының алдына қойылған талап пен міндеттерге және қоғамдағы ғылым мен мәдениет жетістіктеріне байланысты дүниетану материалдарының бастауыш сыныпта берілу көлемі де, мазмұны да, оны оқытудың әдіс-тәсілі де өзгеріп отырды.
Зерттеудің мақсаты: Үшінші сынып дүниетануын оқытуда тиімді жолдар арқылы оқушылардың білім, білік, дағды ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: 3-сыныпта дүниетануды оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныпта дүниетануды оқыту әдістемесі.
Зерттеудің болжамы: егер үшінші сынып дүниетану пәнін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен формаларын пайдаланса, оқушылардың пәнді қабылдауы мен қызығушылығы арта түседі.
Зерттеу міндеттері:
Үшінші сынып дүниетануын оқыту ерекшеліктерін айқындау.
Үшінші сынып дүниетануын оқытудың тиімді жолдарын іздестіру.
Дүниетануды оқыту мазмұнын анықтап, оқушыларда қажетті білім, білік, дағды қалыптастыру.
Оқушы бойында бағдарламаға сай дүниетану түсініктері мен ұғымдарын қалыптастыру және дамыту.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми материалдары; Білім және ғылым министрлігінің орта мектепте білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқулықтары және оқу-әдістемелік кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқу құралдары және т.б.); білім беру саласын ақпараттандыру тұжырымдамасы мен бағдарламасы; педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері және т.б.
Зерттеудің әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық (модельдеу, аналитикалық-синтетикалық, салыстырмалы, индуктивті - дедуктивті талдау), эмперикалық (сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық озық іс-тәжірибелерді жинақтау); әлеументтану (сауалнама); білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірибелерін талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірибелік-әдістемелік жұмыстарды жүргізу, математикалық-статистикалық өңдеу әдістері қолданылды.
Зерттеу үш кезеңде жүргізілді:
Бірінші кезеңде үшінші сыныптың дүниетану сабағының өткізілу барысын, қазіргі жағдайын айқындау; бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың стандарты мен бағдарламасын, оқулықтары мен әдістемелік оқу құралдарын жоспарлы зерделеу жұмыстары жүргізілді. Нәтижеде зерттеу жұмысының тақырыбы, нысаны, мақсаты, болжамы, әдіснамасы мен пәні анықталды.
Екінші кезеңде ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді және озық тәжірибелерді зерттеп талдау негізінде үшінші сыныпта дүниетану пәнінің атқаратын рөлі мен қызметі және мүмкіндіктері айқындалды. Сонымен қатар, дүниетану пәні негізінде меңгерілетін оқу материалдарының ішкі байланысы анықталды.
Үшінші кезеңде жүргізілген тәжірибелік жұмыстар қорытындыланды. Үшінші сыныпта дүниетану сабағында оқушылардың ой-өрісін дамытудың әдістемесі жасалып, оның тиімділігі оқыту эксперименті арқылы тексерілді. Зерттеу жұмысының нәтижелеріне теориялық талдау жасалды, қорытындылар негізделіп шығарылды.
Құрылымы:
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделген, зерттеу нысаны, пәні, мақсаты, болжамы мен міндеттері анықталған. Зерттеу кезеңдері, зерттеу нәтижелерінің нанымдылығы көрсетілген.
ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ атты бірінші тарауда үшінші сыныптың дүниетану сабағының қазіргі жағдайы анықталып, ондағы кемшіліктер және олардың себептері айқындалып, дүниетану пәні арқылы оқушылардың ой-өрісін дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері сипатталған. Сонымен қатар бұл бөлімде мемлекеттік бағдарламаға сәйкес берілетін білім, білік, дағды ерекшеліктері айқындалған.
ҮШІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ атты екінші тарауда үшінші сыныпта дүниетануды оқыту әдістемесінің негізі сипатталып, онда үшінші сыныпта дүниетануды оқытудың кей ерекшеліктері көрсетілген. Сондай-ақ, зерттеу жұмысының қорытындысы сипатталған.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері тұжырымдалған.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған материалдар енген.
І ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ
3.1 Дүниетану пәнінің құрылымы
Жалпы дүниетану сабақтарында оқушылардың мектепке дейін айналамен танысуы арқылы алған білімдері тереңдетіледі, кеңейтіледі, дамытылады.
3-сынып "Дүниетану" пәнінің мазмұны 3 тарауды қамтиды. Олар: "Адам", "Табиғат", "Қоғам". Осы тараулардың мазмұнын оқыту барысында бұл ұғымдардың бір-бірімен байланысы жайлы үнемі оқушыларға ескертіп отыру мұғалімнің міндеті.
Дүниетану сабақтарында оқушылардың "адам", "табиғат", "қоғам" бөлімдерінен алған білімдері мынадай білік-дағдыларда жалғасын табады:
Табиғат:
тірі және өлі табиғат объектілерін өздігінен бақылай білу, олар туралы байқағанын баяндап айтуы;
табиғатқа адамның тигізетін қолайсыз істерін көре білуі, өз деңгейінде табиғатты қорғауға қатысуы;
ауа температурасының өзгеруінің қоршаған ортаға тигізетін әсерін, жлы мезгілдеріне байланысты тірі табиғат тіршілігінде болатын өзгерістерді бақылауы;
термометрды пайдаланып, температураны өлшей алуы;
Қазақстанның табиғи аймақтарын картадан таба білуі, онда өсетін өсімдіктер мен мекендейтін жануарлар түрлерін сипаттай алуы т.б.
Адам:
адамды басқа тірі ағзалармен салыстыра алуы;
өз денесінің тазалығын сақтау, гигиеналық ережелерді қолдану;
жас ерекшеліктеріне сай келетін кез келген еңбек түрін орындай білуі;
"Адам ағзасы" кестесі бойынша адамның негізгі мүшелерін:бас сүйегін, жақ, қабырға, омыртқа т.б. ажырата алуы;
табиғат перзенті ретінде айналасын, өзін қоршаған дүниені байқап, сезініп, ондағы заттар мен құбылыстарды ажыратуы;
ғылыми-техникалық жаңалықтардан хабардар болуы, күнделікті ақпарттарды пайдалана білуі;
өз жеріндегі мәдени, халықтық мұралардың сақталуы, оны қорғау жұмыстарын бақылауы тиіс т.б.
Қоғам:
отбасындағы адамдардың көңіл-күйін ажырата білуі;
жақсылық, жамандық, еңбекқор, жалқау, әдемі т.б. ұғымдарды түсініп, керекті жерінде қолдана білуі;
жергілікті жердегі мекеме түрлерін (аурухана, әкімшілік т.б.) білуі, олардың халыққа тигізетін пайдасын байқаы;
өз елінің және басқа халықтардың мәдениеті мен әдебиетіне қызығұшылық танытуы;
ҚР мемлекеттік рәміздерін ажыратып, әнұранын айта білуі, туы мен елтаңбасын сипаттай білуі, олардың мәнін түсінуі тиіс.
Дүниетану бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында қалыптасатын адам, табиғат және қоғам, олардың өзара байланысы мен тәуелділігі туралы білім жүйесін құрайтын кіріктірілген пән.
Дүниетану оқушылардың қоршаған ортаның әртүрлі нысандары мен құбылыстарын оқып-үйренуге бағытталған танымдық іс-әрекеттердің әдістері мен тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады. Оны оқып-үйренудегі негізгі мәселелер бастауыш білім беру деңгейінде оқушылардың оқу үдерісінде дүниені танып-білуі, сол арқылы оларды тәрбиелеу және дамыту болып табылады.
Дүниетану оқу пәнінің жалпы мақсаты - бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық құндылық ретінде табиғат, адамды қоршаған әлеуметтік орта, табиғат пен қоғамның бір-бірімен байланысы және өзара тәуелділігі түсініктері туралы білім жүйесін қалыптастыру.
Оқу пәнінің міндеттері:
білім алушылардың бойында қоршаған ортаны құраушылардың біртұтастығы мен өзара байланыстылығы туралы қарапайым түсініктер қалыптастыру;
білім алушыларға құндылықтар жүйесі, әлеуметтік ортадағы мінез-құлық және қауіпсіздік нормалары және экологиялық мәдениет туралы алғашқы түсініктер беру;
білім берудің бастауыш деңгейінде білім алушыларды оқытудың келесі деңгейлерінде жаратылыстану және қоғамтану пәндері шеңберінде қоршаған орта туралы тереңірек білім алуға даярлау және олардың бойында өзбетінше қоршаған орта туралы білім алуға деген талпыныстарын қалыптастыру.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұнын іріктеуде бастауыш білім беру деңгейіндегі білім алушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп, оқыту үдерісінің тұлғалық-бағдарлы тәсілі қарастырылды.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру, сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы, денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық (жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы, пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің 3 сыныпқа арналған апталық жүктеме сағаты - аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат. Базалық білім мазмұнын оқыту кезеңдері бойынша сағаттарға бөлінуі:
Адам (8 сағат)
Адам - табиғаттың бір бөлшегі. Адам ағзасының құрылысы туралы жалпы түсініктер. Қаңқа және бұлшық еттер. Қимыл-қозғалыс. Дем алу мүшелері. Өкпе және оның қызметі. Ас қорыту мүшелері. Қан айналымы. Жүрек және оның қызметі. Жүйке жүйесі. Дене мүшелерінің өзара байланысы. Дене шынықтырудың қимыл-қозғалыс еңбектерінің бұлшық еттерді қатайту үшін маңызы. Тамақтану гигиенасы. Таза ауада демалу.
Көрнекі құралдар: Қаңқаның моделі, адам жүрегінің үлгі түріндегі көшірмесі (муляж), кестелер, секундомер, спидометр.
Көрсетілімдер: Адам ағзасы мүшелері, олардың қызметтері туралы әртүрлі диафильмдер.
Практикалық жұмыстар: Қалыпты күйдегі және әртүрлі дене жаттығуларынан кейінгі адам пульсінің соғуын өлшеу және салыстыру.
Адам - жоғары дәрежеде ұйымдасқан, органикалық дүниеде белгілі бір орны бар тіршілік иесі. Адамзаттың пайда болу тарихын түсіндіруде әр түрлі көзқарастар бар. Мысалы, материалистер мұндай мәселені ғылыми дүниетаным тұрғысынан дәлелдесе, ал дін ілімінің өкілдері тәңірдің қалауымен деп тұжырымдайды.
Адам - табиғат перзенті. Ол табиғат ортасында өмір сүріп, тіршілік етеді. Саналы ойлаудың арқасында ол өзінің адам ретінде алғашқы пайда болған дәуірінен бастады. Адам табиғат сырын, құпиясын зерделеді. Оның "техникасын" меңгерді. Құс пен инеліктің ұшуын бақылап - ұшақ пен тікұшақ, балықтардың жүзуін көріп - қайық пен кемені жасады. Бал арасының ұясын, ағаш жапырақтарының діңі, бұтақтардың орналасуын, құрылымын, пайда болуын зерделеп, алуан түрлі ғимараттар салды, құмырсқа илеуіне негізделген қалалар тұрғызды. Әрине, адам аса терең ойдың иесі болғандықтан, тірі табиғатты дәлме-дәл сол күйінде қайталамайды. Ғимараттарды, техниканы өз жағдайына икемді, өз қажетіне неғұрлым қолайлы, күнделікті тіршілігіне ыңғайлы етіп жетілдірді.
Демек, тіршіліктің барлық саласындағы әр жаңалықтың басты себепшісі - алдымен адамның ақыл-ойы. Ал адамға ой салушы, жетелеуші табиғаттың өзі.
Адамдардың тығыз қарым-қатынаста, белгілі бір мақсатпен бірлесіп тіршілік етуі арқылы қоғам пайда болды. Отбасының өзі шағын қоғам болып саналады. Адам жарық дүниеге келген соң алдымен отбасы қоғамымен, кейін балабақшада, мектепте оқығанда, жоғары оқу орындарында, бір мамандықты иесі болып жұмыс атқарғанда жаңа қоғамдық ортамен танысады.Адамның бүкіл өмірі қоғамдық ортада жүреді. Адамсыз қоғамды елестету мүмкін емес. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайтыны сияқты, қоғам да адамсыз болмайды. Табиғат бар байлығын адамзатқа сыйласа, адам қоғам құрып соны өз иілігіне жаратады. Бұл үш жүйе бір-бірімен біте қайнасып кеткен, олардың біреуін бөліп -жарып қарастыруға болмайды.
Адам бөлімін оқыған кезде балалар өз дене мүшелері туралы мағлұмат алады. Бөлімді оқу барысында балалар жас ерекшелігіне сай білуі қажет мәселелерді түсініп отырады. Оқушылар денсаулығының қауіпсіздігі мақсатында мұғалім тазалық талаптары мұқият сақталуын қадағалауы тиіс. Сабақ барысында мұғалім балаларды Қазақстан Республикасының Конституциясындағы арнайы баптармен таныстырады. Атап айтқанда, азаматтардың денсаулық сақтау құқықтары, қоршаған ортаның санитарлық жағдайымен, суқоймалар, ауа, өсімдіктердің тазалығын сақтау құқығы көрсетілген баптармен таныстыруы керек.
Оқушылар адам анатомиясы және физиологиясымен, денсаулықты сақтау және нығайту туралы ғылым - гигиенамен танысады. Дене мүшелерін бақылау әдістерінің бірі - өзін-өзі бақылау болып табылады. Әр адамға өз ағзасын танып-білуге мүмкіндік беретін өзін-өзі бақылаудың бірнеше әдісі бар.
Салауатты өмір сүрген адамның дені сау, күшті, төзімді болатынын балаларға түсіндіру керек.
Табиғат (34 сағат)
Табиғатты оқып-үйрену әдістері (4 сағат). Тірі және өлі табиғат денелеріне бақылау жасау. Бақылау және тәжірибе - табиғатты танып-білудегі негізгі әдістер. Тәжірибе жүргізуді жоспарлау, оның жүргізілуіне бақылау жасау, алынған нәтижелерді қорытындылау. Көлем және оны өлшеу (уақыт, температура, ұзындық және т.б.), олардың табиғат объектілері мен құбылыстарын оқып-үйренудегі маңызы.
Көрнекі құралдар: Күнтізбе, сағат, термометр, сызғыш және т.б.
Көрсетілімдер: Көлемді өлшеуіш құралдар. Бөлме өсімдіктері жапырақтарының жарыққа қарағандағы жағдайына бақылау жасау.
Практикалық жұмыстар: Көлемді өлшеуіш құралдарымен жұмыс жасау, олардың көмегімен көлемді анықтау.
Дене. Заттар. Құбылыс (4 сағат)
Дене туралы алғашқы түсінік. Табиғи және жасанды денелер. Заттар. Заттың агрегаттық күйі. Табиғаттағы құбылыс.
Көрнекі құралдар. Түрлі заттардың үлгісі.
Практикалық жұмыстар. Табиғи және адам қолымен жасалған денелермен танысу.
Ауа. Су. Ауа райы (4 сағат)
Ауа: жылы және суық ауа. Жел - ауаның қозғалысы. Табиғаттағы су. Жер асыты сулары, өзен, көл, теңіз, мұхит ұғымдары. Бұлт, оның түрлері. Жауын-шашын. Тұман. Ауа райы. Ауаның тазалығын сақтау. Ауа мен судың маңызы.
Көрнекі құралдар: Өзен, көл, теңіздің суреттері. Шыны түбіртек, химиялық колба және т.б.
Көрсетілімдер: Есікті ашып екі бөлме арасындағы ауаның қозғалысына бақылау жасау.
Практикалық жұмыстар: Қазақстандағы және дүние жүзі бойынша ең ірі өзен, көлдердің аттарын дәптерге жаздырту.
Тау жыныстары және пайдалы қазбалар (10 сағат)
Тау жыныстары туралы алғашқы түсінік. Олардың түрлері, қасиеті. Қатты тау жыныстары: гранит, мрамор. Пайдалы қазбалар. Мұнай. Табиғи газ.
Топырақ. Топырақтың түзілуі. Топырақтың қасиеті.
Көрнекі құралдар: Пайдалы қазбалар коллекциясы. Көмір өндіру, Мұнай өндіру - кестелер мен суреттер.
Көрсетілімдер: Пайдалы қазбалар, оларды өндіру туралы диафильмдер.
Практикалық жұмыстар: Пайдалы қазбалар үлгісімен таныстыру.
Топсеруен. Жергілікті жердегі топырақ түрлерімен танысу.
Өсімдіктер (6 сағат)
Құрлық және су өсімдіктері. Мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер. Біржылдық және көпжылдық өсімдіктер. Дәнді дақылдар. Дәрілік және улы өсімдіктер.
Көрнекі құралдар: Гербарий. Әртүрлі өсімдіктердің суреттері.
Топсеруен. Жергілікті жердің өсімдіктерімен танысу.
Жануарлар (6 сағат)
Құрлық және су жануарлары. Хайуанаттар мен улы жыландар кездескен жағдайда қауіпсіздік ережесін сақтау. Адамдарға жануарлардан жұғатын аурулардың алдын алу шаралары.
Көрнекі құралдар: Жануарлардың муляжы. Әртүрлі жануарлардың суреттері.
Табиғаттың өзі 2 үлкен топқа: өлі дәне тірі табиғат болып бөлінеді. Өлі табиғатты жер, су, ай, күн, жұлдыз, ауа, т.б. құраса, тірі табиғатты өсімдік, жануар, адам құрайды.
Жерде тірі табиғаттың тіршілік иелері (өсімдіктер, жан-жануарлар, адамдар) мекендейді. Жердегі топырақтың маңызы өте зор. Өсімдіктер топырақтан өздеріне қажетті минералдық заттарды қорек етсе, ал жануарлар мен адамдар керісінше өсімдіктерді азық ретінде пайдаланады.
Тіршілікке қажетті заттардың бірі - су. Сусыз тіршілік жоқ. Себебі тірі ағзалардың орта есеппен 65-70 пайызы судан тұрады. Сонымен қатар су көп мақсатта қолданылады (өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, түрлі өндіріс орындарында т.б.).
Ауаның құрамындағы оттегі мен көміртегі элементтері тірі табиғатқа өте қажетті болып табылады. Өсімдіктер көмірқышқыл газы мен күннің жарығын және жылуын, топырақтағы су мен минералдық заттарды пайдалананып, өздерінің бойында органикалық заттар түзеді. Бұл процесс фотосинтез деп аталады.
Ал органикалық заттарға ақуыздар, көмірсулар, майлар т.б. жатады. Бұларды адамдар мен жануарлар пайдаланады.
Аталған қарапайым мысалдардың өзінен қаншама өлі және тірі табиғаттың байланысын көруге болады.
Қоғам (26 сағат)
Отбасы (4 сағат)
Адамдардың өзара қарым-қатынастары. Туыстық байланыстар. Ата-баба шежіресі.
Мектеп (4 сағат)
Мектеп ұжымы. Мектептегі мінез-құлық ережесі. Мектеп және оның айналасы. Табиғат нысандары және адам қолымен жасалған заттар.
Туған қала облыс (облысаудан) (8 сағат)
Қазақстан қалалары және туған өлкенің тарихи жерлері. Туған қалаоблыс орталығының таңбасы.
Біздің Отан (10 сағат)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерінің маңызы. Қазақстан Республикасының мемлекеттік мерекелері. Қазақстан - көп ұлтты ел. Қазақстан Республикасында тұратын халықтардың мерекелері мен салт-дәстүрлері: Наурыз, Ораза айт, Кұрбан айт, Рождество, Пасха, Сабан той.
Көрнекі құралдар: Астананың суреттері. Мемелекеттік тудың, ел таңбаның макеттері. Қоғам қайраткерлерінің суреттері.
Көрсетілімдер. Тәуелсіз Қазақстан туралы диафильм.
Практикалық жұмыстар. Мәдениет және қоғам қайраткерлері танымдық ойын ұйымдастыру.
Топсеруен. Қаланыңауылдың көрнекі жерлеріне саяхат жасау.
3-сыныптың дүниетану сабақтарында білім беру әдетте эмпирикалық (тәжірибелік) деңгейде жүргізіледі. Бұл түсініктерді дамытудың әдістемесі мына тұрғыда: табиғи объектілерді немесе оның көріністерін қабылдау - одан оны елестетуге, елестетуден - түсінікке, қарапайым түсініктен - күрделіге, күрделіден - арнайы түсінікке, арнайыдан - жалпы дүниетанымдық түсініктерге қарай жүргізіледі.
3-сынып оқушылары:
салауатты өмір салтының құрылымын (дұрыс тамақтану, дене белсенділігінің, дұрыс ұйқы мен тынығудың, күн тәртібін сақтауды, шынығуды, жаман әдеттің алдын-алу);
дәрумендердің адам өмірі үшін тигізетін маңызын;
дұрыс тамақтанудың маңызын;
су жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
орман жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
шалғындық жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
тұщы суды және топырақты қорғаудың маңызын;
жануарлардан жұғатын аурулардың алдын-алу шараларын және улы жануарлармен кездескенде өмір қауіпсіздік ережелерін;
сынып бөлмесінің, жергілікті жердің суретте, сұлбада кескінін;
қарым-қатынас жасауда топтың басқа мүшелерінің көзқарастарымен санасудың қажеттілігін;
туыстық қатынастар мен ата-баба шежіресін;
Қазақстанның қалаларын, туған өлкесінің ауылқаласының тарихи жерлерін бейнеленуін білуі тиіс.
Оқушылар:
дене және ақыл-ой еңбегінің ерекшеліктерін сипаттай алуы;
дене белсенділігінің аздығы, дұрыс тамақтанбау, ұйқы мен күн тәртібін сақтамау салдарынан адам денсаулығының нашарлау себебін түсіндіре алуы;
суда және күннің көзінде болған кезде өзін-өзі ұстаудың қауіпсіздік ережелерін сақтай алуы;
табиғат қауымдастығындағы жануарлар мен өсімдіктердің өзара байланысы мен өзара тәуелділігін түсіндіре алуы;
улы жануарлардың 3-4 өкілін ажырата алуы;
біржылдық, көпжылдық, жабайы, мәдени, дәнді-дақылды, дәрілік және улы өсімдіктердің 3-4 түрін ажырата алуы;
табиғат белгілері бойынша жергілікті жерде бағдарлау үшін тірі және өлі табиғат құбылыстарын бақылай алуы;
табиғаттағы су айналымының жүру барысын сипаттай алуы;
топырақ пен су көздерін шаруашылық іс-әрекетке пайдалану жолдары бойынша мысалдар келтіре алуы;
өлшегіш құралдарды (компас, флюгерді) пайдалана алуы;
флюгердің көмегімен желдің бағытын анықтай алуы;
компастың көмегімен көкжиектің негізгі тұстарын айқындай алуы;
жергілікті жердегі бір нысанның келесі нысанға қатысты орналасқан жерін анықтай алуы;
адамдар арасындағы өзара байланыс түрлерін: отбасылық, туыстық қатынастарды ажырата алуы;
Қазақстанның қалаларын, туған өлкесінің ауылқаласының тарихи жерлерін сипаттай алуы тиіс;
Мемлекеттік оқу бағдарламасы бойынша 3-сыныпқа арналған Дүниетану оқу пәнінің мазмұны оқушылардың айнала қоршаған ортадағы нысандар мен құбылыстарды зерделеуге бағытталған танымдық іс-әрекет әдіс-тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады.
Оқытудың мақсаты бастауыш білім беру деңгейі оқушыларына саналы, жүйелі және берік білім беру болып табылады. Дүниетану білімі жаратылыстану ғылымдары анықтап берген заттардың белгілері мен қасиеттері, құбылыстар мен процестер, олардың өзара байланысынан тұрады. Білімді игерудегі негізгі әдістемелік заңдылық оқыту үдерісінде оқушыларға бірқалыпты білім беру және дамытудан тұрады. Ұғым оқушылардың сыртқы дүние танымына көмектеседі.
Дүниетану пәнінің мазмұны ұғымдардың мәнін ашып көрсетудегі жүйелік, реттілік ұстанымдарына бағынышты. Бағдарламада оқу материалдары белгілі-бір анықталған жүйе бойынша берілген. Оқушылар адам, табиғат, қоғам және олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі жайлы берік білім алу мақсатында, алдымен адамның физиологиялық дамуы элементтерін, жануарлар мен өсімдіктердің биологиялық белгілерін, адам мен қоғамның жалпы дамуын зерделейді. Бағдарламада ұғымның қалыптасуы мен дамуының бір-біріне сабақтастығы жақсы қарастырылған. Мысалы, Адам мазмұндық желісі бойынша оқушы өзін-өзі танудан бастап, адамның әлемдегі орнын санамалауға өтеді.
Дүниетанудың барлық тараулары мен тақырыптары бір-бірімен өзара тығыз байланыста, сондықтан оны оқып-үйрену оқушылардың жаратылыстану және қоғамтану білім, біліктерін реттілікпен меңгеруіне жағдай жасайды. Мысалы, 3-сыныптағы Табиғат мазмұндық желісінің оқу материалдары адамның табиғи ортасы, табиғат пен адамның бір-бірімен қатынастары туралы білімді қамти отырып, Табиғатты оқып-үйрену әдістері, Дене. Зат. Құбылыс, Ауа, су, ауа райы, Тау жыныстары және пайдалы қазбалар, Өсімдіктер, Жануарлар тақырыптары бойынша берілген. 3-сыныпта дүниетануды оқытудың мұндай құрылымы өсімдіктер мен жануарлардың биологиялық сипатын, өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін, олардың әртүрлі тіршілік ету ортасына бейімделуін, бір-бірімен байланысын, олардың адам өміріндегі маңызын оқып үйренуге жағдай жасайды.
Оқу бағдарламасында оқушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға орын берілген. Бұл үрдіс ұзақ әрі жүйелі мақсатты жұмысты қажет етеді. Мысалы, термометрдің құрылымын оқып-үйрену арқылы оқушылар судың температураларын анықтай алады, Бақылау күнделігінің жұмыс нәтижелерін қорытындылап, өңдейді. Оқушылар Бақылау күнделігіндегі ауа райына жасалған бақылауларды, тексеріп, дәптерлеріне жазады. Ол оқушылардың температураның қосу, алу белгілерін анықтай алуларына көмектеседі, мысалы, ауа райының 10 градус жылылығы мен 10 градус суықтығын белгілеуді үйренеді.
3-сыныпта оқушылардың тәжірибе және бақылау жүргізуіне арналған практикалық жұмыстар қарастырылған. Топырақ, оның құрамы тақырыбы бойынша оқушылар топырақтың құрамын анықтудың қарапайым тәжірибелерін жүргізеді. Соның нәтижесінде оқушылардың тәжірибе жүргізу біліктері мен дағдылары қалыптасады.
Оқу бағдарламасында қарастырылған топсеруен оқу пәніне бөлінген уақыт көлемінде жүргізілуі тиіс. Оның мазмұны оқу материалдарының мазмұнына сәйкес, өзара байланыста қарастырылады. Топсеруеннен алынған нәтижелер сабақ барысында қолданылады. Мысалы, табиғатқа серуен құру нәтижесінде оқушылар кеппешөп дайындау үрдісімен танысады.
Оқу бағдарламасы бойынша 3-сыныпта өтілетін материалдар оқушылардың жас және өзіндік ерекшеліктері мен даму деңгейіне сай іріктеліп алынған.
1.2 Дүниетану материалдарын тиянақты меңгерту жолдары
Бастауыш мектеп оқушыларын оқыту әр түрлі ұйымдастыру формаларында өтеді. Оқу жұмысының әрбір формасы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сипатына, оқушылар құрамына, оларды сабақ кезінде ұйымдастыруға, сонымен бірге оқу уақытының режиміне байланысты.
Қазіргі кезде бастауыш мектептегі дүниетану сабақтарында ұйымдастыру жұмысының мынадай формалары қолданылады:
1.Сынып сабақ;
2.Топсаяхат;
3.Үйдегі оқу жұмысы;
4.Мұғалімнің тапсырмасымен жүргізілетін және тікелей оқу материалымен байланысты сабақтан тыс жұмыс (табиғаттағы тірі табиғат мүйісі, мектеб алаңындағы бақылаулар).
Сабақ - оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты нысаны болғандықтан, ендігі жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше. Сабақта оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани-адамгершілік қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді.
Сабақ - күрделі психологиялық және дидактикалық процесс, онда оқушылармен педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Сабақ құрылымы деп - сабақтың барысында (45 минут) оның құрамды бөліктерінің, кезеңдерінің бір-бірімен ұштасып, белгілі тәртіппен жүзеге асырылуын айтады. Олар мынадай болып келеді:
* Сабақтың ұйымдастыру бөлімі (сабақтың тақырыбын белгілеп, оның мақсат, міндеттерін тұжырымдау).
* Сабақта үй тапсырмасын тексеру.
* Жаңа білімді немесе оқу материалын баяндау, түсіндіру.
* Жаңа білімді пысықтау, бекіту (ауызша, жазбаша жаттығулар жасау, тәжірибелік және зертханалық жұмыстар жүргізу).
* Қорытындылау (оқушылар білімін бағалау), сабақтың аяқталуы.
* Үйге тапсырма беру, оны түсіндіру.
Сабақ құрылымын белгілеу оқу жұмысын неғұрлым айқын және дұрыс ұйымдастыру үшын маңызы ерекше. Мұның өзі мұғалімнің сабақ жоспарын құрудағы аса елеулі кезеңі болады.
Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар жүйесі мынадай:
- Сабақтың мақсаты айқын, мазмұны, жоспары және оның құрылымы алдын-ала белгілі болы тиіс.
- Сабақ оқыту принциптерінің ережелері мен талаптарына сәйкес болуы қажет.
- Сабақтың ғылыми мазмұны оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай ұғынымды, түсінікті болуы керек.
- Сабақтың мазмұны оқытатын пәннің бағдарламасына сәйкес болуы және әрбәр сабақ басқа сабақтар жүйесінің буыны болуы міндетті нәрсе.
- Сабақта оқушылардың білімге ынтасы мен қызығұын арттыру үшін сабақтың құрылымы мен әдістерін түрлендіріп, көрнекі және техникалық құралдарды, түрлі ойындарды тиімді қолдану керек.
- Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыру үшін проблемалық ситуациялар тұғызып, проблемалық міндеттер мен тапсырмаларды орындауға басшылық ету қажет.
- Сабақтың сапасын жақсарту үшін мұғалім оқушылармен қарм-қатынас жасау шеберлігін арттырып отыруы керек. Педагогикалық қарым-қатынас мұғалімге оқушылармен рухани байланыс жасауға мүмкіндік береді.
- Сабақта оқушыларға білім берумен қатар оларды өздігінен білім алудың әдіс-тәсілдеріне үйрету міндет.
- Сабақ оқытудың білім беру, тәрбиелеу және дамыту қызметін біртұтастық принципке сай жүргізуі тиіс.
- Сабақтың дидактикалық құрылымы немесе кезеңдері бірізділікте, бір-бірімен өзара байланыста, бірі-бірі толықтырып тұрулары қажет.
- Сабаққа дайындалу және оны өткізу барысында мұғалімнің сыныптағы, мектептегі нақтылы жағдайды (оқу кабинетінің жабдықталуы, оқу-техникалық, көрнекілік құралдарының нақты қолда болуы, тұрғылықты жердегі табиғат, өндіріс ресурстарын пайдалану т.с.с) ескеріп отыруы шарт.
Оқыту процесін ұйымдастыру нысандары дегеніміз - арнайы ұйымдастырылып белгіленген тәртіппен режимне жүргізілетін оқу танымдық іс-әрекеттің процесі.
Оқытуды ұйымдастырудың нысандары ("форма" - латынша сыртқы түрі, пішіні деген мағынаны білдіреді).Оқытудың жеке, топтық түрлері қалыптасқан.
Оқыту процесін ұйымдастыру нысандарының классификациясының негізіне төменгі принциптер жатады:
Оқушы саны (жеке, жұп, кіші топ, бұқаралық, ұжымдық).
Оқыту жері (мектепте, сабақтан тыс кезінде, шеберханада, клубта).
Уақыт мөлшеріне қарай ұйымдастырылады (классикалық - 45 минут), бастауыш мектепте - 35 минут, жұпталған сабақ - 70-80 минут).
Сабақ - оқушылардың топқа ұйымдасқан сынып (класс) деп аталатын мұғалімнің басқаруымен жүргізілетін оқу жұмысы. Сабақта әртүрлі оқыту нысандарын пайдалануға болады. Оқытуды сабақта ұйымдастырудың әр түрлі формаларында ұжымдық, топтық, жұп және дербес нысандары жатады. Оқыту нысандарын таңдап алу, біріншіден, оқу-тәрбие жұмысының міндеттеріне, екіншіден, оқу материалының көлемі мен күрделілігіне, үшіншіден, ұжымдағы оқушылардың оқу мүмкіншілігіне байланысты.
Мектептегі "Дүниетану" пәндерін оқыту барысында сабақтан басқа да оқыту нысандары қолданылады. Сабақтың мазмұнына байланысты міндетті түрде өткізілетін танымжорықтар (экскурсия), сабақтан тыс, үйде орындалатын жұмыстар, кеңестер, қосымша сабақтар, жұмыстар, міндетті емес сыныптан тыс жұмыс түрлері, мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар мен тірі табиғат мүйісінде, арнайы кабинетте орындалатын жұмыстар.
Сабақ кезінде мұғалім оқытудың барлық әдіс-тәсілдерін қолданады. Өсімдіктер мен жануарларды демонстрациялайды, зертханалық және практикалық жұмыстарды жүргізу барысында, олардың құрылысымен таныстырады. Тірі ағзалар тіршілігінің дамуын, бір-бірімен қарым-қатынастарын білу үшін ұзақ уақыт бақылау жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындайды, сондықтан оқытудың басқа нысандары қолданылады және ол сабақ оқыту нысанын толықтырады.
Сабақ кезінде орындалатын практикалық жұмыстар, зертханалық жұмыстар, оқу-тәрбие учаскесі, тірі табиғат мүйісі, жас табиғатшылар үйірмесіндегі орындалатын жұмыстардың үлкен тәрбиелік маңызы бар. Олар оқушылардың танымдық қызығұшылығын, ұйымдастыру қабілеттілігі мен қоғамдық дағдыларын, еңбек мәдениетін және көпшілдік сезімін дамытады. Табиғаттың көркемділігі, оның байлығымен танысу, әсіресе топсеруен кезінде отаншылдық және эстетикалық, экологиялық сезімдерін тәрбиелейді. Табиғатты сүюге, аялауға, қорғауға бағытталған тәрбие жұмыстары жеке бастың әтикалық ерекшеліктерін де қалыптастырады.
Оқу жұмысы түрлерінің бірі -- оқушылардың үй тапсырмаларын орындауы, мұғалім үй тапсырмасын түсіндіруді сабақтың маңызды кезеңіне айналдыруға қол жеткізу керек. Оқушыларды үй тапсырмасын ойдағыдай орындауы оның тапсырманы қаншалықты ұғынуына байланысты. Әрбір оқушы не істеу керек екенін ғана емес, сонымен бірге оны қалай орындау керек екенін де білуге тиіс.
Үйдегі оқу жұмысының табысты болуының маңызды шарттарының бірі оқушыларды өздігінше жұмыс істеуге үйрету міндеті, болып табылады. Ол үшін оқушыларды оқу материалын жаттап алуға емес, оқытушы сабақты беретін деректер мен оқушылар оқулықты оқығанда өздігінше алатын деректердің арасындағы байланысты орнатуға бағыттау керек. Мектепте білім алудың методикасы оқушылардың үйде өздігінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға негізделіп құрылған. Оқушыларды сабақта алатын білімдерден өмір тәжірибесіне пайдалануға, ал екінші жағынан өмірде алған білімдерін оқу процесінде толығырақ үйретудің маңызы зор. Қазіргі замандағы ақпарат көздері барынша алуан екендігін ұмытуға болмайды, сондықтан бастауыш класстардың мұғалімі мұны оқу процесі барысында есепке алып, белгілі бір мәселе бойынша оқушылардың не білетінін анықтап, білімдердің негізінде жаңа материалды хабарлауға міндеті.
Үй тапсырмаларын орындауда Бақылау күнделіктерінің үлкен маңызы бар. Олар оқушылардың қоршаған табиғатты және адамдардың еңбек әрекетін бақылау жөніндегі өз бетімен жасаған жұмысын жүйелі түрде ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Балаларға қай жерде, нені және қалай бақылауды керсетіп, осыған үйретудің маңызы зор. Алынған нәтижелерді қорыту және талдау жұмыстың маңызды кезеңі болып табылады, көпшілік жағдайда оқушылардың жүйелі бақылаулар жүргізу қажетін түсінуі осымен байланысты.
Бастауыш сыныптардың мұғалімі оқушылардың үйде оқулықпен істейтін жұмысына көп көңіл бөледі. Мұғалімнің міндеті -- оқулықпен істелетін жұмысты ол бойынша берілетін тапсырмалар оқушылардың ойлау әрекетінің белсенді және алуан түрлі жүруіне жағдай жасайтындай, олардың таным әр түрлі жақтарын дамытатындай етіп ұйымдастыру.
Дұрыс ұйымдастырылған үйдегі оқу жұмысы мектептегі оқу сабақтарын өтуді жеңілдетеді.
Дәстүрлі сабақ деп - бұрыннан қалыптасқан, бір жүйемен жүргізілетін сабақ түрлерін атаймыз. Бірнеше дәстүрлі сабақ түрлеріне сипаттама берейік.
Аралас сабақты басқаша жалпы сабақ деп те атайды. Ол сабақтардың ең жиі кездесетін түрі. Онда мынадай элементтер болуы мүмкін:
-Ұйымдастыру бөлімі. Оқушыладың сабаққа әзірлігін тексеру, сабақ тақырыбын таныстыру, мақсатын анықтау. Бұл бөліснің мақсаты сабақта жұмыс жағдайын туғызу.
-Үй тапсырмасын тексеру әртүрлі түрде орындалады. Кейде оқушылардың жұмысын көріп шығу да жеткілікті болады. Кейде ішінара тексеру жүргіземіз немесе оқушылардың өзара тексеруін өткіздіреміз.
-Өтілген тақырып бойынша оқушылардың білімін ауызша тексеру жүргізілуі мүмкін. Ол жеке дара, жаппай сұрау арқылы жүргізіледі.
-Жаңа білімді баяндау, жаңа материалды талдау.
-Өтілген тақырыпты бекіту. Ол әртүрлі формада жүргізілуі мүмкін (жаттығу, пысықтау, практикалық жұмыс т.б.) Жаттығу жұмыстарында оқушыға мұғалім көмектесуі мүмкін.
-Өтілген материал бойынша оқушылар білімін анықтау (өзіндік жұмыс) 5-6 минут.
-Үйге тапсырма беру.
Зертханалық, практикалық сабақтар - оқушылардың жаңа білім алуы мақсатында немесе теориялық білімді бекіту мақсатында жүргізілуі мүмкін. Бұл жұмыстар теориялық білімдерді анағұрлым сапалы түрде және берік игеруге жәрдемдеседі. Бұл сабақтардың құрылымы шамамен мынадый:
-Ұйымдастыру бөлімі.
-Мұғалімнің түсіндіруі және тапсырма беруі.
-Оқушылардың сұрақтарына жауап беруі.
-Оқушылардың тапсырманы орындауы.
-Орындалған жұмыстың жазбаша есебін өткізу.
-Үйге тапсырма беру.
-Сабақтың аяқталуы.
Эксперимент, зертханалық және практикалық жұмыстардың орындалу барысы немесе қорытындысы жазылып, оны мұғалім тексереді.
Заттық сабақта оқушылар қоршаған орта құбылыстарымен және заттармен нақтылы танысып, олардың арасындағы байланысты анықтайды.
Мұғалім заттық сабақтарды өткізгенде, ең алдымен осы пән жайында оқушыларға қаншалықты нақтылы түсініктер мен ұғымдар беретінін айқын елестетіп алуы керек. Белгілі бір затпен жұмыс атқара отырып, балалар алған білімдерін тексереді, дәлелдей түседі. Заттық сабақтар сарамандық іскерлік пен дағдыларды тудыруға жәрдемдесуі керек. Олар топсаяхаттан кейін өткізіледі.
Мұғалім заттық сабағының мазмұны мен барысын, оның білімділік, тәрбиелік мәнін мұқият ойластырады. Сабаққа жабдықтар және табиғи обьектілер дайындауға ерекше көңіл бөлу керек. Оқушылардың затты қабылдау мүмкіндігі әртүрлі болуы мүмкін. Егер мұғалім затты көрсете отырып, оқушыларды жұмысқа белсенді араластырмай, бәрін өзі айтып берсе, онда балалар тез шаршайды, материалды нашар ұғады. Мұғалім балаларды ойландырып, сұрақ берсе, бұл сынып жұмысын жандандырады, оқушылардың зейінін күшейтеді, оларды ойлануға, өздігінше қорытынды жасауға жетелейді.
Көрнекілік әдісін қолдану, оқушылардың жаңа мазмұнды қабылдау және ойлау қабілетін дамытады.
Дүниетану сабақтарында қолданылатын көрнекіліктер 2 топқа бөлінеді.
1.Табиғи түріндегі (табиғи тірі обьектілер және препараттар).
2.Бейнелеу құралдары (таблицалар,сызба нұсқалар,муляждар,бейнефильмдер).
Әсіресе табиғи обьектілерді демонстрациялау пәнді оқытудағы тиімділігі өте жоғары. Оқушылардың санасында өсімдіктер мен жануарлар жайында нақты ұғымдар қалыптастырылады. Дүнтетану пәндерін оқытуда өсімдіктерді, демонстрациялауға мүмкіншіліктері мол өсімдіктерді алдын-ала табиғаттан, тірі табиғат мүйісінен т.б. дайындауға болады.
Оқытудың көрнекі құралдарына таблицалар мен картиналар, табиғи объектілер, үлестірме материал, кинофильмдер, кинофрагменттер, диафильмдер, драпозитивтер, кодотранспоранттар жатады. Олар оқушылардың білім алуының маңызды көзі болып табылады. Көрнекі құралдарды қолдану сабақтың тиімділігін арттырады, кіші мектеп жасындағылардың өзінше дайындығын ұйымдастыруға жағдай жасайды, таным қабылетін дамытады.
Дүниетануды оқыту процесінде табиғи көрнекі құралдардың үлкен маңызы бар. Оларға мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер үлгілерінің гербарийлері, топырақ үлгілері, үлестірме материалымен қоса пайдалы қазбалар коллекциялары, жануарлар тұлыптары, пайдалы және зиянды насекомдар коллекциялары, сонымен бірге тәжірибелер мен лабораториялық жұмыстарға арналған ыдыс пен құралдар, экскурсиялық жабдықтар жатады. Тікелей қабылдауға келмейтін заттар мен құбылыстар туралы түсінікті қалыптастыруда бейнелеу құралдары үлкен орын алады. Оларға таблицалар, картиналар, карталар, открыткалар. Бақылау күнделіктері т. с. с. жатады. Баспа негіздегі құралдар дүниетану бойынша көрнекі құралдар жүйесіндегі ең көбі болып табылады. Бастауыш сыныптарда бүкіл класпен жұмыс істеуге арналған үлкен глобус (диаметрі 60 см) және оқушылардың жеке жұмыс істеуіне арналған шағын (диаметрі 40 см) глобустар болуы керек.
Қазіргі кезде дүниетану сабақтарында мұғалімдер жергілікті жерде кездеспейтін табиғат құбылыстары туралы нақтылы және толық түсінік беруге кемектесетін экрандық құралдарды кеңінен пайдаланып жүр.
Дүниетану сабақтарын экрандық құралдармен қамтамасыз ету үшін көптеген диафильмдер мен диапозитивтер, кинфильмдер мен кинофрагменттер, кодоскопқа арналған транспаранттар жасалды.
Дүниетану сабақтарында тірі табиғат бұрышы ретінде көбінесе бөлме өсімдіктері қолданылады. Оқушылардың өздері де сол өсімдіктерді отырғызып күтіп-баптауды үйренеді.
Мұғалім тірі табиғат бұрышындағы жұмысты ұйымдастыра отырып, оқушылар білімін байытады және кеңейтеді, олардың өсімдіктер мен жануарларды күтуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ
1.1 Дүниетану пәнінің құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2 Дүниетану материалдарын тиянақты меңгерту жолдары ... ... ... ... ... ... .15
ІІ ҮШІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Үшінші сынып дүниетануын оқытудағы ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ...24
2.2 Үшінші сыныптағы сыныптан тыс жұмыстардың маңызы ... ... ... ... ... ... 35
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде жүріп жатқан демократиялық өзгерістерге байланысты белгілі әлеуметтік шарттарды ескере отырып, жеке тұлғаны қалыптастыруды көздеген білім беру жүйесіне қойылатын талаптар күшейе түсуде. Сол талаптардың бірі - оқушының дүниетанымын қалыптастыруда елеулі ықпал жасайтын білім мазмұнын жетілдіру. Білім - дүниетанудың кәусар бұлағы. Ол неғұрлым тереңдеген сайын дүниетаным да қалыптасып, тұрақтана түседі.
Дүниетанымның қалыптасуына адам, табиғат, қоғам туралы білімдер тірек болады. Адам, табиғат, қоғам - біртұтас дүние. Адам, табиғат, қоғам арасындағы байланысты және олардың үнемі бірлікте дамитынын оқушылар бастауыш сыныптан бастап оқып, түсінуі жолға қойылып отыр. Өйткені, дүниетануды бастауыш сыныпта оқытудың барысында оқушының таным процесі дамиды. Танымға көмегін тигізетін оқушының сезім мүшелерінің жұмысы арқылы олар сыртқы дүниені қабылдайды. Әр түрлі оқу әрекеттері нәтижесінде олар дүниені біртұтас бірлікте сезініп, қабылдау арқылы санасында білім қоры жиналып, ой-өрісі кеңейеді.
Дүниетаным, таным, қазақ дүниетанымы саласында көптеген құнды ой-пікірлер мен көзқарастар философ ғалымдардың (С.Б.Крымский, Б.М.Кедров, Ә.Нысанбаев, А.Қасабеков, М.О.Орынбеков, Ж.Алтаев, Кішібеков, т.б.) еңбектерінде жан-жақты талқыланып келеді.
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлері болса, бірқатар психологтар мен педагогтар еңбектерінде (М.А.Данилов, И.Я.Лернер, Л.В.Занков, М.И.Махмудов, А.А.Люблинская, А.Н.Леонтьев, Н.Б.Менчинский, П.Я.Голперин, Д.Б.Эльконин, М.И.Левина, Ю.К.Бабанский, Т.И.Шамова, С.П.Баранов) зерттеу обьектісіне қарай жүйелі талданған.[2]
Г.И.Шукина оқып-білу жаңадан шындық ашу емес, бұрыннан белгілі адам тәжірибесінен өткен шындықтардың жиынтығын меңгеру. Сондықтан бұл шындықтарды оқушылар санасына жеткізу үшін ең алдымен мұғалімдер осы білімдерді шәкіртке жеткізудің әдіс-тәсілдерін меңгеру керек деп дәлелдейді. Б.П.Баранов оқытудың жеке бастың психологиялық дамуын тездету үшін және қоршаған ортаның бұрыннан белгілі заңдылықтарын оқушыларға меңгерту үшін жасанды ұйымдастырылған танымдық іс-әрекеттердің жиынтығы деп санайды. Осы жайында тіпті өз кезінде А.Я.Коменский болса, мүмкіндігінше адамдар білімді кітап бойынша ғана емес, аспаннан, жерден, еменнен, жөкеден, яғни, басқа біреудің байқағанынан, не сол жайында берген мәлімдемесінен емес, заттың өзінен алсын - деп тұжырымдайды.
Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан - 2030 атты Қазақстан халқына Жолдауында болашақ қоғам мүшелері - жастардың қандай болуға тиіс екендігін айта келе, Біздің балаларымыз білігі жоғары жұмысшылар мен фермерлер, инженерлер, банкирлер мен өнер қайраткерлері, магазиндердің иелері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың иелері, биржа делдалдары, спортшылар болады. Олар мұнай, газ бен электр қуатын, тамақ өнімдерін өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы қамтамасыз ететін болады..., - дейді.[8]
Жастардың болашаққа деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, жалпы қоғамдық деңгейде алсақ, бүкіл қоршаған дүние ортасында қалыптасады. Әрине, қоршаған дүниенің әр саласының көзқарасқа тигізетін әсері, беретін білімі, тәрбиеге ықпалы әртүрлі. Мемлекетіміз осының бәрін ескеріп, білім беру жүйесін баса дамытуға, оның дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне аса мән беруде. Осындай аса маңызды сенім жүктеліп отырған жастарымыздың болашақта мемлекеттік жауапты қызметтерді атқаратындай, өз мүддесінен гөрі халықтық мүддені жоғары қоятын деңгейде өсіп жетілуі үшін оларға сапалы білім беру, саналылыққа тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-ағарту саласының үлесіне тиеді.
Осыған байланысты білім мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды. Білімнің әр бір бөлігі оқушы дүниетанымын қалыптастыруға септігін тигізіп, олардың әлем туралы ой-жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Білім стандартында мектептің әрбір саласына жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай білім мазмұнының толық жүзеге асуын қамтамасыз ету талабы қойылып отыр. Мұнда әсіресе, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру мәселесі басты орынды алмақ.
Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз - айнала қоршаған орта, тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршілік мәні, мағынасы туралы көзқарастың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниетанымның көзі - білім.
Табиғат заттарын оқып-білу арқылы адам табиғат байлығын керегіне пайдаланады. Сонымен қатар, бүкіл білімін, дағдысын, шеберлігін жұмсап, оны өндіру үшін еңбек етеді. Осының нәтижесінде жасалған заттарды әлеуметтік өмірде де қолданып, қажетіне жаратады.
Адамның жеке басының дамып, тұлғаға айналуына тек мектеп қабырғасында берілген білім ғана емес, бүкіл оны қоршаған орта әсер етеді. бала кезінде адамның тұлға ретіндегі қасиеттерінің 70% қаланады. Сол себепті дұрыс тәрбие өте қажет. Балаға әсер ететін оны қоршаған орта: жанұя, ата-ана, мектептегі, мектептен тыс қарым-қатынастар, күнделікті көпшілік ақпарат құралдары (радио, теледидар, газет және т.б.).
Дүниетаным - ақиқатты рухани қажетті игеру жүйесі, оның ішінде тұтастай алғанда адамның білімі мен нанымы, ар-ұждан мұраттары мен әлеуметтік құлықтың реттеушісі, саяси бағыт-бағдар, қоршаған ортаға психологиялық және эстетикалық көзқарас.
Дүниетану деп айқын аталмағанмен, қай кезеңде де бастауыш сынып оқушыларына қоршаған орта, табиғат, адам еңбегі, тұрмысы жайында білім беріліп келінді. Оқушылардың ойын, тілін дамыту осы қоршаған орта материалдарын оқытып, білім беру барысында жүзеге асырылады. Дегенмен, әр кездегі оқу-ағарту саласының алдына қойылған талап пен міндеттерге және қоғамдағы ғылым мен мәдениет жетістіктеріне байланысты дүниетану материалдарының бастауыш сыныпта берілу көлемі де, мазмұны да, оны оқытудың әдіс-тәсілі де өзгеріп отырды.
Зерттеудің мақсаты: Үшінші сынып дүниетануын оқытуда тиімді жолдар арқылы оқушылардың білім, білік, дағды ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: 3-сыныпта дүниетануды оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сыныпта дүниетануды оқыту әдістемесі.
Зерттеудің болжамы: егер үшінші сынып дүниетану пәнін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен формаларын пайдаланса, оқушылардың пәнді қабылдауы мен қызығушылығы арта түседі.
Зерттеу міндеттері:
Үшінші сынып дүниетануын оқыту ерекшеліктерін айқындау.
Үшінші сынып дүниетануын оқытудың тиімді жолдарын іздестіру.
Дүниетануды оқыту мазмұнын анықтап, оқушыларда қажетті білім, білік, дағды қалыптастыру.
Оқушы бойында бағдарламаға сай дүниетану түсініктері мен ұғымдарын қалыптастыру және дамыту.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері; Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми материалдары; Білім және ғылым министрлігінің орта мектепте білім беру мәселелеріне қатысты нормативті құжаттары мен оқулықтары және оқу-әдістемелік кешендері (стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқу құралдары және т.б.); білім беру саласын ақпараттандыру тұжырымдамасы мен бағдарламасы; педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері және т.б.
Зерттеудің әдістері: зерттеу жұмыстарын жүзеге асыруда теориялық (модельдеу, аналитикалық-синтетикалық, салыстырмалы, индуктивті - дедуктивті талдау), эмперикалық (сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық озық іс-тәжірибелерді жинақтау); әлеументтану (сауалнама); білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірибелерін талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірибелік-әдістемелік жұмыстарды жүргізу, математикалық-статистикалық өңдеу әдістері қолданылды.
Зерттеу үш кезеңде жүргізілді:
Бірінші кезеңде үшінші сыныптың дүниетану сабағының өткізілу барысын, қазіргі жағдайын айқындау; бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың стандарты мен бағдарламасын, оқулықтары мен әдістемелік оқу құралдарын жоспарлы зерделеу жұмыстары жүргізілді. Нәтижеде зерттеу жұмысының тақырыбы, нысаны, мақсаты, болжамы, әдіснамасы мен пәні анықталды.
Екінші кезеңде ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді және озық тәжірибелерді зерттеп талдау негізінде үшінші сыныпта дүниетану пәнінің атқаратын рөлі мен қызметі және мүмкіндіктері айқындалды. Сонымен қатар, дүниетану пәні негізінде меңгерілетін оқу материалдарының ішкі байланысы анықталды.
Үшінші кезеңде жүргізілген тәжірибелік жұмыстар қорытындыланды. Үшінші сыныпта дүниетану сабағында оқушылардың ой-өрісін дамытудың әдістемесі жасалып, оның тиімділігі оқыту эксперименті арқылы тексерілді. Зерттеу жұмысының нәтижелеріне теориялық талдау жасалды, қорытындылар негізделіп шығарылды.
Құрылымы:
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделген, зерттеу нысаны, пәні, мақсаты, болжамы мен міндеттері анықталған. Зерттеу кезеңдері, зерттеу нәтижелерінің нанымдылығы көрсетілген.
ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ атты бірінші тарауда үшінші сыныптың дүниетану сабағының қазіргі жағдайы анықталып, ондағы кемшіліктер және олардың себептері айқындалып, дүниетану пәні арқылы оқушылардың ой-өрісін дамытудың психологиялық-педагогикалық негіздері сипатталған. Сонымен қатар бұл бөлімде мемлекеттік бағдарламаға сәйкес берілетін білім, білік, дағды ерекшеліктері айқындалған.
ҮШІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ атты екінші тарауда үшінші сыныпта дүниетануды оқыту әдістемесінің негізі сипатталып, онда үшінші сыныпта дүниетануды оқытудың кей ерекшеліктері көрсетілген. Сондай-ақ, зерттеу жұмысының қорытындысы сипатталған.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері тұжырымдалған.
Қосымшада зерттеу барысында қолданылған материалдар енген.
І ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ БАЗАЛЫҚ БІЛІМ МАЗМҰНЫ
3.1 Дүниетану пәнінің құрылымы
Жалпы дүниетану сабақтарында оқушылардың мектепке дейін айналамен танысуы арқылы алған білімдері тереңдетіледі, кеңейтіледі, дамытылады.
3-сынып "Дүниетану" пәнінің мазмұны 3 тарауды қамтиды. Олар: "Адам", "Табиғат", "Қоғам". Осы тараулардың мазмұнын оқыту барысында бұл ұғымдардың бір-бірімен байланысы жайлы үнемі оқушыларға ескертіп отыру мұғалімнің міндеті.
Дүниетану сабақтарында оқушылардың "адам", "табиғат", "қоғам" бөлімдерінен алған білімдері мынадай білік-дағдыларда жалғасын табады:
Табиғат:
тірі және өлі табиғат объектілерін өздігінен бақылай білу, олар туралы байқағанын баяндап айтуы;
табиғатқа адамның тигізетін қолайсыз істерін көре білуі, өз деңгейінде табиғатты қорғауға қатысуы;
ауа температурасының өзгеруінің қоршаған ортаға тигізетін әсерін, жлы мезгілдеріне байланысты тірі табиғат тіршілігінде болатын өзгерістерді бақылауы;
термометрды пайдаланып, температураны өлшей алуы;
Қазақстанның табиғи аймақтарын картадан таба білуі, онда өсетін өсімдіктер мен мекендейтін жануарлар түрлерін сипаттай алуы т.б.
Адам:
адамды басқа тірі ағзалармен салыстыра алуы;
өз денесінің тазалығын сақтау, гигиеналық ережелерді қолдану;
жас ерекшеліктеріне сай келетін кез келген еңбек түрін орындай білуі;
"Адам ағзасы" кестесі бойынша адамның негізгі мүшелерін:бас сүйегін, жақ, қабырға, омыртқа т.б. ажырата алуы;
табиғат перзенті ретінде айналасын, өзін қоршаған дүниені байқап, сезініп, ондағы заттар мен құбылыстарды ажыратуы;
ғылыми-техникалық жаңалықтардан хабардар болуы, күнделікті ақпарттарды пайдалана білуі;
өз жеріндегі мәдени, халықтық мұралардың сақталуы, оны қорғау жұмыстарын бақылауы тиіс т.б.
Қоғам:
отбасындағы адамдардың көңіл-күйін ажырата білуі;
жақсылық, жамандық, еңбекқор, жалқау, әдемі т.б. ұғымдарды түсініп, керекті жерінде қолдана білуі;
жергілікті жердегі мекеме түрлерін (аурухана, әкімшілік т.б.) білуі, олардың халыққа тигізетін пайдасын байқаы;
өз елінің және басқа халықтардың мәдениеті мен әдебиетіне қызығұшылық танытуы;
ҚР мемлекеттік рәміздерін ажыратып, әнұранын айта білуі, туы мен елтаңбасын сипаттай білуі, олардың мәнін түсінуі тиіс.
Дүниетану бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында қалыптасатын адам, табиғат және қоғам, олардың өзара байланысы мен тәуелділігі туралы білім жүйесін құрайтын кіріктірілген пән.
Дүниетану оқушылардың қоршаған ортаның әртүрлі нысандары мен құбылыстарын оқып-үйренуге бағытталған танымдық іс-әрекеттердің әдістері мен тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады. Оны оқып-үйренудегі негізгі мәселелер бастауыш білім беру деңгейінде оқушылардың оқу үдерісінде дүниені танып-білуі, сол арқылы оларды тәрбиелеу және дамыту болып табылады.
Дүниетану оқу пәнінің жалпы мақсаты - бастауыш білім беру деңгейінде білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық құндылық ретінде табиғат, адамды қоршаған әлеуметтік орта, табиғат пен қоғамның бір-бірімен байланысы және өзара тәуелділігі түсініктері туралы білім жүйесін қалыптастыру.
Оқу пәнінің міндеттері:
білім алушылардың бойында қоршаған ортаны құраушылардың біртұтастығы мен өзара байланыстылығы туралы қарапайым түсініктер қалыптастыру;
білім алушыларға құндылықтар жүйесі, әлеуметтік ортадағы мінез-құлық және қауіпсіздік нормалары және экологиялық мәдениет туралы алғашқы түсініктер беру;
білім берудің бастауыш деңгейінде білім алушыларды оқытудың келесі деңгейлерінде жаратылыстану және қоғамтану пәндері шеңберінде қоршаған орта туралы тереңірек білім алуға даярлау және олардың бойында өзбетінше қоршаған орта туралы білім алуға деген талпыныстарын қалыптастыру.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұнын іріктеуде бастауыш білім беру деңгейіндегі білім алушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп, оқыту үдерісінің тұлғалық-бағдарлы тәсілі қарастырылды.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру, сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы, денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық (жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы, пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің 3 сыныпқа арналған апталық жүктеме сағаты - аптасына 2 сағат, оқу жылында - 68 сағат. Базалық білім мазмұнын оқыту кезеңдері бойынша сағаттарға бөлінуі:
Адам (8 сағат)
Адам - табиғаттың бір бөлшегі. Адам ағзасының құрылысы туралы жалпы түсініктер. Қаңқа және бұлшық еттер. Қимыл-қозғалыс. Дем алу мүшелері. Өкпе және оның қызметі. Ас қорыту мүшелері. Қан айналымы. Жүрек және оның қызметі. Жүйке жүйесі. Дене мүшелерінің өзара байланысы. Дене шынықтырудың қимыл-қозғалыс еңбектерінің бұлшық еттерді қатайту үшін маңызы. Тамақтану гигиенасы. Таза ауада демалу.
Көрнекі құралдар: Қаңқаның моделі, адам жүрегінің үлгі түріндегі көшірмесі (муляж), кестелер, секундомер, спидометр.
Көрсетілімдер: Адам ағзасы мүшелері, олардың қызметтері туралы әртүрлі диафильмдер.
Практикалық жұмыстар: Қалыпты күйдегі және әртүрлі дене жаттығуларынан кейінгі адам пульсінің соғуын өлшеу және салыстыру.
Адам - жоғары дәрежеде ұйымдасқан, органикалық дүниеде белгілі бір орны бар тіршілік иесі. Адамзаттың пайда болу тарихын түсіндіруде әр түрлі көзқарастар бар. Мысалы, материалистер мұндай мәселені ғылыми дүниетаным тұрғысынан дәлелдесе, ал дін ілімінің өкілдері тәңірдің қалауымен деп тұжырымдайды.
Адам - табиғат перзенті. Ол табиғат ортасында өмір сүріп, тіршілік етеді. Саналы ойлаудың арқасында ол өзінің адам ретінде алғашқы пайда болған дәуірінен бастады. Адам табиғат сырын, құпиясын зерделеді. Оның "техникасын" меңгерді. Құс пен инеліктің ұшуын бақылап - ұшақ пен тікұшақ, балықтардың жүзуін көріп - қайық пен кемені жасады. Бал арасының ұясын, ағаш жапырақтарының діңі, бұтақтардың орналасуын, құрылымын, пайда болуын зерделеп, алуан түрлі ғимараттар салды, құмырсқа илеуіне негізделген қалалар тұрғызды. Әрине, адам аса терең ойдың иесі болғандықтан, тірі табиғатты дәлме-дәл сол күйінде қайталамайды. Ғимараттарды, техниканы өз жағдайына икемді, өз қажетіне неғұрлым қолайлы, күнделікті тіршілігіне ыңғайлы етіп жетілдірді.
Демек, тіршіліктің барлық саласындағы әр жаңалықтың басты себепшісі - алдымен адамның ақыл-ойы. Ал адамға ой салушы, жетелеуші табиғаттың өзі.
Адамдардың тығыз қарым-қатынаста, белгілі бір мақсатпен бірлесіп тіршілік етуі арқылы қоғам пайда болды. Отбасының өзі шағын қоғам болып саналады. Адам жарық дүниеге келген соң алдымен отбасы қоғамымен, кейін балабақшада, мектепте оқығанда, жоғары оқу орындарында, бір мамандықты иесі болып жұмыс атқарғанда жаңа қоғамдық ортамен танысады.Адамның бүкіл өмірі қоғамдық ортада жүреді. Адамсыз қоғамды елестету мүмкін емес. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайтыны сияқты, қоғам да адамсыз болмайды. Табиғат бар байлығын адамзатқа сыйласа, адам қоғам құрып соны өз иілігіне жаратады. Бұл үш жүйе бір-бірімен біте қайнасып кеткен, олардың біреуін бөліп -жарып қарастыруға болмайды.
Адам бөлімін оқыған кезде балалар өз дене мүшелері туралы мағлұмат алады. Бөлімді оқу барысында балалар жас ерекшелігіне сай білуі қажет мәселелерді түсініп отырады. Оқушылар денсаулығының қауіпсіздігі мақсатында мұғалім тазалық талаптары мұқият сақталуын қадағалауы тиіс. Сабақ барысында мұғалім балаларды Қазақстан Республикасының Конституциясындағы арнайы баптармен таныстырады. Атап айтқанда, азаматтардың денсаулық сақтау құқықтары, қоршаған ортаның санитарлық жағдайымен, суқоймалар, ауа, өсімдіктердің тазалығын сақтау құқығы көрсетілген баптармен таныстыруы керек.
Оқушылар адам анатомиясы және физиологиясымен, денсаулықты сақтау және нығайту туралы ғылым - гигиенамен танысады. Дене мүшелерін бақылау әдістерінің бірі - өзін-өзі бақылау болып табылады. Әр адамға өз ағзасын танып-білуге мүмкіндік беретін өзін-өзі бақылаудың бірнеше әдісі бар.
Салауатты өмір сүрген адамның дені сау, күшті, төзімді болатынын балаларға түсіндіру керек.
Табиғат (34 сағат)
Табиғатты оқып-үйрену әдістері (4 сағат). Тірі және өлі табиғат денелеріне бақылау жасау. Бақылау және тәжірибе - табиғатты танып-білудегі негізгі әдістер. Тәжірибе жүргізуді жоспарлау, оның жүргізілуіне бақылау жасау, алынған нәтижелерді қорытындылау. Көлем және оны өлшеу (уақыт, температура, ұзындық және т.б.), олардың табиғат объектілері мен құбылыстарын оқып-үйренудегі маңызы.
Көрнекі құралдар: Күнтізбе, сағат, термометр, сызғыш және т.б.
Көрсетілімдер: Көлемді өлшеуіш құралдар. Бөлме өсімдіктері жапырақтарының жарыққа қарағандағы жағдайына бақылау жасау.
Практикалық жұмыстар: Көлемді өлшеуіш құралдарымен жұмыс жасау, олардың көмегімен көлемді анықтау.
Дене. Заттар. Құбылыс (4 сағат)
Дене туралы алғашқы түсінік. Табиғи және жасанды денелер. Заттар. Заттың агрегаттық күйі. Табиғаттағы құбылыс.
Көрнекі құралдар. Түрлі заттардың үлгісі.
Практикалық жұмыстар. Табиғи және адам қолымен жасалған денелермен танысу.
Ауа. Су. Ауа райы (4 сағат)
Ауа: жылы және суық ауа. Жел - ауаның қозғалысы. Табиғаттағы су. Жер асыты сулары, өзен, көл, теңіз, мұхит ұғымдары. Бұлт, оның түрлері. Жауын-шашын. Тұман. Ауа райы. Ауаның тазалығын сақтау. Ауа мен судың маңызы.
Көрнекі құралдар: Өзен, көл, теңіздің суреттері. Шыны түбіртек, химиялық колба және т.б.
Көрсетілімдер: Есікті ашып екі бөлме арасындағы ауаның қозғалысына бақылау жасау.
Практикалық жұмыстар: Қазақстандағы және дүние жүзі бойынша ең ірі өзен, көлдердің аттарын дәптерге жаздырту.
Тау жыныстары және пайдалы қазбалар (10 сағат)
Тау жыныстары туралы алғашқы түсінік. Олардың түрлері, қасиеті. Қатты тау жыныстары: гранит, мрамор. Пайдалы қазбалар. Мұнай. Табиғи газ.
Топырақ. Топырақтың түзілуі. Топырақтың қасиеті.
Көрнекі құралдар: Пайдалы қазбалар коллекциясы. Көмір өндіру, Мұнай өндіру - кестелер мен суреттер.
Көрсетілімдер: Пайдалы қазбалар, оларды өндіру туралы диафильмдер.
Практикалық жұмыстар: Пайдалы қазбалар үлгісімен таныстыру.
Топсеруен. Жергілікті жердегі топырақ түрлерімен танысу.
Өсімдіктер (6 сағат)
Құрлық және су өсімдіктері. Мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер. Біржылдық және көпжылдық өсімдіктер. Дәнді дақылдар. Дәрілік және улы өсімдіктер.
Көрнекі құралдар: Гербарий. Әртүрлі өсімдіктердің суреттері.
Топсеруен. Жергілікті жердің өсімдіктерімен танысу.
Жануарлар (6 сағат)
Құрлық және су жануарлары. Хайуанаттар мен улы жыландар кездескен жағдайда қауіпсіздік ережесін сақтау. Адамдарға жануарлардан жұғатын аурулардың алдын алу шаралары.
Көрнекі құралдар: Жануарлардың муляжы. Әртүрлі жануарлардың суреттері.
Табиғаттың өзі 2 үлкен топқа: өлі дәне тірі табиғат болып бөлінеді. Өлі табиғатты жер, су, ай, күн, жұлдыз, ауа, т.б. құраса, тірі табиғатты өсімдік, жануар, адам құрайды.
Жерде тірі табиғаттың тіршілік иелері (өсімдіктер, жан-жануарлар, адамдар) мекендейді. Жердегі топырақтың маңызы өте зор. Өсімдіктер топырақтан өздеріне қажетті минералдық заттарды қорек етсе, ал жануарлар мен адамдар керісінше өсімдіктерді азық ретінде пайдаланады.
Тіршілікке қажетті заттардың бірі - су. Сусыз тіршілік жоқ. Себебі тірі ағзалардың орта есеппен 65-70 пайызы судан тұрады. Сонымен қатар су көп мақсатта қолданылады (өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, түрлі өндіріс орындарында т.б.).
Ауаның құрамындағы оттегі мен көміртегі элементтері тірі табиғатқа өте қажетті болып табылады. Өсімдіктер көмірқышқыл газы мен күннің жарығын және жылуын, топырақтағы су мен минералдық заттарды пайдалананып, өздерінің бойында органикалық заттар түзеді. Бұл процесс фотосинтез деп аталады.
Ал органикалық заттарға ақуыздар, көмірсулар, майлар т.б. жатады. Бұларды адамдар мен жануарлар пайдаланады.
Аталған қарапайым мысалдардың өзінен қаншама өлі және тірі табиғаттың байланысын көруге болады.
Қоғам (26 сағат)
Отбасы (4 сағат)
Адамдардың өзара қарым-қатынастары. Туыстық байланыстар. Ата-баба шежіресі.
Мектеп (4 сағат)
Мектеп ұжымы. Мектептегі мінез-құлық ережесі. Мектеп және оның айналасы. Табиғат нысандары және адам қолымен жасалған заттар.
Туған қала облыс (облысаудан) (8 сағат)
Қазақстан қалалары және туған өлкенің тарихи жерлері. Туған қалаоблыс орталығының таңбасы.
Біздің Отан (10 сағат)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздерінің маңызы. Қазақстан Республикасының мемлекеттік мерекелері. Қазақстан - көп ұлтты ел. Қазақстан Республикасында тұратын халықтардың мерекелері мен салт-дәстүрлері: Наурыз, Ораза айт, Кұрбан айт, Рождество, Пасха, Сабан той.
Көрнекі құралдар: Астананың суреттері. Мемелекеттік тудың, ел таңбаның макеттері. Қоғам қайраткерлерінің суреттері.
Көрсетілімдер. Тәуелсіз Қазақстан туралы диафильм.
Практикалық жұмыстар. Мәдениет және қоғам қайраткерлері танымдық ойын ұйымдастыру.
Топсеруен. Қаланыңауылдың көрнекі жерлеріне саяхат жасау.
3-сыныптың дүниетану сабақтарында білім беру әдетте эмпирикалық (тәжірибелік) деңгейде жүргізіледі. Бұл түсініктерді дамытудың әдістемесі мына тұрғыда: табиғи объектілерді немесе оның көріністерін қабылдау - одан оны елестетуге, елестетуден - түсінікке, қарапайым түсініктен - күрделіге, күрделіден - арнайы түсінікке, арнайыдан - жалпы дүниетанымдық түсініктерге қарай жүргізіледі.
3-сынып оқушылары:
салауатты өмір салтының құрылымын (дұрыс тамақтану, дене белсенділігінің, дұрыс ұйқы мен тынығудың, күн тәртібін сақтауды, шынығуды, жаман әдеттің алдын-алу);
дәрумендердің адам өмірі үшін тигізетін маңызын;
дұрыс тамақтанудың маңызын;
су жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
орман жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
шалғындық жануарлары мен өсімдіктерінің ерекшеліктерін және олардың өзара байланысын;
тұщы суды және топырақты қорғаудың маңызын;
жануарлардан жұғатын аурулардың алдын-алу шараларын және улы жануарлармен кездескенде өмір қауіпсіздік ережелерін;
сынып бөлмесінің, жергілікті жердің суретте, сұлбада кескінін;
қарым-қатынас жасауда топтың басқа мүшелерінің көзқарастарымен санасудың қажеттілігін;
туыстық қатынастар мен ата-баба шежіресін;
Қазақстанның қалаларын, туған өлкесінің ауылқаласының тарихи жерлерін бейнеленуін білуі тиіс.
Оқушылар:
дене және ақыл-ой еңбегінің ерекшеліктерін сипаттай алуы;
дене белсенділігінің аздығы, дұрыс тамақтанбау, ұйқы мен күн тәртібін сақтамау салдарынан адам денсаулығының нашарлау себебін түсіндіре алуы;
суда және күннің көзінде болған кезде өзін-өзі ұстаудың қауіпсіздік ережелерін сақтай алуы;
табиғат қауымдастығындағы жануарлар мен өсімдіктердің өзара байланысы мен өзара тәуелділігін түсіндіре алуы;
улы жануарлардың 3-4 өкілін ажырата алуы;
біржылдық, көпжылдық, жабайы, мәдени, дәнді-дақылды, дәрілік және улы өсімдіктердің 3-4 түрін ажырата алуы;
табиғат белгілері бойынша жергілікті жерде бағдарлау үшін тірі және өлі табиғат құбылыстарын бақылай алуы;
табиғаттағы су айналымының жүру барысын сипаттай алуы;
топырақ пен су көздерін шаруашылық іс-әрекетке пайдалану жолдары бойынша мысалдар келтіре алуы;
өлшегіш құралдарды (компас, флюгерді) пайдалана алуы;
флюгердің көмегімен желдің бағытын анықтай алуы;
компастың көмегімен көкжиектің негізгі тұстарын айқындай алуы;
жергілікті жердегі бір нысанның келесі нысанға қатысты орналасқан жерін анықтай алуы;
адамдар арасындағы өзара байланыс түрлерін: отбасылық, туыстық қатынастарды ажырата алуы;
Қазақстанның қалаларын, туған өлкесінің ауылқаласының тарихи жерлерін сипаттай алуы тиіс;
Мемлекеттік оқу бағдарламасы бойынша 3-сыныпқа арналған Дүниетану оқу пәнінің мазмұны оқушылардың айнала қоршаған ортадағы нысандар мен құбылыстарды зерделеуге бағытталған танымдық іс-әрекет әдіс-тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады.
Оқытудың мақсаты бастауыш білім беру деңгейі оқушыларына саналы, жүйелі және берік білім беру болып табылады. Дүниетану білімі жаратылыстану ғылымдары анықтап берген заттардың белгілері мен қасиеттері, құбылыстар мен процестер, олардың өзара байланысынан тұрады. Білімді игерудегі негізгі әдістемелік заңдылық оқыту үдерісінде оқушыларға бірқалыпты білім беру және дамытудан тұрады. Ұғым оқушылардың сыртқы дүние танымына көмектеседі.
Дүниетану пәнінің мазмұны ұғымдардың мәнін ашып көрсетудегі жүйелік, реттілік ұстанымдарына бағынышты. Бағдарламада оқу материалдары белгілі-бір анықталған жүйе бойынша берілген. Оқушылар адам, табиғат, қоғам және олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі жайлы берік білім алу мақсатында, алдымен адамның физиологиялық дамуы элементтерін, жануарлар мен өсімдіктердің биологиялық белгілерін, адам мен қоғамның жалпы дамуын зерделейді. Бағдарламада ұғымның қалыптасуы мен дамуының бір-біріне сабақтастығы жақсы қарастырылған. Мысалы, Адам мазмұндық желісі бойынша оқушы өзін-өзі танудан бастап, адамның әлемдегі орнын санамалауға өтеді.
Дүниетанудың барлық тараулары мен тақырыптары бір-бірімен өзара тығыз байланыста, сондықтан оны оқып-үйрену оқушылардың жаратылыстану және қоғамтану білім, біліктерін реттілікпен меңгеруіне жағдай жасайды. Мысалы, 3-сыныптағы Табиғат мазмұндық желісінің оқу материалдары адамның табиғи ортасы, табиғат пен адамның бір-бірімен қатынастары туралы білімді қамти отырып, Табиғатты оқып-үйрену әдістері, Дене. Зат. Құбылыс, Ауа, су, ауа райы, Тау жыныстары және пайдалы қазбалар, Өсімдіктер, Жануарлар тақырыптары бойынша берілген. 3-сыныпта дүниетануды оқытудың мұндай құрылымы өсімдіктер мен жануарлардың биологиялық сипатын, өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін, олардың әртүрлі тіршілік ету ортасына бейімделуін, бір-бірімен байланысын, олардың адам өміріндегі маңызын оқып үйренуге жағдай жасайды.
Оқу бағдарламасында оқушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға орын берілген. Бұл үрдіс ұзақ әрі жүйелі мақсатты жұмысты қажет етеді. Мысалы, термометрдің құрылымын оқып-үйрену арқылы оқушылар судың температураларын анықтай алады, Бақылау күнделігінің жұмыс нәтижелерін қорытындылап, өңдейді. Оқушылар Бақылау күнделігіндегі ауа райына жасалған бақылауларды, тексеріп, дәптерлеріне жазады. Ол оқушылардың температураның қосу, алу белгілерін анықтай алуларына көмектеседі, мысалы, ауа райының 10 градус жылылығы мен 10 градус суықтығын белгілеуді үйренеді.
3-сыныпта оқушылардың тәжірибе және бақылау жүргізуіне арналған практикалық жұмыстар қарастырылған. Топырақ, оның құрамы тақырыбы бойынша оқушылар топырақтың құрамын анықтудың қарапайым тәжірибелерін жүргізеді. Соның нәтижесінде оқушылардың тәжірибе жүргізу біліктері мен дағдылары қалыптасады.
Оқу бағдарламасында қарастырылған топсеруен оқу пәніне бөлінген уақыт көлемінде жүргізілуі тиіс. Оның мазмұны оқу материалдарының мазмұнына сәйкес, өзара байланыста қарастырылады. Топсеруеннен алынған нәтижелер сабақ барысында қолданылады. Мысалы, табиғатқа серуен құру нәтижесінде оқушылар кеппешөп дайындау үрдісімен танысады.
Оқу бағдарламасы бойынша 3-сыныпта өтілетін материалдар оқушылардың жас және өзіндік ерекшеліктері мен даму деңгейіне сай іріктеліп алынған.
1.2 Дүниетану материалдарын тиянақты меңгерту жолдары
Бастауыш мектеп оқушыларын оқыту әр түрлі ұйымдастыру формаларында өтеді. Оқу жұмысының әрбір формасы мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетінің сипатына, оқушылар құрамына, оларды сабақ кезінде ұйымдастыруға, сонымен бірге оқу уақытының режиміне байланысты.
Қазіргі кезде бастауыш мектептегі дүниетану сабақтарында ұйымдастыру жұмысының мынадай формалары қолданылады:
1.Сынып сабақ;
2.Топсаяхат;
3.Үйдегі оқу жұмысы;
4.Мұғалімнің тапсырмасымен жүргізілетін және тікелей оқу материалымен байланысты сабақтан тыс жұмыс (табиғаттағы тірі табиғат мүйісі, мектеб алаңындағы бақылаулар).
Сабақ - оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты нысаны болғандықтан, ендігі жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше. Сабақта оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани-адамгершілік қасиеттері мен ақыл-ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді.
Сабақ - күрделі психологиялық және дидактикалық процесс, онда оқушылармен педагогикалық қарым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
Сабақ құрылымы деп - сабақтың барысында (45 минут) оның құрамды бөліктерінің, кезеңдерінің бір-бірімен ұштасып, белгілі тәртіппен жүзеге асырылуын айтады. Олар мынадай болып келеді:
* Сабақтың ұйымдастыру бөлімі (сабақтың тақырыбын белгілеп, оның мақсат, міндеттерін тұжырымдау).
* Сабақта үй тапсырмасын тексеру.
* Жаңа білімді немесе оқу материалын баяндау, түсіндіру.
* Жаңа білімді пысықтау, бекіту (ауызша, жазбаша жаттығулар жасау, тәжірибелік және зертханалық жұмыстар жүргізу).
* Қорытындылау (оқушылар білімін бағалау), сабақтың аяқталуы.
* Үйге тапсырма беру, оны түсіндіру.
Сабақ құрылымын белгілеу оқу жұмысын неғұрлым айқын және дұрыс ұйымдастыру үшын маңызы ерекше. Мұның өзі мұғалімнің сабақ жоспарын құрудағы аса елеулі кезеңі болады.
Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар жүйесі мынадай:
- Сабақтың мақсаты айқын, мазмұны, жоспары және оның құрылымы алдын-ала белгілі болы тиіс.
- Сабақ оқыту принциптерінің ережелері мен талаптарына сәйкес болуы қажет.
- Сабақтың ғылыми мазмұны оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай ұғынымды, түсінікті болуы керек.
- Сабақтың мазмұны оқытатын пәннің бағдарламасына сәйкес болуы және әрбәр сабақ басқа сабақтар жүйесінің буыны болуы міндетті нәрсе.
- Сабақта оқушылардың білімге ынтасы мен қызығұын арттыру үшін сабақтың құрылымы мен әдістерін түрлендіріп, көрнекі және техникалық құралдарды, түрлі ойындарды тиімді қолдану керек.
- Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыру үшін проблемалық ситуациялар тұғызып, проблемалық міндеттер мен тапсырмаларды орындауға басшылық ету қажет.
- Сабақтың сапасын жақсарту үшін мұғалім оқушылармен қарм-қатынас жасау шеберлігін арттырып отыруы керек. Педагогикалық қарым-қатынас мұғалімге оқушылармен рухани байланыс жасауға мүмкіндік береді.
- Сабақта оқушыларға білім берумен қатар оларды өздігінен білім алудың әдіс-тәсілдеріне үйрету міндет.
- Сабақ оқытудың білім беру, тәрбиелеу және дамыту қызметін біртұтастық принципке сай жүргізуі тиіс.
- Сабақтың дидактикалық құрылымы немесе кезеңдері бірізділікте, бір-бірімен өзара байланыста, бірі-бірі толықтырып тұрулары қажет.
- Сабаққа дайындалу және оны өткізу барысында мұғалімнің сыныптағы, мектептегі нақтылы жағдайды (оқу кабинетінің жабдықталуы, оқу-техникалық, көрнекілік құралдарының нақты қолда болуы, тұрғылықты жердегі табиғат, өндіріс ресурстарын пайдалану т.с.с) ескеріп отыруы шарт.
Оқыту процесін ұйымдастыру нысандары дегеніміз - арнайы ұйымдастырылып белгіленген тәртіппен режимне жүргізілетін оқу танымдық іс-әрекеттің процесі.
Оқытуды ұйымдастырудың нысандары ("форма" - латынша сыртқы түрі, пішіні деген мағынаны білдіреді).Оқытудың жеке, топтық түрлері қалыптасқан.
Оқыту процесін ұйымдастыру нысандарының классификациясының негізіне төменгі принциптер жатады:
Оқушы саны (жеке, жұп, кіші топ, бұқаралық, ұжымдық).
Оқыту жері (мектепте, сабақтан тыс кезінде, шеберханада, клубта).
Уақыт мөлшеріне қарай ұйымдастырылады (классикалық - 45 минут), бастауыш мектепте - 35 минут, жұпталған сабақ - 70-80 минут).
Сабақ - оқушылардың топқа ұйымдасқан сынып (класс) деп аталатын мұғалімнің басқаруымен жүргізілетін оқу жұмысы. Сабақта әртүрлі оқыту нысандарын пайдалануға болады. Оқытуды сабақта ұйымдастырудың әр түрлі формаларында ұжымдық, топтық, жұп және дербес нысандары жатады. Оқыту нысандарын таңдап алу, біріншіден, оқу-тәрбие жұмысының міндеттеріне, екіншіден, оқу материалының көлемі мен күрделілігіне, үшіншіден, ұжымдағы оқушылардың оқу мүмкіншілігіне байланысты.
Мектептегі "Дүниетану" пәндерін оқыту барысында сабақтан басқа да оқыту нысандары қолданылады. Сабақтың мазмұнына байланысты міндетті түрде өткізілетін танымжорықтар (экскурсия), сабақтан тыс, үйде орындалатын жұмыстар, кеңестер, қосымша сабақтар, жұмыстар, міндетті емес сыныптан тыс жұмыс түрлері, мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жұмыстар мен тірі табиғат мүйісінде, арнайы кабинетте орындалатын жұмыстар.
Сабақ кезінде мұғалім оқытудың барлық әдіс-тәсілдерін қолданады. Өсімдіктер мен жануарларды демонстрациялайды, зертханалық және практикалық жұмыстарды жүргізу барысында, олардың құрылысымен таныстырады. Тірі ағзалар тіршілігінің дамуын, бір-бірімен қарым-қатынастарын білу үшін ұзақ уақыт бақылау жұмыстарын жүргізу қажеттілігі туындайды, сондықтан оқытудың басқа нысандары қолданылады және ол сабақ оқыту нысанын толықтырады.
Сабақ кезінде орындалатын практикалық жұмыстар, зертханалық жұмыстар, оқу-тәрбие учаскесі, тірі табиғат мүйісі, жас табиғатшылар үйірмесіндегі орындалатын жұмыстардың үлкен тәрбиелік маңызы бар. Олар оқушылардың танымдық қызығұшылығын, ұйымдастыру қабілеттілігі мен қоғамдық дағдыларын, еңбек мәдениетін және көпшілдік сезімін дамытады. Табиғаттың көркемділігі, оның байлығымен танысу, әсіресе топсеруен кезінде отаншылдық және эстетикалық, экологиялық сезімдерін тәрбиелейді. Табиғатты сүюге, аялауға, қорғауға бағытталған тәрбие жұмыстары жеке бастың әтикалық ерекшеліктерін де қалыптастырады.
Оқу жұмысы түрлерінің бірі -- оқушылардың үй тапсырмаларын орындауы, мұғалім үй тапсырмасын түсіндіруді сабақтың маңызды кезеңіне айналдыруға қол жеткізу керек. Оқушыларды үй тапсырмасын ойдағыдай орындауы оның тапсырманы қаншалықты ұғынуына байланысты. Әрбір оқушы не істеу керек екенін ғана емес, сонымен бірге оны қалай орындау керек екенін де білуге тиіс.
Үйдегі оқу жұмысының табысты болуының маңызды шарттарының бірі оқушыларды өздігінше жұмыс істеуге үйрету міндеті, болып табылады. Ол үшін оқушыларды оқу материалын жаттап алуға емес, оқытушы сабақты беретін деректер мен оқушылар оқулықты оқығанда өздігінше алатын деректердің арасындағы байланысты орнатуға бағыттау керек. Мектепте білім алудың методикасы оқушылардың үйде өздігінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға негізделіп құрылған. Оқушыларды сабақта алатын білімдерден өмір тәжірибесіне пайдалануға, ал екінші жағынан өмірде алған білімдерін оқу процесінде толығырақ үйретудің маңызы зор. Қазіргі замандағы ақпарат көздері барынша алуан екендігін ұмытуға болмайды, сондықтан бастауыш класстардың мұғалімі мұны оқу процесі барысында есепке алып, белгілі бір мәселе бойынша оқушылардың не білетінін анықтап, білімдердің негізінде жаңа материалды хабарлауға міндеті.
Үй тапсырмаларын орындауда Бақылау күнделіктерінің үлкен маңызы бар. Олар оқушылардың қоршаған табиғатты және адамдардың еңбек әрекетін бақылау жөніндегі өз бетімен жасаған жұмысын жүйелі түрде ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Балаларға қай жерде, нені және қалай бақылауды керсетіп, осыған үйретудің маңызы зор. Алынған нәтижелерді қорыту және талдау жұмыстың маңызды кезеңі болып табылады, көпшілік жағдайда оқушылардың жүйелі бақылаулар жүргізу қажетін түсінуі осымен байланысты.
Бастауыш сыныптардың мұғалімі оқушылардың үйде оқулықпен істейтін жұмысына көп көңіл бөледі. Мұғалімнің міндеті -- оқулықпен істелетін жұмысты ол бойынша берілетін тапсырмалар оқушылардың ойлау әрекетінің белсенді және алуан түрлі жүруіне жағдай жасайтындай, олардың таным әр түрлі жақтарын дамытатындай етіп ұйымдастыру.
Дұрыс ұйымдастырылған үйдегі оқу жұмысы мектептегі оқу сабақтарын өтуді жеңілдетеді.
Дәстүрлі сабақ деп - бұрыннан қалыптасқан, бір жүйемен жүргізілетін сабақ түрлерін атаймыз. Бірнеше дәстүрлі сабақ түрлеріне сипаттама берейік.
Аралас сабақты басқаша жалпы сабақ деп те атайды. Ол сабақтардың ең жиі кездесетін түрі. Онда мынадай элементтер болуы мүмкін:
-Ұйымдастыру бөлімі. Оқушыладың сабаққа әзірлігін тексеру, сабақ тақырыбын таныстыру, мақсатын анықтау. Бұл бөліснің мақсаты сабақта жұмыс жағдайын туғызу.
-Үй тапсырмасын тексеру әртүрлі түрде орындалады. Кейде оқушылардың жұмысын көріп шығу да жеткілікті болады. Кейде ішінара тексеру жүргіземіз немесе оқушылардың өзара тексеруін өткіздіреміз.
-Өтілген тақырып бойынша оқушылардың білімін ауызша тексеру жүргізілуі мүмкін. Ол жеке дара, жаппай сұрау арқылы жүргізіледі.
-Жаңа білімді баяндау, жаңа материалды талдау.
-Өтілген тақырыпты бекіту. Ол әртүрлі формада жүргізілуі мүмкін (жаттығу, пысықтау, практикалық жұмыс т.б.) Жаттығу жұмыстарында оқушыға мұғалім көмектесуі мүмкін.
-Өтілген материал бойынша оқушылар білімін анықтау (өзіндік жұмыс) 5-6 минут.
-Үйге тапсырма беру.
Зертханалық, практикалық сабақтар - оқушылардың жаңа білім алуы мақсатында немесе теориялық білімді бекіту мақсатында жүргізілуі мүмкін. Бұл жұмыстар теориялық білімдерді анағұрлым сапалы түрде және берік игеруге жәрдемдеседі. Бұл сабақтардың құрылымы шамамен мынадый:
-Ұйымдастыру бөлімі.
-Мұғалімнің түсіндіруі және тапсырма беруі.
-Оқушылардың сұрақтарына жауап беруі.
-Оқушылардың тапсырманы орындауы.
-Орындалған жұмыстың жазбаша есебін өткізу.
-Үйге тапсырма беру.
-Сабақтың аяқталуы.
Эксперимент, зертханалық және практикалық жұмыстардың орындалу барысы немесе қорытындысы жазылып, оны мұғалім тексереді.
Заттық сабақта оқушылар қоршаған орта құбылыстарымен және заттармен нақтылы танысып, олардың арасындағы байланысты анықтайды.
Мұғалім заттық сабақтарды өткізгенде, ең алдымен осы пән жайында оқушыларға қаншалықты нақтылы түсініктер мен ұғымдар беретінін айқын елестетіп алуы керек. Белгілі бір затпен жұмыс атқара отырып, балалар алған білімдерін тексереді, дәлелдей түседі. Заттық сабақтар сарамандық іскерлік пен дағдыларды тудыруға жәрдемдесуі керек. Олар топсаяхаттан кейін өткізіледі.
Мұғалім заттық сабағының мазмұны мен барысын, оның білімділік, тәрбиелік мәнін мұқият ойластырады. Сабаққа жабдықтар және табиғи обьектілер дайындауға ерекше көңіл бөлу керек. Оқушылардың затты қабылдау мүмкіндігі әртүрлі болуы мүмкін. Егер мұғалім затты көрсете отырып, оқушыларды жұмысқа белсенді араластырмай, бәрін өзі айтып берсе, онда балалар тез шаршайды, материалды нашар ұғады. Мұғалім балаларды ойландырып, сұрақ берсе, бұл сынып жұмысын жандандырады, оқушылардың зейінін күшейтеді, оларды ойлануға, өздігінше қорытынды жасауға жетелейді.
Көрнекілік әдісін қолдану, оқушылардың жаңа мазмұнды қабылдау және ойлау қабілетін дамытады.
Дүниетану сабақтарында қолданылатын көрнекіліктер 2 топқа бөлінеді.
1.Табиғи түріндегі (табиғи тірі обьектілер және препараттар).
2.Бейнелеу құралдары (таблицалар,сызба нұсқалар,муляждар,бейнефильмдер).
Әсіресе табиғи обьектілерді демонстрациялау пәнді оқытудағы тиімділігі өте жоғары. Оқушылардың санасында өсімдіктер мен жануарлар жайында нақты ұғымдар қалыптастырылады. Дүнтетану пәндерін оқытуда өсімдіктерді, демонстрациялауға мүмкіншіліктері мол өсімдіктерді алдын-ала табиғаттан, тірі табиғат мүйісінен т.б. дайындауға болады.
Оқытудың көрнекі құралдарына таблицалар мен картиналар, табиғи объектілер, үлестірме материал, кинофильмдер, кинофрагменттер, диафильмдер, драпозитивтер, кодотранспоранттар жатады. Олар оқушылардың білім алуының маңызды көзі болып табылады. Көрнекі құралдарды қолдану сабақтың тиімділігін арттырады, кіші мектеп жасындағылардың өзінше дайындығын ұйымдастыруға жағдай жасайды, таным қабылетін дамытады.
Дүниетануды оқыту процесінде табиғи көрнекі құралдардың үлкен маңызы бар. Оларға мәдени және жабайы өсетін өсімдіктер үлгілерінің гербарийлері, топырақ үлгілері, үлестірме материалымен қоса пайдалы қазбалар коллекциялары, жануарлар тұлыптары, пайдалы және зиянды насекомдар коллекциялары, сонымен бірге тәжірибелер мен лабораториялық жұмыстарға арналған ыдыс пен құралдар, экскурсиялық жабдықтар жатады. Тікелей қабылдауға келмейтін заттар мен құбылыстар туралы түсінікті қалыптастыруда бейнелеу құралдары үлкен орын алады. Оларға таблицалар, картиналар, карталар, открыткалар. Бақылау күнделіктері т. с. с. жатады. Баспа негіздегі құралдар дүниетану бойынша көрнекі құралдар жүйесіндегі ең көбі болып табылады. Бастауыш сыныптарда бүкіл класпен жұмыс істеуге арналған үлкен глобус (диаметрі 60 см) және оқушылардың жеке жұмыс істеуіне арналған шағын (диаметрі 40 см) глобустар болуы керек.
Қазіргі кезде дүниетану сабақтарында мұғалімдер жергілікті жерде кездеспейтін табиғат құбылыстары туралы нақтылы және толық түсінік беруге кемектесетін экрандық құралдарды кеңінен пайдаланып жүр.
Дүниетану сабақтарын экрандық құралдармен қамтамасыз ету үшін көптеген диафильмдер мен диапозитивтер, кинфильмдер мен кинофрагменттер, кодоскопқа арналған транспаранттар жасалды.
Дүниетану сабақтарында тірі табиғат бұрышы ретінде көбінесе бөлме өсімдіктері қолданылады. Оқушылардың өздері де сол өсімдіктерді отырғызып күтіп-баптауды үйренеді.
Мұғалім тірі табиғат бұрышындағы жұмысты ұйымдастыра отырып, оқушылар білімін байытады және кеңейтеді, олардың өсімдіктер мен жануарларды күтуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz