Екінші сыныпта дүниетануды оқытудың ерекшеліктері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Екінші сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны мен құрылымы ... ... ... ...8
1.2Дүниетану пәнінің оқытуды ұйымдастыру формалары және түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ ЕКІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДАН САБАҚ БЕРУ
МЕТОДИКАСЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.1 Бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... 24
2.2 Екінші сыныпта дүниетануды оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 38
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 39
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .40
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының басты
міндеттерінің бірі жас ұрпаққа білім беру, ХХІ ғасырда – халықаралық даму
кезеңіне сай, бәсекеге лайықты, барынша білімді, білікті жас маманды
даярлау межеміз. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан-2050
стратегиясын ел келешегі жас ұрпақтың тәрбиесіне, олардың білім негіздерін
игеруіне, біліктілігіне елдің болашағы байланысты екендігі айтылып, оған
мән берілуі маңызды іс екендігін байқатады. Сондықтан, сапалы білім беріп,
саналы етіп жас ұрпақты тәрбиелеу – басты мақсаттардың бірі, соның ішінде
халық білім негізі - бастауышта деген тағылымды ойды орынды айтады.
Бастауыштан бастап күнделікті оқу, жүйелі дайындалу, сапалы болудың бірден
бір жолы дүниетанымын арттыру. Оқушылардың ғылыми көзқарастарын бастауыштан
бастап қалыптастыру бірден бір міндеттердің бастысы.
Ұлы ойшыл педагог Дистервегтің айтуынша Нашар мұғалім ақиқаты анықтап
жеткізе алады, ал жақсы мұғалім оны қалай табуды үйретеді. Осы
айтылғандай, оқытуды ізгілендіру мұғалімнен өз бетімен жұмыс жасай алатын
оқушыларды дайындауды талап етеді.
Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз – айнала қоршаған орта, тұтас дүние
туралы, ондағы адамның орны, тіршілік мәні, мағынасы туралы көзқарастың,
пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниетанымның көзі –
білім.
Дүниетану пәнін оқыту – педагогикалық ғылым. Білім белгілері:
мүмкіндігінше ғылыми негізделген зерттеу әдісі; ғылыми білім жүйесін құру.
Дүниетану пәнінінің зерттеу әдістері тарихи әдіс, мектеп мұғалімдерінің
тәжірибелері зерттеу, педагогикалық бақылау, педагогикалық эксперимент.
Дүниетануды оқыту әдістемесі пәні мақсат-міндеттері, зерттеу әдістері және
басқа ғылымдармен байланыстылығы. Дүниетану пәнінің курсын педагогикалық
оқу орындарында оқу пәні ретінде оқыту әдістемесі. Негізгі компоненттері.
Негізгі оқулықтар. Студентттерге қойылатын талаптар (курстық, дипломдық
жұмыстар, зачет, емтихандар, оқу практикаларында).
Революцияға дейінгі кезең. Жаратылыстану пәнінің оқытыла басталуы.
Мектептегі жаратылыстану, оны оқыту әдісі, XIX ғасы р. Советтік кезең.
Политехникалық оқу мен еңбекке тәрбиелеудің жүзеге асуы. ВКП(б) Орталық
комитетінің (1931-1932) қаулыларының жаратылыстану әдістемесінің дамуына
әсері
Бастауыш мектептегі бетбұрыстар. Жаңа бағдарлама, оқулықтар. М.Н.Скаткин,
П.А.Завитаева, Л.Ф.Мельчакова, З.А.Клепинина т.б. Әдіскерлердің
жаратылыстану пәнін оқытудағы еңбектері. Қазақстан республикасының ғылым
әдіскерлері Т.Мусакулов, Б.В.Муханов, К.А.Аймағанбетова, К.Жунусова,
А.Бірмағанбетова т.б. Жаратылыстану пәнінің әдістемесіне қосқан үлестері.
Жаңа бағдарлама мен оқулықтар, әдістемелік құралдар түзуі. Пән мақсаты
маңызы және құрылымы.
Дүниетану - оқу пәні. Оқушылардың қоршаған дүниеден хабардар болып, білім
алуы. Оқыта отырып оқушыларды тәрбиелеу. Қоршаған ортаға материалистік
көзқараспен қарау. Еңбек мәдениеттілігіне тәрбиелеу. Балаларды эстетикалық,
экологиялық, санитарно-гигиеналық және табиғатты қорғауға тәрбиелеу.
Оқу материалындағы өлкелік ерекшеліктерін іріктеу. Пәннің интегративті
маңызы. Адам, табиғат, қоғам мен адам еңбегі блогінің жүйесі. Дүниетану
оқу материалының мазмұнын Қоршаған орта және Табиғаттану пәндерінен
ерекшелігі. Дүниетану мәніндегі қоршаған дүниені танудағы қарапайымнан
күрделенуінің бірізділігі. Пәнаралық байланыс.
Ғылымда қоршаған дүние сырын тану әдісі мен оқу үрдісі. Әдіс түрлері: білім
көзі, мұғалімнің оқытуы, оқушының білімді қабылдауы. Оқыту тәсілдерінің
классификация. Сөз білім көзі. Әңгімелеуде, түсіндіруде, суреттеуге
қойылатын талаптар. Сөз әдісінің көптүрлігі, мәдениеттілігі.
Көрнекілік құралдардың қолдануы. Құралдармен өз бетінше жұмыс істеу.
Төменгі кластар оқушылармен кітаппен, байқау күнделігмен, табиғат
календарымен , қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуді ұйымдастыру. Оқу
процесінде қолданатын әдістерді іріктеу оқу үрдісінің құрамына байланысты.
Дүниетаным – ақиқатты рухани қажетті игеру жүйесі, оның ішінде
тұтастай алғанда адамның білімі мен нанымы, ар-ұждан мұраттары мен
әлеуметтік құлықтың реттеушісі, саяси бағыт-бағдар, қоршаған ортаға
психологиялық және эстетикалық көзқарас.
Дүниетану деп айқын аталмағанмен, қай кезеңде де бастауыш сынып
оқушыларына қоршаған орта, табиғат, адам еңбегі, тұрмысы жайында білім
беріліп келінді. Оқушылардың ойын, тілін дамыту осы қоршаған орта
материалдарын оқытып, білім беру барысында жүзеге асырылады. Дегенмен, әр
кездегі оқу-ағарту саласының алдына қойылған талап пен міндеттерге және
қоғамдағы ғылым мен мәдениет жетістіктеріне байланысты дүниетану
материалдарының бастауыш сыныпта берілу көлемі де, мазмұны да, оны
оқытудың әдіс-тәсілі де өзгеріп отырды.
Қазақ мектебіндегі білім мазмұны қазіргі талаптарға сай келетіндей,
бірақ оқу жоспарын ауырлатпайтындай, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерді
ескере отырып, оқушыға күш түсірмейтіндей етіп шешу қажет.
Сондықтан осы уақытқа дейін оқытылып келген Айналамен таныстыру және
Табиғаттану пәндері жаңа пән Дүниетанумен ауыстырылды. Бұл пән үш үлкен
блокты біріктіреді. Олар: Адам, Қоғам, Табиғат блоктары.
Дүниетану оқу пәні жалпы орта білім беру деңгейіндегі міндетті
пәндердің қатарына жатады. Бұл жаратылыстану ғылымдарының табиғатты танып-
білудегі, техника мен технологияның дамуындағы, өмір сүру сапасын
жақсартудағы жетекші рөлімен анықталады. Жаратылыстану-ғылыми таным
әдістерімен танысу, өз кезегінде қазіргі заманғы қоғамның әрбір әрбір
мүшесіне қажетті сындарлы ой-өрістің дамуы, сөйлеу мәдениетінің қалыптасуы,
жауапты дәлелдей алу сияқты сапалардың қалыптасуына ықпал етеді.
Кіріктірілген пән ретіндегі Жаратылыстану пәнінің мазмұнында
физикадан, биологиядан, географиядан, химиядан және астрономиядан білімнің
іргелі және қолданбалы аспектілері үйлеседі.
Жаратылыстану пәндері бойынша білім беруді кіріктірудің мақсаты табиғат
туралы, оның материалдық бірлігі, тірі және өлі табиғаттың өзара байланысы,
табиғаттағы құбылыстар мен процестердің өзара тәуелділігі туралы біртұтас
түсінікті қалыптастыру болып табылады.
Оқу пәнінің нысаны – адам, қоршаған тірі және өлі табиғат, техника және
технология, бұл объектілерді кіріктіре қарастыру оқушылардың әлем туралы,
табиғаттың маңызды құраушысы ретіндегі және оған әрекет етуші саналы
тіршілік иесі ретіндегі адам туралы біртұтас көзқарасын қалыптастырудың
қажеттігінен туындайды.
Оқу пәнінің мақсаты оқушылардың материалдық дүниенің біртұтастығы және
жүйелілігі туралы білімдерін қалыптастыру және оларды табиғатты зерттеуде
қолданылатын жаратылыстану ғылымдары қолданатын тәсілдермен таныстыру болып
табылады.
Оқу пәнінің міндеттері:
– оқушыларда дүниенің материалдығы туралы түсінік, табиғат объектілері
мен құбылыстары, оның заңдылықтары мен заңдары туралы білім қалыптастыру;
– оқушылардың жүйелі ойлай алу негіздерін дамыту;
– бақылау, эксперимент, лабораториялық тәжірибелерді жүргізу
біліктіліктерін дамыту;
– жаратылыстану пәндері бойынша оқу және күнделікті іс-әрекетке қажетті
мәліметтер жинастыру үшін түрлі ақпарат көздеріне ізденіс жүргізе алуы;
– білім мен біліктіліктері негізінде экологиялық ойлауын қалыптастыру
жатады.
Бастауыш мектепте дүниетануды оқып үйрену міндеттеріДүниетану - оқу
жоспарындағы жаңа пән, Адам, Қоғам, Табиғат білім блоктарын
біріктіреді. Интеративті пән болғандықтан, оны оқып – үйренудің негізгі
мақсаты – адам, қоғам, табиғат, яғни реалды дүниенің ірі құрамдас бөлігі
туралы оқушыларда біртұтас көзқарас қалыптастыру және осы біртұтас
дүниедегі адамның орны мен рөлін түсінуге көмектесу Пәнді оқыту мынадай
нақтылы міндеттерді шешеді:
- оқушыларда индивидтің қасиеттері, сапалары, мүмкіндіктері,
қабілеттері және дамуы туралы ғылыми түсініктер қалыптастыру;
өзінің көңіл-күй (сезім) ахуалына, денсаулығына деген дұрыс қатынасын
тәрбиелеу; іс-әрекетін дұрыс басқарып, ұйымдастыра білуге үйрену;
- табиғат объектілері мен облыстарының алуан түрлілігі, олардың
қасиеттері, сапалары, күйі туралы ғылымдарды меңгерту; табиғат объектілері
мен облыстары арасындағы өзара байланысты, тәуелділікті, олардың уақыттың
және кеңістіктің өзгерістерін түсінуін қамтамасыз ету; оқушылардың
экологиялық мәдениеті мен экологиялық ойлау стилін тәрбиелеу;
- оқушыны әлеуметтендіріп, оның жеке бас тұлғасының барлық жақтарын,
ең алдымен, адамгершілігін, еңбекке құлшынысын және еңбек ете білуін,
эстетикалық сезімдерін тәрбиелеу.
Дүниетанудан сабақ беру әдістемесіне балалардың жас ерекшеліктеріне
және дайындықтарына сәйкес дүниетану курсының мазмұнын әр сынып бойынша
талдау кіреді, әдістеменің міндеті – балаларға курстың мазмұнын қайткенде
де тәуір әдіспен жеткізу керек деген сұраққа жауап береді.дүниетану
әдістемесі дидактика принциптеріне, балалардың жаңа білім игеруінің
психологиялық заңдылықтарына, дүниетану курсының өткен сыныптардағы
мазмұнына сүйенеді.
Дүниетануды оқыту әдістемесі педагогика ғылымдар цикліне жатады.
Болашақ мқғалім бастауыш сыныптардағы дүниетану курсының мазмұнын,
балаларды бұл пәнге оқытудың негізгі формаларын, әдістерін және тәсілдерін
білуі керек.
Педагогикада оқытылатын жалпы дидактикалық принциптердің, пән
мақсатына, оқытылатын материалдың көлеміне, оны оқушылардың ұғу
ерекшеліктеріне байланысты тікелей дүниетану сабақтарында қалай
пайдаланатынын білуі қажет.
Болашақ мұғалімдер бастауыш мектеп алдында ғылыми жаратылыстың білім
беру саласында тұрған міндеттерді жүзеге асыра алатын болуы үшін дүниетану
стандартын, оқулықтар мазмұнын, олардың идеялары мен құрылу принциптерін
жақсы білуі тиіс.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш мектептің екінші сынып дүниетануын
оқытуда тиімді жолдар арқылы оқушылардың білім беру ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: 47 мектептегі бастауыш дүниетану сабағы
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептегі дүниетану пәні
Зерттеудің болжамы: егер екінші сынып дүниетану пәнін оқытудың тиімді
әдіс-тәсілдері мен формаларын пайдаланса, оқушылардың пәнді қабылдауы мен
қызығушылығы арта түседі.
Зерттеу міндеттері:
- Екінші сынып дүниетануын оқыту ерекшеліктерін айқындау.
- Екінші сынып дүниетануын оқытудың тиімді жолдарын іздестіру.
- Дүниетануды оқыту мазмұнын анықтап, оқушыларда қажетті білім беруді
қалыптастыру.
- Бастауыш сыныпта дүниетанымды оқытудың әдістемесіне талдама жасау.
педагогикалық бақылау;
- дүниетану пәнін, бастауыш 2 сыныбында оқыту мәселелері, оқыту
ерекшеліктері;
- педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, озық тәжірибелерді
қорытындылау;
- Бітіру жұмысы: кіріспеден, 2 тараудан, әрбір тарау екі тақырыпты
қарастырудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмысты жинақтау, зерттеулерде психология, педагогика, дүниетануды
оқытуға қатысты соңғы жылдардағы әдебиеттер, оқу-әдістемелік зерттеу
еңбектеріне шолу жасау, жарияланған материалдарды ой елегінен өткізу,
ең озық тәжірибелерге негіздеме жасауға арналды.
І Бастауыш сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны
1.1 Екінші сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны мен құрылымы
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны оқушылардың айнала қоршаған ортадағы
нысандар мен құбылыстарды зерделеуге бағытталған танымдық іс-әрекет әдіс-
тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады.
Оқытудың мақсаты бастауыш білім беру деңгейі оқушыларына саналы, жүйелі
және берік білім болып табылады. Дүниетану білімі жаратылыстану ғылымдары
анықтап берген заттардың белгілері мен қасиеттері, құбылыстар мен
процестер, олардың өзара байланысынан тұрады. Білімді игерудегі негізгі
әдістемелік заңдылық оқыту үдерісінде оқушыларға бірқалыпты білім беру
және дамытудан тұрады. Ұғым оқушылардың сыртқы дүние танымына көмектеседі.
Дүниетану пәнінің мазмұны ұғымдардың мәнін ашып көрсетудегі жүйелік,
реттілік ұстанымдарына бағынышты. Бағдарламада оқу материалдары белгілі-бір
анықталған жүйе бойынша берілген. Оқушылар адам, табиғат, қоғам және
олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі жайлы берік білім алу
мақсатында, алдымен адамның физиологиялық дамуы элементтерін, жануарлар мен
өсімдіктердің биологиялық белгілерін, адам мен қоғамның жалпы дамуын
зерделейді. Бағдарламада ұғымның қалыптасуы мен дамуының бір-біріне
сабақтастығы жақсы қарастырылған. Мысалы, Адам мазмұндық желісі бойынша
оқушы өзін-өзі танудан бастап, адамның әлемдегі орнын санамалауға өтеді.
Дүниетанудың барлық тараулары мен тақырыптары бір-бірімен өзара тығыз
байланыста, сондықтан оны оқып-үйрену оқушылардың жаратылыстану және
қоғамтану білім, біліктерін реттілікпен меңгеруіне жағдай жасайды. Сонымен
қатар І-ІІ сыныптарда қарапайым деңгейде алған білімдері жаңа мазмұнмен
толықтырылады. Мысалы, ІІІ сыныптағы Табиғат мазмұндық желісінің оқу
материалдары адамның табиғи ортасы, табиғат пен адамның бір-бірімен
қатынастары туралы білімді қамти отырып, Табиғатты оқып-үйрену әдістері,
Дене. Зат. Құбылыс, Ауа, су, ауа райы, Тау жыныстары және пайдалы
қазбалар, Өсімдіктер, Жануарлар тақырыптары бойынша берілген. ІІІ
сыныпта дүниетануды оқытудың мұндай құрылымы өсімдіктер мен жануарлардың
биологиялық сипатын, өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін, олардың
әртүрлі тіршілік ету ортасына бейімделуін, бір-бірімен байланысын, олардың
адам өміріндегі маңызын оқып үйренуге жағдай жасайды.
Жергілікті жерде бағдарлану әдістемесі тақырыбы бойынша сабақ
жүргізу, топсеруен, табиғатқа бақылау жасау, практикалық жұмыстар арқылы
оқушылар көкжиек, компас, план, карта туралы алғашқы түсініктер алады.
Практикалық жұмыстардың нәтижесінде картамен жұмыс істей алу дағдылары
қалыптасады. Оқушылардың осы алған білім, біліктері оларды табиғаттың алуан
түрлігін қабылдауға дайындайды.
Оқу бағдарламасында оқушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға орын берілген. Бұл үрдіс ұзақ әрі жүйелі мақсатты жұмысты
қажет етеді. Мысалы, термометрдің құрылымын оқып-үйрену арқылы оқушылар
судың температураларын анықтай алады, Бақылау күнделігінің жұмыс
нәтижелерін қорытындылап, өңдейді. Оқушылар Бақылау күнделігіндегі ауа
райына жасалған бақылауларды, тексеріп, дәптерлеріне жазады. Ол оқушылардың
температураның қосу, алу белгілерін анықтай алуларына көмектеседі,
мысалы, ауа райының 10 градус жылылығы мен 10 градус суықтығын белгілеуді
үйренеді.
Оқу бағдарламасында қарастырылған топсеруен оқу пәніне бөлінген уақыт
көлемінде жүргізілуі тиіс. Оның мазмұны оқу материалдарының мазмұнына
сәйкес, өзара байланыста қарастырылады. Топсеруеннен алынған нәтижелер
сабақ барысында қолданылады. Мысалы, табиғатқа серуен құру нәтижесінде
оқушылар кеппешөп дайындау үрдісімен танысады.
Топсеруеннің оқушылардың қоршаған айнала ортаны танып білуінде танымдық
және тәрбиелік мәні зор. Ол оқушылардың алған теориялық білімін
тереңдетіп, кеңейтуге және практикалық біліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға жағдай жасайды.
Дүниетану пәнi – оқушының қоршаған орта жөнiндегі бiлiмiн кеңейтуге,
заттарды және қоршаған ортадағы өзгерiстердi бақылау дағдыларын
қалыптастыруға негізделген. “Дүние тану” пәнiнiң ерекшелiгi оқу процесiнде
оқушының адамды қоршаған ортамен байланыста тануында. Пәннiң мазмұнына
"Табиғат", "Адам", "Қоғам" өзара байланысты бiлiм блоктары енедi. Әрбiр
блоктың мазмұны бiрiншi сыныптан төртiншi сыныпқа дейiн үздiксiз оқытылады
және сыныптан сыныпқа тiзбектi күрделене түседi.
Дүние тану пәнін оқытудың басты мақсаты – оқушыларға адам, табиғат,
қоғам және олардың байланысы туралы білім беру арқылы қоршаған ортадағы өз
орнын ұғынуға көмектесу, негізгі және орта мектептерде оқытылатын
жаратылыстану пәндерінің негізін қалап, келешекте сол пәндерді ғылыми
тұрғыдан меңгеруге дайындау, сонымен қатар оқушылардың заттар мен қоршаған
ортаны бақылау дағдыларын және тәжірибе жасау дағдыларын, шығармашылық
қабілеттерін, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
Дүние тану пәнін оқытудың басты міндеттері:
• Оқушылардың дүние туралы ғылыми түсініктерін қалыптастыру;
• Денелер, нәрселер, құбылыстар, олардың қасиеттері мен өзара
байланысы туралы ұғымдарды түсіндіру;
• Оқушылардың шығармашылық дағдыларын қалыптастыру және дүниені
танып білуге қызығушылығын дамыту;
• Оқушылардың экологиялық білімі мен мәдениетін қалыптастыру;
• Табиғатты қорғау, сақтау, қамқорлық жасау және үнемдеудің
жолдарын үйрету;
• Қоршаған орта жайлы білімді оқушылардың өздігінен меңгеруі және
оны қолдана білуі
Пәннiң мазмұны оқушыларға ғылыми бiлiмнiң әртүрлi салаларынан мағлұмат
бере отырып, дүниенi танудың әдiстерiмен (бақылау, тәжiрибе, эксперимент,
моделдеу, сараптау, салыстыру, синтездеу және т.б.) таныстырады.
Пән мазмұнының жан-жақтылығы, толыққандылығы, оқу материалының
теориялық деңгейiнiң жеткiлiктiлiгi және оның оқушылардардың психологиялық
және жас ерекшелiктерiне сәйкестiгi сол пән мазмұнының мектептiң кейiнгi
сатыларында география, биология, химия, физика, тарих және қоғам тану
курстарын оқып үйренуге мүмкiндiк беретiн пропедевтикалық сипатын
анықтайды.
Оқушыларды практикалық iс-әрекетке тарту тәсiлдерi қоршаған орта
объектiлерiмен өзара әрекеттесудi, оларды түрлендiрудi және жаңғыртуды
ұйымдастыруға көмектеседi. Практикалық пәндiк iс-әрекет оқушылардың дамуына
мүмкiндiк беретiн практикалық қимылдарды ойлаумен өзара байланыста дамытуды
көздеуi қажет. Дүниетану пәнiн оқытуға 1-4 сыныптарда аптасына 2 сағаттан
уақыт бөлiнген.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру,
сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу
материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы
мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен
сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы,
денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру
және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда
адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық
(жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік
ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті
жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы,
пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш
денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан
халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда
оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы
туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Пән бойынша оқу жүктемесі.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің
апталық жүктеме сағаты:
1 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
2 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
3 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
4 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі
Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын
қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата-аналардың сұраныстарын қамтамасыз
етеді. Дүниетану оқу пәні бойынша келесідей қосымша оқу бағдарламаларын
жасау ұсынылады. Мысалы, Өзіңді тани біл, Табиғат және адамдар, Әлем
және адам, Табиғатта қонақта, Жасыл дәріхана, Туған ел, Туған
өлкенің табиғи байлықтары және т.б. Дүниетану бастауыш білім беру
деңгейінде білім алушылардың бойында қалыптасатын адам, табиғат және қоғам,
олардың өзара байланысы мен тәуелділігі туралы білім жүйесін құрайтын
кіріктірілген пән.
Дүниетану оқушылардың қоршаған ортаның әртүрлі нысандары мен
құбылыстарын оқып-үйренуге бағытталған танымдық іс-әрекеттердің әдістері
мен тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады. Оны оқып-үйренудегі негізгі
мәселелер бастауыш білім беру деңгейінде оқушылардың оқу үдерісінде дүниені
танып-білуі, сол арқылы оларды тәрбиелеу және дамыту болып табылады.
Дүниетану оқу пәнінің жалпы мақсаты бастауыш білім беру деңгейінде
білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық құндылық ретінде табиғат, адамды
қоршаған әлеуметтік орта, табиғат пен қоғамның бір-бірімен байланысы және
өзара тәуелділігі түсініктері туралы білім жүйесін қалыптастыру.
Оқу пәнінің міндеттері:
- білім алушылардың бойында қоршаған ортаны құраушылардың
біртұтастығы мен өзара байланыстылығы туралы қарапайым
түсініктер қалыптастыру;
- білім алушыларға құндылықтар жүйесі, әлеуметтік ортадағы мінез–
- құлық және қауіпсіздік нормалары және экологиялық мәдениет туралы
алғашқы түсініктер беру;
- білім берудің бастауыш деңгейінде білім алушыларды оқытудың
- келесі деңгейлерінде жаратылыстану және қоғамтану пәндері шеңберінде
қоршаған орта туралы тереңірек білім алуға даярлау және олардың
бойында өзбетінше қоршаған орта туралы білім алуға деген
талпыныстарын қалыптастыру.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұнын іріктеуде бастауыш білім беру
деңгейіндегі білім алушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп, оқыту
үдерісінің тұлғалық-бағдарлы тәсілі қарастырылды.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру,
сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу
материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы
мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен
сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы,
денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру
және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда
адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық
(жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік
ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті
жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы,
пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш
денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан
халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда
оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы
туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Пән бойынша оқу жүктемесі.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің
апталық жүктеме сағаты:
2 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі
Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын
қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата-аналардың сұраныстарын қамтамасыз
етеді. Дүниетану оқу пәні бойынша келесідей қосымша оқу бағдарламаларын
жасау ұсынылады. Мысалы, Өзіңді тани біл, Табиғат және адамдар, Әлем
және адам, Табиғатта қонақта, Жасыл дәріхана, Туған ел, Туған
өлкенің табиғи байлықтары және т.б.
Адам (8 сағат)
Адамның тіршілік іс-әрекетіне қажетті жағдайлар (үй, киім-кешек,
техникалық құралдар, өсімдік өсіру, үй жануарларын ұстау). Адамның тіршілік
іс-әрекеті үшін қажетті еңбек.
Адамның сезім мүшелері, олардың маңызы. Тілдің ерекше қызметі. Сезім
мүшелерін күту, Салауатты өмір салты.
Табиғат (33 сағат)
Тірі және өлі табиғаттың өзара байланыстары туралы ұғымдар. Өлі табиғат
денелері, олардың қасиеті (12 сағат)
Ауа – газ тәрізді зат. Ауаның жалпы қасиеттері. Табиғаттағы және адам
өміріндегі ауаның маңызы. Ауаны ластанудан сақтау.
Су. Суддың қасиеті (түсі, дәмі). Су – еріткіш. Ерігіш және ерімейтін
заттар. Табиғаттағы және адам өміріндегі судың маңызы. Суды үнемдеу.
Топырақ. Топырақтың құрамы мен оның құнарлылығы туралы түсініктер.
Топырақтың маңызы. Топырақты қорғау шаралары.
Күн - жарық пен жылу көзі.
Көрсетілімдер: ауада оттың жаңғыштығына, суды түсіне қарай басқа да
сұйықтықтармен салыстыруға, судағы ерігіш заттарға қарапайым тәжірибе
жасау.
Өсімдік (7 сағат)
Өсімідіктердің тіршілігіне ауаның, судың, жарық пен жылудың қажеттігі.
Өсімдіктердің өсуі мен көбеюі. Өсімідік мүшелері және олардың қызметі.
Жануарлар (8 сағат)
Жануарлар тіршілік ету үшін ауаның, судың, жарық пен жылудың, азықтың
қажеттігі. Жануарлардың көбеюі.
Өсімдіктер мен жануарлардың адам өміріндегі маңызы (6 сағат)
Егіншілік. Мал шаруашылығы. Өсімдік және мал шаруашылығы ұғымдары,
олардың шикізаттарын кәсіпорындарда қайта өңдеу туралы жалпы түсініктер.
Адамның айнала қоршаған ортаны қорғаудағы жауапкершілігі. Өсімдіктер мен
жануарларды қорғау.
Көрсетілімдер: өсімдік мүшелерінің, олардың құрылысының, ұрығының,
жемісінің кептірмелері. Үй өсімідіктерін ыдысқа отырғызу техникасы.
Көбелек, бақалардың әр түрлі даму кезеңдері туралы диафильм.
Қоғамдық-пайдалы еңбек: Үй өсімдіктерін көбейту. Мектеп ауласындағы
өсімдіктерді күту. Үй жануарларын бағып-күту.
Топсеруендер: Қала жағдайында: саябақтардағы өсімдіктермен, хайуанаттар
бағындағы жануарлармен танысу. Жергілікті жерде: мектеп
ауласындағы,өз бау-бақшаларындағы өсімдіктермен және үй жануарларымен
танысу.
Қоғам (27 сағат)
Отбасы (6 сағат)
Отбасында балаларды қоғамдық-әлеуметтік өмірге дайындау. Ата-анасының
жұмыс орны, олардың мамандығы. Отбасындағы ата-әжесінің рөлі. Туыстық
қатынастар. Жақын және алыс туыстармен өзара қатынастары. Отбасылық
дәстүрлер. Отбасы мүшелерінің дем алуы, бірге дем алу түрлері, оның отбасы
мүшелері үшін маңызы.
Мектеп (6 сағат)
Мектеп жұмысының тәртібі: сабақ кестесі, сабақтың басталуы мен аяқталуы,
үзіліс. Оқушылар ержесі. Оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас.
Қоғамдық-пайдалы және жалпы мәдени жұмыстар.жауапкершілік пен тәртіп. Сынып
ұжымының іс-шараларға қатысуы. Мектеп кітапханасы мен шеберханасында жұмыс
істеу ережесі.
Туған қала (облысаудан) (8 сағат)
Қала (облысаудан) республика әкімшілігінң құрамдас бөлігі. Шаруашылық
туралы алғашқы ұғым. Қаланың (облысауданның) негізгі шаруашылық салалары.
Тарихи назар аударарлық орындар және мәдени мұралар. Халықтың демалыс
орындары. Көшеде және қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережелері.
Туған ел (7 сағат)
Біздің Отанымыз Қазақстан – тәуелсіз мемлекет. Мемелекеттік рәміздердің
авторлары. Отанымыздың ірі мемлекет қайраткерлері.
Еліміздің шаруашылық салалары туралы жалпы түсініктер: ауыл шаруашылығы,
өнеркәсіп, көлік қатынастары, құрылыс, эенергетика.
Қазақстанның мәдениеті, ғылымы мен білімі туралы жалпы түсініктер.
М.Әуезов – ұлы жазушы. Қ.Сәтбаев – көрнекті ғалым-геолог, Қазақстан Ғылым
академиясының негізін қалаушы.
Қазақстан республикасының бүкіл халықтық мерекелері: Наурыз – Жаңа жыл.
Республиканың тәуелсіздік күні.
Көрнекіліктер. Астана – менің сүйікті қалам атты диафильм.
Практикалық жұмыстар. Мектеп кітапханасының ережелеріне сәйкес
ұйымдастырылған рөлдік ойындар.
2. Дүниетану пәнінің оқытуды ұйымдастыру формалары және түрлері.
Оқыту формасын ұйымдастыру жүйесі. Сабақ – оқу кезінде оқу жұмысының
негізгі ұйымдастырылуы. Сабаққа қойылатын талаптар. Сабақ типтері. Сабақ
құрылымы. Макро және микро құрылымдары туралы түсінік. Мұғалімнің сабаққа
дайындығы. Сабақты құру. Табиғатқа экскурсия (топсеруен). Сабақтан тыс
істелетін жұмыстар. Оқушыларды табиғатты қорғауға баулу бағытына жеке
немесе топқа тапсырмалар беріледі (тірі табиғат мүйісінде. Тәжірибе,
учаскісінде, географиялық алаң да т.б.). тапсырманың сабақтың жалғысы
іспеттес болуы.
Қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу. Сабақ ерекшелігі. Өзіндік жұмыстары
ұйымдастыру ерекшеліктері. Ұйымдастыру формасы. Дүниетану пәнінің оқыту
ерекшеліктері. Негізгі мәдени дақылдарды орналастыру. Жыл бойы жұмыс
жүргізуге түзілген жоспар. Оқу-тәжірибе участігінің ролі.
Мектеп оқушыларын оқыту және тәрбиелеу әр түрлі ұйымдастыру
формаларында өтеді. Оқу жұмысының әрбір формасы мұғалім мен оқушылардың іс-
әрекетінің сипатына, оқушылар құрамына, оларды сабақ кезінде ұйымдастыруға,
сонымен бірге оқу уақытының режіміне байланысты.
Қазіргі кезде бастауыш мектептегі дүниетану сабақтарында ұйымдастыру
жұмысының мынадай формалары қолданылады: сынып сабағы, экскурсия, үйдегі
оқу жұмысы, мұғалімнің тапсырмасымен жүргізілетін және тікелей оқу
материалымен байланысты сабақтан тыс жұмыс (табиғаттағы, тірі табиғат
мүйісі, мектеп маңы алаңындағы бақылаулар), сыныптан тыс жұмыс.
Дүниетану сабағы бұл пән бойынша оқыту мен тәрбиенің негізгі
ұйымдастыру формасы болып табылады. Сабақ мұғалімге әр түрлі әдістермен
тәсілдер жүйесін қолдана отырып, негізгі табиғаттану түсініктері мен
ұғымдарын қалыптастыру бағытында жоспарлы және мұқият жұмыс істеуге
мүмкіндік береді. Бірақ бұл жұмыстың бір сабақтан екінші сабаққа ұдайы
жүргізілетінін, сондықтан бағдарламаның әрбір тақырыбы өзара логикалық
байланыстағы сабақтар жүйесі болып табылатынын естен шығармау керек . Әрбір
сабақтың бұл жүйедегі орнын анық және айқын білу үшін мұғалім тақырыптық
жоспарлауды жүзеге асырады да, онда өзінің оқыту және тәрбиелеу процесіне
байланысты қрйған мақсаттарына жетуге мүмкіндік беретін жұмыстың
формаларын, әдістерімен тәсілдерін белгілейді.
Басьауыш мектептегі дүниетану сабағының басқа пәндерден біраз
айырмашылығы бар. Оқушылар табиғаттану сабақтарында кейіннен орта мектепте
өсімдіктану, жануартану, физикалық және эканомикалық география, анатомия
сияқты пәндерді өтуде қажетті білім, іскерлік пен дағдылар алады. Мұның
өзінде мұғалімдер оқытудың жарытылыс ғылымдарына тән алуан түрлі әдістерін
қолданады. Бұл бәрінен бұрын балалардың логикалық ойлау негіздерін
тәрбиелеуге қолайлы жағдай туғызатын табиғат объектілер мен құбылыстарын
тікелей бақылауларға қатысты. Жергілікті жерде бақылаулар мен экскурсиялар
жүргізу, тәжірибелер мен практикалык сабақтарды жүзеге асыру дүниетару
сабақтарында оқытудын сан алуан техникалык құралдарын: табиғи және
бейнелеу құралдарын, интерактивтік тақта, слайттарды табысты түрде
пайдалануға мүмкіндік береді.
Дүнитеану сабақтарына мынадай талаптар қойылады:
1. Мұғалім сабақтың мақсатын, сабақты қндай дүниетану білімдері,
іскерлігі мен дағдылары қалыптасатынын, оқушыларды жалпы
дамыту жөнінен, әсіресе олардың таным әрекетін дамыту жөнінен
қандай жұмыс жүргізілетінін дұрыс елестете білу керек.
2. дүниетану материалының мазмұны ғылыми және осы жастағы
балаларға түсінікті болуы керек. Оқушылардың дамуының әр түрлі
деңгейде болатынын ескере отырып, жекеше тапсырмаларды саралап
көрсету қажет.
3. мұғалімнің жұмысында және оқушылардың оқу әрекетінде ең үлкен
жетістікке жеткізетін әдістермен тәсілдер жүйесін тыңғылықты
түрде ойластырған жөн. Мұнда айтарлықтай көлемді ақпаратты
қысқаша түрде беруге мүмкіндік тудыратын құралдар үлкен рөль
атқарады.
4. сабақта оқушылардың шығармашылық ойын және таным дербестігін
дамыту жөнінен ұдайы жұмыс жүргізіп отыру; дүниетануға
байланысты түсініктермен ұғымдарды саналы және берік игеруді
қамтамысыз ету қажет.
5. сабақты оқу процесінің бүкіл барысы оның әрбір кезеңіндегі
тиімділікті қамтамасыз ету тиіс.
Дүниетану сабақтарының жүйесі және оларға көрсетілген талаптарды
орындау білімді, іскерлік пен дағдыны табысты қабылдауды, ұғынуды және
баянды етуді, сонымен бірге оларды тажірибеде қолдануды қамтамасыз
ететіндей болуы керек. Осының негізінде сабақтардың түрлі типтерін бөлуге
болады: жаңа материалды өту, баянды ету, қайталау және қорыту, білімді,
іскерлікті және жағдыны тексеру, аралас сабақтар.
Ең көп тарлғаны аралас сабақ. Оның мынадай бөліктері болады: үй
тапсырмасымен тексеру; оқушыларды жаңа материалды өтуге дайындау; жаңа
материалды түсіндіру;оны баянды ету; үйге тапсырма беру. Мұндай сабақтың
басым бөлігі жаңа атериалды өтуге арналады. Жұмыс формалары түрліше болуы
мүмкін: мұғалім сабақтың мазмұнын өзі түсіндірді; оқушылар мұғалімнің
тапсырмасы бойынша сабақ материалын өздігінше талдайды; мұғалімнің әңгімесі
бүкіл сыныптың өздігінше жұмысымен ұштасып келеді.
ІІ сыныптағы Табиғатағы қысқы құбылыстар тақырыбы бойынша сабақтың
үлгі құрылымын келтірейік. Бақылаулар күнделіктерінің және табиғат пен
еңбектің жалпы сыныптық күнтізбесінің деректерін пайдалана отырып, оқушылар
күздің негізгі белгілрін және қыстың алғашқы белгілерін анықтайды. Балалар
өздігінше жұмыс істей отырып, қыстың түсуіне байланысты өлі табиғатта
қандай өзгерістер болғанын анықтайды: ауаның температурасы төмендеді, жиі-
жиі 0 ден төмен болады, берік қар жамылғысы пайда болды, суаттарда мұз
қатты,жаз бен күзге қарағанда күн нашар жылытатын болды. Тірі табиғатта да
өзгерістер болды; жапырақ түсуі аяқталды, көптеген құстар алыс жақа ұшып
кетті, жануардың кейбірі қысқы ұйқыға шомды, басқалары адам тұрағына жақын
маңға көшті т.б. Бұдан әрі оқушылар 38-39 және 45 беттегі суреттерді қарап,
оларды өзара салыстырады да, оқулықтағы Қыс келді деген мақалаға қойылған
сұрақтарға жауап береді. Олар аспанның, топырақтың, суаттардың
қалайөзгергенін анықтайды; қыста неліктен жаңбыр жаумай қар
жауатынын;неліктен балалар жылырақ киіне бастағанын түсіндіреді. 46-беттегі
қар жаууымен бұрқасынның суреттерін қарап шығып, балар қар жауудың
бұрқасыннан қандай айырмасы бар екенін, формасы жөнінен қар бүршігінің
қандай түрлері болатынын т.б. тағайындайды.
Мұғалім мұнан әрі әр түрлі көрнекі құралдарды (суреттерді,
фильмдерді, диафильмдерді, слайдтарды, интерактивті тақтаны) пайдалана
отырып, оқушылардың өткен материалды қалай түсінгенін тексереді. Мұғалім
сабақтың соңында үйге тапсырма береді; егер мүмкіндік болса қаралған
табиғат құбылыстарын бақылап , оларды Бақылау күнделігіне белгілеуді,
қарға айрықша назар аударып,оны қолға алып мұқият қарауды, жылымықта оның
қалай өзгеретінін белгілеуді;оқулықтағы материалды оқуды тапсырады.
Алынған білімдерді іскерлікті және дағдыларды баянды ету және дамыту
сабағы оны өткізу процесінде оқушыларға белгілі білімдерді, іскерлікті және
дағдыларды екінші қайтара ұғынумен және баянды етумен сипатталады. Бұл
сабақтарда оқушылар бір жағдайларда өздерінің білімдерін білімнің жаңа
көзінен тереңдетеді; екінші жағдайда бұрын алған білімін қайтадан естеріне
түсіреді. Бұл типке оқушылар әр түрлі практикалық жұмыстар орындайтын
сабақтар жатады.
Қорытынды сабақтың оқушылардың ең маңызды мәселелері бойынша білімін
жүйеге келтіруде мәні бар. әдетте ондай сабақтар тақырыпты, бөлімді, бүкіл
курсты оқытудың соңында өткізіледі. ( Мысалға ІІсыныпта Табиғаттағы
маусымдық құбылыстар тақырыбы бойынша сабақта балардың өлі және тірі
табиғаттағы маусымдық құбылыстар туралы білімді қорытынылады. Оқушылар бұл
бақылауларын бүкіл жыл бойы жүргізген болатын).
ІІ сыныпта қорытынды сабақтар әрбір жыл мезгілі оқылғаннан кейін
өтіледі сонымен бірге оларды табиғаттағы белгілі бір маусым нақтылы
аяқталған кезде өткен жөн.
Мұғалім мұндай сабақтың басында оқылған жыл маусымы туралы бұрыннан
алынған білімдерді жүйеге келтіріп алады. Одан кейін оқушылар өз
бақылауларының деректерін пайдалана отырып себеп-салдарлық байланыстарды
тағайындауға, анықтауға баса көңіл аудара келе, маусымның сипаттамасын
құрастырады. Бұлыңғыр, ашық және бұлтты күндердің қанша болғандығын анықтау
ғана емес, неліктен жаңбырлы немесе ашық күндердің басым болғанын
белгілеудің маңызы бар.оқушылар бұлттылықпен жауын-шашынның, жануарлармен
өсімдіктердің жай-күйі мен ауа райының өзгеруінің т.б. арасындағы
байланыстарды анықтауға тиіс. Жүргізілген талдау негізінде оқушылар қайсы
бір маусымның ең маңызды белгілерін ашады,оның басқа маусымдардан айырмасын
анықтайды.
Бақылау сабағында мұғалім оқушылардан ауызша немесе жазбаша түрде
сұрап шығады. Топографиялық диктант,карта бойынша тапсырмалар орындау,
схемалар немесе таблицалар толтыру түрінде бақылау жұмыстарын пайдалануға
болады. Бұл сабақтардың негізгі мақсаты - оқушылардың білімдерін, оларды
тікелей өмірде қолдана білуін тексеру, оларды одан әрі жетілдіру, не дамыту
жолдарын белгілеу.
Заттық сабақығының ерекшелігі онда оқушылар қоршаған болмыстың
құбылыстарымен және заттармен нақты танысып, олардың араларындағы
байланысты анықтайды.
Мұғалім заттық сабақтарды өткізгенде ең алдымен осы пән жайында
оқушыларға қаншалықты нақтылы түсініктер мен ұғымдар беретінін айқын
елестетіп алуы керек. Белгілі бір затпен жұмыс атқара отырып, балалар әр
түрлі деректерен алған білімдерін тексереді және дәледей түседі. Заттық
сабақтар практикалық іскерлік пен дағдыларды тудыруға жәрдемдесуі керек.
әдетте барлық заттық сабақтар экскурсиядан кейін өтіледі. Экскурсиялар
кезінде оқылардың зерттейтін заты мен нақтылы табиғат ортасында
танысуларына, оның басқа заттармен және құбылыстарымен байланысын
көрулеріне мүмкіндіктері болады.
Бұл типтегі кейбір сабақтар ғана табиғатымен алдын ала танысуды қажет
етпейді (Термометер, Компос, Бөлме өсімдіктері).
Мұғалім заттық сабағының мазмұны мен барысын, оның білімдік және
тәрбиелік мәнін мұқият ойластырады. Сабаққа жабдық және табиғи объектілер
дайындауға ерекше көңіл бөлу керек. Мұғалім объектіні өзі мұқият қарап,
белгіленген жұмыстардың барлық түрін, әсіресе тәжірибеге байланысты
жұмыстарды, жасап шығуы керек. Осының бәрі ұмысты жүргізуге кететін уақытты
дәл анықтвуға, бұл жағдайда пайда болатын қиындықтарды болдырмауға
мүмкіндік береді. Сабақта қарстырылатын зат әрбір оқушының алдында болғаны
жөн. Ол балаларды қарастырылатын заттарды тыңғылықты қарауға үйретеді. Олар
әдетте заттардың әр қайсысынан белгілі бір айқын белгілерін: көлемін,
түсін, қозғалуын, формасын байқатады.
Заттық сабақтарда бір затты екіншісінен салыстыру керек: осылайша
олар есте жақсы сақталады. Салыстыру ойластыруға қорытуға , қорытынды
жасауға материал береді. Тәжірибе әр түрлі объектілерді белгілеріне қарап
салыстыру тәсілі балалардың бақылауға ынтасын арттыратынын көрсетеді.
Салыстырғанда жалпы және соның ішінде маңызды қасиеттері ортақ ұқсас заттар
мен құбылыстар тобы туралы ұғымда туады. Мәселен, құрылысындағы
өзгешеліктеріне қарамастан ерте гүлдейтін өсімдіктер әдетте жер астындағы
бөліктері білеуленіп келуімен және оларда бұл өсімдіктің ерте, әрі тез өсіп
жетілуіне жағдай туғызатын қоректік заттар болуымен бір-біріне ұқсайды.
Қорыту және классификациялау мәселелері бастауыш мектептің барлық
сыныптарындағы дүниетану сабақтрында орын алады. Мәселен, І сыныптың өзінде
табиғат объектілері тіршілік сипатына қарай топталады: құстар-қыстайтын
және жыл құстары; жануарлар-үй жануарлары мен жабайы жануарлар. ІІ сыныпта
өсімдіктер біпнеше белгілеріне қарап бөлінеді: қайың, емен, үйеңкі,
көктерек-ағаштар; таңқурай, итмұрын, қарақат- бұталар; шырша, қарағай,
балқарағай-қылқан жапырақты, ағаштар. ІІІ сыныпта классификация
күрделенеді, мысалға, тундраның, орманның, даланың, шөлдің жануарлары мен
өсімдіктері; орманда және далада өсетін өсімдіктер, мәдени өсімдіктер мен
арам шөптер т.б. қарастырылады.
Оқушылардың затты қабылдау белсенділігі әр түрлі болуы мүмкін. Егер
мұғалім затты көрсете отырып оқушыларды жұмысқа белсені араластырмай, бәрін
өзі айтып берсе онда балалар тез шаршайды материалды нашар ұғады. Мұғалім
балаларды ойландырып сұұрақтар берсе, бұл сыныптың жұмысын жандандырады,
оқушылардың зейінін күшейтеді, оларды ойлануға, өздігінше қорытындылар
жасауға мәжбүр етеді, түсінуін және есте сақтауын оңайлатады. Мысалы, бөлме
өсімдіктерінөткенде бірнеше өсімдіктер (қазоты, фикус, традесканция, алоэ,
аспитистра) көрсетіп олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын табуға,
оларды күту жайында әңгіме өткізуге болады. Оқушылар материалды ұғып алады.
Белгілі бір уақыт сайын бір өсімдікке су құйып, екіншісіне су құймай, бір
өсімдіктерді жарыққа шығарып, басқа біреуін қаранғыда ұстауға тапсырма да
беруге болады. Бұл қалыпты жағдайды өзгеткенде өсімдіктің қандай өзгеріске
ұшрайтынын балалардың өздеріне бақылауға мүмкіндік береді. Оқушылар
өсімдіктің дұріс дамуы үшін жарық пен ылғал қажет керек екендігі туралы
өздігінше қортынды шығарады. Бұл эксперименттен кейін мұғалімнің бабаларды
күн сайын өсімдіктерді күтуге мәжбүр етуінің қажеті болмайды: олар бұл
жұмысты ынтамен, ең бастысы, түсініп атқаратын болады.
Сабақта затпен жұмыс істеу оқушылар қарастырылып отырған құбылысқа
тікелей өтуге мүмкіндік беретін негізгі фактілерді тағайындайтындай етіп
ұйымдастырылуы керекғ мәселен, кіші мектеп жасындағылар мұз бен қардың
кейбір қасиеттерін біледі қар ерісе суға айналады; егер суды тоңазтқышқа
қосса,онда ол күздің соңында шалшықтардың қатқанындай қатады. Дегенмен, бұл
фактілерді білгенімен, оқушылар әлі де олардың араларындағы сәйкес
байланыстарды мұз бен қардың негізгі қасеттерін анықтай алмайды. Ол үшін
мұғалім қар мен мұз дегеніміз қатқа су екендігін, бірақ қардың борпастау,
қолға ұстағанда тезірек еритінін, суда мұз сияқты қалқы жүрмей еріп
кететінін анықтауға мүмкіндік беретін бірнеше тәжірибелер жасайды қар ақ,
мұз мөлдір; қар өзнің формасын өзгерте алады, ал мұз сынып кетеді , өйткені
ол морт.
Заттық сабақтарда өтілген материалды бекітудің көрнекі құралы –
схемалы түрде сурет салу мұндай сурет оқушыларға бақыланатын объектіге
көбірек зер салуға, онымен жақсылап танысуға және жұмысқа түрлі сезім
мүшелерін қарастыра отырып оның сыртқы құрылысының кейбір ерекшеліктерін
есте берікрек сақттауға мүмкіндік береді. Мысалға, төбені, өзенді, көлді
өткенде мұғалім осы объектілердің схемасын тақтайға түсті борларымен
сызады. Тбиғаттағы су айналымы, Бұлақтың пайда болуы деген
тақырыптарды талқылағанда схеме оқушыларға мұғалімнің түсінігін жақсырақ
ұғуға көмектеседі.
Кей жағдайда заттық сабақта бақылаулар жүргізгеннен кейін балаларға
көркем шығармалардан шағын үзінді оқып бақыланған құбылыст оның сипаттамасы
мен салыстыру пайдалы. Мұндай салыстыру таьиғатты тереңірек түсінуге жағдай
жасайды. Сонымен, заттық сабақтың мынадай негізгі кезіңдері болады: затты
көрсету және оның атын анықтау заттың жалпы көрінісін бақылау және оның
негізгі бөліктерін белгілеу; затты жан- жақты қарап,басты және екінші
дәредегі белгілерін анықтау, оқушыларға жақсы таныс басқа заттармен
ұқсастық және айырмашылық белгілерін ашу (бәрінен бұрын оқушылардың
экскурсиялар кезінде өз бақлауларының нәтижесінде алған білімдеріне сүйенуі
керек); зат туралы білімдерді талдап қорыту) алынған білімдерді баянды ету
және оларды онан әрі жетілдіре түсу (үй жұмысын орындау процесінде).
Дүниетану экскурсиялары
Бастауыш мектепте дүниетанудан сабақ беру процесінде экскурсияларға
үлкен орын беріледі. Экскурсия оқушылардың зерттейтін объектілері мен
құбылыстарын табиғи немесе қолдан тудырған жағдайда тікелей қабылдауына
негізделеді.
Экскурсиялардың мазмұны мұнан бұрынғы сабақтарда өтілген материалмен
тікелей байланысты болуы керек. Сонымен бірге экскурсияда алынған
түсініктер бақылау нәтижелері және жиналған материалдар кейінгі сабақтарда
пайдаланылады.
Экскурсиялардың танымдық және тәрбиелік үлкен мәні бар. Олар
оқушылардың білімін кеңітіп тереңдетеді. Балалар табиғат объектілерін
табиғи ортада көреді, өсімдіктердің топырақпен жануарлардың өсімдікпен
өзара байланысын бақылайды. Бұл оқушылардың табиғаттың барлық бөліктері бір-
бірімен тығыз байланысты болып келетінін, біртұтастығы туралы түсінігін
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сынып сабақтарында, экскурсияларда
қабылданылған жеке ұғымдар табиғат деген анағұрлым кең ұғымға бірігеді.
Табиғатты оқып білудегі зерттеу әдісі оқушыларды экскурсияларда
жергілікті жерде бағдарлай білуге, бақылауға, салыстыруға, табиғаттың
бақыланатын заттары мен құбылыстарының арасындағы байланыстарды анықтауға
үйретуге мүмкіндік береді, айнала қоршаған болмысты өздігіінше зерттеу
дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасайды.
Бастауыш сыныптардың мұғалімі экскурсияларда дүниетану ұғымдарын
анықтап, кеңейтуге, материалистік көзқарас қалыптастыруға логикалық ойды
дамытуға, эстетикалық сезімдерді тәрбиелеуге, оқушылардың табиғатты бақылау
қабілеттілігіне байланысты жұмыс жүргізуі керек.
Экскурсиялар тікелей табиғатқа, музейлергге, көрмеге, ботаникалық
баққа, зоопаркке, фабрикаларға, заводтарға т.б. жүргізіледі. Олар лқулық
(бағларламалық) және оқудан тыс (бағдарламадан тыс)болып бөлінеді. Оқу
экскурсияларын тақырыпты өткенге дейін ( кіріспе экскурсиялар, мысалға ІІІ
сыныпта жергілікті жер бетімен таныстыруға арналған экскурсия), немесе
тақырыпты өткеннен кейін (қорытынды экскурсиялар, мысалға ІІ сыныпта әрбір
жыл мезгілі өткеннен кейін) жүргізуге болады.
Мұғалім әрбір экскурсияны алдын ала тыңғылықты түрде дайындайды.
Оның өзі алдын ала экскурсия жүргізілетін жермен танысып, көңіл
аударарлық сипатты объектілерді табады; маршрутты, тоқтауға қолайлы
жерлерді қарап шығып, анықтайды; оқушылардың өздігінше жүргізетін
бақылауларының сипатын ойластырады; оқушылар коллекцияға (табиғатқа зиян
келтірмей) не жинайтынын анықтайды; экскурсияны жүргізу жоспарын жасайды;
қорытынды әңгімеге негізгі мәселелерді белгілейді.
Экскурсияға оқушылар да дайын болуы керек. Мұғалім балаларды
экскурсияның міндеттерімен және мақсатымен таныстырады; экскурсия алдындағы
сабақта оқушылардың алдына олар экскурсияда шешуге тиісті мәселерді қояды;
табиғат материаалын бақылауға және жинауға тапсырмалар бөледі.
Экскурсияның табысты өтуі көпшілік жағдайда оны ұйымдастыруға
байланысты. Осы мақсатпен сыныпты шағын топтарға (5-6 адамнан) бөліп, әр
қайсысына тәртіпке және тапсырмаларды орындауға жауап беретін басшы
тағайындайды. Экскурсияның сипатына сәйкес әр топтың тиісті жабдығы:
компас, күрек, гербарий папкасы, этикеткалар, кішкене банкалар, лупа т.б.
болады.
Ең бастысы – нені және қалай көру, нені тану керектігін білу керек.
Зерттеу орны мен объектілеріне сәйкес мұғалім экскурсияның құрылымын,
жүргізу әдістерін анықтайды және жоспар-маршрут жасайды. Мысалға, ІІ
сыныпта қысқы экскурсияны былай өткізуге болады.
Экскурсияның мазмұны: қыстың белгілерін, қар мен мұздың қасиеттерін,
жапырақты және қылқан жапырақты ағаштардың сипатты белгілерін анықтау;
қыстайтын құстардың, өсімдіктердің және жануарлардың тіршілігін, адамның
табиғат қорғауға байланысты әрекетін бақылау.
Жұмыс әдістері мен түрлері: әңгімелесу, мұғалімнің әңгімесін
бақылаулар, практикалық жұмыс, өздігінше жұмыс, жиналған материалды өңдеу
болып табылады.
Маршрут және бақылау объектілері: жол, бөген не көл, орман, қыстайтын
құстар (қарға, ұзақ қарға, сауысқан, торғай, сары шымшық, тоқылдақ,
қызылбауыр); ағаштар (қайың, жөке, емен, қарағай, шырша); қар астындағы
өсімдіктер: қабықтың немесе ескі түбірдің астындағы насекомдар мен олардың
личинкалары; қардағы іздер.
Экскурсия кезінде балалар кейбір ағаштар мен бұталардың бұтақтары мен
жемістерін, қабық бөлшектерін, шөптердің құрғақ сабақтарын жинайды; қар
астынан жасыл өсімдіктерді қазып алады. Егер балалар орманнан құстар шоқып
тастаған тиын мүжіген бүрлер немесе басқа бір орман тіршілігінің іздерін
тапса, онда лоарды да сыныпқа әкелу керек. Егер мұғалім, немесе оқушы
бірнеше фотосуреттер түсірсе тіпті жақсы болады.
Оқушылардың адамның табиғат қорғау жөніндегі іс-әрекетін көргені жөн
(құстарға үстеме жем беру, жасанды ұялар, құстар мен басқа да хайуанаттарға
жем беретін жер т.б.).
Экскурсия соңында мұғалім мына сұрақтар бойынша әңгіме өткізеді: Қысты
жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар мен бұталар қандай күйде болады?
Өсімдік тіршілігі үшін қардың қандай мәні бар? Қыста ормандар, орманға
бартын жолда, бөгенде немесе көлде қандай жануарларды көруге болады?
Қыстайтын құстар немен қоректенеді?
Келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ДҮНИЕТАНУ ПӘНІНІҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Екінші сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны мен құрылымы ... ... ... ...8
1.2Дүниетану пәнінің оқытуды ұйымдастыру формалары және түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ ЕКІНШІ СЫНЫПТА ДҮНИЕТАНУДАН САБАҚ БЕРУ
МЕТОДИКАСЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2.1 Бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... 24
2.2 Екінші сыныпта дүниетануды оқытудың
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ...31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 38
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 39
Қосымша
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .40
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі: Қазақстан Республикасының басты
міндеттерінің бірі жас ұрпаққа білім беру, ХХІ ғасырда – халықаралық даму
кезеңіне сай, бәсекеге лайықты, барынша білімді, білікті жас маманды
даярлау межеміз. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан-2050
стратегиясын ел келешегі жас ұрпақтың тәрбиесіне, олардың білім негіздерін
игеруіне, біліктілігіне елдің болашағы байланысты екендігі айтылып, оған
мән берілуі маңызды іс екендігін байқатады. Сондықтан, сапалы білім беріп,
саналы етіп жас ұрпақты тәрбиелеу – басты мақсаттардың бірі, соның ішінде
халық білім негізі - бастауышта деген тағылымды ойды орынды айтады.
Бастауыштан бастап күнделікті оқу, жүйелі дайындалу, сапалы болудың бірден
бір жолы дүниетанымын арттыру. Оқушылардың ғылыми көзқарастарын бастауыштан
бастап қалыптастыру бірден бір міндеттердің бастысы.
Ұлы ойшыл педагог Дистервегтің айтуынша Нашар мұғалім ақиқаты анықтап
жеткізе алады, ал жақсы мұғалім оны қалай табуды үйретеді. Осы
айтылғандай, оқытуды ізгілендіру мұғалімнен өз бетімен жұмыс жасай алатын
оқушыларды дайындауды талап етеді.
Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз – айнала қоршаған орта, тұтас дүние
туралы, ондағы адамның орны, тіршілік мәні, мағынасы туралы көзқарастың,
пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниетанымның көзі –
білім.
Дүниетану пәнін оқыту – педагогикалық ғылым. Білім белгілері:
мүмкіндігінше ғылыми негізделген зерттеу әдісі; ғылыми білім жүйесін құру.
Дүниетану пәнінінің зерттеу әдістері тарихи әдіс, мектеп мұғалімдерінің
тәжірибелері зерттеу, педагогикалық бақылау, педагогикалық эксперимент.
Дүниетануды оқыту әдістемесі пәні мақсат-міндеттері, зерттеу әдістері және
басқа ғылымдармен байланыстылығы. Дүниетану пәнінің курсын педагогикалық
оқу орындарында оқу пәні ретінде оқыту әдістемесі. Негізгі компоненттері.
Негізгі оқулықтар. Студентттерге қойылатын талаптар (курстық, дипломдық
жұмыстар, зачет, емтихандар, оқу практикаларында).
Революцияға дейінгі кезең. Жаратылыстану пәнінің оқытыла басталуы.
Мектептегі жаратылыстану, оны оқыту әдісі, XIX ғасы р. Советтік кезең.
Политехникалық оқу мен еңбекке тәрбиелеудің жүзеге асуы. ВКП(б) Орталық
комитетінің (1931-1932) қаулыларының жаратылыстану әдістемесінің дамуына
әсері
Бастауыш мектептегі бетбұрыстар. Жаңа бағдарлама, оқулықтар. М.Н.Скаткин,
П.А.Завитаева, Л.Ф.Мельчакова, З.А.Клепинина т.б. Әдіскерлердің
жаратылыстану пәнін оқытудағы еңбектері. Қазақстан республикасының ғылым
әдіскерлері Т.Мусакулов, Б.В.Муханов, К.А.Аймағанбетова, К.Жунусова,
А.Бірмағанбетова т.б. Жаратылыстану пәнінің әдістемесіне қосқан үлестері.
Жаңа бағдарлама мен оқулықтар, әдістемелік құралдар түзуі. Пән мақсаты
маңызы және құрылымы.
Дүниетану - оқу пәні. Оқушылардың қоршаған дүниеден хабардар болып, білім
алуы. Оқыта отырып оқушыларды тәрбиелеу. Қоршаған ортаға материалистік
көзқараспен қарау. Еңбек мәдениеттілігіне тәрбиелеу. Балаларды эстетикалық,
экологиялық, санитарно-гигиеналық және табиғатты қорғауға тәрбиелеу.
Оқу материалындағы өлкелік ерекшеліктерін іріктеу. Пәннің интегративті
маңызы. Адам, табиғат, қоғам мен адам еңбегі блогінің жүйесі. Дүниетану
оқу материалының мазмұнын Қоршаған орта және Табиғаттану пәндерінен
ерекшелігі. Дүниетану мәніндегі қоршаған дүниені танудағы қарапайымнан
күрделенуінің бірізділігі. Пәнаралық байланыс.
Ғылымда қоршаған дүние сырын тану әдісі мен оқу үрдісі. Әдіс түрлері: білім
көзі, мұғалімнің оқытуы, оқушының білімді қабылдауы. Оқыту тәсілдерінің
классификация. Сөз білім көзі. Әңгімелеуде, түсіндіруде, суреттеуге
қойылатын талаптар. Сөз әдісінің көптүрлігі, мәдениеттілігі.
Көрнекілік құралдардың қолдануы. Құралдармен өз бетінше жұмыс істеу.
Төменгі кластар оқушылармен кітаппен, байқау күнделігмен, табиғат
календарымен , қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуді ұйымдастыру. Оқу
процесінде қолданатын әдістерді іріктеу оқу үрдісінің құрамына байланысты.
Дүниетаным – ақиқатты рухани қажетті игеру жүйесі, оның ішінде
тұтастай алғанда адамның білімі мен нанымы, ар-ұждан мұраттары мен
әлеуметтік құлықтың реттеушісі, саяси бағыт-бағдар, қоршаған ортаға
психологиялық және эстетикалық көзқарас.
Дүниетану деп айқын аталмағанмен, қай кезеңде де бастауыш сынып
оқушыларына қоршаған орта, табиғат, адам еңбегі, тұрмысы жайында білім
беріліп келінді. Оқушылардың ойын, тілін дамыту осы қоршаған орта
материалдарын оқытып, білім беру барысында жүзеге асырылады. Дегенмен, әр
кездегі оқу-ағарту саласының алдына қойылған талап пен міндеттерге және
қоғамдағы ғылым мен мәдениет жетістіктеріне байланысты дүниетану
материалдарының бастауыш сыныпта берілу көлемі де, мазмұны да, оны
оқытудың әдіс-тәсілі де өзгеріп отырды.
Қазақ мектебіндегі білім мазмұны қазіргі талаптарға сай келетіндей,
бірақ оқу жоспарын ауырлатпайтындай, ұлттық және аймақтық ерекшеліктерді
ескере отырып, оқушыға күш түсірмейтіндей етіп шешу қажет.
Сондықтан осы уақытқа дейін оқытылып келген Айналамен таныстыру және
Табиғаттану пәндері жаңа пән Дүниетанумен ауыстырылды. Бұл пән үш үлкен
блокты біріктіреді. Олар: Адам, Қоғам, Табиғат блоктары.
Дүниетану оқу пәні жалпы орта білім беру деңгейіндегі міндетті
пәндердің қатарына жатады. Бұл жаратылыстану ғылымдарының табиғатты танып-
білудегі, техника мен технологияның дамуындағы, өмір сүру сапасын
жақсартудағы жетекші рөлімен анықталады. Жаратылыстану-ғылыми таным
әдістерімен танысу, өз кезегінде қазіргі заманғы қоғамның әрбір әрбір
мүшесіне қажетті сындарлы ой-өрістің дамуы, сөйлеу мәдениетінің қалыптасуы,
жауапты дәлелдей алу сияқты сапалардың қалыптасуына ықпал етеді.
Кіріктірілген пән ретіндегі Жаратылыстану пәнінің мазмұнында
физикадан, биологиядан, географиядан, химиядан және астрономиядан білімнің
іргелі және қолданбалы аспектілері үйлеседі.
Жаратылыстану пәндері бойынша білім беруді кіріктірудің мақсаты табиғат
туралы, оның материалдық бірлігі, тірі және өлі табиғаттың өзара байланысы,
табиғаттағы құбылыстар мен процестердің өзара тәуелділігі туралы біртұтас
түсінікті қалыптастыру болып табылады.
Оқу пәнінің нысаны – адам, қоршаған тірі және өлі табиғат, техника және
технология, бұл объектілерді кіріктіре қарастыру оқушылардың әлем туралы,
табиғаттың маңызды құраушысы ретіндегі және оған әрекет етуші саналы
тіршілік иесі ретіндегі адам туралы біртұтас көзқарасын қалыптастырудың
қажеттігінен туындайды.
Оқу пәнінің мақсаты оқушылардың материалдық дүниенің біртұтастығы және
жүйелілігі туралы білімдерін қалыптастыру және оларды табиғатты зерттеуде
қолданылатын жаратылыстану ғылымдары қолданатын тәсілдермен таныстыру болып
табылады.
Оқу пәнінің міндеттері:
– оқушыларда дүниенің материалдығы туралы түсінік, табиғат объектілері
мен құбылыстары, оның заңдылықтары мен заңдары туралы білім қалыптастыру;
– оқушылардың жүйелі ойлай алу негіздерін дамыту;
– бақылау, эксперимент, лабораториялық тәжірибелерді жүргізу
біліктіліктерін дамыту;
– жаратылыстану пәндері бойынша оқу және күнделікті іс-әрекетке қажетті
мәліметтер жинастыру үшін түрлі ақпарат көздеріне ізденіс жүргізе алуы;
– білім мен біліктіліктері негізінде экологиялық ойлауын қалыптастыру
жатады.
Бастауыш мектепте дүниетануды оқып үйрену міндеттеріДүниетану - оқу
жоспарындағы жаңа пән, Адам, Қоғам, Табиғат білім блоктарын
біріктіреді. Интеративті пән болғандықтан, оны оқып – үйренудің негізгі
мақсаты – адам, қоғам, табиғат, яғни реалды дүниенің ірі құрамдас бөлігі
туралы оқушыларда біртұтас көзқарас қалыптастыру және осы біртұтас
дүниедегі адамның орны мен рөлін түсінуге көмектесу Пәнді оқыту мынадай
нақтылы міндеттерді шешеді:
- оқушыларда индивидтің қасиеттері, сапалары, мүмкіндіктері,
қабілеттері және дамуы туралы ғылыми түсініктер қалыптастыру;
өзінің көңіл-күй (сезім) ахуалына, денсаулығына деген дұрыс қатынасын
тәрбиелеу; іс-әрекетін дұрыс басқарып, ұйымдастыра білуге үйрену;
- табиғат объектілері мен облыстарының алуан түрлілігі, олардың
қасиеттері, сапалары, күйі туралы ғылымдарды меңгерту; табиғат объектілері
мен облыстары арасындағы өзара байланысты, тәуелділікті, олардың уақыттың
және кеңістіктің өзгерістерін түсінуін қамтамасыз ету; оқушылардың
экологиялық мәдениеті мен экологиялық ойлау стилін тәрбиелеу;
- оқушыны әлеуметтендіріп, оның жеке бас тұлғасының барлық жақтарын,
ең алдымен, адамгершілігін, еңбекке құлшынысын және еңбек ете білуін,
эстетикалық сезімдерін тәрбиелеу.
Дүниетанудан сабақ беру әдістемесіне балалардың жас ерекшеліктеріне
және дайындықтарына сәйкес дүниетану курсының мазмұнын әр сынып бойынша
талдау кіреді, әдістеменің міндеті – балаларға курстың мазмұнын қайткенде
де тәуір әдіспен жеткізу керек деген сұраққа жауап береді.дүниетану
әдістемесі дидактика принциптеріне, балалардың жаңа білім игеруінің
психологиялық заңдылықтарына, дүниетану курсының өткен сыныптардағы
мазмұнына сүйенеді.
Дүниетануды оқыту әдістемесі педагогика ғылымдар цикліне жатады.
Болашақ мқғалім бастауыш сыныптардағы дүниетану курсының мазмұнын,
балаларды бұл пәнге оқытудың негізгі формаларын, әдістерін және тәсілдерін
білуі керек.
Педагогикада оқытылатын жалпы дидактикалық принциптердің, пән
мақсатына, оқытылатын материалдың көлеміне, оны оқушылардың ұғу
ерекшеліктеріне байланысты тікелей дүниетану сабақтарында қалай
пайдаланатынын білуі қажет.
Болашақ мұғалімдер бастауыш мектеп алдында ғылыми жаратылыстың білім
беру саласында тұрған міндеттерді жүзеге асыра алатын болуы үшін дүниетану
стандартын, оқулықтар мазмұнын, олардың идеялары мен құрылу принциптерін
жақсы білуі тиіс.
Зерттеудің мақсаты: бастауыш мектептің екінші сынып дүниетануын
оқытуда тиімді жолдар арқылы оқушылардың білім беру ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу нысаны: 47 мектептегі бастауыш дүниетану сабағы
Зерттеу пәні: Бастауыш мектептегі дүниетану пәні
Зерттеудің болжамы: егер екінші сынып дүниетану пәнін оқытудың тиімді
әдіс-тәсілдері мен формаларын пайдаланса, оқушылардың пәнді қабылдауы мен
қызығушылығы арта түседі.
Зерттеу міндеттері:
- Екінші сынып дүниетануын оқыту ерекшеліктерін айқындау.
- Екінші сынып дүниетануын оқытудың тиімді жолдарын іздестіру.
- Дүниетануды оқыту мазмұнын анықтап, оқушыларда қажетті білім беруді
қалыптастыру.
- Бастауыш сыныпта дүниетанымды оқытудың әдістемесіне талдама жасау.
педагогикалық бақылау;
- дүниетану пәнін, бастауыш 2 сыныбында оқыту мәселелері, оқыту
ерекшеліктері;
- педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, озық тәжірибелерді
қорытындылау;
- Бітіру жұмысы: кіріспеден, 2 тараудан, әрбір тарау екі тақырыпты
қарастырудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмысты жинақтау, зерттеулерде психология, педагогика, дүниетануды
оқытуға қатысты соңғы жылдардағы әдебиеттер, оқу-әдістемелік зерттеу
еңбектеріне шолу жасау, жарияланған материалдарды ой елегінен өткізу,
ең озық тәжірибелерге негіздеме жасауға арналды.
І Бастауыш сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны
1.1 Екінші сыныпта дүниетану пәнінің мазмұны мен құрылымы
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны оқушылардың айнала қоршаған ортадағы
нысандар мен құбылыстарды зерделеуге бағытталған танымдық іс-әрекет әдіс-
тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады.
Оқытудың мақсаты бастауыш білім беру деңгейі оқушыларына саналы, жүйелі
және берік білім болып табылады. Дүниетану білімі жаратылыстану ғылымдары
анықтап берген заттардың белгілері мен қасиеттері, құбылыстар мен
процестер, олардың өзара байланысынан тұрады. Білімді игерудегі негізгі
әдістемелік заңдылық оқыту үдерісінде оқушыларға бірқалыпты білім беру
және дамытудан тұрады. Ұғым оқушылардың сыртқы дүние танымына көмектеседі.
Дүниетану пәнінің мазмұны ұғымдардың мәнін ашып көрсетудегі жүйелік,
реттілік ұстанымдарына бағынышты. Бағдарламада оқу материалдары белгілі-бір
анықталған жүйе бойынша берілген. Оқушылар адам, табиғат, қоғам және
олардың өзара байланысы мен өзара тәуелділігі жайлы берік білім алу
мақсатында, алдымен адамның физиологиялық дамуы элементтерін, жануарлар мен
өсімдіктердің биологиялық белгілерін, адам мен қоғамның жалпы дамуын
зерделейді. Бағдарламада ұғымның қалыптасуы мен дамуының бір-біріне
сабақтастығы жақсы қарастырылған. Мысалы, Адам мазмұндық желісі бойынша
оқушы өзін-өзі танудан бастап, адамның әлемдегі орнын санамалауға өтеді.
Дүниетанудың барлық тараулары мен тақырыптары бір-бірімен өзара тығыз
байланыста, сондықтан оны оқып-үйрену оқушылардың жаратылыстану және
қоғамтану білім, біліктерін реттілікпен меңгеруіне жағдай жасайды. Сонымен
қатар І-ІІ сыныптарда қарапайым деңгейде алған білімдері жаңа мазмұнмен
толықтырылады. Мысалы, ІІІ сыныптағы Табиғат мазмұндық желісінің оқу
материалдары адамның табиғи ортасы, табиғат пен адамның бір-бірімен
қатынастары туралы білімді қамти отырып, Табиғатты оқып-үйрену әдістері,
Дене. Зат. Құбылыс, Ауа, су, ауа райы, Тау жыныстары және пайдалы
қазбалар, Өсімдіктер, Жануарлар тақырыптары бойынша берілген. ІІІ
сыныпта дүниетануды оқытудың мұндай құрылымы өсімдіктер мен жануарлардың
биологиялық сипатын, өсімдіктер мен жануарлардың көптүрлілігін, олардың
әртүрлі тіршілік ету ортасына бейімделуін, бір-бірімен байланысын, олардың
адам өміріндегі маңызын оқып үйренуге жағдай жасайды.
Жергілікті жерде бағдарлану әдістемесі тақырыбы бойынша сабақ
жүргізу, топсеруен, табиғатқа бақылау жасау, практикалық жұмыстар арқылы
оқушылар көкжиек, компас, план, карта туралы алғашқы түсініктер алады.
Практикалық жұмыстардың нәтижесінде картамен жұмыс істей алу дағдылары
қалыптасады. Оқушылардың осы алған білім, біліктері оларды табиғаттың алуан
түрлігін қабылдауға дайындайды.
Оқу бағдарламасында оқушылардың практикалық біліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға орын берілген. Бұл үрдіс ұзақ әрі жүйелі мақсатты жұмысты
қажет етеді. Мысалы, термометрдің құрылымын оқып-үйрену арқылы оқушылар
судың температураларын анықтай алады, Бақылау күнделігінің жұмыс
нәтижелерін қорытындылап, өңдейді. Оқушылар Бақылау күнделігіндегі ауа
райына жасалған бақылауларды, тексеріп, дәптерлеріне жазады. Ол оқушылардың
температураның қосу, алу белгілерін анықтай алуларына көмектеседі,
мысалы, ауа райының 10 градус жылылығы мен 10 градус суықтығын белгілеуді
үйренеді.
Оқу бағдарламасында қарастырылған топсеруен оқу пәніне бөлінген уақыт
көлемінде жүргізілуі тиіс. Оның мазмұны оқу материалдарының мазмұнына
сәйкес, өзара байланыста қарастырылады. Топсеруеннен алынған нәтижелер
сабақ барысында қолданылады. Мысалы, табиғатқа серуен құру нәтижесінде
оқушылар кеппешөп дайындау үрдісімен танысады.
Топсеруеннің оқушылардың қоршаған айнала ортаны танып білуінде танымдық
және тәрбиелік мәні зор. Ол оқушылардың алған теориялық білімін
тереңдетіп, кеңейтуге және практикалық біліктері мен дағдыларын
қалыптастыруға жағдай жасайды.
Дүниетану пәнi – оқушының қоршаған орта жөнiндегі бiлiмiн кеңейтуге,
заттарды және қоршаған ортадағы өзгерiстердi бақылау дағдыларын
қалыптастыруға негізделген. “Дүние тану” пәнiнiң ерекшелiгi оқу процесiнде
оқушының адамды қоршаған ортамен байланыста тануында. Пәннiң мазмұнына
"Табиғат", "Адам", "Қоғам" өзара байланысты бiлiм блоктары енедi. Әрбiр
блоктың мазмұны бiрiншi сыныптан төртiншi сыныпқа дейiн үздiксiз оқытылады
және сыныптан сыныпқа тiзбектi күрделене түседi.
Дүние тану пәнін оқытудың басты мақсаты – оқушыларға адам, табиғат,
қоғам және олардың байланысы туралы білім беру арқылы қоршаған ортадағы өз
орнын ұғынуға көмектесу, негізгі және орта мектептерде оқытылатын
жаратылыстану пәндерінің негізін қалап, келешекте сол пәндерді ғылыми
тұрғыдан меңгеруге дайындау, сонымен қатар оқушылардың заттар мен қоршаған
ортаны бақылау дағдыларын және тәжірибе жасау дағдыларын, шығармашылық
қабілеттерін, ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
Дүние тану пәнін оқытудың басты міндеттері:
• Оқушылардың дүние туралы ғылыми түсініктерін қалыптастыру;
• Денелер, нәрселер, құбылыстар, олардың қасиеттері мен өзара
байланысы туралы ұғымдарды түсіндіру;
• Оқушылардың шығармашылық дағдыларын қалыптастыру және дүниені
танып білуге қызығушылығын дамыту;
• Оқушылардың экологиялық білімі мен мәдениетін қалыптастыру;
• Табиғатты қорғау, сақтау, қамқорлық жасау және үнемдеудің
жолдарын үйрету;
• Қоршаған орта жайлы білімді оқушылардың өздігінен меңгеруі және
оны қолдана білуі
Пәннiң мазмұны оқушыларға ғылыми бiлiмнiң әртүрлi салаларынан мағлұмат
бере отырып, дүниенi танудың әдiстерiмен (бақылау, тәжiрибе, эксперимент,
моделдеу, сараптау, салыстыру, синтездеу және т.б.) таныстырады.
Пән мазмұнының жан-жақтылығы, толыққандылығы, оқу материалының
теориялық деңгейiнiң жеткiлiктiлiгi және оның оқушылардардың психологиялық
және жас ерекшелiктерiне сәйкестiгi сол пән мазмұнының мектептiң кейiнгi
сатыларында география, биология, химия, физика, тарих және қоғам тану
курстарын оқып үйренуге мүмкiндiк беретiн пропедевтикалық сипатын
анықтайды.
Оқушыларды практикалық iс-әрекетке тарту тәсiлдерi қоршаған орта
объектiлерiмен өзара әрекеттесудi, оларды түрлендiрудi және жаңғыртуды
ұйымдастыруға көмектеседi. Практикалық пәндiк iс-әрекет оқушылардың дамуына
мүмкiндiк беретiн практикалық қимылдарды ойлаумен өзара байланыста дамытуды
көздеуi қажет. Дүниетану пәнiн оқытуға 1-4 сыныптарда аптасына 2 сағаттан
уақыт бөлiнген.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру,
сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу
материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы
мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен
сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы,
денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру
және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда
адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық
(жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік
ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті
жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы,
пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш
денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан
халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда
оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы
туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Пән бойынша оқу жүктемесі.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің
апталық жүктеме сағаты:
1 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
2 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
3 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
4 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі
Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын
қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата-аналардың сұраныстарын қамтамасыз
етеді. Дүниетану оқу пәні бойынша келесідей қосымша оқу бағдарламаларын
жасау ұсынылады. Мысалы, Өзіңді тани біл, Табиғат және адамдар, Әлем
және адам, Табиғатта қонақта, Жасыл дәріхана, Туған ел, Туған
өлкенің табиғи байлықтары және т.б. Дүниетану бастауыш білім беру
деңгейінде білім алушылардың бойында қалыптасатын адам, табиғат және қоғам,
олардың өзара байланысы мен тәуелділігі туралы білім жүйесін құрайтын
кіріктірілген пән.
Дүниетану оқушылардың қоршаған ортаның әртүрлі нысандары мен
құбылыстарын оқып-үйренуге бағытталған танымдық іс-әрекеттердің әдістері
мен тәсілдерін біртіндеп меңгеруін қарастырады. Оны оқып-үйренудегі негізгі
мәселелер бастауыш білім беру деңгейінде оқушылардың оқу үдерісінде дүниені
танып-білуі, сол арқылы оларды тәрбиелеу және дамыту болып табылады.
Дүниетану оқу пәнінің жалпы мақсаты бастауыш білім беру деңгейінде
білім алушылардың бойында жалпыадамзаттық құндылық ретінде табиғат, адамды
қоршаған әлеуметтік орта, табиғат пен қоғамның бір-бірімен байланысы және
өзара тәуелділігі түсініктері туралы білім жүйесін қалыптастыру.
Оқу пәнінің міндеттері:
- білім алушылардың бойында қоршаған ортаны құраушылардың
біртұтастығы мен өзара байланыстылығы туралы қарапайым
түсініктер қалыптастыру;
- білім алушыларға құндылықтар жүйесі, әлеуметтік ортадағы мінез–
- құлық және қауіпсіздік нормалары және экологиялық мәдениет туралы
алғашқы түсініктер беру;
- білім берудің бастауыш деңгейінде білім алушыларды оқытудың
- келесі деңгейлерінде жаратылыстану және қоғамтану пәндері шеңберінде
қоршаған орта туралы тереңірек білім алуға даярлау және олардың
бойында өзбетінше қоршаған орта туралы білім алуға деген
талпыныстарын қалыптастыру.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұнын іріктеуде бастауыш білім беру
деңгейіндегі білім алушылардың жас ерекшеліктері ескеріліп, оқыту
үдерісінің тұлғалық-бағдарлы тәсілі қарастырылды.
Дүниетану оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын іріктеу кіріктіру,
сабақтастық, біртұтастық ұстанымдарын негізге ала отырып құрылды. Оқу
материалдарының мазмұны:
1. Адам.
2. Табиғат.
3. Қоғам тәрізді үш мазмұндық желілер бойынша топтастырылған. Осы
мазмұндық желілерге сәйкес берілген оқу материалдары сыныптан сыныпқа өткен
сайын күрделендіріліп беріледі.
Адам мазмұндық желісіне сәйкес оқушылар адамның физиологиялық дамуы,
денсаулық оны сақтау, адамның тіршілік іс-әрекетіне қолайлы жағдай тудыру
және салауатты өмір салтын құру туралы қарапайым білімді меңгереді. Мұнда
адам биологиялық түр ретінде әлеуметтік тұрғыдан қарастырылады.
Табиғат мазмұндық желісі бойынша оқушылар қарапайым биологиялық
(жануарлар мен өсімдіктердің белгілері, олардың алуан түрлілігі, тіршілік
ортасына бейімделуі, бір-бірімен байланысы) және географиялық (жергілікті
жерде бағдарлана алу тәсілдері, план және карта, жер қыртысының формасы,
пайдалы қазбалар, табиғаттағы су айналымы, ауа райы, климат, Жер ғарыш
денесі) ұғымдармен танысады.
Қоғам мазмұндық желісі оқушыларға адам мен қоғамның дамуы, Қазақстан
халқының мәдени-тарихи мұралары туралы алғашқы түсініктер береді және онда
оқушылар адамның қоршаған ортамен өзара қатынасы және өзара байланысы
туралы қарапайым білім мен біліктерді меңгереді.
Пән бойынша оқу жүктемесі.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартында ұсынылған типтік оқу жоспарына сәйкес Дүниетану оқу пәнінің
апталық жүктеме сағаты:
2 сыныпта – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі
Білім мазмұнының вариативті бөлігі білім алушылардың тұлғалық сипатын
қамтамасыз ете отырып, балалар мен ата-аналардың сұраныстарын қамтамасыз
етеді. Дүниетану оқу пәні бойынша келесідей қосымша оқу бағдарламаларын
жасау ұсынылады. Мысалы, Өзіңді тани біл, Табиғат және адамдар, Әлем
және адам, Табиғатта қонақта, Жасыл дәріхана, Туған ел, Туған
өлкенің табиғи байлықтары және т.б.
Адам (8 сағат)
Адамның тіршілік іс-әрекетіне қажетті жағдайлар (үй, киім-кешек,
техникалық құралдар, өсімдік өсіру, үй жануарларын ұстау). Адамның тіршілік
іс-әрекеті үшін қажетті еңбек.
Адамның сезім мүшелері, олардың маңызы. Тілдің ерекше қызметі. Сезім
мүшелерін күту, Салауатты өмір салты.
Табиғат (33 сағат)
Тірі және өлі табиғаттың өзара байланыстары туралы ұғымдар. Өлі табиғат
денелері, олардың қасиеті (12 сағат)
Ауа – газ тәрізді зат. Ауаның жалпы қасиеттері. Табиғаттағы және адам
өміріндегі ауаның маңызы. Ауаны ластанудан сақтау.
Су. Суддың қасиеті (түсі, дәмі). Су – еріткіш. Ерігіш және ерімейтін
заттар. Табиғаттағы және адам өміріндегі судың маңызы. Суды үнемдеу.
Топырақ. Топырақтың құрамы мен оның құнарлылығы туралы түсініктер.
Топырақтың маңызы. Топырақты қорғау шаралары.
Күн - жарық пен жылу көзі.
Көрсетілімдер: ауада оттың жаңғыштығына, суды түсіне қарай басқа да
сұйықтықтармен салыстыруға, судағы ерігіш заттарға қарапайым тәжірибе
жасау.
Өсімдік (7 сағат)
Өсімідіктердің тіршілігіне ауаның, судың, жарық пен жылудың қажеттігі.
Өсімдіктердің өсуі мен көбеюі. Өсімідік мүшелері және олардың қызметі.
Жануарлар (8 сағат)
Жануарлар тіршілік ету үшін ауаның, судың, жарық пен жылудың, азықтың
қажеттігі. Жануарлардың көбеюі.
Өсімдіктер мен жануарлардың адам өміріндегі маңызы (6 сағат)
Егіншілік. Мал шаруашылығы. Өсімдік және мал шаруашылығы ұғымдары,
олардың шикізаттарын кәсіпорындарда қайта өңдеу туралы жалпы түсініктер.
Адамның айнала қоршаған ортаны қорғаудағы жауапкершілігі. Өсімдіктер мен
жануарларды қорғау.
Көрсетілімдер: өсімдік мүшелерінің, олардың құрылысының, ұрығының,
жемісінің кептірмелері. Үй өсімідіктерін ыдысқа отырғызу техникасы.
Көбелек, бақалардың әр түрлі даму кезеңдері туралы диафильм.
Қоғамдық-пайдалы еңбек: Үй өсімдіктерін көбейту. Мектеп ауласындағы
өсімдіктерді күту. Үй жануарларын бағып-күту.
Топсеруендер: Қала жағдайында: саябақтардағы өсімдіктермен, хайуанаттар
бағындағы жануарлармен танысу. Жергілікті жерде: мектеп
ауласындағы,өз бау-бақшаларындағы өсімдіктермен және үй жануарларымен
танысу.
Қоғам (27 сағат)
Отбасы (6 сағат)
Отбасында балаларды қоғамдық-әлеуметтік өмірге дайындау. Ата-анасының
жұмыс орны, олардың мамандығы. Отбасындағы ата-әжесінің рөлі. Туыстық
қатынастар. Жақын және алыс туыстармен өзара қатынастары. Отбасылық
дәстүрлер. Отбасы мүшелерінің дем алуы, бірге дем алу түрлері, оның отбасы
мүшелері үшін маңызы.
Мектеп (6 сағат)
Мектеп жұмысының тәртібі: сабақ кестесі, сабақтың басталуы мен аяқталуы,
үзіліс. Оқушылар ержесі. Оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас.
Қоғамдық-пайдалы және жалпы мәдени жұмыстар.жауапкершілік пен тәртіп. Сынып
ұжымының іс-шараларға қатысуы. Мектеп кітапханасы мен шеберханасында жұмыс
істеу ережесі.
Туған қала (облысаудан) (8 сағат)
Қала (облысаудан) республика әкімшілігінң құрамдас бөлігі. Шаруашылық
туралы алғашқы ұғым. Қаланың (облысауданның) негізгі шаруашылық салалары.
Тарихи назар аударарлық орындар және мәдени мұралар. Халықтың демалыс
орындары. Көшеде және қоғамдық орындарда өзін-өзі ұстау ережелері.
Туған ел (7 сағат)
Біздің Отанымыз Қазақстан – тәуелсіз мемлекет. Мемелекеттік рәміздердің
авторлары. Отанымыздың ірі мемлекет қайраткерлері.
Еліміздің шаруашылық салалары туралы жалпы түсініктер: ауыл шаруашылығы,
өнеркәсіп, көлік қатынастары, құрылыс, эенергетика.
Қазақстанның мәдениеті, ғылымы мен білімі туралы жалпы түсініктер.
М.Әуезов – ұлы жазушы. Қ.Сәтбаев – көрнекті ғалым-геолог, Қазақстан Ғылым
академиясының негізін қалаушы.
Қазақстан республикасының бүкіл халықтық мерекелері: Наурыз – Жаңа жыл.
Республиканың тәуелсіздік күні.
Көрнекіліктер. Астана – менің сүйікті қалам атты диафильм.
Практикалық жұмыстар. Мектеп кітапханасының ережелеріне сәйкес
ұйымдастырылған рөлдік ойындар.
2. Дүниетану пәнінің оқытуды ұйымдастыру формалары және түрлері.
Оқыту формасын ұйымдастыру жүйесі. Сабақ – оқу кезінде оқу жұмысының
негізгі ұйымдастырылуы. Сабаққа қойылатын талаптар. Сабақ типтері. Сабақ
құрылымы. Макро және микро құрылымдары туралы түсінік. Мұғалімнің сабаққа
дайындығы. Сабақты құру. Табиғатқа экскурсия (топсеруен). Сабақтан тыс
істелетін жұмыстар. Оқушыларды табиғатты қорғауға баулу бағытына жеке
немесе топқа тапсырмалар беріледі (тірі табиғат мүйісінде. Тәжірибе,
учаскісінде, географиялық алаң да т.б.). тапсырманың сабақтың жалғысы
іспеттес болуы.
Қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу. Сабақ ерекшелігі. Өзіндік жұмыстары
ұйымдастыру ерекшеліктері. Ұйымдастыру формасы. Дүниетану пәнінің оқыту
ерекшеліктері. Негізгі мәдени дақылдарды орналастыру. Жыл бойы жұмыс
жүргізуге түзілген жоспар. Оқу-тәжірибе участігінің ролі.
Мектеп оқушыларын оқыту және тәрбиелеу әр түрлі ұйымдастыру
формаларында өтеді. Оқу жұмысының әрбір формасы мұғалім мен оқушылардың іс-
әрекетінің сипатына, оқушылар құрамына, оларды сабақ кезінде ұйымдастыруға,
сонымен бірге оқу уақытының режіміне байланысты.
Қазіргі кезде бастауыш мектептегі дүниетану сабақтарында ұйымдастыру
жұмысының мынадай формалары қолданылады: сынып сабағы, экскурсия, үйдегі
оқу жұмысы, мұғалімнің тапсырмасымен жүргізілетін және тікелей оқу
материалымен байланысты сабақтан тыс жұмыс (табиғаттағы, тірі табиғат
мүйісі, мектеп маңы алаңындағы бақылаулар), сыныптан тыс жұмыс.
Дүниетану сабағы бұл пән бойынша оқыту мен тәрбиенің негізгі
ұйымдастыру формасы болып табылады. Сабақ мұғалімге әр түрлі әдістермен
тәсілдер жүйесін қолдана отырып, негізгі табиғаттану түсініктері мен
ұғымдарын қалыптастыру бағытында жоспарлы және мұқият жұмыс істеуге
мүмкіндік береді. Бірақ бұл жұмыстың бір сабақтан екінші сабаққа ұдайы
жүргізілетінін, сондықтан бағдарламаның әрбір тақырыбы өзара логикалық
байланыстағы сабақтар жүйесі болып табылатынын естен шығармау керек . Әрбір
сабақтың бұл жүйедегі орнын анық және айқын білу үшін мұғалім тақырыптық
жоспарлауды жүзеге асырады да, онда өзінің оқыту және тәрбиелеу процесіне
байланысты қрйған мақсаттарына жетуге мүмкіндік беретін жұмыстың
формаларын, әдістерімен тәсілдерін белгілейді.
Басьауыш мектептегі дүниетану сабағының басқа пәндерден біраз
айырмашылығы бар. Оқушылар табиғаттану сабақтарында кейіннен орта мектепте
өсімдіктану, жануартану, физикалық және эканомикалық география, анатомия
сияқты пәндерді өтуде қажетті білім, іскерлік пен дағдылар алады. Мұның
өзінде мұғалімдер оқытудың жарытылыс ғылымдарына тән алуан түрлі әдістерін
қолданады. Бұл бәрінен бұрын балалардың логикалық ойлау негіздерін
тәрбиелеуге қолайлы жағдай туғызатын табиғат объектілер мен құбылыстарын
тікелей бақылауларға қатысты. Жергілікті жерде бақылаулар мен экскурсиялар
жүргізу, тәжірибелер мен практикалык сабақтарды жүзеге асыру дүниетару
сабақтарында оқытудын сан алуан техникалык құралдарын: табиғи және
бейнелеу құралдарын, интерактивтік тақта, слайттарды табысты түрде
пайдалануға мүмкіндік береді.
Дүнитеану сабақтарына мынадай талаптар қойылады:
1. Мұғалім сабақтың мақсатын, сабақты қндай дүниетану білімдері,
іскерлігі мен дағдылары қалыптасатынын, оқушыларды жалпы
дамыту жөнінен, әсіресе олардың таным әрекетін дамыту жөнінен
қандай жұмыс жүргізілетінін дұрыс елестете білу керек.
2. дүниетану материалының мазмұны ғылыми және осы жастағы
балаларға түсінікті болуы керек. Оқушылардың дамуының әр түрлі
деңгейде болатынын ескере отырып, жекеше тапсырмаларды саралап
көрсету қажет.
3. мұғалімнің жұмысында және оқушылардың оқу әрекетінде ең үлкен
жетістікке жеткізетін әдістермен тәсілдер жүйесін тыңғылықты
түрде ойластырған жөн. Мұнда айтарлықтай көлемді ақпаратты
қысқаша түрде беруге мүмкіндік тудыратын құралдар үлкен рөль
атқарады.
4. сабақта оқушылардың шығармашылық ойын және таным дербестігін
дамыту жөнінен ұдайы жұмыс жүргізіп отыру; дүниетануға
байланысты түсініктермен ұғымдарды саналы және берік игеруді
қамтамысыз ету қажет.
5. сабақты оқу процесінің бүкіл барысы оның әрбір кезеңіндегі
тиімділікті қамтамасыз ету тиіс.
Дүниетану сабақтарының жүйесі және оларға көрсетілген талаптарды
орындау білімді, іскерлік пен дағдыны табысты қабылдауды, ұғынуды және
баянды етуді, сонымен бірге оларды тажірибеде қолдануды қамтамасыз
ететіндей болуы керек. Осының негізінде сабақтардың түрлі типтерін бөлуге
болады: жаңа материалды өту, баянды ету, қайталау және қорыту, білімді,
іскерлікті және жағдыны тексеру, аралас сабақтар.
Ең көп тарлғаны аралас сабақ. Оның мынадай бөліктері болады: үй
тапсырмасымен тексеру; оқушыларды жаңа материалды өтуге дайындау; жаңа
материалды түсіндіру;оны баянды ету; үйге тапсырма беру. Мұндай сабақтың
басым бөлігі жаңа атериалды өтуге арналады. Жұмыс формалары түрліше болуы
мүмкін: мұғалім сабақтың мазмұнын өзі түсіндірді; оқушылар мұғалімнің
тапсырмасы бойынша сабақ материалын өздігінше талдайды; мұғалімнің әңгімесі
бүкіл сыныптың өздігінше жұмысымен ұштасып келеді.
ІІ сыныптағы Табиғатағы қысқы құбылыстар тақырыбы бойынша сабақтың
үлгі құрылымын келтірейік. Бақылаулар күнделіктерінің және табиғат пен
еңбектің жалпы сыныптық күнтізбесінің деректерін пайдалана отырып, оқушылар
күздің негізгі белгілрін және қыстың алғашқы белгілерін анықтайды. Балалар
өздігінше жұмыс істей отырып, қыстың түсуіне байланысты өлі табиғатта
қандай өзгерістер болғанын анықтайды: ауаның температурасы төмендеді, жиі-
жиі 0 ден төмен болады, берік қар жамылғысы пайда болды, суаттарда мұз
қатты,жаз бен күзге қарағанда күн нашар жылытатын болды. Тірі табиғатта да
өзгерістер болды; жапырақ түсуі аяқталды, көптеген құстар алыс жақа ұшып
кетті, жануардың кейбірі қысқы ұйқыға шомды, басқалары адам тұрағына жақын
маңға көшті т.б. Бұдан әрі оқушылар 38-39 және 45 беттегі суреттерді қарап,
оларды өзара салыстырады да, оқулықтағы Қыс келді деген мақалаға қойылған
сұрақтарға жауап береді. Олар аспанның, топырақтың, суаттардың
қалайөзгергенін анықтайды; қыста неліктен жаңбыр жаумай қар
жауатынын;неліктен балалар жылырақ киіне бастағанын түсіндіреді. 46-беттегі
қар жаууымен бұрқасынның суреттерін қарап шығып, балар қар жауудың
бұрқасыннан қандай айырмасы бар екенін, формасы жөнінен қар бүршігінің
қандай түрлері болатынын т.б. тағайындайды.
Мұғалім мұнан әрі әр түрлі көрнекі құралдарды (суреттерді,
фильмдерді, диафильмдерді, слайдтарды, интерактивті тақтаны) пайдалана
отырып, оқушылардың өткен материалды қалай түсінгенін тексереді. Мұғалім
сабақтың соңында үйге тапсырма береді; егер мүмкіндік болса қаралған
табиғат құбылыстарын бақылап , оларды Бақылау күнделігіне белгілеуді,
қарға айрықша назар аударып,оны қолға алып мұқият қарауды, жылымықта оның
қалай өзгеретінін белгілеуді;оқулықтағы материалды оқуды тапсырады.
Алынған білімдерді іскерлікті және дағдыларды баянды ету және дамыту
сабағы оны өткізу процесінде оқушыларға белгілі білімдерді, іскерлікті және
дағдыларды екінші қайтара ұғынумен және баянды етумен сипатталады. Бұл
сабақтарда оқушылар бір жағдайларда өздерінің білімдерін білімнің жаңа
көзінен тереңдетеді; екінші жағдайда бұрын алған білімін қайтадан естеріне
түсіреді. Бұл типке оқушылар әр түрлі практикалық жұмыстар орындайтын
сабақтар жатады.
Қорытынды сабақтың оқушылардың ең маңызды мәселелері бойынша білімін
жүйеге келтіруде мәні бар. әдетте ондай сабақтар тақырыпты, бөлімді, бүкіл
курсты оқытудың соңында өткізіледі. ( Мысалға ІІсыныпта Табиғаттағы
маусымдық құбылыстар тақырыбы бойынша сабақта балардың өлі және тірі
табиғаттағы маусымдық құбылыстар туралы білімді қорытынылады. Оқушылар бұл
бақылауларын бүкіл жыл бойы жүргізген болатын).
ІІ сыныпта қорытынды сабақтар әрбір жыл мезгілі оқылғаннан кейін
өтіледі сонымен бірге оларды табиғаттағы белгілі бір маусым нақтылы
аяқталған кезде өткен жөн.
Мұғалім мұндай сабақтың басында оқылған жыл маусымы туралы бұрыннан
алынған білімдерді жүйеге келтіріп алады. Одан кейін оқушылар өз
бақылауларының деректерін пайдалана отырып себеп-салдарлық байланыстарды
тағайындауға, анықтауға баса көңіл аудара келе, маусымның сипаттамасын
құрастырады. Бұлыңғыр, ашық және бұлтты күндердің қанша болғандығын анықтау
ғана емес, неліктен жаңбырлы немесе ашық күндердің басым болғанын
белгілеудің маңызы бар.оқушылар бұлттылықпен жауын-шашынның, жануарлармен
өсімдіктердің жай-күйі мен ауа райының өзгеруінің т.б. арасындағы
байланыстарды анықтауға тиіс. Жүргізілген талдау негізінде оқушылар қайсы
бір маусымның ең маңызды белгілерін ашады,оның басқа маусымдардан айырмасын
анықтайды.
Бақылау сабағында мұғалім оқушылардан ауызша немесе жазбаша түрде
сұрап шығады. Топографиялық диктант,карта бойынша тапсырмалар орындау,
схемалар немесе таблицалар толтыру түрінде бақылау жұмыстарын пайдалануға
болады. Бұл сабақтардың негізгі мақсаты - оқушылардың білімдерін, оларды
тікелей өмірде қолдана білуін тексеру, оларды одан әрі жетілдіру, не дамыту
жолдарын белгілеу.
Заттық сабақығының ерекшелігі онда оқушылар қоршаған болмыстың
құбылыстарымен және заттармен нақты танысып, олардың араларындағы
байланысты анықтайды.
Мұғалім заттық сабақтарды өткізгенде ең алдымен осы пән жайында
оқушыларға қаншалықты нақтылы түсініктер мен ұғымдар беретінін айқын
елестетіп алуы керек. Белгілі бір затпен жұмыс атқара отырып, балалар әр
түрлі деректерен алған білімдерін тексереді және дәледей түседі. Заттық
сабақтар практикалық іскерлік пен дағдыларды тудыруға жәрдемдесуі керек.
әдетте барлық заттық сабақтар экскурсиядан кейін өтіледі. Экскурсиялар
кезінде оқылардың зерттейтін заты мен нақтылы табиғат ортасында
танысуларына, оның басқа заттармен және құбылыстарымен байланысын
көрулеріне мүмкіндіктері болады.
Бұл типтегі кейбір сабақтар ғана табиғатымен алдын ала танысуды қажет
етпейді (Термометер, Компос, Бөлме өсімдіктері).
Мұғалім заттық сабағының мазмұны мен барысын, оның білімдік және
тәрбиелік мәнін мұқият ойластырады. Сабаққа жабдық және табиғи объектілер
дайындауға ерекше көңіл бөлу керек. Мұғалім объектіні өзі мұқият қарап,
белгіленген жұмыстардың барлық түрін, әсіресе тәжірибеге байланысты
жұмыстарды, жасап шығуы керек. Осының бәрі ұмысты жүргізуге кететін уақытты
дәл анықтвуға, бұл жағдайда пайда болатын қиындықтарды болдырмауға
мүмкіндік береді. Сабақта қарстырылатын зат әрбір оқушының алдында болғаны
жөн. Ол балаларды қарастырылатын заттарды тыңғылықты қарауға үйретеді. Олар
әдетте заттардың әр қайсысынан белгілі бір айқын белгілерін: көлемін,
түсін, қозғалуын, формасын байқатады.
Заттық сабақтарда бір затты екіншісінен салыстыру керек: осылайша
олар есте жақсы сақталады. Салыстыру ойластыруға қорытуға , қорытынды
жасауға материал береді. Тәжірибе әр түрлі объектілерді белгілеріне қарап
салыстыру тәсілі балалардың бақылауға ынтасын арттыратынын көрсетеді.
Салыстырғанда жалпы және соның ішінде маңызды қасиеттері ортақ ұқсас заттар
мен құбылыстар тобы туралы ұғымда туады. Мәселен, құрылысындағы
өзгешеліктеріне қарамастан ерте гүлдейтін өсімдіктер әдетте жер астындағы
бөліктері білеуленіп келуімен және оларда бұл өсімдіктің ерте, әрі тез өсіп
жетілуіне жағдай туғызатын қоректік заттар болуымен бір-біріне ұқсайды.
Қорыту және классификациялау мәселелері бастауыш мектептің барлық
сыныптарындағы дүниетану сабақтрында орын алады. Мәселен, І сыныптың өзінде
табиғат объектілері тіршілік сипатына қарай топталады: құстар-қыстайтын
және жыл құстары; жануарлар-үй жануарлары мен жабайы жануарлар. ІІ сыныпта
өсімдіктер біпнеше белгілеріне қарап бөлінеді: қайың, емен, үйеңкі,
көктерек-ағаштар; таңқурай, итмұрын, қарақат- бұталар; шырша, қарағай,
балқарағай-қылқан жапырақты, ағаштар. ІІІ сыныпта классификация
күрделенеді, мысалға, тундраның, орманның, даланың, шөлдің жануарлары мен
өсімдіктері; орманда және далада өсетін өсімдіктер, мәдени өсімдіктер мен
арам шөптер т.б. қарастырылады.
Оқушылардың затты қабылдау белсенділігі әр түрлі болуы мүмкін. Егер
мұғалім затты көрсете отырып оқушыларды жұмысқа белсені араластырмай, бәрін
өзі айтып берсе онда балалар тез шаршайды материалды нашар ұғады. Мұғалім
балаларды ойландырып сұұрақтар берсе, бұл сыныптың жұмысын жандандырады,
оқушылардың зейінін күшейтеді, оларды ойлануға, өздігінше қорытындылар
жасауға мәжбүр етеді, түсінуін және есте сақтауын оңайлатады. Мысалы, бөлме
өсімдіктерінөткенде бірнеше өсімдіктер (қазоты, фикус, традесканция, алоэ,
аспитистра) көрсетіп олардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын табуға,
оларды күту жайында әңгіме өткізуге болады. Оқушылар материалды ұғып алады.
Белгілі бір уақыт сайын бір өсімдікке су құйып, екіншісіне су құймай, бір
өсімдіктерді жарыққа шығарып, басқа біреуін қаранғыда ұстауға тапсырма да
беруге болады. Бұл қалыпты жағдайды өзгеткенде өсімдіктің қандай өзгеріске
ұшрайтынын балалардың өздеріне бақылауға мүмкіндік береді. Оқушылар
өсімдіктің дұріс дамуы үшін жарық пен ылғал қажет керек екендігі туралы
өздігінше қортынды шығарады. Бұл эксперименттен кейін мұғалімнің бабаларды
күн сайын өсімдіктерді күтуге мәжбүр етуінің қажеті болмайды: олар бұл
жұмысты ынтамен, ең бастысы, түсініп атқаратын болады.
Сабақта затпен жұмыс істеу оқушылар қарастырылып отырған құбылысқа
тікелей өтуге мүмкіндік беретін негізгі фактілерді тағайындайтындай етіп
ұйымдастырылуы керекғ мәселен, кіші мектеп жасындағылар мұз бен қардың
кейбір қасиеттерін біледі қар ерісе суға айналады; егер суды тоңазтқышқа
қосса,онда ол күздің соңында шалшықтардың қатқанындай қатады. Дегенмен, бұл
фактілерді білгенімен, оқушылар әлі де олардың араларындағы сәйкес
байланыстарды мұз бен қардың негізгі қасеттерін анықтай алмайды. Ол үшін
мұғалім қар мен мұз дегеніміз қатқа су екендігін, бірақ қардың борпастау,
қолға ұстағанда тезірек еритінін, суда мұз сияқты қалқы жүрмей еріп
кететінін анықтауға мүмкіндік беретін бірнеше тәжірибелер жасайды қар ақ,
мұз мөлдір; қар өзнің формасын өзгерте алады, ал мұз сынып кетеді , өйткені
ол морт.
Заттық сабақтарда өтілген материалды бекітудің көрнекі құралы –
схемалы түрде сурет салу мұндай сурет оқушыларға бақыланатын объектіге
көбірек зер салуға, онымен жақсылап танысуға және жұмысқа түрлі сезім
мүшелерін қарастыра отырып оның сыртқы құрылысының кейбір ерекшеліктерін
есте берікрек сақттауға мүмкіндік береді. Мысалға, төбені, өзенді, көлді
өткенде мұғалім осы объектілердің схемасын тақтайға түсті борларымен
сызады. Тбиғаттағы су айналымы, Бұлақтың пайда болуы деген
тақырыптарды талқылағанда схеме оқушыларға мұғалімнің түсінігін жақсырақ
ұғуға көмектеседі.
Кей жағдайда заттық сабақта бақылаулар жүргізгеннен кейін балаларға
көркем шығармалардан шағын үзінді оқып бақыланған құбылыст оның сипаттамасы
мен салыстыру пайдалы. Мұндай салыстыру таьиғатты тереңірек түсінуге жағдай
жасайды. Сонымен, заттық сабақтың мынадай негізгі кезіңдері болады: затты
көрсету және оның атын анықтау заттың жалпы көрінісін бақылау және оның
негізгі бөліктерін белгілеу; затты жан- жақты қарап,басты және екінші
дәредегі белгілерін анықтау, оқушыларға жақсы таныс басқа заттармен
ұқсастық және айырмашылық белгілерін ашу (бәрінен бұрын оқушылардың
экскурсиялар кезінде өз бақлауларының нәтижесінде алған білімдеріне сүйенуі
керек); зат туралы білімдерді талдап қорыту) алынған білімдерді баянды ету
және оларды онан әрі жетілдіре түсу (үй жұмысын орындау процесінде).
Дүниетану экскурсиялары
Бастауыш мектепте дүниетанудан сабақ беру процесінде экскурсияларға
үлкен орын беріледі. Экскурсия оқушылардың зерттейтін объектілері мен
құбылыстарын табиғи немесе қолдан тудырған жағдайда тікелей қабылдауына
негізделеді.
Экскурсиялардың мазмұны мұнан бұрынғы сабақтарда өтілген материалмен
тікелей байланысты болуы керек. Сонымен бірге экскурсияда алынған
түсініктер бақылау нәтижелері және жиналған материалдар кейінгі сабақтарда
пайдаланылады.
Экскурсиялардың танымдық және тәрбиелік үлкен мәні бар. Олар
оқушылардың білімін кеңітіп тереңдетеді. Балалар табиғат объектілерін
табиғи ортада көреді, өсімдіктердің топырақпен жануарлардың өсімдікпен
өзара байланысын бақылайды. Бұл оқушылардың табиғаттың барлық бөліктері бір-
бірімен тығыз байланысты болып келетінін, біртұтастығы туралы түсінігін
қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сынып сабақтарында, экскурсияларда
қабылданылған жеке ұғымдар табиғат деген анағұрлым кең ұғымға бірігеді.
Табиғатты оқып білудегі зерттеу әдісі оқушыларды экскурсияларда
жергілікті жерде бағдарлай білуге, бақылауға, салыстыруға, табиғаттың
бақыланатын заттары мен құбылыстарының арасындағы байланыстарды анықтауға
үйретуге мүмкіндік береді, айнала қоршаған болмысты өздігіінше зерттеу
дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасайды.
Бастауыш сыныптардың мұғалімі экскурсияларда дүниетану ұғымдарын
анықтап, кеңейтуге, материалистік көзқарас қалыптастыруға логикалық ойды
дамытуға, эстетикалық сезімдерді тәрбиелеуге, оқушылардың табиғатты бақылау
қабілеттілігіне байланысты жұмыс жүргізуі керек.
Экскурсиялар тікелей табиғатқа, музейлергге, көрмеге, ботаникалық
баққа, зоопаркке, фабрикаларға, заводтарға т.б. жүргізіледі. Олар лқулық
(бағларламалық) және оқудан тыс (бағдарламадан тыс)болып бөлінеді. Оқу
экскурсияларын тақырыпты өткенге дейін ( кіріспе экскурсиялар, мысалға ІІІ
сыныпта жергілікті жер бетімен таныстыруға арналған экскурсия), немесе
тақырыпты өткеннен кейін (қорытынды экскурсиялар, мысалға ІІ сыныпта әрбір
жыл мезгілі өткеннен кейін) жүргізуге болады.
Мұғалім әрбір экскурсияны алдын ала тыңғылықты түрде дайындайды.
Оның өзі алдын ала экскурсия жүргізілетін жермен танысып, көңіл
аударарлық сипатты объектілерді табады; маршрутты, тоқтауға қолайлы
жерлерді қарап шығып, анықтайды; оқушылардың өздігінше жүргізетін
бақылауларының сипатын ойластырады; оқушылар коллекцияға (табиғатқа зиян
келтірмей) не жинайтынын анықтайды; экскурсияны жүргізу жоспарын жасайды;
қорытынды әңгімеге негізгі мәселелерді белгілейді.
Экскурсияға оқушылар да дайын болуы керек. Мұғалім балаларды
экскурсияның міндеттерімен және мақсатымен таныстырады; экскурсия алдындағы
сабақта оқушылардың алдына олар экскурсияда шешуге тиісті мәселерді қояды;
табиғат материаалын бақылауға және жинауға тапсырмалар бөледі.
Экскурсияның табысты өтуі көпшілік жағдайда оны ұйымдастыруға
байланысты. Осы мақсатпен сыныпты шағын топтарға (5-6 адамнан) бөліп, әр
қайсысына тәртіпке және тапсырмаларды орындауға жауап беретін басшы
тағайындайды. Экскурсияның сипатына сәйкес әр топтың тиісті жабдығы:
компас, күрек, гербарий папкасы, этикеткалар, кішкене банкалар, лупа т.б.
болады.
Ең бастысы – нені және қалай көру, нені тану керектігін білу керек.
Зерттеу орны мен объектілеріне сәйкес мұғалім экскурсияның құрылымын,
жүргізу әдістерін анықтайды және жоспар-маршрут жасайды. Мысалға, ІІ
сыныпта қысқы экскурсияны былай өткізуге болады.
Экскурсияның мазмұны: қыстың белгілерін, қар мен мұздың қасиеттерін,
жапырақты және қылқан жапырақты ағаштардың сипатты белгілерін анықтау;
қыстайтын құстардың, өсімдіктердің және жануарлардың тіршілігін, адамның
табиғат қорғауға байланысты әрекетін бақылау.
Жұмыс әдістері мен түрлері: әңгімелесу, мұғалімнің әңгімесін
бақылаулар, практикалық жұмыс, өздігінше жұмыс, жиналған материалды өңдеу
болып табылады.
Маршрут және бақылау объектілері: жол, бөген не көл, орман, қыстайтын
құстар (қарға, ұзақ қарға, сауысқан, торғай, сары шымшық, тоқылдақ,
қызылбауыр); ағаштар (қайың, жөке, емен, қарағай, шырша); қар астындағы
өсімдіктер: қабықтың немесе ескі түбірдің астындағы насекомдар мен олардың
личинкалары; қардағы іздер.
Экскурсия кезінде балалар кейбір ағаштар мен бұталардың бұтақтары мен
жемістерін, қабық бөлшектерін, шөптердің құрғақ сабақтарын жинайды; қар
астынан жасыл өсімдіктерді қазып алады. Егер балалар орманнан құстар шоқып
тастаған тиын мүжіген бүрлер немесе басқа бір орман тіршілігінің іздерін
тапса, онда лоарды да сыныпқа әкелу керек. Егер мұғалім, немесе оқушы
бірнеше фотосуреттер түсірсе тіпті жақсы болады.
Оқушылардың адамның табиғат қорғау жөніндегі іс-әрекетін көргені жөн
(құстарға үстеме жем беру, жасанды ұялар, құстар мен басқа да хайуанаттарға
жем беретін жер т.б.).
Экскурсия соңында мұғалім мына сұрақтар бойынша әңгіме өткізеді: Қысты
жапырақты және қылқан жапырақты ағаштар мен бұталар қандай күйде болады?
Өсімдік тіршілігі үшін қардың қандай мәні бар? Қыста ормандар, орманға
бартын жолда, бөгенде немесе көлде қандай жануарларды көруге болады?
Қыстайтын құстар немен қоректенеді?
Келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz