Оқу процесінде оқыту принциптерін іске асыру ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ МҰҒАЛІМНІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ
ҚАҒИДАЛАРДЫ ҚОЛДАНУ
ТЕОРИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін іске асыру
ерекшеліктері ... ..6
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ПРИНЦИПТЕР МЕН ЕРЕЖЕЛЕРДІ
ҚОЛДАНУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 33
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды
қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .45
.
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта оқыту үдерісінде ұйымдастырудағы мұғалімнің
дидактикалық даярлығы
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай
елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын
ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор
өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын
айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын
нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ
жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне
байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті
шешуде Дидактиканың атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың
машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін,
ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар
қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б.
жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері
қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола алады:
баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау, тәжірибиелік
жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын игеруге көп көңіл
бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың шығармашылықпен келуі едәуір
орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен шығаруға, мақалаларды өзінше
атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке жапсыруда, қайсыбір қолдан
жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік элементтерді негізуге тырысуларын
мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда
оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру жолдарын
іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық жұмыста
ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да мұғалімнің
сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр түрлі
дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға
қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға үйрету,
еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға тәрбиелеу
мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі
жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің нысанасы:Қазіргі дүние жүзінде білім берудің
дамуының жайы және тенденцияның қосқан үлесін бізідң ғалымдармен тексеру.
Зерттеу пәні: Мемлекеттің және халықтың және жеке тұлғаның
талабына сай білім беруді жетілдіруді тиімді жолдарын болжау мақсатында
білім беру жүйесін тарихи салыстырмалы және типологиялық зерттеу.Соның
негізінде оның дамуының дүние жүзілік және аймақтың тенденциясын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы
өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық принциптердегі
өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін; мұғалім еңбегінің
нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін салыстыру.
Зерттеукезеңдері:Педагогика бойынша ғылыми зерттеуді жоспарлауда
өзара байланыста болатын негізгі 3-кезең:
1. Зерттеу тақырыбын дәлелдеу;
2. Зерттеу бағдарламасы жаңа технологиялар бойынша практикада дәлелдеу;
3. Зерттеу тәртібі ...Нәтижеге жеттің бе,жоқ па? көз жеткізу.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі
бастауыш сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеу орны: Тараз қаласының әкімдігінің білім бөлімі Шоқан
Уәлиханов атындағы №32 орта мектебінің 3 А сыныбы.
Курстық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ МҰҒАЛІМНІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ
ҚАҒИДАЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін іске асыру ерекшеліктері
Дидактика заңдылықтарының ерекшелігі - оқыту процесінің бөліктері -
оқытушы іс-әрекеті (оқыту), оқушы іс-әрекеті (оқу), білім мазмұны
арасындағы тұрақты төуелділіктер. Оқыту оқушының белсенді іс-әрекеті арқылы
жүреді. Кез кел-ген оқыту оқытушы мен оқушы және білім мазмұнының мақсатты
түрде бір-біріне ықпал етуі арқылы жүзеге асады. Жеке адамды үйрету тек іс-
әрекет жасату арқылы мүмкін болады.
Принциптер мен ережелер туралы ұғым. принцип - латын сөзі, қазақша негіз
деген сөз. Оқыту принциптері - мұғалім мен оқушылардың жұмысын реттеп
отыратын ережелер. Сондықтан ол барлық пәндерді оқытқанда қолданылады.
Оқыту принциптеріне сәйкес оқытуға қойылатын талаптар тұжырымдалады. Оларды
орындаған мұғалім өз еңбегінде жақсы табыстарға жетеді.Оқыту принциптерінің
жүйесін тұңғыш ұсынған Я.А.Каменский. Ол адам табиғаттың бір бөлігі
болғандықтан, оқыту да табиғат пен адам тәуелді болатын заңдарға байланысты
екенін дәлелдейді. Сондықтан оның пікірінше, оқытудық ең басты принципі -
табиғатқа сай болу принципі. И.Г.Песталоцци оқытудың көрнекілік принципін
ерекше бағалап, оны логикалық ойлауды дамытатын маңызды құрал деп санаған.
К.Д.Ушинский оқытудық халықтық сипатына баса назар аударып, оқытудың
принциптерін психологиялық тұрғыдан қараған. Ы.Алтынсарин оқыту ережелерін
қазақ мектептеріндегі білім берудің ерекшеліктеріне байланысты қолдану
керектігін айтқан.
1927 жылғы педагогикалық энциклопедияда педагогика ғылымы мен
мектептің жетістіктері жинақталып, "принцип" сөзіне анықтама берілді:
мақсаты, құралды таңдауға негіз болатын ой. А.П.Пинкевич ұсынған
принциптер: оқытудық өмірмен және қоғамдық еңбекпен байланысы; жас
ерекшелігі принципін сақтау; оқытудық белгілі бір жас кезеңіндегі
оқушылардың даму деңгейіне сәйкес болуы (оқушылардың күш жігерін дамуға
жұмсау, жұмыстың жүйелілігі, шығармашылық - қызығушылықтың басты негізі);
пән мазмұнының ерекшеліктерін, әдістерін аньщтау. Ол "Оқыту принципін
дидактиканың түғырлы ережелері, оқыту процесіне қойылатын негізгі талаптар"
- деп тұжырымдалады. Н.Медынский ұсынған принциптер: ғылым негіздерін
жүйелі меңгеру; білімді саналы меңгеру; теорияның тәжірибемен байланысы;
тәрбие беретін оқыту; оқыту әдістерінің алуан түрі; жалпы және
политехникалық білімі.
В.Е.Гмурман ұсынған принциптер: оқытудық саналылығы және белсенділігі;
оқытудық көрнекілігі; оқытудық жүйелілігі; ғылым негіздерін берік меңгеру.
Талданған оқытудық принциптері оқушыларға берік, жүйелі білім беруге
бағытталды.
Оқыту принциптерін аталған педагогтардан басқа М.А.Данилов,
М.Н.Скаткин зерттеді.Зерттеу қорытындылары бойынша И.П.Подласый, Т.Сабыров,
т.б. оқыту принциптерінің шарттарын анықтады.
Қазіргі оқытуда саналылық, белсенділік, көрнекілік, жүйелілік, бірізділік,
беріктік, түсініктілік, ғылымилық, теория мен тәжірибе бірлігі сияңты
принциптер кең қолданылады. Принциптердің талаптары мұғалімнің түрлі
ережелерді қолдануы арқылы орындалады.Ережелерде мұғалімге нақты нұсқаулар
беріледі. Оларды ғылым жетістіктеріне, өмір талабына сай толықтыруға және
түзетуге болады. Принциптер педагогикалық процесті реттеп отырады. Олардың
талаптары ережелер арқылы жүзеге асады.
3. Оқытудық ғылымилығы. Ғылыми таным дегеніміз - құбылыстың мәніне
өту, сырттай суреттеумен шектелмей, оның ішкі құрылымын тану. Мысалы,
ағаштың сыртқы түрінен оның ішкі құрылымын, көбеюін, зат алмасуын білу.
Ғылымилық принципі оқушыларға ғылымда ашылған білімдерді меңгертуді талап
етеді, сондьщтан оқу жоспарлары мен бағдарламаларына ғылыми білімдер
енгізіледі. Оларды меңгерту үшін пәнаралық байланыстарды қолдану керек.
Шарттары:
• педагогиканың, психологияның, озың тәжірибенің жетістіктерін
қолданып оқыту. Педагогикалық еңбектіғылыми түрде ұйымдастыруға берілген
нұсқауларды орындау;
• индуктивтік және дедуктивтік тәсілдерді қолдану;
• жаңа ұғымдарды жүйелі түрде қайталау;
• ғылыми таным әдістерін қолдану. Оқушыларды іздендіру, шығармашылық
жұмыспен айналыстыру;
• жаңа ұғымдарды бір рет түсіндірумен шектелмеу;
• оқушыларды көрнекті ғалымдардық өмірі және қызметімен таныстыру;
• жаңа ғылыми терминологияны қолдану;
• оқушыларды ғылым жетістштершен таныстырып отыру;
• оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру;
• тәжірибе жұмыстарын жүргізуге жағдай жасау;
• оқушының оқуында жаңалық ашуына, оған қуануына мүмкіндік беру;
• жалған сөйлемеу.
Оқытудық бірізділігі және жүйелілігі. Бұл принциптің ғылыми ережесі:
оқушының білімі берік болу үшін оның санасында қоршаған дүние жақсы
бейнелену керек. Ол үшін ғылыми білімдер жүйелі және оқушылардың танымдық
мүмкіндіктеріне қарай беріледі. Жеке бөліктерден тұратын оқыту процесі
оқушылардың білімді меңгеруіне көмектеседі. Дағдыларды қалыптастыру үшін
жаттығулар, ақыл-ой тәрбиесін беру үшін қисынды ойлау тәсілдерін талап
ететін жұмыстар жүргізіледі. Әйтпесе дағды жойылады, оқушы дұрыс ойлай
алмайды, дамуы нашарлайды.
Шарттары:
• оқушыларға білімді меңгерту үшін сызбаларды қолдану. Оқу материалын
бөліктерге бөліп, оларды рет-ретімен түсіндіру;
• оқыту мазмұнындағы, тәсілдеріндегі жүйені бұзбау;
• пәнаралық байланыс тұрақты түрде қолдану;
• оқушылармен бірге тірек-конспектілерін, сызбасын жасап, білімді
есте сақтауды жеңілдету;
• бұрынғы оқығандарды жиі қайталаттыру;
• өткен материалдарды сабақтың басында, бекіту кезінде, жеке
сұрақтарды түсіндіргеннен кейін қайталаттыру;
• материалға ой-пікірлерді жасанды түрде енгізбеу;
• оқушылардың өз ойларын қалай айтатынын қадағалау;
• баланы өздігінен жұмыс істеуге үйрету, көмектесу;
• оқушылардың білетіндерін айтқыза бермей, тек сабаққа қатыстыларын
айтқызу. Әркімге белгілі әңгімелерді айта бермеу;
• жүйелі білім қисынды, сезімді талап ету;
• бар күш-жігеріңізбен, шабытпен оқытып, өмірден, әдебиеттен айшықты
мысалдар келтіру;
• пәнді, бөлімді оқып болғаннан кейін міндетті түрде қорытынды-
жүйелеу сабақтарын өткізу;
• оқушылардың қателерін әдеппен түзету;
• оқушыны өз қатесін талдауға үйрету;
• оқушылардың даму заңдылықтарын, ақыл-ой белсенділігін көтеру
жолдарын білу;
• баланың жасы мен қабылдауын ескеріп, тапсырмалар беру;
• жүйелі білім есте жақсы сақталады.
Өз бетімен меңгерілген білім санаға жақсы сіңеді. Білімді саналы
меңгеруге оқу желісі, өз бетімен жұмыс, белсенділік, оқу-тәрбие процесін
ұйымдастыру, оқушының танымдық іс-әрекетін басқару, мұғалімнің әдіс-
құралдары көмектеседі. Оқушының өзінің танымдық белсенділігі оқытура аса
қажет жағдай және оқу материалын терең және берік түсінуге орасан зор ықпал
етеді.
Шарттары:
• жұмыстың нақты мақсаты мен міндеттерін білу;
• түсінікті етіп оқыту;
• танымдық іс-әрекеттің барлық түрлерін қолдану;
• талдау, жинақтау, индукция, дедукция, салыстыру әдістерін қолдану;
• аналогияны жиі қолдану;
• бастауыш сыныпта оқытуды индукциядан бастау;
• оқушыларға әр сөздің, сөйлемнің, ұғымның мағынасын түсіндіру;
• оқушылардың білімі мен тәжірибесіне сүйену;
• оқушылардың бірін-бірі оқытуы. Дұрыс жауапты бәрі бірігіп табуы,
себебі бала өз жолдасының айтқанын жақсы түсінеді. Сондықтан жақсы оқитын
оқушыларға сабақ бергізу;
• белгілі мәліметтерді белгісіздерімен байланыстыру;
• ең бастысы, сіз оқытатын пән емес, пән бойынша атқарылатын
жұмыстар;
• оқушы факті мен білім арасындағы айырмашылықты көретіндей етіп
оқыту;
• әрбір ережеге мысал келтіру;
• негізгіні түсіндіруге назар аудару, қолданылатын мысалдардың санын
анықтап алу;
• тек қана беделмен оқыту жеткіліксіз;
• сезімге, ақылға әсер ететін дәлелдермен оқыту;
• оқушыға оқу-танымдық іс-әрекеттің тиімді тәсілдерін үйрету;
• әрбір ережеге мысал келтіру;
• негізгіні түсіндіруге назар аудару;
• оқушыларды сабақтан алаңдататын жағдайларға жол бермеу;
• "Неге?" деген сұрақты көп өойып, оқушыны дамыту;
• дәйекті дәлелдермен оқыту;
• дұрыс оқыту баяндап беру емес, білімді тәжірибеде қолдану;
• оқушылардың қызығушылықтарын зерттеу, дамыту;
• білім-сенімге айналып, іске басшылық ететіндей етіп оқыту;
• баланы өз бетімен ойлауға, жұмыс істеуге үйрету;
• түрлі мәселелерді талдату арқылы шығармашылықты дамытып, танымдық
міндеттерді бірнеше тәсілдермен орындату. Шығармашылық тапсырмаларды жиі
беру;
• оқушыларға сұрақ қойып, жауаптарын мұқият тыңдау;
• зат құбылыстарды, оқушыларға бақылатып, оларды өз бетмен
меңгерулеріне жағдай жасау;
• дидактикалық ойын, пікір талас, ұжымдық шығармашылық істі қолдану.
Теория мен тәжірибенің байланысы. Бұл принцип классикалық
философияның өмір, тәжірибе таным көзі деген ережесіне сүйенеді.
Өмір және тәжірибе балаларға дұрыс бағыт береді, белсенді іс-әрекетке
өзірлейді. Еңбек тәрбиесі жеке тұлғаны қалыптастырады. Оқытудық өмірмен,
теорияның тәжірибемен байланысы-ның жақсы болуы білім мазмұнына, оқу-тәрбие
процесін ұйымдастыруға, оқыту нысандары мен әдістеріне, еңбекке және поли-
техникалық әзірлікке берілген уақытқа, оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты.
Шарттары:
• мектепте оқылатын ғылыми білімдердің керектігін қоғамдық-тарихи тәжірибе
арқылы дәлелдеу. Оқушы оқу тіршілікке керек екенін түсінетіндей етіп оқыту;
• "Білім — өмір" байланысы, өмірден алынған мысалдарды талдау.
Өлкетіну мәліметтерін қолдану;
• балаларға қазіргі жаңа технологиялар, өндірістік қатынастар,
еңбектің жақсы әдістері туралы әңгімелеу және тікелей таныстыру;
• оқушыларды өз білімдерін қолдануға және тексеруге үйрету. Қоршаған
өмірден білім алып, оны қолдану;
• оқушының әрбір сабақта өз жұмысының маңызын түсінуі.
• мектептің өндіріспен байланысын қолдану. "Оқу пәні өндіріс" байланысына
бағыт беру, бақылау;
• оқушылармен бірге өмірден алынған есептер мен жаттығуларды орындау,
оқулықтың мәліметтерін өмірден алынған мәліметтермен толықтыру;
• аймақтың сүранысына қарай кәсіптік бағдар беру жұмысын жүргізу;
• Мәселелік - ізденіс, зерттеу жұмыстары теория мен тәжірибені
байланыстырудық басты құралы;
• еңбекке саналы қатынасты тәрбиелеу, мұғалімнің еңбектегі үлгі-
өнегесі;
• қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекті оқушылардың бақылауларымен, ой-
толғаныстарымен ұштастыруу, сұрақтар қою, көп білуге, мәселелерді анықтауға
ұмтылдыру;
• қоғамдьщ пайдалы еңбектің оқу және тәрбие мақсаттарына сай
жүргізілуі. Қоғамдық пайдалы жұмыс - оқытудық өмірмен байланысын жүзеге
асырудық маңызды жолдарының бірі;
• еңбекті ғылыми ұйымдастыруды оқу процесіне енгізу;
• оқушылардың бір жұмыстағы табыстарын мадақтау, басқа жұмыстар беру;
• балаларды жақсы жұмыс істеуге үйрету, бір-бірімен жарысып жұмыс
істеуге баулу;
• балалардың бастамашылығын мақұлдау, егер мүмкіндік болса "Жас
өнертапқыштар" сайысын өткізу;
• әр оқушыны оған ұнайтын ғылым, техника, өнер салаларынан өз бетімен
білім алуға ынталандыру;
• ақыл-ойіс-әрекетін тәжірибе мен байланыстырып, білімнің 80-85%
тәжірибе арқылы меңгерілетінін есте сақтау.
Көрнекілік принципі. Бұл ертеден қолданылып келе жатқан принцип. Оның
негізіне мынадай ғылыми заңдылық жатады: сезім мүшелері сыртқы
тітіркендіргіштерді түрліше қабылдайды. Ең сезімталы - көру мүшелері; Олар
арқылы миға енетін ақпараттар оқушылардың есінде жақсы сақталады. Кейбір
заттарды есте сақтау көрнекіліксіз мүмкін емес.
Шарттары:
• балалардың ақыл-ой жұмысы үшін формалар, бояулар, дыбыстар керек екенін
естен шығармау;
• оқытудық алтын ережесі: көрініп тұрғандарды көрсету, еститінді
естірту, иіскететінді иіскету, дәмін татып көретінді дөмін таттыру;
• көрнекілік - оқыту және ақыл-ойды дамыту құралы;
• оқушы ұғымдар және абстрактілік ережелерді түсіну үшін нақты
фактілер, мысалдар келтіру;
• көрнекілікті мәселелі жағдаяттар туындату үшін қолдану;
• көрнекі құралдық оқылатын зат және құбылыс туралы анық және дұрыс
түсінік алуға көмектесуі;
• оқушылардың бақылауын жүйелеп, құбылыстардың себептерін, салдарын
анықтату;
• көрнекілікті балалармен бірге алдымен түгел қарау, негізгісі мен
негізгі емесін анықтау, содан кейін тағы бір рет толық қарап шығу;
• көрнекіліктің алуан түрін қолдану, біраң көп көрнекілік қолданбау,
өйткені балалардың назары басқа жаққа ауып, негізгіні түсіне алмай қалады;
• көрнекілікті қолданып оқушының сезіміне қозғау салу, қалыптасқан
түсініктерге сүйеніп, меңгерілетін ұғымды нақтылау;
• балалармен бірге көрнекілік жасау, оқушылардың өздері жасаған
көрнекіліктердің де әсері мол;
• қазіргі көрнекі құралдарды, атап айтсақ: оқу теледидарларын,
бейнежазбаларды, кодослайдтарды, жартылай әкранды проекцияларды т.б.
қолданып, техникалық құралдармен жұмыс істей білу;
• көрнекі құралдарды қолданып оқушылардың зейінін, бай-қампаздығын,
ақыл-ой мәдениетін, жобалай білуін, оқуға деген қызығушылығын тәрбиелеу;
• көрнекілік арқылы өмірмен байланыс орнату;
• балалардың жас ерекшеліктеріне қарай заттьщ көрнекілікті азайтып,
символдық көрнекіліктерді қолдану;
• надты заттар мен құбылыстарды көрсету, мүмкіндік болмаған жағдайда
символдың көрнекі құралдарды қолдану.
Көрнекілік түрлері:
Табиғи көрнекі лік оқушыларды нақты объектілермен (өсімдіктермен,
жануарлармен, минералдармен) таныстыруды талап етеді.
Эксперименттік көрнекілік арқылы оқушылар химиядан, физикадан тәжірибелер
жасайды.
Суретті көрнекіліктің мақсаты - нақты дүниенің бейнесін көрсету
(бейнесурет, картина, диафильм, диапозитив, мылқау кинофильмдер).
Көлемді көрнекілік: макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар, панорама.
Дыбыстық көрнекіліктер: күйтабақтар, ұнтаспаға жазылған материалдар, т.б.
Символдық және графикалық көрнекілік: абстракты ой дамуына көмектеседі,
себебі болмысты шартты белгілермен белгілейді. Олар: карта, жоспар, сызба,
диаграмма. Жанама көрнекілік жаңа бейнені бұрынғымен салыстырып, ол туралы
түсінік қалыптастыру.В.Ф.Шаталовтың тірек сигналы бейне, таңба, шартты
белгі, суреттерден тұрады. Олар қарапайым, сондықтан оқушы факті құбылыстың
негізгі мәнін мұғалімге айтып бере алады.
Оқушылар білімінің беріктігі. Бұл принципте мына заңдылықтар бар:
білім мазмұны және оқушылардың танымдық күштерін дамыту оқыту процесіндегі
бір-бірімен өзара байланысты бөліктер; оқу материалын түсініп есте сақтау
оның мазмұнына, оқушының материалмен жұмыс істеуіне, оқытуға, мұғалімге
байланысты; білімнің беріктігіне оқытуды ұйымдастыру, оқыту түрлері мен
әдістерінің алуан түрін қолдану, оқытатын уақыт әсер етеді. Оқушы есінде
қалуға тиісті материалдарды таңдайды, сондықтан оның есінде оған пайдалы
және қызықты білімдер ғана жақсы сақталады.
Шарттары:
• қазіргі оқытуда естен гөрі ақыл-ойға баса назар аударылады. Сондықтан
оқушылардың күшін құндылықтары аз білімдерді есте сақтауға жұмсамау керек.
Есте шамадан тыс оқу материалдарын сақтауға болмайды, ол ақыл-ойға зиян
келтіреді;
• дұрыс қабылданбаған, түсініксіз нерселердің есте қалып қоюына жол
бермеу. Бала тек саналы меңгерілген, түсінікті материалды ғана есінде
сақтау керек;
• әр түрлі анықтамалық әдебиеттерді, сөздіктерді, энциклопедияларды
қолдануға үйрету;
• есте сақталу керек материалдар өте көп болмау керек, мұғалімнің
қандай білімдер есте сақталу керек екенін анықтауы;
• оқытудан кейін білімді ұмыту басталады, сондықтан қайталаудың
уақыты және жиілігі үмыту туралы психологиялық теорияларға сәйкес
белгіленеді;
• жаңа материалды оқып болған соң қайталауды көп жүргізу керек, содан
кейін қайталау азаяды, бірақ оны тоқтатуға болмайды;
• әр оқушыны өз мүмкіндігіне қарай, бірақ бар күш-жігерімен жұмыс
істеуге үйрету. Жалқаулықпен күресу;
• қызығушылықты қалыптастырмай тұрып, жаңа материалды оқып-үйренуді
бастамау;
• оқу материалын жүйемен беру;
• егер оқыту қарңыны төмендесе, онда бірден себебін анықтау. Көп
кездесетін себептер: оқу процесіне қызығушылықтың төмендеуі және шаршау.
Оларды жою жолдарын іздестіру;
• тіке тапсырмалар және нұсқауларды көп бермеу. Балаларды ақыл-
кеңесті тыңдауға үйрету. Өте қызықтысын салмақтап айтықыз. Әзіл-сықақ
айтуға болады, бірақ шамадан аспаған жөн;
• өзара оқытуды кең қолданып, оны бағыттау. Өзара оқыту мұғалім
қалыптастыра алмайтын сапаларды қалыптастырады;
• оқушыларды оқу материалын есте сақтай білуге үйрету. Ол үшін есте
сақтауды жеңілдететін мнемотехникалық (керекті мәліметтерді есте сақтауға
көмектесетін ережелер мен тәсілдердің жиынтығы) тәсілдерді қолдану;
• баланың жағымды әсерін туғызбай тұрып, жаңа білім беруді бастамау.
Жазалау әдістерімен берілген білім берік болмайды;
• қайталау және бекіту кезінде оқушылардың естерін, ақыл-ойларын,
сезімдерін жұмыс істетіп, білімдерін тереңдетіп, жаңа мысалдар келтіріп,
қорытындыларды нақтылау;
• оқыту қисындылығын қадағалау.
• оқушының оқу материалына деген он көз қарасын қалыптастыру;
• жаттығулар санын, орындалатын мерзімін белгілеу;
• оқыту нәтижелерін жүйелі түрде тексеру және бағалау;
Түсініктілік принципі. Бала өзінің ойлау қабілетіне, жинақтаған
білімінің, іскерлігінің, ойлау тәсілдерінің көлеміне қарай түсінеді.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін өуелі оқай, белгілі, қарапайым
материалдар, содан кейін қиын, бел-гісіз, күрделі оқу материалдары оқылады.
Шарттары:
• оқылатын материалдарды әрбір жас кезеңдеріне бөлу;
• баланың ақыл-ойы белгілі бір пәнді оқуға әзір болу керек екенін
ұмытпау;
• баланың дайындығын, дамуын және мүмкіндігін ескере отырып оқыту.
Балалардың өмір тәжірибесін, қызығушылықтарын, даму ерекшеліктерін зерттеу
және ескеру;
• балаларды оқыту арқылы дамыту;
• мүмкіндіктері бірдей оқушыларды біріктіру;
• жақсы оқушылардың дамуын тежемеу, оқу үлгерімі нашар оқушыларды тез
қарқынмен жұмыс істеуге үйрету;
• оқытудық қарңынын белгілеп, керек жағдайда өзгерту;
• ұқсатуды, салыстыруды, қатар және қарама-қарсы қоюды кең қолдану;
• жаңа және күрделі материалдарды оқып үйренуге жақсы оқитын
оқушыларды, бекітуге оқу үлгерімі нашар оқушыларды қатыстыру;
• өте асықпау!
• оқушыға келген ойды танымның соқы емес, басы деп түсіну;
• түсініктілік мұғалімнің аньщ түсіндіруіне және тіліне байланысты;
ғымдарды нақты және біржақты етіп тұжырымдап өмірден, әдебиеттен
жарқын мысалдар келтіріп, бірсарынды сөйлемеу;
• монологты ұзаққа созбау, мұғалім іс-әрекеті мен оқушы іс-ерекетін
анықтап алу. Балалардың түсінігіне жеңіл оқу материалдарын өз бетімен оқуға
беру;
• оқытудық алғаш сәтінде барлық білімді емес, тек негізгілерін беріп,
бекітуге жаңа мысалдар, фактілер алып, жаңа білімді нақтыландыру;
• оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару;
• оқушылардың оқу жұмысын жеңілдете бермеу, олардың өз бетімен
оқуына, оқу материалынталдауына көмектесу, бағыт беру;
• түсініктілік баланың жұмыс қабілетімен байланысты, сондықтан баланы
жұмыс істеуге үйрету.
Ынталандыру принципі.Бұл принциптің маңызы өте зор. Оқуға, білімге,
мұғалімнің жеке басына деген, сондай-ақ оқу жұмысының барлық әдістеріне,
түрлері мен нысандарына оқушыларда ынта-ықылас болса, олардьщ оқу-таным
әрекеті сенімді, ерікті, қуанышты болады.Сондықтан мұғалім, ең алдымен,
сабақтарын қызықты, тартымды, әсерлі етіп өткізуге міндетті.
Ынталандыру принципі оқушыларға жеке-дара қарауды керек етеді. Осыған орай
В.С.Сухомлинскийдің берген кеңестері мыналар:
1. Балалардың ақыл-ой күштері мен мүмкіндіктері бірдей емес.
2. Оқыту мен тәрбиелеудің барлық заңдарын қолдануға болатын абстрактылы
оқушы жоқ: оқушы әрқашан дара, өзінше ерекше.
3. Оқуда барлық мектеп балалары үшін табысқа жетудің бірыңғай алғы
шарттары жоқ.
4. Оқу қызметінің берілген сәтінде әр оқушының неге қабілетті екенін
аньщтаудық маңызы зор.
5. Оның ақыл-ой қабілетін одан әрі қалай дамытуға болатындығын анықтау
маңызды.
6. Оқушыдан мүмкін еместі талап етуге болмайды.
7. Бағдарламада қаралған деңгейге әр оқушы қандай жолмен, қандай
кідірістермен және қиыншылықтармен келетінін дұрыс анықтап алу керек.
8. Әрбір оқушының ақыл-ой еңбегінде бағдарламаны қалай нақтылы жүзеге асыру
керек.
9. Әрбір баланың күші мен мүмкіндігін ашып, оны ақыл-ой еңбегінде
қуанышқа кенелту.
10. Қиын балаларға шамасына қарай ақыл-ой жұмыстарын беру.
11. Әрбір оқушының оқудағы және ақыл-ой еңбегіндегі дара сүрлеуін анықтау
керек. Осы сүрлеуді және жақсылық жалынының қызуын сақтау.
Ынталандыру принципінің шарттары:
• жаңа және дәстүрлі емес оқыту нысандарын қолдану;
• ділгірлік оқыту;
• компьютерлік технологияны қолдану;
• интерактивті компьютерлік құралдарды қолдану;
• өзара оқыту (жұптық, топтық);
• білім, іскерліктерді тест сынағы арқылы тексеру;
• сыныпта жағымды микроклимат жасау;
• мұғалімнің өз пөніне, оқушыларға оң көзқарасы;
• оқушылардың оқудағы жетістіктерін көрсету;
• білімнің оны ашқан адамдардық тағдырымен байланысы;
• оқыту нысандарын және әдістерін тұрлендіру.
Гуманизациялау (ізгілендіру) принципі - оқушыға деген ерекше
сүйіспеншілікті, құрметті талап етеді. Балаға сенім артып, оның жеке
басының қасиеттерін ескеріп, оқу-таным әрекетінің жемісті болуына ңолайлы
жағдайлар мен мүмкіндіктерді жасау керек.Оқу процесінде, сабақтарда
балаларды қорқытпай, қысымшылық-жасамай, керісінше, олармен жылы қарым-
қатынас жасау міндет. Бұл принцип гуманитарлық бағдарды жүзеге асыруды
керек етеді. Мектептерде білім мазмұнын жалпы адамзаттық және ұлттың рухани
игіліктерге қарай бағыттау, қазақ халқының тарихын, мәдениетін, тілін,
дәстүрін, көркемөнерін, қолөнерін, т.б. терең оқып-білу міндетін іске асыру
керек. Бұл принципті іске асыруда халық педагогикасының маңызы зор. Халық
педагогикасы қазақ халқының ғасырлар бойы атадан балаға өлмес мирас,
өмірлік мұра болып келе жатқан тәрбие жөніндегі жинақталған тәжірибесі.
Әсіресе балаларды ізгілікке тәрбиелеуде халық педагогикасының қағидалары
мен салт-дәстүрлерінің орыны ерекше.
Ізгілендіру принципінің шарттары:
• оқытуда жеке тұлғаның ар-намысына тиетін жазалау әдісін қолданбау;
• оқушының өз міндетін орындауға деген ықыласын мақұлдау;
• үлгерімі нашар, жауапкершілігі төмен оқушыларды әдепті, бірақ қатаң
түрде айыптау, оларға қателіктерін шыдамдылықпен түсіндіру;
• баланың өзі туралы жақсы бағасын өзіне сенімін, сый-құрметін
қалыптастыру;
• қол жеткен жетістіктерді бекітіп, тұрақты түрде талап қою;
• жеке тұлғаның іс-әрекетін дұрыс бағыттап, теріс қылықтардың
көрінуіне жол бермеу;
• баланы түсіну, жақсы көру, бірақ талапта қою;
• оқушының табысына шынайы түрде қуану;
• баланың көңіл-күйін ескеру;
• баланың дене кемістігін сөз етпеу;
• баланың өздігін баспау;
• балаларды басқа балалармен салыстырмау;
• баланың ар-намысына тиетін сөз айтпау.
Мәселелік принцип - оқу процесінің мазмұны, әдістері, ұйымдастыру
нысандары мәселелі сипатта болуын талап етеді. Мәселелі оқыту білімді дайын
түрде бермей, оқушылардан ізденуін, дербестігін, шығармашылық ойлауын
дамытуға бағытталады. Мәселелік принцип - оқушылардың ойлау процесінің
психологиясына негізделеді. Өйткені ойлаудық басталуы мәселенің болуына
байланысты, басқаша айтқанда, ойлау-мәселелік сұрақ немесе міндеттен
басталады.
Интеграциялау принципі.Бұл - жалпы білім мазмұнын анықтауда, оқу
бағдарламалары мен оқулықтарды жазып шығаруда ескеретін маңызды принцип.
Интеграция - әр түрлі пәндердегі негізгі принциптер мен заңдылықтарды өзара
тығыз диалектикалық бірлікте қарастыруды көздейді. Сондай-ақ мазмұны
жағынан бір-біріне жақын пәндердің тіл мен әдебиет, әдебиет пен тарих,
математика мен информатика, өнер мен еңбек, этика мен әстетика, т.б. өзара
және жеке пәннің ішіндегі материалдардық арасындағы байланыстарын анықтап,
оқушылардың білімін тереңдетуге болады. Осыған орай интеграцияланған
пәндердің, сабақтардың рөлі ерекше. Біз принциптерді және оларды жүзеге
асыру шарттарын қарастырдық. Принциптерді жүйелі, кешенді қолдану керек.
Оларды кезекпен қолдануға болмайды. Мұғалімнің алдымен бір принцип талабын,
содан кейін басқасын орындаймын деуіне болмайды.
Барлық принциптердің талаптары бір мезгілде орындалады. Олардың ішінде
негізгілері және көмекшілері жоқ. Барлық принциптері бір-бірімен
байланысты. Олар бағыт беріп отырады, оқытуда жақсы нәтижелерге жету
жолдарын көрсетеді. Білімді ізгілендіру баланың дене және ақыл-ой
мүмкіндіктерін ескеруді талап етеді. Сондықтан нәтиже оған кеткен күшпен
салыстырылады. Принциптер мүмкіндіктерді, күшті және нәтижелерді
мөлшерлейді, олар бұзылмаса тепе-теңдік сақталады деп сеніммен айтуға
болады.
Дәстүрлі емес сабақтар
1.2.Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні
Интеграциялық сабақ пән аралық байланысты жетілдіру мақсатына
байланысты пайда болған. Мұндай сабақтарда бір тақырыпты түрлі пәндерден
беретін мұғалімдер оқытады. Кіріктірілген сабақтың негізгі мақсаты - оқу
материалдарын байланыстырып, сабақта оқушыларға терең білім беру, ойлау
қабілетін дамыту. Оқу материалдарын бағдарламаларға сай пәндер бойынша
біріктіріп беру оқушылардың жан-жақты тұтас, терең және берік білім алуына
мүмкіндік жасайды. Сондықтан жыл сайын әрбір мұғалім пәндердегі ұқсас оқу
материалдарын біріктіріп, яғни пән аралық байланыс принципін қолданып,
интегралдық жоспар жасайды. Ондағы материалдарды дер кезінде сабаққа
пайдаланып, тиімді етіп іске асырады.
Панорамалық сабақ. Панорамалық сабақты өткізудегі негізгі мақсат - озат
мұғалімдердің өзінің ұстаздық зертханасын ашып, сабақ беруі, яғни
әдістемесін көпке тарату. Панорамалық сабақты өткізу үшін мұғалімге
қойылатын ең бірінші талап оның сабақ берудегі өзгеге ұқсамайтын өзіндік
әдісінің болуы. Мұғалімнің оқыту процесінде ең көп сүйенетін әдісі қандай,
оның тиімділігі неде? Тыңдаушылар соны біліп, сезуі керек. Панорамалық
сабақтарға қойылатын талаптардың бірі - мұғалімнің өткізген сабағын өзі
талдап беретіндігі. Панорамалық сабақ бір тақырыпты өтуге, яғни тек бір
сабақ арқылы оның көп жылғы игі тәжірибелерін көпке танытады.
Сайыс сабақ сабақтың атына байланысты сыныпта екі команда білімдері
бойынша сайысқа түседі. Мысалы: есеп шығару, сөйлем талдау. Алдын ала
оқушылардың өзінен қазылар алқасы құрылады. Мұғалімнің көмегімен қай
команданық жеңгені анықталады. Екі команданық капитандарының жарысы
ұйымдастырылып, олардың да жауаптары салыстырылады. Сонынан қорытынды
шығарылады. Аукцион сабақ бір нәрсені сату арқылы өткізіледі. Сабақтың
құрылымы: өткен сабақты тексеру, аукцион төртібін түсіндіру, зат сату,
финал, қорытынды. Сабақ кезінде сатылатын бірнеше заттар тұрады. Затты ол
туралы көп білетін оқушы сатып алады. Мысалы: киіз үй, қолөнер бұйымдары.
Көңілді тапқыштар клубы көбіне өткен материалдарды қайталау мақсатында
өткізіледі.
Шығармашылық сабақ оқушылардың шығармашылық жұмыс істеуіне баса назар
аударылады. Бұл сабаққа өте жақсы оқитын оқушыларды таңдап алып, топтарға
бөлуге болады. Мысалы, 10 минут ішінде 1-2 топтың оқушылары сол тақырып
бойынша кроссворд құрса, 3-4 топтың оқушылары олардың жауабын айтады. Бір
тақырыпқа қысқа шығарма, сценарий, көркем немесе мультфильм құрғызуға
болады. Қазылар алқасы әрбір топқа баға қояды.
Компьютерлік сабақ дисплей, ЭВМ, т.б машиналар арқылы өткізіледі.
Сабақ құрылымы:• үйге берілген тапсырманы тексеру 10 минут;
Сабақтағы оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру.
Мұғалім оқушымен жекелей, топтап, сыныппен жұмыс істейді. Жаппай
жұмысты ұйымдастырғанда барлық оқушылар мұғалімнің басшылығымен жұмыс
істейді. Топта 3-6 оқушы бірге жұмыстанады.
Жаппай жұмыста оқушылар бір оқу жұмысын атқарып, мұғалім нәтижелерін
қорытындылап, тақырыпты түсіндіреді, оны талқылауға барлық оқушыларды
қатыстырады.
Мұғалім оқушылар орындай алатын жұмыстарды тауып, пікір айтқысы
келетіндердің бәрін тыңдап, әдептілік көрсетеді. Оқушы өз білгенін ортаға
салып, басқалардың жауаптарын тындап, оларды өз білімімен салыстырады,
қате, толық емес жауаптарды көреді. Жаппай жұмыста мұғалім тақырыпты барлық
оқушыларға түсіндіреді.
Сонымен жаппай жұмысқа тән белгілер:
• оқу жұмысын жүргізетін мұғалім сыныптағы барлық оқушылармен
тікелей іскерлік қарымқатынас жасайды; әңгімелейді, түсіндіреді, оқушыларды
проблема талдауға қатыстырады, оқушылардың бәріне басшылық етіп, нұсқау
береді;
• мұғалім оқушылардың идеялық жағына, сезіміне тікелей әсер етіп,
оқушылар мұғалімдердің қойған сұрақтарына жауап беріп, сезімдерін, ой
толғаныстарын білдіреді;
• әрбір оқушы мұғалім берген ақпаратты меңгеруге тырысады;
мақсатқа жетуге әрбір оқушы үлес қосады;
• мұғалім оқу жобалап, сыныппен байланыс орнатып, олардың назарын
сабаққа аударып, білімді қабылдауға қызықтыру керек. Сабақтың соңында білім
тексеретін сұрақтар қойған жақсы. Тақырыпты проблемалық, түсіндірмелі -
иллюстративтік әдіспен ашуға болады, бірақ оқушылармен іскерлік байланыс
болуы қажет;
• жаппай жұмыстың тиімділігі мұғалімнің барлық оқушыларды өз
назарында ұстауына, әрбір оқушыны белсенді жұмысқа тартуына, зейінді
шоғырландыра білуіне, тәртіпті ұстауына байланысты.
• егер оқушыларға тек қана оқу ақпараттарын берсе, онда жаппай жұмыстың
кемшіліктері көрінеді;
• нәтижелеріне жалпы баға беріледі.
Оқушымен жеке жұмыс. Әр оқушыға тапсырма беріледі, оны басқа
оқушылардың көмегінсіз өзі орындауға тиісті. Тапсырмалардың түрлері: ана
тілінен орыс және шетел тілдерінен жаттығулар жазу, есептер шығару,
кабинетте тәжірибе жасау, тірі табиғат бұрышында, оқу-тәжірибе
учаскесіндегі жұмыс, тау тастарын, минералдарды зерттеу, т.б. Тапсырмалар
әрбір оқушының жеке ерекшеліктеріне сай беріледі, үлгерімдері төмендер
білімдеріндегі кемшіліктерді жоюға, жақсы оқитын оқушылар білімдерін
тереңдетуге мүмкіндік алады.
Мұғалім әрбір баланың жұмысын, әсіресе сабаққа ынтасы төмен балаларды
бақылайды, керек болса көмек, ақыл-кеңес, жетекші сұрақ, қосымша жаттығу
береді. Егер барлық оқушылар тапсырманы орындай алмаса, онда жеке жұмысты
тоқтатып, бүкіл сыныпқа тапсырманы қайта түсіндіреді.
Баспадан шыққан тапсырмалар, жұмыс дәптерлері өте пайдалы.
Бағдарламалық оқыту - жеке жұмысты ұйымдастырудың өте жақсы түрі.
Ол оқушының бағдарламадағы материалды меңгеруіне керекті жұмыстарды жақсы
жоспарлап, оқу іс-әрекетін тексереді. Оқушы өз жұмысының дұрыс-бұрыстығын
сол сәтте тексереді. Әр оқушы өз мүмкіндігіне сай жұмыс істейді.
Алғашқыда оқушы үлгіге, нұсқауға қарап жұмыс істейді, оқу іскерліктеріне
үйренген соң оқушы мұғалімнің көмегінсіз жұмыс істейді. Мысалы, жоғары
сыныптарда әр оқушы тапсырма алып, оны орындау жоспарын жасайды, материал,
құрал, аспаптар іріктеп, жүйелі іс-әрекет жасайды, жұмыстың нәтижелерін
белгілеп отырады.
Жеке жұмыстарды оқушы оқу материалын өз бетімен оқи алатын болғанда ғана
алады.
Танымдық іс-әрекетті топта ұйымдастыру:
Топтағы оқушылардың саны жұмыстың мазмұнына және сағатына байланысты 2-
6 оқушыдан болады, одан артық оқушы болмағаны жақсы.
Кезендері:
• топтық тапсырманы орындауға оқушыларды әзірлеу, оқу міндеттерін қою,
мұғалімнің топқа қысқаша нұсқау беруі;
• топта оқу міндеттерін орындау жоспарын талқылау және жоспарын жасау,
міндеттерді орындау тәсілдерін анықтау, міндеттерді бөлу;
• оқу тапсырмаларын орындау үшін жұмыстану;
• мұғалімнің бақылауы мен топтың және жеке оқушылардің жұмыстарын
түзету;
• оқушылардың бір-бірінің оқу жұмыстарын тексеруі;
• мұғалімге нәтижелерді айту, оның басшылығымен пікір таласын өткізу,
толықтыру және түзету, мұғалімнің қосымша беруі, қорытындылар жасау;
• топтың, сыныптың жұмысына баға беру;
• үлгерімі әр түрлі оқушыларды бір топқа біріктіруге болады.
Әрбір оқу пәні бойынша бір оқу тоқсаны, жарты жыл аяқталғанша жұмыс
істейтін топ құруға болады. Кейде бірнеше сабақтарда ғана топ жұмыс
істейді. Оқу пәндерінен кеңес берушілер тағайындалып, олар оқушылардың
жұмыстарын тексереді және бағалайды. Мұғалім кеңесшінің жұмысына басшылық
етеді. Кеңесші өз тобының мүшелерінің теориялық материалды меңгеруіне,
іскерлік, дағдыларын шыңдауына көмектеседі, топ мүшелеріне жұмысты бөліп
береді, жұмысты бақылайды, тапсырмалардың дұрыс орындалуын тексереді, жазба
жұмыстарына сын-пікір жазады. Мұғалім кеңесшіге әдістемелік нұсңау береді.
Тапсырма бірдей де, әр түрлі де беріледі. Жұмыстың нәтижесін сабақ
соңында тексеру керек. Топқа бірігу тәжірибелік жұмыстар, зертханалық
жұмыстар істегенде, шет тілі сабақтарында ауыз екі сөйлеуге дағдыланғанда,
дене тәрбиесінде жаттығу арқылы дағдыланғанда, еңбек сабақтарында жобалау-
техникалық жұмыс істегенде, мектеп жанындағы алаңдағы жұмыста, мәтінді,
тарихи құжаттардың көшірмесін оқығанда пайдалы.
Сабақты жоспарлау және оған әзірлену кезеңдері:
• бөлімдерді тақырыптарға бөлу, әр тақырыпқа бөлінетін сағат санын
белгілеу;
• бағдарлама, әдістемелік құрал, мектеп оқулығы және қосымша
әдебиеттерді оқып, әр сабақтың алдына білімдік, тәрбиелік, дамыту
мәдениеттерін қою;
• тақырыпты ашуға керекті мәліметтерді іріктеу, оқуға керекті тірек
білімдерді анықтау;
• негізгі материалды, дәлірек айтсақ сабақтан оқушы түсініп, есінде
қалу керек мәліметтерді анықтау;
• сабақтың құрылымын, типін, мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерін
белгілеу;
• тақырыптағы мәліметтердің басқа тақырыптағы мәліметтермен
байланысын ашу;
• сабақтың барлық кезеңінде мұғалім мен оқушылар атқаратын
жұмыстарды, әсіресе жаңа білімдер мен іскерліктерді меңгеру кезеңдегі
жұмыстарды жоспарлау. Оқушыларға өз білімдерін өзгерген жағдайларда
қолдандыру;
• сабаққа керекті дидактикалық құралдарды, атап айтсақ, кино және
диафильмдерді, суреттерді, плакаттарды, карточкаларды, сызбаларды, көмекші
әдебиеттерді және басқаларды іріктеу;
• техникалық оқыту құралдарын тексеру;
• мұғалім тақтаға жазатындарын, салатын суреттерін жоспарлайды,
оқушыларға өзінің жұмысына ұқсас жұмыстар орындатады;
• сабақта орындалатын өздік жұмыстардың көлемін және түрін анықтау;
• білім, іскерлік, дағдыларды бекіту түрлерін және тәсілдерін,
білімдерді талдап қорыту, жүйелеу жолдарын белгілеу;
• білім, іскерлік және дағдылары тексерілетін оқушылардың тізімін
жасау. Білімді тексеру түрлері мен әдістерін анықтап, іскерлікті тексеруді
жоспарлау;
• үй тапсырмасының мазмұнын, көлемін, формасын белгілеу, оны
орындау әдістемесін табу;
• сабақтың қорытындысын шығару әдіс-тәсілдерін білу;
• тақырып бойынша сыныптан тыс жұмысты жүргізуді жоспарлау;
• сабақтың барысын талапқа сай жоспарлау.
Сабақтың тиімділігіне бір-бірімен тығыз байланысты екі жағдай әсер
етеді: мұқият дайындалу және шеберлікпен өткізу. Дұрыс жоспарланбаған,
оқушылардың оқу мүмкіндігімен санаспайтын сабақтың сапасы болмайды. Сабаққа
дайындалу – нәтижеге жеткізетін шаралар жүйесін жасау, оқу-тәрбие процесін
дұрыс ұйымдастыру. Мұғалімнің сабаққа әзірлігінің үш кезеңі бар:
диагностикалық, болжау, жобалау (жоспарлау). Мұғалім мәліметтердегі
фактілерді, оқыту әдістемесін жақсы білуі тиіс. Сабаққа дайындық кезінде
мұғалім оқу материалын сыныптың мүмкіндігіне "икемдейді", жақсы нәтиже
беретін танымдық еңбек және ұжымдық жұмыстарды жоспарлайды. Сабақты
өткізудің жақсы үлгісін жасау үшін модельдеу әдісі қолданылып, оқу
сағаттары есептеледі. Алгоритм бойынша сабаққа дайындалу диагностикалаудан
басталады. Диагностика арқылы сабақты өткізуге керекті барлық жағдайлар
анықталады. Мұғалім балалардың мүмкідіктерін, іс-әрекетінің және мінез-
құлқының себептерін, сұраныстарын, қызығушылықтарын, қабілетін, оқушыдан
талап етілетін білім, іскерлік, дағдылардың деңгейін, оның ерекшелігін,
тәжірибеге пайдалылығын анықтайды. Тірек білімдерді қайталауға, жаңа
материалды меңгеруге, оны бекітуге және жүйелеуге, білім, іскерліктерді
тексеруге және түзетуге кететін уақытты мұқият талдайды. Жобалау - Бұл
сабақтың қалай өтетіні туралы жорамалдар. Болашақ сабақтың алуан түріне
баға беріп, ішінен жақсысы таңдалады. Қазіргі жобалау технологиясы сабақтың
тиімділігін мына тәсілмен шығарады. Сабақ мақсатына сай қалыптастырылатын
білім, іскерлік 100% деп алынады. Бұл көрсеткішті зиянды жағдайлар
төмендетеді.
Мұғалімнің сабаққа дайындығы
Мұғалім ең алдымен өз пәнінің оқу жоспары бағдарламасымен танысып, әр
жылға күнтізбелік жұмыс жоспарын жасайды, әр сабақтың тақырыптық жоспарын,
конспектісін дайындайды. Онда ол пәнаралық байланысты, әр сабақтың мақсат-
міндеттерін, өздік жұмыстардың көлемін, оқыту әдістерін, көрнекі,
техникалық құралдарды анықтайды.
Сабаққа дайындық мазмұны:
1. Сабақты жоспарлау, жұмыс бағдарламасын жасау.
2. Жеке сабақтарды жоспарлау.
3. Сабақ тақырыбын, мақсатын анықтау.
4. Сабақтың типі мен құрылысын белгілеу.
5. Сабақ мазмұнын анықтау.
6. Білім беру әдістерін белгілеу.
7. Сабаққа керекті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ МҰҒАЛІМНІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ
ҚАҒИДАЛАРДЫ ҚОЛДАНУ
ТЕОРИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін іске асыру
ерекшеліктері ... ..6
1.2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ПРИНЦИПТЕР МЕН ЕРЕЖЕЛЕРДІ
ҚОЛДАНУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 33
2.1. Мұғалімнің дидактикалық принциптер мен заңдылықтарды
қолдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..43
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .45
.
Тақырыбы: Бастауыш сыныпта оқыту үдерісінде ұйымдастырудағы мұғалімнің
дидактикалық даярлығы
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Қазақсан Республикасының тәуелсіздігіне орай
елімізде жүріп жатқан реформалау процесі, оның тек экономикалық саласын
ғана қамтып қоймай, сонымен бірге әлеуметтік – гуманитарлық салада да зор
өзгерістер жасалуда. Қоғамдағы білім беру жүйесін реформалау – соның айқын
айғағы. Соған орай жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие жұмысын
нәтижелі іске асыру педагогикалық оқу орындарында білім алып жатқан болашақ
жас мамандардың білім, білік және дағды сапаларының дайындық дәрежесіне
байланысты болатындығы бәрімізге мәлім. Мектепте аса маңызды міндетті
шешуде Дидактиканың атқаратын қызметі айрықша.
Білімді игерудегі мектептептің негізгі міндеті – оқушылардың
машықтануын, сонымен қатар олардың шығармашылық қақабілеттерін,
ізденістерін дамыту. Осы мақсатпен білімнің қандай да бір саласында бар
қорытындыға және олардың негізінде жаңа ерекше бұйымдарды, жобаларды, т.б.
жасауға байланысты шығармашылық сипаттағы жұмыстардың сан алуан түрлері
қолданылады.
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан бола алады:
баяндап жазу, есеп құрастыру және шығару, конструкциялау, тәжірибиелік
жұмыстар, т.б. Оқытудың алғашқы жылдары оқу материалдарын игеруге көп көңіл
бөлінеді, бірақ бұл үрдісте де оқушылардың шығармашылықпен келуі едәуір
орын алады. Балалардың есепті басқа амалдармен шығаруға, мақалаларды өзінше
атауға, материалды өзінше баяндауға, суретке жапсыруда, қайсыбір қолдан
жасалған бұйымдарды даярлауда өзіндік элементтерді негізуге тырысуларын
мақтаудың өзі – мұның бәрі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда
оқытудың ықпалын едәуір күшейте түседі.
Мектеп дербес ойлап әрекет жасай алатын жас ұрпақты баулуы тиіс.
Оқушылардың абстракциясын, өзіндік ойлау мүмкіндіктерін арттыру жолдарын
іздестіру, қарастыру қажет.
Әр таруға, әр тақырыпқа әр қырымен келуге болады.Бұл дипломдық жұмыста
ол мәселелердің бәрін қамту қиын, мүмкін емес. Сондықтан да мұғалімнің
сабақ өту барысында дидактикалық принциптерді, ережелерді, әр түрлі
дидактикалық ойындарды тиімді қолдануда оқушылардың өзіндік ойлауға
қалыптастырудың мүмкіндіктерін қарастырамыз.
Оқушыларды ойлай білуге дағдыландыру, білімді, жан-жақты болуға үйрету,
еліміздің керекті мүшесі болуды саналарына сіңіру, дарынды болуға тәрбиелеу
мақсатымен осы зерттеу жұмысымды таңдадым.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын оқыту принциптерін оқытуды
ұйымдастыру әдістерін және формаларын қарастырады. Дидактиканың негізінде
жеке пәндерді оқыту ерекшеліктері де зерттеледі.
Зерттеудің мақсаты. Республика экономикасының өркендеуі кезеңіндегі
жалпы білім беретін мектептерінің педагогикалық проблемаларын айқындау, жас
буынды оқыту және тәрбиелеу процестерін жетілдіру тәсілдерін көрсету, оны
іске асыру.
Зерттеудің нысанасы:Қазіргі дүние жүзінде білім берудің
дамуының жайы және тенденцияның қосқан үлесін бізідң ғалымдармен тексеру.
Зерттеу пәні: Мемлекеттің және халықтың және жеке тұлғаның
талабына сай білім беруді жетілдіруді тиімді жолдарын болжау мақсатында
білім беру жүйесін тарихи салыстырмалы және типологиялық зерттеу.Соның
негізінде оның дамуының дүние жүзілік және аймақтың тенденциясын анықтау.
Зерттеудің міндеттері:
1. Оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтау.
2. Дәстүрлі емес оқыту жүйесін дәстүр лі оқыту жүйесімен салыстыру.
3. Дамыта оқытудың жай дәстүрлі оқытудан оқыту мазмұнындағы
өзгешеліктерін; мақсаттағы айырмашылықтарын; дидактикалық принциптердегі
өзгешеліктерін; әдіс-тәсілдеріндегі өзгешеліктерін; мұғалім еңбегінің
нәтижелілігін анықтаудың жаңа көрсеткіштерін салыстыру.
Зерттеукезеңдері:Педагогика бойынша ғылыми зерттеуді жоспарлауда
өзара байланыста болатын негізгі 3-кезең:
1. Зерттеу тақырыбын дәлелдеу;
2. Зерттеу бағдарламасы жаңа технологиялар бойынша практикада дәлелдеу;
3. Зерттеу тәртібі ...Нәтижеге жеттің бе,жоқ па? көз жеткізу.
Зерттеудің объектісі. Жалпы білім беретін орта мектептердегі
бастауыш сыныпты оқыту және тәлім – тәрбие беру сапасын жетілдіру.
Зерттеу орны: Тараз қаласының әкімдігінің білім бөлімі Шоқан
Уәлиханов атындағы №32 орта мектебінің 3 А сыныбы.
Курстық жұмыстың құрылымы – кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕ МҰҒАЛІМНІҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ
ҚАҒИДАЛАРДЫ ҚОЛДАНУ ТЕОРИЯСЫ
1.1. Оқу процесінде оқыту принциптерін іске асыру ерекшеліктері
Дидактика заңдылықтарының ерекшелігі - оқыту процесінің бөліктері -
оқытушы іс-әрекеті (оқыту), оқушы іс-әрекеті (оқу), білім мазмұны
арасындағы тұрақты төуелділіктер. Оқыту оқушының белсенді іс-әрекеті арқылы
жүреді. Кез кел-ген оқыту оқытушы мен оқушы және білім мазмұнының мақсатты
түрде бір-біріне ықпал етуі арқылы жүзеге асады. Жеке адамды үйрету тек іс-
әрекет жасату арқылы мүмкін болады.
Принциптер мен ережелер туралы ұғым. принцип - латын сөзі, қазақша негіз
деген сөз. Оқыту принциптері - мұғалім мен оқушылардың жұмысын реттеп
отыратын ережелер. Сондықтан ол барлық пәндерді оқытқанда қолданылады.
Оқыту принциптеріне сәйкес оқытуға қойылатын талаптар тұжырымдалады. Оларды
орындаған мұғалім өз еңбегінде жақсы табыстарға жетеді.Оқыту принциптерінің
жүйесін тұңғыш ұсынған Я.А.Каменский. Ол адам табиғаттың бір бөлігі
болғандықтан, оқыту да табиғат пен адам тәуелді болатын заңдарға байланысты
екенін дәлелдейді. Сондықтан оның пікірінше, оқытудық ең басты принципі -
табиғатқа сай болу принципі. И.Г.Песталоцци оқытудың көрнекілік принципін
ерекше бағалап, оны логикалық ойлауды дамытатын маңызды құрал деп санаған.
К.Д.Ушинский оқытудық халықтық сипатына баса назар аударып, оқытудың
принциптерін психологиялық тұрғыдан қараған. Ы.Алтынсарин оқыту ережелерін
қазақ мектептеріндегі білім берудің ерекшеліктеріне байланысты қолдану
керектігін айтқан.
1927 жылғы педагогикалық энциклопедияда педагогика ғылымы мен
мектептің жетістіктері жинақталып, "принцип" сөзіне анықтама берілді:
мақсаты, құралды таңдауға негіз болатын ой. А.П.Пинкевич ұсынған
принциптер: оқытудық өмірмен және қоғамдық еңбекпен байланысы; жас
ерекшелігі принципін сақтау; оқытудық белгілі бір жас кезеңіндегі
оқушылардың даму деңгейіне сәйкес болуы (оқушылардың күш жігерін дамуға
жұмсау, жұмыстың жүйелілігі, шығармашылық - қызығушылықтың басты негізі);
пән мазмұнының ерекшеліктерін, әдістерін аньщтау. Ол "Оқыту принципін
дидактиканың түғырлы ережелері, оқыту процесіне қойылатын негізгі талаптар"
- деп тұжырымдалады. Н.Медынский ұсынған принциптер: ғылым негіздерін
жүйелі меңгеру; білімді саналы меңгеру; теорияның тәжірибемен байланысы;
тәрбие беретін оқыту; оқыту әдістерінің алуан түрі; жалпы және
политехникалық білімі.
В.Е.Гмурман ұсынған принциптер: оқытудық саналылығы және белсенділігі;
оқытудық көрнекілігі; оқытудық жүйелілігі; ғылым негіздерін берік меңгеру.
Талданған оқытудық принциптері оқушыларға берік, жүйелі білім беруге
бағытталды.
Оқыту принциптерін аталған педагогтардан басқа М.А.Данилов,
М.Н.Скаткин зерттеді.Зерттеу қорытындылары бойынша И.П.Подласый, Т.Сабыров,
т.б. оқыту принциптерінің шарттарын анықтады.
Қазіргі оқытуда саналылық, белсенділік, көрнекілік, жүйелілік, бірізділік,
беріктік, түсініктілік, ғылымилық, теория мен тәжірибе бірлігі сияңты
принциптер кең қолданылады. Принциптердің талаптары мұғалімнің түрлі
ережелерді қолдануы арқылы орындалады.Ережелерде мұғалімге нақты нұсқаулар
беріледі. Оларды ғылым жетістіктеріне, өмір талабына сай толықтыруға және
түзетуге болады. Принциптер педагогикалық процесті реттеп отырады. Олардың
талаптары ережелер арқылы жүзеге асады.
3. Оқытудық ғылымилығы. Ғылыми таным дегеніміз - құбылыстың мәніне
өту, сырттай суреттеумен шектелмей, оның ішкі құрылымын тану. Мысалы,
ағаштың сыртқы түрінен оның ішкі құрылымын, көбеюін, зат алмасуын білу.
Ғылымилық принципі оқушыларға ғылымда ашылған білімдерді меңгертуді талап
етеді, сондьщтан оқу жоспарлары мен бағдарламаларына ғылыми білімдер
енгізіледі. Оларды меңгерту үшін пәнаралық байланыстарды қолдану керек.
Шарттары:
• педагогиканың, психологияның, озың тәжірибенің жетістіктерін
қолданып оқыту. Педагогикалық еңбектіғылыми түрде ұйымдастыруға берілген
нұсқауларды орындау;
• индуктивтік және дедуктивтік тәсілдерді қолдану;
• жаңа ұғымдарды жүйелі түрде қайталау;
• ғылыми таным әдістерін қолдану. Оқушыларды іздендіру, шығармашылық
жұмыспен айналыстыру;
• жаңа ұғымдарды бір рет түсіндірумен шектелмеу;
• оқушыларды көрнекті ғалымдардық өмірі және қызметімен таныстыру;
• жаңа ғылыми терминологияны қолдану;
• оқушыларды ғылым жетістштершен таныстырып отыру;
• оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру;
• тәжірибе жұмыстарын жүргізуге жағдай жасау;
• оқушының оқуында жаңалық ашуына, оған қуануына мүмкіндік беру;
• жалған сөйлемеу.
Оқытудық бірізділігі және жүйелілігі. Бұл принциптің ғылыми ережесі:
оқушының білімі берік болу үшін оның санасында қоршаған дүние жақсы
бейнелену керек. Ол үшін ғылыми білімдер жүйелі және оқушылардың танымдық
мүмкіндіктеріне қарай беріледі. Жеке бөліктерден тұратын оқыту процесі
оқушылардың білімді меңгеруіне көмектеседі. Дағдыларды қалыптастыру үшін
жаттығулар, ақыл-ой тәрбиесін беру үшін қисынды ойлау тәсілдерін талап
ететін жұмыстар жүргізіледі. Әйтпесе дағды жойылады, оқушы дұрыс ойлай
алмайды, дамуы нашарлайды.
Шарттары:
• оқушыларға білімді меңгерту үшін сызбаларды қолдану. Оқу материалын
бөліктерге бөліп, оларды рет-ретімен түсіндіру;
• оқыту мазмұнындағы, тәсілдеріндегі жүйені бұзбау;
• пәнаралық байланыс тұрақты түрде қолдану;
• оқушылармен бірге тірек-конспектілерін, сызбасын жасап, білімді
есте сақтауды жеңілдету;
• бұрынғы оқығандарды жиі қайталаттыру;
• өткен материалдарды сабақтың басында, бекіту кезінде, жеке
сұрақтарды түсіндіргеннен кейін қайталаттыру;
• материалға ой-пікірлерді жасанды түрде енгізбеу;
• оқушылардың өз ойларын қалай айтатынын қадағалау;
• баланы өздігінен жұмыс істеуге үйрету, көмектесу;
• оқушылардың білетіндерін айтқыза бермей, тек сабаққа қатыстыларын
айтқызу. Әркімге белгілі әңгімелерді айта бермеу;
• жүйелі білім қисынды, сезімді талап ету;
• бар күш-жігеріңізбен, шабытпен оқытып, өмірден, әдебиеттен айшықты
мысалдар келтіру;
• пәнді, бөлімді оқып болғаннан кейін міндетті түрде қорытынды-
жүйелеу сабақтарын өткізу;
• оқушылардың қателерін әдеппен түзету;
• оқушыны өз қатесін талдауға үйрету;
• оқушылардың даму заңдылықтарын, ақыл-ой белсенділігін көтеру
жолдарын білу;
• баланың жасы мен қабылдауын ескеріп, тапсырмалар беру;
• жүйелі білім есте жақсы сақталады.
Өз бетімен меңгерілген білім санаға жақсы сіңеді. Білімді саналы
меңгеруге оқу желісі, өз бетімен жұмыс, белсенділік, оқу-тәрбие процесін
ұйымдастыру, оқушының танымдық іс-әрекетін басқару, мұғалімнің әдіс-
құралдары көмектеседі. Оқушының өзінің танымдық белсенділігі оқытура аса
қажет жағдай және оқу материалын терең және берік түсінуге орасан зор ықпал
етеді.
Шарттары:
• жұмыстың нақты мақсаты мен міндеттерін білу;
• түсінікті етіп оқыту;
• танымдық іс-әрекеттің барлық түрлерін қолдану;
• талдау, жинақтау, индукция, дедукция, салыстыру әдістерін қолдану;
• аналогияны жиі қолдану;
• бастауыш сыныпта оқытуды индукциядан бастау;
• оқушыларға әр сөздің, сөйлемнің, ұғымның мағынасын түсіндіру;
• оқушылардың білімі мен тәжірибесіне сүйену;
• оқушылардың бірін-бірі оқытуы. Дұрыс жауапты бәрі бірігіп табуы,
себебі бала өз жолдасының айтқанын жақсы түсінеді. Сондықтан жақсы оқитын
оқушыларға сабақ бергізу;
• белгілі мәліметтерді белгісіздерімен байланыстыру;
• ең бастысы, сіз оқытатын пән емес, пән бойынша атқарылатын
жұмыстар;
• оқушы факті мен білім арасындағы айырмашылықты көретіндей етіп
оқыту;
• әрбір ережеге мысал келтіру;
• негізгіні түсіндіруге назар аудару, қолданылатын мысалдардың санын
анықтап алу;
• тек қана беделмен оқыту жеткіліксіз;
• сезімге, ақылға әсер ететін дәлелдермен оқыту;
• оқушыға оқу-танымдық іс-әрекеттің тиімді тәсілдерін үйрету;
• әрбір ережеге мысал келтіру;
• негізгіні түсіндіруге назар аудару;
• оқушыларды сабақтан алаңдататын жағдайларға жол бермеу;
• "Неге?" деген сұрақты көп өойып, оқушыны дамыту;
• дәйекті дәлелдермен оқыту;
• дұрыс оқыту баяндап беру емес, білімді тәжірибеде қолдану;
• оқушылардың қызығушылықтарын зерттеу, дамыту;
• білім-сенімге айналып, іске басшылық ететіндей етіп оқыту;
• баланы өз бетімен ойлауға, жұмыс істеуге үйрету;
• түрлі мәселелерді талдату арқылы шығармашылықты дамытып, танымдық
міндеттерді бірнеше тәсілдермен орындату. Шығармашылық тапсырмаларды жиі
беру;
• оқушыларға сұрақ қойып, жауаптарын мұқият тыңдау;
• зат құбылыстарды, оқушыларға бақылатып, оларды өз бетмен
меңгерулеріне жағдай жасау;
• дидактикалық ойын, пікір талас, ұжымдық шығармашылық істі қолдану.
Теория мен тәжірибенің байланысы. Бұл принцип классикалық
философияның өмір, тәжірибе таным көзі деген ережесіне сүйенеді.
Өмір және тәжірибе балаларға дұрыс бағыт береді, белсенді іс-әрекетке
өзірлейді. Еңбек тәрбиесі жеке тұлғаны қалыптастырады. Оқытудық өмірмен,
теорияның тәжірибемен байланысы-ның жақсы болуы білім мазмұнына, оқу-тәрбие
процесін ұйымдастыруға, оқыту нысандары мен әдістеріне, еңбекке және поли-
техникалық әзірлікке берілген уақытқа, оқушылардың жас ерекшеліктеріне
байланысты.
Шарттары:
• мектепте оқылатын ғылыми білімдердің керектігін қоғамдық-тарихи тәжірибе
арқылы дәлелдеу. Оқушы оқу тіршілікке керек екенін түсінетіндей етіп оқыту;
• "Білім — өмір" байланысы, өмірден алынған мысалдарды талдау.
Өлкетіну мәліметтерін қолдану;
• балаларға қазіргі жаңа технологиялар, өндірістік қатынастар,
еңбектің жақсы әдістері туралы әңгімелеу және тікелей таныстыру;
• оқушыларды өз білімдерін қолдануға және тексеруге үйрету. Қоршаған
өмірден білім алып, оны қолдану;
• оқушының әрбір сабақта өз жұмысының маңызын түсінуі.
• мектептің өндіріспен байланысын қолдану. "Оқу пәні өндіріс" байланысына
бағыт беру, бақылау;
• оқушылармен бірге өмірден алынған есептер мен жаттығуларды орындау,
оқулықтың мәліметтерін өмірден алынған мәліметтермен толықтыру;
• аймақтың сүранысына қарай кәсіптік бағдар беру жұмысын жүргізу;
• Мәселелік - ізденіс, зерттеу жұмыстары теория мен тәжірибені
байланыстырудық басты құралы;
• еңбекке саналы қатынасты тәрбиелеу, мұғалімнің еңбектегі үлгі-
өнегесі;
• қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекті оқушылардың бақылауларымен, ой-
толғаныстарымен ұштастыруу, сұрақтар қою, көп білуге, мәселелерді анықтауға
ұмтылдыру;
• қоғамдьщ пайдалы еңбектің оқу және тәрбие мақсаттарына сай
жүргізілуі. Қоғамдық пайдалы жұмыс - оқытудық өмірмен байланысын жүзеге
асырудық маңызды жолдарының бірі;
• еңбекті ғылыми ұйымдастыруды оқу процесіне енгізу;
• оқушылардың бір жұмыстағы табыстарын мадақтау, басқа жұмыстар беру;
• балаларды жақсы жұмыс істеуге үйрету, бір-бірімен жарысып жұмыс
істеуге баулу;
• балалардың бастамашылығын мақұлдау, егер мүмкіндік болса "Жас
өнертапқыштар" сайысын өткізу;
• әр оқушыны оған ұнайтын ғылым, техника, өнер салаларынан өз бетімен
білім алуға ынталандыру;
• ақыл-ойіс-әрекетін тәжірибе мен байланыстырып, білімнің 80-85%
тәжірибе арқылы меңгерілетінін есте сақтау.
Көрнекілік принципі. Бұл ертеден қолданылып келе жатқан принцип. Оның
негізіне мынадай ғылыми заңдылық жатады: сезім мүшелері сыртқы
тітіркендіргіштерді түрліше қабылдайды. Ең сезімталы - көру мүшелері; Олар
арқылы миға енетін ақпараттар оқушылардың есінде жақсы сақталады. Кейбір
заттарды есте сақтау көрнекіліксіз мүмкін емес.
Шарттары:
• балалардың ақыл-ой жұмысы үшін формалар, бояулар, дыбыстар керек екенін
естен шығармау;
• оқытудық алтын ережесі: көрініп тұрғандарды көрсету, еститінді
естірту, иіскететінді иіскету, дәмін татып көретінді дөмін таттыру;
• көрнекілік - оқыту және ақыл-ойды дамыту құралы;
• оқушы ұғымдар және абстрактілік ережелерді түсіну үшін нақты
фактілер, мысалдар келтіру;
• көрнекілікті мәселелі жағдаяттар туындату үшін қолдану;
• көрнекі құралдық оқылатын зат және құбылыс туралы анық және дұрыс
түсінік алуға көмектесуі;
• оқушылардың бақылауын жүйелеп, құбылыстардың себептерін, салдарын
анықтату;
• көрнекілікті балалармен бірге алдымен түгел қарау, негізгісі мен
негізгі емесін анықтау, содан кейін тағы бір рет толық қарап шығу;
• көрнекіліктің алуан түрін қолдану, біраң көп көрнекілік қолданбау,
өйткені балалардың назары басқа жаққа ауып, негізгіні түсіне алмай қалады;
• көрнекілікті қолданып оқушының сезіміне қозғау салу, қалыптасқан
түсініктерге сүйеніп, меңгерілетін ұғымды нақтылау;
• балалармен бірге көрнекілік жасау, оқушылардың өздері жасаған
көрнекіліктердің де әсері мол;
• қазіргі көрнекі құралдарды, атап айтсақ: оқу теледидарларын,
бейнежазбаларды, кодослайдтарды, жартылай әкранды проекцияларды т.б.
қолданып, техникалық құралдармен жұмыс істей білу;
• көрнекі құралдарды қолданып оқушылардың зейінін, бай-қампаздығын,
ақыл-ой мәдениетін, жобалай білуін, оқуға деген қызығушылығын тәрбиелеу;
• көрнекілік арқылы өмірмен байланыс орнату;
• балалардың жас ерекшеліктеріне қарай заттьщ көрнекілікті азайтып,
символдық көрнекіліктерді қолдану;
• надты заттар мен құбылыстарды көрсету, мүмкіндік болмаған жағдайда
символдың көрнекі құралдарды қолдану.
Көрнекілік түрлері:
Табиғи көрнекі лік оқушыларды нақты объектілермен (өсімдіктермен,
жануарлармен, минералдармен) таныстыруды талап етеді.
Эксперименттік көрнекілік арқылы оқушылар химиядан, физикадан тәжірибелер
жасайды.
Суретті көрнекіліктің мақсаты - нақты дүниенің бейнесін көрсету
(бейнесурет, картина, диафильм, диапозитив, мылқау кинофильмдер).
Көлемді көрнекілік: макет, үлгі, муляж, геометриялық фигуралар, панорама.
Дыбыстық көрнекіліктер: күйтабақтар, ұнтаспаға жазылған материалдар, т.б.
Символдық және графикалық көрнекілік: абстракты ой дамуына көмектеседі,
себебі болмысты шартты белгілермен белгілейді. Олар: карта, жоспар, сызба,
диаграмма. Жанама көрнекілік жаңа бейнені бұрынғымен салыстырып, ол туралы
түсінік қалыптастыру.В.Ф.Шаталовтың тірек сигналы бейне, таңба, шартты
белгі, суреттерден тұрады. Олар қарапайым, сондықтан оқушы факті құбылыстың
негізгі мәнін мұғалімге айтып бере алады.
Оқушылар білімінің беріктігі. Бұл принципте мына заңдылықтар бар:
білім мазмұны және оқушылардың танымдық күштерін дамыту оқыту процесіндегі
бір-бірімен өзара байланысты бөліктер; оқу материалын түсініп есте сақтау
оның мазмұнына, оқушының материалмен жұмыс істеуіне, оқытуға, мұғалімге
байланысты; білімнің беріктігіне оқытуды ұйымдастыру, оқыту түрлері мен
әдістерінің алуан түрін қолдану, оқытатын уақыт әсер етеді. Оқушы есінде
қалуға тиісті материалдарды таңдайды, сондықтан оның есінде оған пайдалы
және қызықты білімдер ғана жақсы сақталады.
Шарттары:
• қазіргі оқытуда естен гөрі ақыл-ойға баса назар аударылады. Сондықтан
оқушылардың күшін құндылықтары аз білімдерді есте сақтауға жұмсамау керек.
Есте шамадан тыс оқу материалдарын сақтауға болмайды, ол ақыл-ойға зиян
келтіреді;
• дұрыс қабылданбаған, түсініксіз нерселердің есте қалып қоюына жол
бермеу. Бала тек саналы меңгерілген, түсінікті материалды ғана есінде
сақтау керек;
• әр түрлі анықтамалық әдебиеттерді, сөздіктерді, энциклопедияларды
қолдануға үйрету;
• есте сақталу керек материалдар өте көп болмау керек, мұғалімнің
қандай білімдер есте сақталу керек екенін анықтауы;
• оқытудан кейін білімді ұмыту басталады, сондықтан қайталаудың
уақыты және жиілігі үмыту туралы психологиялық теорияларға сәйкес
белгіленеді;
• жаңа материалды оқып болған соң қайталауды көп жүргізу керек, содан
кейін қайталау азаяды, бірақ оны тоқтатуға болмайды;
• әр оқушыны өз мүмкіндігіне қарай, бірақ бар күш-жігерімен жұмыс
істеуге үйрету. Жалқаулықпен күресу;
• қызығушылықты қалыптастырмай тұрып, жаңа материалды оқып-үйренуді
бастамау;
• оқу материалын жүйемен беру;
• егер оқыту қарңыны төмендесе, онда бірден себебін анықтау. Көп
кездесетін себептер: оқу процесіне қызығушылықтың төмендеуі және шаршау.
Оларды жою жолдарын іздестіру;
• тіке тапсырмалар және нұсқауларды көп бермеу. Балаларды ақыл-
кеңесті тыңдауға үйрету. Өте қызықтысын салмақтап айтықыз. Әзіл-сықақ
айтуға болады, бірақ шамадан аспаған жөн;
• өзара оқытуды кең қолданып, оны бағыттау. Өзара оқыту мұғалім
қалыптастыра алмайтын сапаларды қалыптастырады;
• оқушыларды оқу материалын есте сақтай білуге үйрету. Ол үшін есте
сақтауды жеңілдететін мнемотехникалық (керекті мәліметтерді есте сақтауға
көмектесетін ережелер мен тәсілдердің жиынтығы) тәсілдерді қолдану;
• баланың жағымды әсерін туғызбай тұрып, жаңа білім беруді бастамау.
Жазалау әдістерімен берілген білім берік болмайды;
• қайталау және бекіту кезінде оқушылардың естерін, ақыл-ойларын,
сезімдерін жұмыс істетіп, білімдерін тереңдетіп, жаңа мысалдар келтіріп,
қорытындыларды нақтылау;
• оқыту қисындылығын қадағалау.
• оқушының оқу материалына деген он көз қарасын қалыптастыру;
• жаттығулар санын, орындалатын мерзімін белгілеу;
• оқыту нәтижелерін жүйелі түрде тексеру және бағалау;
Түсініктілік принципі. Бала өзінің ойлау қабілетіне, жинақтаған
білімінің, іскерлігінің, ойлау тәсілдерінің көлеміне қарай түсінеді.
Аталған принципті жүзеге асыру үшін өуелі оқай, белгілі, қарапайым
материалдар, содан кейін қиын, бел-гісіз, күрделі оқу материалдары оқылады.
Шарттары:
• оқылатын материалдарды әрбір жас кезеңдеріне бөлу;
• баланың ақыл-ойы белгілі бір пәнді оқуға әзір болу керек екенін
ұмытпау;
• баланың дайындығын, дамуын және мүмкіндігін ескере отырып оқыту.
Балалардың өмір тәжірибесін, қызығушылықтарын, даму ерекшеліктерін зерттеу
және ескеру;
• балаларды оқыту арқылы дамыту;
• мүмкіндіктері бірдей оқушыларды біріктіру;
• жақсы оқушылардың дамуын тежемеу, оқу үлгерімі нашар оқушыларды тез
қарқынмен жұмыс істеуге үйрету;
• оқытудық қарңынын белгілеп, керек жағдайда өзгерту;
• ұқсатуды, салыстыруды, қатар және қарама-қарсы қоюды кең қолдану;
• жаңа және күрделі материалдарды оқып үйренуге жақсы оқитын
оқушыларды, бекітуге оқу үлгерімі нашар оқушыларды қатыстыру;
• өте асықпау!
• оқушыға келген ойды танымның соқы емес, басы деп түсіну;
• түсініктілік мұғалімнің аньщ түсіндіруіне және тіліне байланысты;
ғымдарды нақты және біржақты етіп тұжырымдап өмірден, әдебиеттен
жарқын мысалдар келтіріп, бірсарынды сөйлемеу;
• монологты ұзаққа созбау, мұғалім іс-әрекеті мен оқушы іс-ерекетін
анықтап алу. Балалардың түсінігіне жеңіл оқу материалдарын өз бетімен оқуға
беру;
• оқытудық алғаш сәтінде барлық білімді емес, тек негізгілерін беріп,
бекітуге жаңа мысалдар, фактілер алып, жаңа білімді нақтыландыру;
• оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару;
• оқушылардың оқу жұмысын жеңілдете бермеу, олардың өз бетімен
оқуына, оқу материалынталдауына көмектесу, бағыт беру;
• түсініктілік баланың жұмыс қабілетімен байланысты, сондықтан баланы
жұмыс істеуге үйрету.
Ынталандыру принципі.Бұл принциптің маңызы өте зор. Оқуға, білімге,
мұғалімнің жеке басына деген, сондай-ақ оқу жұмысының барлық әдістеріне,
түрлері мен нысандарына оқушыларда ынта-ықылас болса, олардьщ оқу-таным
әрекеті сенімді, ерікті, қуанышты болады.Сондықтан мұғалім, ең алдымен,
сабақтарын қызықты, тартымды, әсерлі етіп өткізуге міндетті.
Ынталандыру принципі оқушыларға жеке-дара қарауды керек етеді. Осыған орай
В.С.Сухомлинскийдің берген кеңестері мыналар:
1. Балалардың ақыл-ой күштері мен мүмкіндіктері бірдей емес.
2. Оқыту мен тәрбиелеудің барлық заңдарын қолдануға болатын абстрактылы
оқушы жоқ: оқушы әрқашан дара, өзінше ерекше.
3. Оқуда барлық мектеп балалары үшін табысқа жетудің бірыңғай алғы
шарттары жоқ.
4. Оқу қызметінің берілген сәтінде әр оқушының неге қабілетті екенін
аньщтаудық маңызы зор.
5. Оның ақыл-ой қабілетін одан әрі қалай дамытуға болатындығын анықтау
маңызды.
6. Оқушыдан мүмкін еместі талап етуге болмайды.
7. Бағдарламада қаралған деңгейге әр оқушы қандай жолмен, қандай
кідірістермен және қиыншылықтармен келетінін дұрыс анықтап алу керек.
8. Әрбір оқушының ақыл-ой еңбегінде бағдарламаны қалай нақтылы жүзеге асыру
керек.
9. Әрбір баланың күші мен мүмкіндігін ашып, оны ақыл-ой еңбегінде
қуанышқа кенелту.
10. Қиын балаларға шамасына қарай ақыл-ой жұмыстарын беру.
11. Әрбір оқушының оқудағы және ақыл-ой еңбегіндегі дара сүрлеуін анықтау
керек. Осы сүрлеуді және жақсылық жалынының қызуын сақтау.
Ынталандыру принципінің шарттары:
• жаңа және дәстүрлі емес оқыту нысандарын қолдану;
• ділгірлік оқыту;
• компьютерлік технологияны қолдану;
• интерактивті компьютерлік құралдарды қолдану;
• өзара оқыту (жұптық, топтық);
• білім, іскерліктерді тест сынағы арқылы тексеру;
• сыныпта жағымды микроклимат жасау;
• мұғалімнің өз пөніне, оқушыларға оң көзқарасы;
• оқушылардың оқудағы жетістіктерін көрсету;
• білімнің оны ашқан адамдардық тағдырымен байланысы;
• оқыту нысандарын және әдістерін тұрлендіру.
Гуманизациялау (ізгілендіру) принципі - оқушыға деген ерекше
сүйіспеншілікті, құрметті талап етеді. Балаға сенім артып, оның жеке
басының қасиеттерін ескеріп, оқу-таным әрекетінің жемісті болуына ңолайлы
жағдайлар мен мүмкіндіктерді жасау керек.Оқу процесінде, сабақтарда
балаларды қорқытпай, қысымшылық-жасамай, керісінше, олармен жылы қарым-
қатынас жасау міндет. Бұл принцип гуманитарлық бағдарды жүзеге асыруды
керек етеді. Мектептерде білім мазмұнын жалпы адамзаттық және ұлттың рухани
игіліктерге қарай бағыттау, қазақ халқының тарихын, мәдениетін, тілін,
дәстүрін, көркемөнерін, қолөнерін, т.б. терең оқып-білу міндетін іске асыру
керек. Бұл принципті іске асыруда халық педагогикасының маңызы зор. Халық
педагогикасы қазақ халқының ғасырлар бойы атадан балаға өлмес мирас,
өмірлік мұра болып келе жатқан тәрбие жөніндегі жинақталған тәжірибесі.
Әсіресе балаларды ізгілікке тәрбиелеуде халық педагогикасының қағидалары
мен салт-дәстүрлерінің орыны ерекше.
Ізгілендіру принципінің шарттары:
• оқытуда жеке тұлғаның ар-намысына тиетін жазалау әдісін қолданбау;
• оқушының өз міндетін орындауға деген ықыласын мақұлдау;
• үлгерімі нашар, жауапкершілігі төмен оқушыларды әдепті, бірақ қатаң
түрде айыптау, оларға қателіктерін шыдамдылықпен түсіндіру;
• баланың өзі туралы жақсы бағасын өзіне сенімін, сый-құрметін
қалыптастыру;
• қол жеткен жетістіктерді бекітіп, тұрақты түрде талап қою;
• жеке тұлғаның іс-әрекетін дұрыс бағыттап, теріс қылықтардың
көрінуіне жол бермеу;
• баланы түсіну, жақсы көру, бірақ талапта қою;
• оқушының табысына шынайы түрде қуану;
• баланың көңіл-күйін ескеру;
• баланың дене кемістігін сөз етпеу;
• баланың өздігін баспау;
• балаларды басқа балалармен салыстырмау;
• баланың ар-намысына тиетін сөз айтпау.
Мәселелік принцип - оқу процесінің мазмұны, әдістері, ұйымдастыру
нысандары мәселелі сипатта болуын талап етеді. Мәселелі оқыту білімді дайын
түрде бермей, оқушылардан ізденуін, дербестігін, шығармашылық ойлауын
дамытуға бағытталады. Мәселелік принцип - оқушылардың ойлау процесінің
психологиясына негізделеді. Өйткені ойлаудық басталуы мәселенің болуына
байланысты, басқаша айтқанда, ойлау-мәселелік сұрақ немесе міндеттен
басталады.
Интеграциялау принципі.Бұл - жалпы білім мазмұнын анықтауда, оқу
бағдарламалары мен оқулықтарды жазып шығаруда ескеретін маңызды принцип.
Интеграция - әр түрлі пәндердегі негізгі принциптер мен заңдылықтарды өзара
тығыз диалектикалық бірлікте қарастыруды көздейді. Сондай-ақ мазмұны
жағынан бір-біріне жақын пәндердің тіл мен әдебиет, әдебиет пен тарих,
математика мен информатика, өнер мен еңбек, этика мен әстетика, т.б. өзара
және жеке пәннің ішіндегі материалдардық арасындағы байланыстарын анықтап,
оқушылардың білімін тереңдетуге болады. Осыған орай интеграцияланған
пәндердің, сабақтардың рөлі ерекше. Біз принциптерді және оларды жүзеге
асыру шарттарын қарастырдық. Принциптерді жүйелі, кешенді қолдану керек.
Оларды кезекпен қолдануға болмайды. Мұғалімнің алдымен бір принцип талабын,
содан кейін басқасын орындаймын деуіне болмайды.
Барлық принциптердің талаптары бір мезгілде орындалады. Олардың ішінде
негізгілері және көмекшілері жоқ. Барлық принциптері бір-бірімен
байланысты. Олар бағыт беріп отырады, оқытуда жақсы нәтижелерге жету
жолдарын көрсетеді. Білімді ізгілендіру баланың дене және ақыл-ой
мүмкіндіктерін ескеруді талап етеді. Сондықтан нәтиже оған кеткен күшпен
салыстырылады. Принциптер мүмкіндіктерді, күшті және нәтижелерді
мөлшерлейді, олар бұзылмаса тепе-теңдік сақталады деп сеніммен айтуға
болады.
Дәстүрлі емес сабақтар
1.2.Дәстүрлі емес оқыту жүйесінің дидактикалық принциптерінің мәні
Интеграциялық сабақ пән аралық байланысты жетілдіру мақсатына
байланысты пайда болған. Мұндай сабақтарда бір тақырыпты түрлі пәндерден
беретін мұғалімдер оқытады. Кіріктірілген сабақтың негізгі мақсаты - оқу
материалдарын байланыстырып, сабақта оқушыларға терең білім беру, ойлау
қабілетін дамыту. Оқу материалдарын бағдарламаларға сай пәндер бойынша
біріктіріп беру оқушылардың жан-жақты тұтас, терең және берік білім алуына
мүмкіндік жасайды. Сондықтан жыл сайын әрбір мұғалім пәндердегі ұқсас оқу
материалдарын біріктіріп, яғни пән аралық байланыс принципін қолданып,
интегралдық жоспар жасайды. Ондағы материалдарды дер кезінде сабаққа
пайдаланып, тиімді етіп іске асырады.
Панорамалық сабақ. Панорамалық сабақты өткізудегі негізгі мақсат - озат
мұғалімдердің өзінің ұстаздық зертханасын ашып, сабақ беруі, яғни
әдістемесін көпке тарату. Панорамалық сабақты өткізу үшін мұғалімге
қойылатын ең бірінші талап оның сабақ берудегі өзгеге ұқсамайтын өзіндік
әдісінің болуы. Мұғалімнің оқыту процесінде ең көп сүйенетін әдісі қандай,
оның тиімділігі неде? Тыңдаушылар соны біліп, сезуі керек. Панорамалық
сабақтарға қойылатын талаптардың бірі - мұғалімнің өткізген сабағын өзі
талдап беретіндігі. Панорамалық сабақ бір тақырыпты өтуге, яғни тек бір
сабақ арқылы оның көп жылғы игі тәжірибелерін көпке танытады.
Сайыс сабақ сабақтың атына байланысты сыныпта екі команда білімдері
бойынша сайысқа түседі. Мысалы: есеп шығару, сөйлем талдау. Алдын ала
оқушылардың өзінен қазылар алқасы құрылады. Мұғалімнің көмегімен қай
команданық жеңгені анықталады. Екі команданық капитандарының жарысы
ұйымдастырылып, олардың да жауаптары салыстырылады. Сонынан қорытынды
шығарылады. Аукцион сабақ бір нәрсені сату арқылы өткізіледі. Сабақтың
құрылымы: өткен сабақты тексеру, аукцион төртібін түсіндіру, зат сату,
финал, қорытынды. Сабақ кезінде сатылатын бірнеше заттар тұрады. Затты ол
туралы көп білетін оқушы сатып алады. Мысалы: киіз үй, қолөнер бұйымдары.
Көңілді тапқыштар клубы көбіне өткен материалдарды қайталау мақсатында
өткізіледі.
Шығармашылық сабақ оқушылардың шығармашылық жұмыс істеуіне баса назар
аударылады. Бұл сабаққа өте жақсы оқитын оқушыларды таңдап алып, топтарға
бөлуге болады. Мысалы, 10 минут ішінде 1-2 топтың оқушылары сол тақырып
бойынша кроссворд құрса, 3-4 топтың оқушылары олардың жауабын айтады. Бір
тақырыпқа қысқа шығарма, сценарий, көркем немесе мультфильм құрғызуға
болады. Қазылар алқасы әрбір топқа баға қояды.
Компьютерлік сабақ дисплей, ЭВМ, т.б машиналар арқылы өткізіледі.
Сабақ құрылымы:• үйге берілген тапсырманы тексеру 10 минут;
Сабақтағы оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру.
Мұғалім оқушымен жекелей, топтап, сыныппен жұмыс істейді. Жаппай
жұмысты ұйымдастырғанда барлық оқушылар мұғалімнің басшылығымен жұмыс
істейді. Топта 3-6 оқушы бірге жұмыстанады.
Жаппай жұмыста оқушылар бір оқу жұмысын атқарып, мұғалім нәтижелерін
қорытындылап, тақырыпты түсіндіреді, оны талқылауға барлық оқушыларды
қатыстырады.
Мұғалім оқушылар орындай алатын жұмыстарды тауып, пікір айтқысы
келетіндердің бәрін тыңдап, әдептілік көрсетеді. Оқушы өз білгенін ортаға
салып, басқалардың жауаптарын тындап, оларды өз білімімен салыстырады,
қате, толық емес жауаптарды көреді. Жаппай жұмыста мұғалім тақырыпты барлық
оқушыларға түсіндіреді.
Сонымен жаппай жұмысқа тән белгілер:
• оқу жұмысын жүргізетін мұғалім сыныптағы барлық оқушылармен
тікелей іскерлік қарымқатынас жасайды; әңгімелейді, түсіндіреді, оқушыларды
проблема талдауға қатыстырады, оқушылардың бәріне басшылық етіп, нұсқау
береді;
• мұғалім оқушылардың идеялық жағына, сезіміне тікелей әсер етіп,
оқушылар мұғалімдердің қойған сұрақтарына жауап беріп, сезімдерін, ой
толғаныстарын білдіреді;
• әрбір оқушы мұғалім берген ақпаратты меңгеруге тырысады;
мақсатқа жетуге әрбір оқушы үлес қосады;
• мұғалім оқу жобалап, сыныппен байланыс орнатып, олардың назарын
сабаққа аударып, білімді қабылдауға қызықтыру керек. Сабақтың соңында білім
тексеретін сұрақтар қойған жақсы. Тақырыпты проблемалық, түсіндірмелі -
иллюстративтік әдіспен ашуға болады, бірақ оқушылармен іскерлік байланыс
болуы қажет;
• жаппай жұмыстың тиімділігі мұғалімнің барлық оқушыларды өз
назарында ұстауына, әрбір оқушыны белсенді жұмысқа тартуына, зейінді
шоғырландыра білуіне, тәртіпті ұстауына байланысты.
• егер оқушыларға тек қана оқу ақпараттарын берсе, онда жаппай жұмыстың
кемшіліктері көрінеді;
• нәтижелеріне жалпы баға беріледі.
Оқушымен жеке жұмыс. Әр оқушыға тапсырма беріледі, оны басқа
оқушылардың көмегінсіз өзі орындауға тиісті. Тапсырмалардың түрлері: ана
тілінен орыс және шетел тілдерінен жаттығулар жазу, есептер шығару,
кабинетте тәжірибе жасау, тірі табиғат бұрышында, оқу-тәжірибе
учаскесіндегі жұмыс, тау тастарын, минералдарды зерттеу, т.б. Тапсырмалар
әрбір оқушының жеке ерекшеліктеріне сай беріледі, үлгерімдері төмендер
білімдеріндегі кемшіліктерді жоюға, жақсы оқитын оқушылар білімдерін
тереңдетуге мүмкіндік алады.
Мұғалім әрбір баланың жұмысын, әсіресе сабаққа ынтасы төмен балаларды
бақылайды, керек болса көмек, ақыл-кеңес, жетекші сұрақ, қосымша жаттығу
береді. Егер барлық оқушылар тапсырманы орындай алмаса, онда жеке жұмысты
тоқтатып, бүкіл сыныпқа тапсырманы қайта түсіндіреді.
Баспадан шыққан тапсырмалар, жұмыс дәптерлері өте пайдалы.
Бағдарламалық оқыту - жеке жұмысты ұйымдастырудың өте жақсы түрі.
Ол оқушының бағдарламадағы материалды меңгеруіне керекті жұмыстарды жақсы
жоспарлап, оқу іс-әрекетін тексереді. Оқушы өз жұмысының дұрыс-бұрыстығын
сол сәтте тексереді. Әр оқушы өз мүмкіндігіне сай жұмыс істейді.
Алғашқыда оқушы үлгіге, нұсқауға қарап жұмыс істейді, оқу іскерліктеріне
үйренген соң оқушы мұғалімнің көмегінсіз жұмыс істейді. Мысалы, жоғары
сыныптарда әр оқушы тапсырма алып, оны орындау жоспарын жасайды, материал,
құрал, аспаптар іріктеп, жүйелі іс-әрекет жасайды, жұмыстың нәтижелерін
белгілеп отырады.
Жеке жұмыстарды оқушы оқу материалын өз бетімен оқи алатын болғанда ғана
алады.
Танымдық іс-әрекетті топта ұйымдастыру:
Топтағы оқушылардың саны жұмыстың мазмұнына және сағатына байланысты 2-
6 оқушыдан болады, одан артық оқушы болмағаны жақсы.
Кезендері:
• топтық тапсырманы орындауға оқушыларды әзірлеу, оқу міндеттерін қою,
мұғалімнің топқа қысқаша нұсқау беруі;
• топта оқу міндеттерін орындау жоспарын талқылау және жоспарын жасау,
міндеттерді орындау тәсілдерін анықтау, міндеттерді бөлу;
• оқу тапсырмаларын орындау үшін жұмыстану;
• мұғалімнің бақылауы мен топтың және жеке оқушылардің жұмыстарын
түзету;
• оқушылардың бір-бірінің оқу жұмыстарын тексеруі;
• мұғалімге нәтижелерді айту, оның басшылығымен пікір таласын өткізу,
толықтыру және түзету, мұғалімнің қосымша беруі, қорытындылар жасау;
• топтың, сыныптың жұмысына баға беру;
• үлгерімі әр түрлі оқушыларды бір топқа біріктіруге болады.
Әрбір оқу пәні бойынша бір оқу тоқсаны, жарты жыл аяқталғанша жұмыс
істейтін топ құруға болады. Кейде бірнеше сабақтарда ғана топ жұмыс
істейді. Оқу пәндерінен кеңес берушілер тағайындалып, олар оқушылардың
жұмыстарын тексереді және бағалайды. Мұғалім кеңесшінің жұмысына басшылық
етеді. Кеңесші өз тобының мүшелерінің теориялық материалды меңгеруіне,
іскерлік, дағдыларын шыңдауына көмектеседі, топ мүшелеріне жұмысты бөліп
береді, жұмысты бақылайды, тапсырмалардың дұрыс орындалуын тексереді, жазба
жұмыстарына сын-пікір жазады. Мұғалім кеңесшіге әдістемелік нұсңау береді.
Тапсырма бірдей де, әр түрлі де беріледі. Жұмыстың нәтижесін сабақ
соңында тексеру керек. Топқа бірігу тәжірибелік жұмыстар, зертханалық
жұмыстар істегенде, шет тілі сабақтарында ауыз екі сөйлеуге дағдыланғанда,
дене тәрбиесінде жаттығу арқылы дағдыланғанда, еңбек сабақтарында жобалау-
техникалық жұмыс істегенде, мектеп жанындағы алаңдағы жұмыста, мәтінді,
тарихи құжаттардың көшірмесін оқығанда пайдалы.
Сабақты жоспарлау және оған әзірлену кезеңдері:
• бөлімдерді тақырыптарға бөлу, әр тақырыпқа бөлінетін сағат санын
белгілеу;
• бағдарлама, әдістемелік құрал, мектеп оқулығы және қосымша
әдебиеттерді оқып, әр сабақтың алдына білімдік, тәрбиелік, дамыту
мәдениеттерін қою;
• тақырыпты ашуға керекті мәліметтерді іріктеу, оқуға керекті тірек
білімдерді анықтау;
• негізгі материалды, дәлірек айтсақ сабақтан оқушы түсініп, есінде
қалу керек мәліметтерді анықтау;
• сабақтың құрылымын, типін, мақсатқа жеткізетін әдіс-тәсілдерін
белгілеу;
• тақырыптағы мәліметтердің басқа тақырыптағы мәліметтермен
байланысын ашу;
• сабақтың барлық кезеңінде мұғалім мен оқушылар атқаратын
жұмыстарды, әсіресе жаңа білімдер мен іскерліктерді меңгеру кезеңдегі
жұмыстарды жоспарлау. Оқушыларға өз білімдерін өзгерген жағдайларда
қолдандыру;
• сабаққа керекті дидактикалық құралдарды, атап айтсақ, кино және
диафильмдерді, суреттерді, плакаттарды, карточкаларды, сызбаларды, көмекші
әдебиеттерді және басқаларды іріктеу;
• техникалық оқыту құралдарын тексеру;
• мұғалім тақтаға жазатындарын, салатын суреттерін жоспарлайды,
оқушыларға өзінің жұмысына ұқсас жұмыстар орындатады;
• сабақта орындалатын өздік жұмыстардың көлемін және түрін анықтау;
• білім, іскерлік, дағдыларды бекіту түрлерін және тәсілдерін,
білімдерді талдап қорыту, жүйелеу жолдарын белгілеу;
• білім, іскерлік және дағдылары тексерілетін оқушылардың тізімін
жасау. Білімді тексеру түрлері мен әдістерін анықтап, іскерлікті тексеруді
жоспарлау;
• үй тапсырмасының мазмұнын, көлемін, формасын белгілеу, оны
орындау әдістемесін табу;
• сабақтың қорытындысын шығару әдіс-тәсілдерін білу;
• тақырып бойынша сыныптан тыс жұмысты жүргізуді жоспарлау;
• сабақтың барысын талапқа сай жоспарлау.
Сабақтың тиімділігіне бір-бірімен тығыз байланысты екі жағдай әсер
етеді: мұқият дайындалу және шеберлікпен өткізу. Дұрыс жоспарланбаған,
оқушылардың оқу мүмкіндігімен санаспайтын сабақтың сапасы болмайды. Сабаққа
дайындалу – нәтижеге жеткізетін шаралар жүйесін жасау, оқу-тәрбие процесін
дұрыс ұйымдастыру. Мұғалімнің сабаққа әзірлігінің үш кезеңі бар:
диагностикалық, болжау, жобалау (жоспарлау). Мұғалім мәліметтердегі
фактілерді, оқыту әдістемесін жақсы білуі тиіс. Сабаққа дайындық кезінде
мұғалім оқу материалын сыныптың мүмкіндігіне "икемдейді", жақсы нәтиже
беретін танымдық еңбек және ұжымдық жұмыстарды жоспарлайды. Сабақты
өткізудің жақсы үлгісін жасау үшін модельдеу әдісі қолданылып, оқу
сағаттары есептеледі. Алгоритм бойынша сабаққа дайындалу диагностикалаудан
басталады. Диагностика арқылы сабақты өткізуге керекті барлық жағдайлар
анықталады. Мұғалім балалардың мүмкідіктерін, іс-әрекетінің және мінез-
құлқының себептерін, сұраныстарын, қызығушылықтарын, қабілетін, оқушыдан
талап етілетін білім, іскерлік, дағдылардың деңгейін, оның ерекшелігін,
тәжірибеге пайдалылығын анықтайды. Тірек білімдерді қайталауға, жаңа
материалды меңгеруге, оны бекітуге және жүйелеуге, білім, іскерліктерді
тексеруге және түзетуге кететін уақытты мұқият талдайды. Жобалау - Бұл
сабақтың қалай өтетіні туралы жорамалдар. Болашақ сабақтың алуан түріне
баға беріп, ішінен жақсысы таңдалады. Қазіргі жобалау технологиясы сабақтың
тиімділігін мына тәсілмен шығарады. Сабақ мақсатына сай қалыптастырылатын
білім, іскерлік 100% деп алынады. Бұл көрсеткішті зиянды жағдайлар
төмендетеді.
Мұғалімнің сабаққа дайындығы
Мұғалім ең алдымен өз пәнінің оқу жоспары бағдарламасымен танысып, әр
жылға күнтізбелік жұмыс жоспарын жасайды, әр сабақтың тақырыптық жоспарын,
конспектісін дайындайды. Онда ол пәнаралық байланысты, әр сабақтың мақсат-
міндеттерін, өздік жұмыстардың көлемін, оқыту әдістерін, көрнекі,
техникалық құралдарды анықтайды.
Сабаққа дайындық мазмұны:
1. Сабақты жоспарлау, жұмыс бағдарламасын жасау.
2. Жеке сабақтарды жоспарлау.
3. Сабақ тақырыбын, мақсатын анықтау.
4. Сабақтың типі мен құрылысын белгілеу.
5. Сабақ мазмұнын анықтау.
6. Білім беру әдістерін белгілеу.
7. Сабаққа керекті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz