Шәді Жәңгірұлының көп жыл ізденіп, көз майын тауысып жазған атақты дастаны - Назым сияр Шәриф атты туындысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

УДК 894.342.1
С 28

ШЄДІ АЌЫННЫЊ ДІНИ ТАЌЫРЫПТАЃЫ ДАСТАНДАРЫ

Д. Сейітм±ратова, А. М±ќашева

Тараз мемлекеттік педагогикалыќ институты, Тараз қ.

Қазақ елініњ оқу мен өнерді үйренуініњ аса қажет екенін насихаттап,
халық тарихына, ел-жұрттыњ тұрмыс жаѓдайына баса назар аударѓан , сонымен
бірге арѓы - бергі хандарымыздың өмірбаянына үњіліп, бізге шама-шарқынша
жеткізген зиялы ақындарымыздыњ бірі – Шәді Жәњгірұлы. Ақын 1855 жылы
Оњтүстік Қазақстан облысыныњ Созақ жерінде д‰ниеге келген . 1861 жылы Тоғыз
жасында Шәдіні әкесі ауыл молдасына дәріс алсын деп береді . Зерек ,
алғырлығымен Шәді хат танып шығады. Келер жылы әкесі Шәдіні Шаян мешітінің
молдасына береді . Осында оқып жүріп Щәді өз бетінше қисса, хикаяларын
оқуға дағдыланады.1864 жылы Шәді Шымкенттегі Абдолла Шәріп дейтін ғұламадан
дәріс алып , араб- парсы тілдерін меңгереді . 13 жасар баланың қабілетін
таныған Шәріп оған 1001 түн , Тотынама , Шахнама сияқты ертегілерін
үнемі айтып , оқып беріп отырған .
Ақын үлкенді-кішілі 18 дастан, поэма, қисса–хикая, бірсыпыра өлең-жыр
жазып бастырған. Шәді өз шығармаларын көбіне XIX ғасырдың 80-90 жылдары ,
әсіресе XX ғасырдың алғашқы он жылдарында жазған. Шәді көбіне хикаялармен
, дастан жазады. Өйткені, жасынан шығыс классиктерін оқып, солардан
сусындаған таланттың шығармашылығы – дастандар еді. Олар: Хикаят Орка -
Күлше, Хикаят Қамарзаман, Тарихат, (Абылай хан жайында дастан ) ,
Назым сияр Шәриф , Тарихнама т.б. 2.210-211
Шәді бірқатар шығармаларын діни бағытта жазды. Өйткені ақын діни сауатты
болумен қатар, шығыстың қисса- дастандарын жетік білген және соның
салдарынан сол замандағы көптеген мәселелер бойынша діни көзқараста болды.
Ол дінді өзіне идеал етіп дәріптеді. Ол дінді- ағартушылықтың,
адамгершіліктің, тазалықтың қайнар көзі деп білді .
Шәді Жәңгірұлының көп жыл ізденіп, көз майын тауысып жазған атақты
дастаны – Назым сияр Шәриф атты туындысы. Бұл шығармада Мұхаммедтің
(ғ.с.) туғаннан өлгенге дейінгі барлық өмір жолы суреттелген. Ол кісі
кіммен дос , кіммен күреңқабақ болды, кәпірлермен қалай күресті ,
мұсылмандарды қалай қолдады, қанша баласы болды, кімнің тәрбиесін көрді ,
қанша рет некеленді ,әке-шешесі кім еді, туған-туысы бәрі-бәрі түп-түгел
жырда көрініс табады . 2.211
Ақынның Мұхаммед пайғамбар жайында қалам тербеуінің өзінде де көп мән
бар . Біріншіден, пайғамбар өмір тарихының халық арасына тарауын көздесе ,
екіншіден , мұсылман ғалымдары арасындағы даулы мәселеге өзіндік көзқарасын
білдіріп отырады. Дастанның басынан-ақ Нұр сипатына ерекше тоқталуы соны
аңғартса керек . Өйткені орта ғасырлық ғұламалар Алланың алғаш жаратқан
нәрсесі жайында дауласып , әр түрлі пікірлерді ұстанған болатын. Кейбірі
алғаш жаратылған нәрсе пайғамбардың нұры десе , кейбірі қалам немесе ақыл
екенін алға тартқан еді. 5.70
Біз Мұхаммедтің (ғ.с.) қалай өмірге келгенін де Назым сияр Шәрифтен
оқимыз:
Ғабдолла Әмина атты әйел алды,
Ибраһим тәртібімен некеленді.
Әуелі кездескенде Ғабдолламен ,
Алты айда Ғабдоллаға ажал жетті ,
Пайғамбар тумай жатып өліп кетті .
Алланың әмірімен Мұхаммедті ,
Құрсақта анасының жетім етті .
Ақынның мәліметі бойынша , соңғы пайғамбар Мұхаммедтің (ғ.с.) тумай
жатып жетім қалғанын білеміз, көптеген діни қолжазбаларда Алланың елшісін
жетім өсті дейтін, ал қалай жетім қалғандығы жайында осы дастандай жан-
жақты түсіндіріп айтқан емес .2.211
Мекке арабтарында сол кезде жас баланы көшпенділерге тәрбиеге беру
салты қалыптасқан екен . Осы әдет бойынша жыл сайын олар келіп , Меккеден
сәбилерді алып қайтады екен . Жан-жағын тау қоршаған, барлық жағынан
санитарлық нормаға сәйкес келмейтін : ауасы тар , ыстық, сасық қалада
сәбилер өлімі 10 пайызға дейін жеткен . Неше түрлі адамдар келіп-кететін
қалада әр түрлі жұқпалы аурулар көп таралған. Сондықтан шамасы келген
отбасы ақыларын төлеп , сәбилерін сүті бар көшпенді әйелдерге өсіріп
беруге берген . Бұл әдет жылына екі рет : көктемде және күзде жүзеге асатын
. Көктемде Бату Саад тайпасының әйелдері қаланы аралап бала ала бастағанда
сәби Мұхаммедті (ғ.с.) ешқайсысының алѓысы келмейді , өйткені оның жетім
екенін біліп , оған уақытылы ақы бермейтін шығар , егер шешесі күйеуге
шығып кетсе , мүлдем төемейтін шығар ,- деп, баланы алғысы келмейді . Сол
уақытта ешқандай бала ала алмаған Халима , күйеуі Әл Харрус және бала алған
құрбыларының алдында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.