Әдебиет танытқыш кітабы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе.
Негізгі бөлім.
Ахмет Байтұрсұнұлының Әдебиет танытқыш еңбегінің құндылығы.
2.1. Әдебиет танытқыш әдебиеттануының тұңғыш ғылыми еңбегі.
2.2.Ахмет Байтұрсыновтың Әдебиет танытқыштағы басты ойлары.
3. Әдебиет танытқыш кітабы және фольклор.
Қорытынды.
Қолданған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе.

XX ғасырдың басында қазақ халқы аса ірі қоғамдық-саяси өзгерістермен
қатар ауқымды рухани жаңғыруларды да бастан кешті. Ұлттық мәдениет пен
әдебиеттің, білім мен ғылымның туын көтерген, жұртшылықтың санасына
демократиялық ойлар сіңіріп, алға жетелеуге ұмтылған зиялы топ қалыптасты.
Халықтың зердесіне сәуле түсіріп, санасын оятқан осы топтың рухани көсемі
Ахмет Байтұрсынов еді. Қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынов – Алаш қоғамы
жетекшілерінің бірі болып, Қазақ елінің дербес мемлекеттігі үшін саяси
күресте шыныққан тарихи тұлға. 1919 жылы Алаш басшылығының келісімімен
Ахмет Байтұрсынов Қазақ революциялық комитетіне мүше болып тағайындалды,
яғни, Қеңес өкіметі кезінде де жоғары лауазымды ресми қызметтер атқарды;
Қазақстан Халық Ағарту Комиссариаты жанындағы ғылыми - әдеби Комиссияның
төрағасы, халық оқу ағарту комиссары,Бүкіл – одақтық орталық Атқару
Комитетінің мүшесі; Қазақстан халық комиссариаты Академиялық орталығының
жетекшісі; Алматы, Ташкент жоғары оқу орындарының профессоры болды.
Ахмет Байтұрсынов қай салада жұмыс істесе де , саяси, ғылыми, әдеби,
ұстаздық болып, Қазақ елінің ұлттық мүдделерін қорғауды мақсат етті.
1926 жылы жарияланған Әдебиет танытқыш қазақ тіліндегі әдебиет
теориясының, әдебиеттануынның тұңғыш ғылыми еңбегі екені даусыз. Әдебиет
танытқыш деп атаудың өзінде үлкен мағына бар. Әдебиет – сөз өнері болса,
оны халыққа түсіндіріп, оның көркемдік ерекшеліктеріне негізделген
адамгершілік, кісілік, яғни, имани, рухани жаңалықтарын таныту
әдебиетшілердің, зерттеушілердің ісі екенін А.Байтұрсынов осы екі сөзбен
ғана түсіндіріп кетті.
Әдебиет деген не? Бұл сауалға бүгін дайын жауап бар ма? Әдебиет
танытқышта бұл орайда көркем сөздің тектері мен түрлері адамның жан
қоштау керегінен шыққан нәрселерге жатқызылады. Нәрсенің жайын, күйін,
түрін, түсін, ісін сөзбен келістіріп айту өнері. Бұл сөз өнері болады.
Қазақша – асыл сөз, арабша - әдебиет, европаша – литература... Және оның
басқа ғылымдардан айырмашылығын айта кетеді. Алдыңғы өнердің бәрінің де
қызметін шама қадарынша сөз өнері атқара алады. Қандай сәулетті сарайлар
болсын, қандай әдемі ән – күй болсын, сөзбен сөйлеп, сүреттеп көрсетуге
танытуға болады. Бұл өзге өнердің қолынан келмейді.
Әдебиет танытқышта белгілі әдебиет терминдерінің тек қазақша баламасы
аталып берілген. Әр категория өзінің логикалық дамуы, қалыптасқан жүйесі
бар түсінік ретінде айқындала түседі.Мысалы: Баяндаманың зор мүшесі
төртеу: бастамасы, ұсынбасы, баяндамасы, қорытындысы. Яғни, әр тұжырымның
ішкі заңдылықтары ашылып, парадигма ретінде дәлелденеді.
Қара сөз бен дарынды сөздің айырмашылығын Ахмет Байтұрсынов нақтылап
көрсетеді: Қара сөз әдебиетте пікір, сүнде түрінде айтылады.Дарынды сөзде
пікір сурет түрінде шығады, яғни сүлде үстіне оң, атар,жан, мінез, қылық
беріліп, тұрмай тұлға, түс бітім, тері нәрсе болып шығады. Сондықтан да
дарынды сөз көркем сөз деп аталып, қара сөздер жалаң сөз деп айтылады.
Ғылым бұнымен шектелмей, осы екі түрлі сөзді қалай тануды, олрдың
дұрыстығын қалай айқындауға болады деген сауалдарға жауап береді: Қара
сөздің сынында пікір дұрыстығы, істің растық жағы тексерілсе, көркем сөздің
сынында пікір дұрыстылығының үстіне пікірге берілген сурет, сұлулық жағы да
тексеріледі.Көркем сөзді әрі сүлде, әрі сурет-екі жағынан да тексеруге тиіс
болғандықтан, оның сынында мынандай сұраулар боларға керек.

Ахмет Байтұрсынұлының Әдебиет танытқыштағы басты ойлары:
1. Әдебиеттің өз даму заңдылықтары бар екені және олар тікелей саясатқа,
идеологияға байланысты емес екені жөніндегі тұжырымдар. Яғни, сөз
өнері деген термин халықтың ежелден келе жатқан әдебиеті деген
ұғымды білдіреді. Оның аузша , жазбаша деп бөлудің өзі ойдан
шығарылғаның екені айтылады.Әдебиеттің ресми жазба түрі бар деп бөліп-
жару соңреализімнің ойлап шығарғаны боп шықты: бір әдебиетті жоғарлату
үшін екіншісін төмендеу керек болды. А.Байтұрсынов былай дейді: Ауыз
шығарманы ауыз сөз деп қана атап, жазба шығарманы сыпайы әдебиет
деп танушылар бар. Бірақ қалай да асыл сөздің бәрі де тілдегі әдебиет
есебіне жүріледі.
2. Әдебиетті өз категориялары арқылы түсіндіруге шақырады, яғни, пән
сөздері басты міндет атқаруын басып айтады. Сонда зерттеу мағынаны
басып, зерттеушінің жалпылама көпсөздіктен бас тартуына әкеледі. Бұл
қағида дәлелсіз мақтаулардан сақтандыратыны сөзсіз.
3. Көркемдік әлемнің құдіреті тікелей жазушының ішкі рухани бостандығымен
байланысты екенін айтып, осы орайда Абайдың, Мағжанның шығармаларын
мысал ретінде келтірудің бүгінгі мәні керемет емес пе ? Әдебиет
танытқыштағы біз бүгін ұмытқан діндар дәуірінің жанрларының
атаулары: мінажат, намыс толғау деген түсініктердің өзі ой савлады.
Бұлар бізге бүгін қажетті әдеби талдаулардың үлгісі емес пе?

4. Зерттеушінің кітабына кең ауқымда ойлау қабілеті тән. Біздің қазақ
Европа әдебиетінен үлгі алмай, әдебиетін өз бетімен жетілдіргенде,
қазақ айтыс өлеңдері алаңға түсе – түсе барып, алаң алданышына
айналып, айтыс – тартыс түрге түсетіні даусыз еді. Үлгіні өзге жұрттан
алғандықтан , алаң әдебиет бізде төтеннен шығып қалды. Бүгінгі
әдебиеттанудағы типология, әдебиеттердің қатынасы, сюжеттердің
ұқсастығы деген мәселелер туралы Әдебиет танытқышта А.Байтұрсынов
былай дейді: Жер жүзіндегі жұрттардың түріндегі шығармалары бір –
біріне көбінесе ұқсас келеді. Ондай ұқсас себебі: олар шыққан заманда
халықтың бәрінің бір ананың қалында өскен балалар сияқты көргені,
өнегесі, үлгісі бар болған .

5. А.Байтұрсыновтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.