Қазақстанда кеңес билігінің орнығуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Большевиктер өкіметінін түрлі аудандарда әрқалай орнығуы. Ұлт мәселелерінін көтерілуі. Большевиктердің шектеусіз қимылдары. Кеңестердің алғашқы шаралары.

Кеңес өкіметінің орнығуы. Кеңес өкіметі Қазақстанның түрлі аудандарында әр кезде орнатылды. Бұл үрдіс көптеген объективті жағдайларға байланысты болды.

Барлық демократиялық ұйымдар мен жұмысшы, шаруа және солдат қазақ және мұсылман депутаттары Кеңестерінің, социалистік партиялардың, қала думаларының 1917 жылы 15-22 қарашада Ташкентте өткен өлкелік съезі Түркістан өлкесінде жаңа үкімет-"Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесі" орнағанын атап көрсетті. Халық Комиссарлары Кеңесінің 14 адамдық кұрамы жарияланды. Алайда онда мұсылман халқының бірде-бір өкілі болған жоқ.

1917 жылдың қазанынан 1918 жылғы наурыздың басына дейін Кенес өкіметі байтак Ресейге өз билігін орнатып үлгерді. Қазақ даласында Кеңес билігі алдымен теміржол бойындағы қалаларда орнады. 1917 жылғы қазанда жұмысшы, шаруа және солдат депутаттарының Перовск (Қызылорда) Кеңесі өкімет билігін өз қолына алды. Сол жылы қарашада билік Әулиеата, Черняев қалаларында Кеңестің қолына көшті. Атаман А. И. Дутов басқарған казактардың офицерлер корпусы, Ә. Бөкейханов басқарған Алашорда үкіметі, эсерлер мен меньшевиктер орталық Кеңес өкіметіне қарсы бірікті.

1917 жылғы желтоқсанда Балтық теңізшілері азық отрядының қолдауымен Қостанайдың жұмысшылары мен солдаттары өкімет билігін өз қолына алған болатын. 1918 жылғы қаңтарда болған Қостанай Кеңестер съезі бүкіл уезде Кеңес өкіметін орнату туралы шешім қабылдады. 1918 жылдың басында Ырғыз және Торғай уездерінде Кеңес өкіметі жеңіп шықты.

Ақмола даласы мен Ертіс бойындағы Атбасар, Қызылжар (Петропавл), Көкшетау қалаларында Кеңес өкіметі орнауына Батыс Сібірдің Уақытша Революциялық Комитеті ықпал жасады. Батыс Сібір Кеңестерінің III съезі барлық жерде - Атбасар, Қызылжар және Көкшетауда өкімет билігінің Кеңестер қолына көшкені туралы қаулы қабылдады. Ақмола ревкомы Уақытша үкіметтің жергілікті органдары құлатылып, Кеңес өкіметі орнатылғанын хабарлады. Қызыл гвардия отрядының қолдауымен жұмысшы, шаруа және солдат депутаттарының Павлодар Кеңесі де 1918 жылдың қаңтарында өктет билігін өз қолына алды.

Өкімет билігі үшін тайталасқа түскен күштердің арақатынасын ескере отырып, Семей большевиктеріне көмекке Новониколаевскіден (Новосібір) өкілдер келді. Ревкомның басшылығымен қызыл гвардия отрядтары құрылып, Кеңеске қайта сайлау өткізілді. 1918 жылғы ақпанның 16-сынан 17-сіне қараған түні Семейде өкімет билігі жергілікті Кеңестің қолына көшті, мұның өзі Өскеменде, Қарқаралыда, Зайсанда, Шығыс Қазақстанның өзге елді мекендері мен ауылдарында Кеңес өкіметінің орнатылуын қамтамасыз етті.

1918 жылғы қаңтарда Оралда Кеңес өкіметі қиын жағдайда орнатылды. Казактардың офицерлер мен кулактардан тұратын әлеуетті тобы, Жымпитыдағы Алашорда үкіметінің Батыс бөлімшесі, Төменгі Еділде жинақталған күштердің қалған бөлігі большевиктерге қарсы шықты. 1918 жылғы наурыз айында қалада жұмысшы, шаруа және солдат депутаттары Кеңестерінің облыстық съезі болып, онда Орал облысында өкімет билігінің облыстық Кеңес атқару комитетінің қолына көшкені, казактардың "Әскери үкіметі" мен Алашорда үкіметінің таратылғаны туралы шешім қабылданды. Алайда қарулы күштердің болмауынан Орал Кеңесі бұл шешімді орындай алмады. Наурыздың 28-інен 29-ына қараған түні контрреволюциялық күштер төңкеріс жасады. Атқару комитетінің 60-қа жуық мүшесі қамауға алынып, олардың көпшілігі ақ гвардияшылардың қолынан қаза тапты. Кеңес өкіметі Оралда азамат соғысы жылдарында ғана біржола орнатылды. Астрахан губерниясының құрамында болған Бөкей ордасында Кеңес өкіметі 1917 жылғы желтоқсанда жарияланған болатын.

Жетісуда да негізгі таптық күштердің аражігі ашылып, онда соғыс жағдайы енгізілді. 1918 жылғы наурыздың 2-сінен 3-іне қараған түнде жұмысшылар, майдангер солдаттар және "Жетісу-2" казак полкінің революциялық пиғылдағы жауынгерлері көтеріліс жасады. Көтерілісшілер бекіністі, қару қоймасын басып алды, банкті, поштаны, телеграфты қолына қаратып алып, юнкерлер мен алашорда милициясын қарусыздандырды. Верныйда Кеңес өкіметі жеңіске жетті. 1918 жылғы наурыз айының ішінде бүкіл Жетісу облысында Кеңес өкіметі жеңіп шықты.

Большевиктердің алғашқы шаралары. Қазақстанда Кеңес өкіметінің жеңуіне байланысты бұрынғы буржуазиялық-помещиктік мемлекеттік аппаратты қирату және жаңа өкімет органдарын құру басталды. Уақытша үкіметтің жергілікті органдары, қоныстандыру басқармалары, болыстық земство басқармалары, болыстық және ауылдық старшындар институты, билер соты таратылды. Жер-жерде контрреволюциялық газеттер шығаруға тыйым салынды. Ауылдық, қыстактық шаруа кеңестері, Халық шаруашылығы кеңестері, аудандық жер-су комитеттері құрылды. Жазға салым барлық қазақ болыстарында шаруа кеңестері жұмыс істеді.

Кеңестердің атқару комитеттері жанынан денсаулық сақтау, әділет, қаржы, ағарту, жер және өнеркәсіп бөлімдері ұйымдастырылды. Бұл шаралар Кеңес өкіметі жауларының қатты қарсылығын туғызды. Банктердің, пошта-телеграф мекемелерінің шенеуніктері оған бағынудан бас тартып, жұмысты тоқтатты. Іріткі салу және ішкі контрреволюцияға қарсы күресу үшін кеңес елінің барлық жерлеріндегі сияқты, Қазақстанда да Бүкілресейлік төтенше комиссия (БТК) органдары құрылды. Контрреволюцияға іш тартқаны үшін ғана бас бостандығынан айырудың енгізілуі, жаппай лаңкестік жасап, кепілдерді атып тастау, "тап жауларын" қамап оқшаулау, қызыл террор орнату - осының бәрі революцияның түпкілікті мақсаттарын бұрмалау болып табылады.

1918 жылғы наурыз, сәуірде Орынборда Кеңестердің Торғай облыстық I съезі болды. Съезд Қызыл Армия бөлімдерін құру және жергілікті өкімет органдары туралы шешім қабылдады. Жер және азық мәселелері қаралды. Қазақ депутаттары Кеңестерінің Ақмола уездік съезі 1918 жылғы наурызда (С. Сейфуллин, А. Асылбеков және басқалар) Алашорда автономиясын теріске шығарған қарар қабылдады. Торғай облыстық Кеңестер съезінің қаулысымен Алашорданың Орынборда шығарылып тұрған орталық органы - "Қазақ" газеті жабылды.

Ұлт мәселелерінің қойылуы. 1918 жылғы сәуірде Ташкентте Түркістан өлкесі Кеңестерінің Төтенше V съезі өтті. Съезд РКФСР-дің ажырағысыз бөлігі ретінде Түркістан автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасын жариялады. Кеңестік Шығыстағы тұңғыш кеңестік ұлттық мемлекеттік құрылым болған оның құрамына Сырдария және Жетісу облыстары да енді.

Ұлтаралык қайшылықтар мен араздықтарды жою бағытында бірқатар шұғыл шаралар белгіленді. Жергілікті Кеңестер жанынан қазақ және орыс халықтарының арасындағы өзара қатынастарды реттеу жөніндегі комитеттер құрылды.

Қазақ, ұйғыр және орыс еңбекшілері арасындағы қатынастарды жақсартуға ұлт істері жөніндегі облыстық комиссардың орынбасары А. Розыбакиев зор үлес қосты. Қазақ еңбекшілері Кеңес үкіметінің ұлт мәселесі жөніндегі шешімдерін мақұлдап, жергілікті Кеңестердің Жұмысына белсене қатыса бастады.

Большевиктер партиясы мен Кеңес үкіметі Қазақ АКСР-ін құруға әзірлікке кірісті. Бұл үшін Ұлт істері жөніндегі халық комиссариаты жанынан Қазақ бөлімі құрылып, Құрылтай съезін шақыруға дайындала бастаған болатын. Алайда Қазак АКСР-ін кұру жөніндегі жұмыстар интервенция және азамат соғысынын басталуына байланысты тоқтап қалды.

Әлеуметтік-экономикалық мәселелердің шешілуі. Кеңес өкіметі Қазақстанда ірі өнеркәсіпті, банктерді және тасымал ісін тез арада мемлекет қарамағына алды. 1918 жылдың көктемінде Екібастұз, Қарағанды, Риддер кеніштерін, Ембі кәсіпшіліктерін, Спасск мыс балқыту зауытын, темір-жолдарды, Ертіс пен Арал кемешілігін, балық, тұз кәсіпшіліктерін, банктер мен қазынашыларды, Зингер компаниясының кәсіпорындарын, былғары зауыттарын, диірмендерді, баспаханаларды мемлекет қарамағына алу туралы декреттер шығарылды. Кәсіпорындарда 8 сағаттық, шахталар мен кеніштерде 6 сағаттық жұмыс күні енгізілді. Орал-Ембі мұнайлы ауданын қайта түлетуге алғашқы қадамдар жасалды.

Кедей шаруаларға бұрын казактардың, капиталистер мен патша шенеушктерінің қарамағында болып келген 3, 5 млн десятина жер қайтарылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.