Халықаралық сауда тұжырымдамалары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І-тарау. Халықаралық экономикалық қатынастардағы халықаралық сауда ... .5
1.1. Халықаралық сауда
тұжырымдамалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Халықаралық сауда мәселелерін зерттеген ғалымдардың теориялары ... .6
ІІ-тарау. Осы заманғы халықарлық
сауда ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .10
2.1. Халықаралық сауданың ерекшеліктері, серпіні және тауарлық
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2.Осы заманғы халықаралық сауданың қайшылықтары. Дүниежүзілік сауда
ұйымының
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..14
Қорытынды.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..19
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 21
Қосымша
материалдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .22

Кіріспе.

Орындалған курстық жұмыстың мақсаты – халықаралық сауданың
экономикалық қатынастардағы орны мен рөлін, оның ерекшеліктерін,
артықшылықтарын және халықаралық саудадағы протекционизмді талдап, зерттеп
көрсетеді.
Жазылған курстық жұмыстың бірінші бөлімінде жалпы халықаралық
сауданың теориясымен, жалпы заңдылықтарымен танысамыз. Халықаралық сауда
туралы ғылымдардың ойлары мен теорияларымен кездесеміз.
Келесі бөлімінде қазіргі замандағы халықаралық сауданы қарастырамыз.
ХХ ғасырдағы халықаралық сауданың даму жолын, кемшіліктері мен
артықшылықтарын талдаймыз.
Бұл курстық жұмыстың ерекшелігі – халықаралық сауданың маңызын ашып,
жағымды және жағымсыз жақтарын анықтайды. Ғалымдардың фактілері мен нақты
дәлелдемелелері көрсетіледі.
Сыртқы сауда туралы айтылып, экспорт пен импорттың маңыздылығын
көрсетіп кетеді. Еркін сауда туралы ғалымдардың айтуларын көреміз. А.Смит,
Д.Рикардо, В,Леонтьев және т.б. экономистердің дәлелдемелерін талдаймыз.
ХХ ғасырдың екінші жартысында халықаралық сауданың дамуына жеке
тоқталып, оның мәнін атаймыз. Яғни оның ерекшеліктерін, серпінін, тауарлық
құрылымын және бүгінгі таңдағы өзекті мәселелерін таңдаймыз.
Сонымен қатар дүниежүзілік сауда ұйымының рөлін көрсетеміз. Сауда
экономикалық блоктарының құрылуын көрсетіп, өте ірі аймақтық блоктармен
танысиырамыз. Халықаралық сауданы реттеуде, оның даму жолындағы
кедергілерді жоюда және ырықтандыруда халықаралық экономикалық ұйымдардың
рөлін атап кетеміз. ТСБК және ДСҰ-ның халықаралық сауданың дамуына қосқан
үлестерін атап кетеміз.
Қысқаша айтқанда, бұл курстық жұмыс халықаралық сауданың жақсы және
жаман жақтарын көрсетеді. Оның дамуын зерттеп, қазіргі замандағы жағдайын
көрсетеді. Сол жайында ғалымдардың айтылған дәлелдемелеріне куәгер
боламыз. Және де Қазақстанның экономикасын дамыту үшін қандай шаралар
қолдану керектігін білеміз. Ал ғылымдардың айтуы бойынша экономикалық
қатынастарды тез қарқынмен дамыту үшін экспортқа өнім шығаруды арттыру
керек.

І-тарау. Халықаралық экономикалық қатынастардағы халықаралық сауда.
1.1. Халықаралық сауда тұжырымдамалары.

Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең дамыған түрі
халықаралық сауда. Сауданың үлесіне халықаралық экономикалық қатынастар
көлемінен 80 пайызы тиеді.
Әрбір ел үшін сыртқы сауданың рөлі жоғары. Ол жөнінде Дж. Сакс
былай деген: әлемдегі әрбір елдің экономикалық табыстылығы сыртқы саудаға
байланысты. Қандай да болмасын бір ел әлемдік экономикалық жүйеден
бөлектеніп күшті экономика құра алмайды.
Халықаралық еңбек бөлінісі негізінде пайда болатын халықаралық сауда
әр түрлі елдердің тауар өндірушілері арасындағы байланыстарының түрі болып
табылады және олардың өзара экономикалық тәуелділігін көрсетеді.
Ғылыми - техникалық революция әсерімен болатын елдер
экономикасындағы құрылымдық өзгерістер, өнеркәсіптік өндірістің мамандануы
мен кооперациялануы ұлттық шаруашылықтардың өзара әрекетін күшейтеді. Ол
халықаралық сауданың белсенділігінің артуына әсер етеді. Халықаралық сауда
өндіріске қарағанда жылдам өседі. Сыртқы сауда айналымының зерттеулеріне
қарағанда әлемдік өндірістің 10 % өсіміне 16% әлемдік сауданың артуы
сәйкес келеді. Сонымен өндірістің дамуына қолайлы жағдай туады. Саудада
кемшіліктер, кідірістер болса, онда өндірістің дамуында да төмендеу үдірісі
болады.
Сыртқы сауда деп төленетін әкелу (импорт) мен төленетін әкетуден
(экспорт) тұратын бір елдің екінші бір елмен саудасы түсініледі. Көп түрлі
сыртқы сауда қызметі тауарлық мамандану бойынша дайын өнімдер, машина және
құрал- жабдықтар, шикізат пен қызмет саудасынан тұрады.
Халықаралық сауда деп әлемнің барлық елдері арасындағы төленетін
жиынтық сауда айналымы аталады. Сонымен бірге халықаралық сауда түсінігі
өте тар шеңберде де қолданылады: мысалы, өндірісі дамыған елдердің жиынтық
тауар айналымы, қандай да болмасын құрлықтың, аймақтың жиынтық тауар
айналымы және т.б.
Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында: Көптеген ірі рыноктар
арасындағы байланыстырушы буын ретіндегі біздің жағдайымыз ашық экономика
мен еркін сауда құруды талап етеді. Тұйықтық пен өз нарығын оқшаулау
әрекетінен гөрі мұндай саясат елдер мен құрлықтар арасын әлдеқайда жылдам
жағдайды,- деп атап көрсетті.
Барлық мемлекеттер де ұлттық сыртқы сауда саясатын таңдайды. Соңғы
екі жүз жыл ішінде бұл тақырыпқа қызу пікір таластар жүріп келеді. Өткен
жүз жылдықта фритредерлік (еркін сауда) және протекционистік (қолдампаздық)
саясаттар сыртқы саудаға өзінің ымырасыз түрінде тән болды. Қазіргі кезеңде
бұл екі бағыт бір-бірімен өзара байланысты және қабысып жатады. Бірақ бұл
қарама қайшылықты бірлікте еркін сауда принципінің жетекші рөлі көрінеді.

1.2. Халықаралық сауда мәселеллерін зерттеген ғалымдардың теориялары.

Алғашқы рет еркін сауда саясатын А.Смит Халықтардың байлығының
табиғаты мен себептерін зерттеу (1776 ж.) деген еңбегінде, өзінің
халықаралық сауда теориясын негіздегенде анықтама берді. А. Смит: айырбас
әрбір елге тиімді, әрбір ел онан абсолютті артықшылыққа ие болады- деп
дәлелдеді.
А. Смиттің талдауы классикалық теорияның бастаушы нүктесі болып
табылады, және ол еркін сауданың барлық түрлері үшін негіз болып саналады.
А. Смиттің пікірі бойынша еркін сауда принципі әрбір елге өзінің күшін
басқаларға қарағанда арзан және жақсы жасай алатын өнімдерге жұмсауға
мүмкіндік береді. Ол еңбек бөлінісінің негізінде пайда бола отырып,
айырбастың, халықаралық сауданың артуына әсер етеді, және қатысушыларға
пайда алып келеді. Бұндай артықшылықтар әрбір елдегі өндірістегі абсолюттік
шығындардың айырмашылығын табу жолымен анықталады (тауар бірлігін шығаруға
жұмсалған адам күшінің саны).
Бірақ бұл пікірді әрі қарай дамытсақ мынадай қорытындыға келуге
болады, егер бір ел шетелден барлық затты арзан бағамен, шектеусіз сатып
алатын болса, онда ол барлық тауарды шетелден алуға мүдделі болуға тиісті.
Ал өзі сату үшін бір нәрсе өндіре ме? Оған ешқандай кепілдік жоқ. Бірақ бұл
жағдайда сатып алынатын заттарға қалай ақы төлейді? Ақырында абсолюттік
артықшылықтар теориясы тығырыққа алып келеді . Давид Рикардо өзінің Саяси
экономиканың басталуы және салық салу деген еңбегінде классикалық теорияны
тығырықтан шығарды. Ол халықаралық мамандану өлшемін таба отырып, екі ел
арасында қандай мөлшерде айырбас жасау тиімді және қажет екендігін
көрсетті. Әрбір ел өте көп артықшылығы немесе өте аз әлсіз және
салыстырмалы пайда өте жоғары болатын өндіріске мамандануға мүдделі, -
деді. Оның пікірлері салыстырмалы артықшылықтар теориясы деп аталды. Давид
Рикардо халықаралық айырбас барлық елдер мүддесі үшін мүмкін және қажет
екендігін көрсетті. Ол әр тарап үшін оның ішінде тиімді айырбас жасауға
барлық зонаны белгіледі. Мысалы, Франция мен Португалияда Шотландияға
қарағанда вино өндіру арзан. Ал Шотландияда қолдан жүзім өсіретін бақ
өсіріп, вино өндіру ақылсыздық болар еді. Мысалы өндіру үшін қажетті еңбек
көлемі:

Мауыты ( 1 дана )
Шарап ( 1 бөшке)
Португалияға 90
80
Англия 100
120

Бұл мысалдан екі түрлі тауар өндіруден де Португалия абсолюттік
артықшылыққа ие екендігін көреміз. Бірақ Давид Рикардо айтарлықтай
Португалия үшін шарап сатқан тиімді, оның артықшылығы мауытыға қарағанда
анағұрлым көп. Салыстырмалы артықшылықтардағы айырмашылық әр ұлтқа
айырбастан ұтуға мүмкіндік береді. 1 бөшке шарапты ( 80 бірлік ) 120
бірлікке Англияға сатып , одан Португалия 1 , 2 дана мауыты ала алады. Егер
сондай еңбек ( 80 бірлік ) Португалияда мауыты өндіруге жұмсалса , онда ол
89 бірлік мауыты алуға мүмкіндік берер еді. Басқаша айтқанда , шарап
өндіріп мауыты сатып алу жөніндегі Португалияның ұтысы:
Джон Стюарт Милль Саяси экономия негіздері (1848ж.) деген
еңбегінде, қандай бағамен айырбас жасауға болатынын көрсетті. Милль бойынша
, айырбас бағасы сұраныс және ұсыныс заңына сәйкес , әрбір елдің
экспортының жиынтығы импортының жиынтығын төлейтіндей денгейде белгіленеді.
Бұл халықаралық құн заңы немесе халықаралық құн теориясы, - Милльдің
басты еңбегі. Халықаралық құн теориясы елдер арасындағы тауар айырбасын
оңтайландыратын бағаның болатынын көрсетті. Ол сұраныс пен ұсыныс тәуелді
нарық бағасы.
Халықаралық тауар ағындарының бағыттары құрылымы немен анықталғандығы
туралы , осы заманғы көзқарастар негізін, шведтік экономист ғалымдар Эли
Хекшер және Бертиль Олин қалады.
А. Смит пен Д. Рикардо тауар өндіруге әсер ететін басты фактор еңбек,
баға еңбек шығындарына байланысты қалыптасады деп санады, яғни олар
еңбектің құн теориясын жақтады.
Кейінгі зерттеулер өндірістің жер және капитал сияқты басты
факторларын қолдануға мүмкіндік берді. Егер еңбектің нарықтық бағасы
жұмысшылар алатын еңбекақы болса, капитал бағасы пайыздық мөлшерлемемен ,
жер құны – жер рентасы мөлшерімен анықталады. Осы ғасырдың 30- жылдары швед
ғалымдары Э.Хекшер мен Б:Олин, Д. Рикардо доктринасын дамытты.
Олардың теориясының негізгі бағыттары мыналар:
1. елдерде өндіру үшін артық өндірістік факторлары бар тауарларды
экспортқа шығару және керісінше , өндіру үшін аз, жетімсіз
факторлары бар тауарларды импорттау үрдісі байқалады;
2. халықаралық саудада , белгілі бір жағдайда факторлық бағалардың
теңесуі үрдісі көрінеді;
3. тауар экспорт өндіріс факторларының орын ауыстырылуымен алмасуы
мүмкін;
Э.Хекшер және Б.Олин , Д.Рикардоның ізбасарлары бола тұрып, еларалық
тауар және капиталдың орын ауыстыруына қиындық келтіретін әр түрлі
шектеулерге қарсы болды.
1948 жылы американ экономисі П.Самуельсон және В.Столпер Хекшер-Олин
теоремасының дәлелдемелерін жақсартты. Олар өз теоремаларын ұсынды: өндіріс
факторлары бірыңғай, техника біркелкі, жетілген бәсекелестік және тауарлар
сатуға қолайлы болғанда , халықаралық айырбас елдер арасындағы өндіріс
факторларының бағасын теңгереді.
Д.Рикардоның үлгісіне негізделіп , Э. Хекшер , Б. Олин және
П.Самуельсон толықтырған сауда тұжырымдамасында сауда өзара жай айырбас
түрінде ғана емес, сонымен қатар елдердің даму денгейі арасындағы
айырмашылықты азайтатын құрал есебінде қарастырылады.
Сыртқы сауда теориясы американ экономисі В.Леонтьев тарапынан
Леонтьев парадоксы деген атпен әрі қарай дамытылды. Парадокстың мәні
мынада , В.Леонтьев Хекшер-Олин теоремасын қолдана отырып, американың
экономикасы соғыстан кейінгі кезеңде капиталға қарағанда еңбекті қажет
сінетін салаларға маманданғандығын көрсетті. Басқаша айтқанда американың
экспорты импортқа қарағанда еңбекті көп, ал капиталды аз қажет етеді. Бұл
қорытынды оған дейінгі АҚШ өте жоғары капитал қажет сінетін тауарларды
импорт жасамай экспортқа шығаруы тиіс болатын.
Онан кейінгі жылдары В. Леонтьевтің жаңалығы өте кең тарады. Әр елден
көптеген экономистер Леонтьев парадоксын түсіндіру мақсатында пікір
таластырды. Нәтижесінде салыстырмалы артықшылықтар теориясы әрі қарай
дамыды. Ол өзіне техникалық прогресс және оның таралуының тең еместігі ,
қаржылардың фирма сыртындағы экономикасы , елдер арасындағы еңбек ақы
айырмашылығы және т.б. түсініктерді кіргізе бастады.
Халықаралық сауда мәселелерін зерттеген батыс елдері ғалымдарының
еңбектерінде сыртқы сауда мультипликаторы теориясы кең тарай бастады. Бұл
теорияға сәйкес, сыртқы сауданың (оның ішінде экспорттың) ұлттық табыстың
өсу қарқынына , еңбекпен қамтылу деңгейіне , тұтыну мен инвестициялық
белсенділікке тигізетін әсері, әрбір ел үшін белгілі бір өзара
байланыстармен сипатталады және ол есептеліп белгілі бір коэффицент –
мультипликатор түрінде көрсетіледі.
Экспорттық тапсырыстар алғашқы кезде өнім өндіру көлемін ұлғайтады, өз
кезегінде ол сол салаларда еңбек ақының өсуіне әсер етеді. Онан кейін
екінші кезекте тұтыну шығындары қозғалысқа келеді. Бұдан шығатын қорытынды
, Қазақстан үшін экспортқа өнім шығаруды арттыру өте тиімді.
ІІ-тарау. Осы заманғы халықарлық сауда.
2.1. Халықаралық сауданың ерекшеліктері, серпіні және тауарлық құрылымы.

ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
қарқынымен дами бастады. 1950-1994 жылдар арасында әлемдік сауда айналымы
14 есе өсті. Батыс мамандарының баға беруі бойынша , 1950-1970 жылдар
арасындағы кезеңді халықаралық сауданың дамуындағы алтын ғасыр деп
сипаттауға болады. Атап айтқанда осы кезеңде әлемдік экспорт жыл сайынғы 7
пайыздық өсімге жетті. 70 жылдары ол біршама төмендеді. (5%). 80- жылдардың
соңында әлемдік экспорт біраз жанданды (1998 жылы 8,5 пайызға жетті). 90
жылдардың басында уақытша аздап төмендеп , 90 жылдардың екінші жартысынан
бастап халықаралық сауда қайтадан тұрақты жоғары өсім көрсетті.(7-9 пайыз)
Халықаралық сауданың айтарлықтай тұрақты орнықты өсуіне келесі
факторлар әсер етеді:
• Бейбітшілік жағдайында мемлекетаралық қатынастарды тұрақтандыру;
• Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуы, өндірістің және капиталдың
инвестициялануы;
• Негізгі капиталдың жаңартылуына, экономиканың жаңа салаларын
құруға , ескі салаларын қайта жаңғыртуға әсер ететін ғылыми-
техникалық ревалюция; Әлемдік нарықта халықаралық
корпарациялардың белсенді қызметі;
• Жаңа коммерциялық ақиқаттың , стандартталған тауар үшін жалпы
әлемдік нарықтың пайда болуы;
• Халықаралық сауда ұйымының іс шаралары арқылы халықаралық
сауданы реттеу (ырықтандыру);
• Көптеген елдердің негізгі әлемдік валютаның сауда және төлем
балансының салыстырмалы тұрақтылығын қолдайтын халықаралық қаржы
– экономикалық ұйымдардың , мысалы халықаралық валюта қорының
қызметі;
• Әлемдік банктің әлемдік экономиканы тұрақтандыруға бағытталған
қызметі келесі сыртқы сауданы ырықтандыру, көптеген елдердің
импортқа шек қойылуын жоюы және кедендік баждың әжептәуір
төмендетуі, еркін экономикалық аймақ құруы;
• Сауда экономикалық интеграция үдерісін дамыту: аймақтық
кедергілерді жою, ортақ нарық, еркін сауда аймағын қалыптастыру;
• Бұрынғы колониялды елдердің саяси бостандық алуы. Олардың ішінен
экономикасының үлгісі сыртқы нарыққа бейімделген елдердің
бөлініп шығуы.
Әлемдік сауданың 90 жылдардың ортасында жылдам өсуі негізінен
АҚШ, Италия, Канада, Испанияда импорттың шұғыл артуы экономикалық
ынтымақтастық және даму елдері тобының ішіндегі сауданың кеңеюі,
сонымен бірге Қыйыр Шығыстағы (Жапониядан басқа) және Латын
Америкасындағы дамыған елдердегі шаруашылықтың конюктураның
жақсаруымен байланысты.
Егер сауда кедергілерін жою табысты жалғасын тапса, онда жақын
арадағы 10 жыл бойы (2000 жылдан бастап) тауарлар нарығының
сыйымдылығы жыл сайын орташа 6 пайызға өседі. Бұл 60 жылдардан бері
өте жоғары көрсеткіш болады. Қызмет саласындағы сауда бұдан да жоғарғы
қарқынмен артады, оған ақпарат пен байланыс саласындағы табыстар біраз
әсер етеді.
Соңғы 15 жыл ішіндегі әлемдегі тауар айналымының тұрақты өсуі,
оның жалпы ішкі өнімінің өсу қарқынынан жоғарлығы , барлық елдердің
халықаралық еңбек бөлінісіне күштірек тартылып жатқанын куәландырады.
Әлемдік экспорт 2 еседен артық өсті, яғни 1980 жылдан 1997 жылға дейін
2 триллион доллардан 5,5 триллион долларға жетті. Бұл 80 жылдары
экспорт көлемінің 70 пайыздан және 90 жылдардың бірінші жартысында 30
пайыздан артық өскенін көрсетеді. Импорт көрсеткіштері де бұл сандарға
жақын.
Жобалы бағалау бойынша 2002 жылы әлемдік сауда айналымы 11,9
триллион долларға жетті.

Көрсеткіштер 2002 2003 2004 2005 2006
Тауар айналымы 7656 10116 10359 11309 11812
Экспорт
(млрд.долл) 3809 5033 5100 5574 5824
Импорт
(млрд.долл) 3847 5083 5259 5735 6018

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.