Технологиялық өндіріс әдісі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Тақырбы: Әлем экономикасындағы ғылыми-техникалық даму

Жоспар

1. Ғылыми-техникалық даму кезендері
1.1 Ірі машиналы өндіріске жету
1.2 Фабрика — жаңа саты
1.3 Ғылыми — техникалық өрлеудегі жаңа кезең
1.4 Ғылыми — техникалық өрлеудегі жаңа үлгілер
2. Ғылыми — техникалық өрлеудің мәні
2.1 Ғылымның осы дәуірге сай экономикалық әсері
2.2 Ғылыми-техникалық өрлеудегі қайшылықтар
2.3 Технологиялық өндіріс әдісі

1. Ғылыми-техникалық даму кезендері
Қазір бізден алыстап кеткен XIX ғасырда өркениет тарихын зерттеу
К.Марксті экономикалық дәуірлер бір-бірінен қандай нәрсе өндірілетінімен
емес, қалай өндіретіні, қандай еңбек құралдарымен өндіретіні жағынан
ажыратылады деген қорытындыға келтірді.
XX ғ. оқиғаларға толы екінші жартысында ғылым мен техниканың, ғылыми-
техникалық революцияның қоғам дамуына, цивилизация тағдырына әсері шексіз
күшейді. Ғылыми-техникалық процесс, оның жетістіктерін адам өмірінің барлық
салаларыңда пайдалану мөселелері қоғамдық құрылысы қандай болғанына
қарамастан мемлекеттердің үлкен саясатының ажыратылмас элементіне айналды.
Қазір қандай да бір шаруашылық жүйесінің тағдыры ең алдымен ғылым мен
техниканың дамуына, оның жетістіктерінің практикада-баяу немесе тез,
эволюциялық жолымен пайдалануына байланысты.
Цивилизацияның көп мыңдаған жылдар бойындағы өмірінде ғылым, техника,
технология күрделі және қайшылықты жолдан өтті. Қазіргі таңда
неаңдертальдықтың тас қаруын техникалық құрал деп айтуға ауыз бармайды,
бірақ табиғат күштерін меңгерудің тарихи жолын есептеу осыдан басталады.
Сол алыс уақыттың өзіне орайлас технологиялық революция туралы айтуға
болады: ол адамның отты пайдалануға көшуі болды.
От металлургия өңдірісін өмірге келтірді. Осының негізінде еңбек
құралдарын әуелі қоладан, кейін темірден жасау пайда болды. Өндіріс
дамуының тас, қола, темір "замандарына" өз еңбек құралдары, материалдарды
өндеудің өз әдістері төн болды. Басқаша айтқанда, бұлар өндірістің әр түрлі
технологиялық әдістері еді.
Техниканың алға басуы қүл иеленушілікке, кейін феодалға етуде біршама
шапшандатты. Мысалы, суландыру жұмыстарына, пирамидалар салуға байланысты
материалдық өндірісті жеттілдірудің мұқтаждықтары ғылымды дамыту, оны
өндірісте пайдалану қажеттігін туғызды. Жаңа өндіріс құралдары, жаңа
технологиялар пайда болды. Баяу да болса еңбек өнімділігі өсті.
Белгілі бір кезенде еңбек өнімділігін қолмен атқарылатын техника
негізынде арттыру мүмкіндікгері сарқылды, ал қоғамның қажеттері өсе берді.
Бой көрсете бастаған капитализм, нарықтың дамуы, көп пайда табуға тырысу,
бәсеке экономикалық және бүкіл қоғамдық процесті түбегейлі жеделдетуді
талап етті. Бірақ ол үшш принцштп тұрдегі жаңа өндіріс құралдары жаңа
технологиялар, еңбек, өндіріс процесін ұймдастыру формалары пайда болуы
керек еді.
1.1 Ірі машиналы өндіріске жету
Саудада бой көрсеткен капитал үстемдікке беттеген өз жолын
өнеркәсіптен бастады. Мұнда оған өндірістің қайта жасауға келмейтін
факторларына феодалдық меншікгің тежеуші ролі едәуір босаң болды.
Капиталистерді неғұрлым жетілдірілген техника мен өндіріс процесін
ұйымдастырудың жаңа әдістерін іздестіруге итермелейтін бәсеке бірте-бірте
кеңінен өрістеді.
Өнеркәсіп өндірісін меңгеруді капитал жай кооперациядан бастады, яғни
біртектес операциялар атқаратын және бір өндірістік міндетті орындайтын
жұмыскерлерді біріктірулердің барынша қарапайым формасынан бастады. Капитал
кооперацияға ұйымдастырушылық бастаманы енгізді.
Машиналы өндіріске жету жолында мануфактура, яғни (жай кооперациядан
өзгеше) еңбек бөлінісіне негізделген, бірақ әлі машина қолданылмайтын
кооперация маңызды роль атқарды. Мануфактуралық кезенде өндірістің
қоғамдастырылу процесі одан әрі жалғасады, жиынтық жұмысшы қалыптасады.
Мамандандырылған құралдар мен аспаптар жасап және жұмысшыны тар
ерісті, операциялар атқаруға матап, мануфактура ірі машиналы өндіріске
өтуге қажетті алғышарттар езірледі. Өндірісті ұйымдастыруда, еңбектің
мазмұны мен сипатында, өндірістің бүкіл технологиялық әдісінде,
экономикалық қатынастарда, бүкіл қоғамдық өмірде түбегейлі өзгерістерді осы
машиналы ірі өндіріс жасауға тиіс болды.
Машина алғашында мануфактуралық өндірісте пайдаланылған жұмыс
құралдары мен аспаптардан тұрды. Бірақ, бұрын адамдардың қолында болған бұл
құралдар мен аспаптар енді машинаның органдарына айналды. Сөйтіп, адамның
табиғатқа әсер ету потенциясы принципті тұрде өзгеріп, адамның
физиологаялық мүмкіндіктерінің шектерінен асын түсуге жеткізді. Еңбектің
тиімділігін арттыру үшін бұрын болып кермеген кең өріс ашылды. Бұл
түбегейлі өзгерістер энергия көздеріне де жаңа талаптар қойды. Адам мен
малдың бұлшық ет қуаты, тіпті сарқырама судың желдің қуаты енді мүлдем
жеткіліксіз болып шықты. Адамның табиғи мүмкіндіктерінен де, табиғаттың
стихиялы күштерінщ шектелуінен де тәуелсіз болатын, түрақты және сенімді
энергия көздеріне деген қажеттік пайда болды. Бұл қажеттікке жауап ретінде
бу машинасы ойлап шығарылды. Осының нәтижесіңде өндірісте машиналар
жүйесінің тез таралуы басталды.
Машина үш құрамдас бөлшектен тұрады: еңбек құралдарын қимылға
келтіретін, жұмыс машинасы, машинаны қуатпен қамтамасыз ететін двигательден
жұмыс машинасына жеткізетін жеткізуші механизм.
Өнеркәсіп төңкерісі техникада және өндірісті ұйымдастыруда түбегейлі
революциялық өзгерістерге, еңбек өнімділігін арттыруда орасан зор секіріске
жеткізді.
1.2 Фабрика — жаңа саты
Машиналар пайда болғаннан кейін кәсіпорынның негізгі формасы фабрика
болды. Кооперацияның бұл формасы, мануфактура сияқты, еңбек бөлінісіне
негізделеді, бірақ одан түбегейлі айырмашылығы оның машинасы еңбекке
негізделуінде. Фабрика ішіндегі еңбек белінісі түгелдей машиналардың
атқаратын міндеттерімен анықталады. Егер мануфактурадағы еңбек бөлінісі көп
жағдайда жұмысшы қабілеті мен машықтарына тәуелді болса, фабрикада барлық
технологиялық цикл бойынша еңбектің ұйымдастырылуы және жұмысшылардың
бөлінуі машинаға бейімделеді. Мұндай жағдайда мануфактура тұсында болып
көрмеген мүмкіндік - мамандығы жоқ жұмыскерлердің, соның ішінде әйелдер мен
балалардың еңбегін кеңінен қолданатын мүмкіндік пайда болады. Бірақ сонымен
қатар, машиналарды реттеп, баптап, олардың өнімді жұмыс істеуін қамтамасыз
ете алатын, саны біршама аз, білікті мамандарға қажеттік туады.
Фабрика жағдайында жиынтық жұмысшының құрамы ұлғайды. Бұл еңбектің
атқаратын жұмыстарының одан әрі дамуына да әсер етеді. Еңбек бөлінісі
тікелей өндіріс процесін "аттап өтіп" оны жүргізу, бақылау, есептеу және
ұйымдастырумен шұғылданатын жұмыскерлер категориясын қалыптастырды. Жай
кооперация, мануфактура мен фабрика-капитализмнің өнеркәсіпте қалыптасуының
және дамуының үш сатысы, бұл халық шаруа-шылығының басқа да салаларына тән.
Бұл сатылардың әрқайсысы еңбек өнімділігін едәуір арттырумен сипатталды
және жономикалық процестің ерекше сатысы болды.
Машиналар жүйесіне негізделген фабрика бүгінгі таңда да, қатандық
өндірісті ұйымдастырудың негізгі ұясы рөлін сақтап отыр. Сонымен бірге
ғылым мен техникадағы революциялық өзгерістер электронды-есептеуіш
машиналардың пайда болуы және дамуы, біртұтас ақпараттық жүйелердің жасалуы
өндірістің қоғамдастырылуының одан өрі өсуі, қоғамдық өндірістің техникалық
базисін едөуір өзгертті.
Бұл өзгерістер басты екі бағытта жүреді. Бір жағынан бұрын дербес
машиналар жүйесін біртұтас технологиялық тәуелдіктерден байланыстыратын
алып одақтар құрылады. Осындай негізде жаңа ұйымдық құрылымдар-комбинаттар
концерндер, трансұлттық компаниялар пайда болады Екінші жағынан, өндіріс,
қызмет көрсету саласында және ғылыми жұмыстары біршама шағын құрылымдық
буындар дамиды. Қоғамдық еңбек бөлінісі жүйесінде олар біршама шағын
міндеттерді атқарады, жаппай қажеттіліктерден гөрі көбінесе жеке
қажеттліктерді қанағаттандырады.
1.3 Ғылыми — техникалық өрлеудегі жаңа кезең
Машиналы өндіріс орныққан біршама қысқа уақыттың ішінде (XIX ғ.
басынан бастап), қоғамның экономикалық процесінде оның бұған дейінгі өткен
бүкіл тарихы бойындағыдан гөрі, неғұрлым мол нәтижелерге қол жеткізді.
Өндіріс дамуының аса қуатты қозғаушысы болып табылатын
қажеттіліктердің динамизмінің капиталдың пайданы молайтуға, демек, жаңа
технологиялық принциптерді игеруге тырысуымен ұштасып, өндіріс процесін
орасан зор дәрежеде шапшандатты, техникалық теңкерістердің тұтас бір
сериясын өмірге келтірді.
XX ғ. соңында басталған ғылымның қауырт дамуы принципті сипаттағы
көптеген жаңалықтарға жеткізіп, ғылыми-техникалық процестің жаңа
бағыттарына жол салды. Бұл - электр қуатын өндірудің тез дамуы және оны
практикада пайдалану (электр двигателндері, электр қуатын алысқа жеткізетін
үш фазалы желілер) іштен жанатын двигательдердің жасалуы; мұнайды отын және
шикізат ретінде кеңінен пайдалану негізінде химия және мұнай химия
өнеркәсібінің қауырт дамуы; металлургияда жаңа технологиялардың енгізілуі.
Ғылымдарға техника мен өндірістегі процесс әр түрлі бағьптардағы ғылым мен
техниканың өзара бір-біріне енуін, ингетрациясын күшейтті.
1.4 Ғылыми — техникалық өрлеудегі жаңа үлгілер
Ғылыми-техникалық процесс белгілі бір дережеде барлық дөуірлерге төн
және негізгі екі формада - эволюциялық және революциялық формаларда жүзеге
асырылады. Ғылыми-техникалық процестің эволюциялық формасы, өндірісте бір
ғана ғылыми-техникалық принциптерге негізделген техниканың немесе
технологиялық процестердің таратылуы мен жетілдірілуін талап етеді.
Мысалы: металды кесіп, өндеу әдісі бірнеше ғасырлар бойы қолданылып
келеді. Бұл әдістің пайдаланылуын жақсартуға ең андымен кескіштердің
қаттылығын арттыру және шиадельдің айналу жылдамдығын арттыру арқылы қол
жетеді. Дегенмен бұл мүмкіндікгің шегі бар. Қазір ол іс жүзінде сарқылуға
жақын, оның үсгіне өндеудің қажетті дәлдігі және бұйымның сапасы барлық
уақытта ойдағыдай бола бермейді.
Ғыными-техникалық өрлеудің революциялық үлгісі ендірісте сапалық
тұрғыдан жаңа ғылыми-техникалық принциптерге пайдалануға көшу деген сөз.
Мысалы: металды кесіп механикалық жолмен өндеу, дел қүю, қысу, үнтақтық,
плазмалық, лазерлік технология, термикалық жолмен нығайту әдістерімен
ығыстырылып шығарылуда. Ғылыми-техникалық процестің революциялық формасының
мысалы ретінде болат қорытуда, мартен әдісінен конвертерлік әдіске көшу,
болатты домнасыз өндіру, атом ядросының қуатын пайдалану, жасанды алмаз
шығару, бағыттарын атауға болады. Мұндай техникалық ілгерілеулер өңдірістік
аппаратты және материалдарды түбегейлі ауыстыруды, жаңа технологияларға
және өндірісті ұйымдастырудың жаңа формаларына кешуді талап етеді.
2. Ғылыми — техникалық өрлеудің мәні
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық революция (ғылым мен өндірістің
терең интетрациясы күрделі және көп салалы құбылыс болып табылады). Біршама
шартты тұрде алғанда оның бір-бірімен өзара тығыз байланысты аса маңызды үш
құрамдас бөлігін саралауға болады.
Біріншіден: ғылыми-техникалық революция ғылым мен өндірістің терең
ингетрациялануы процесімен сипатталады. Және мұның өзі К.Маркстің
болжағанындай, өндіріс біртіндеп ғылымның технологиялық цехына айналатындай
интетрация. Барлық жерде, әлем елдерінде жаңғыру процесі, жаңаның пайда
болуы, және оның практикаға жедел жету процесі жүріп жатыр. Жаңа
технологиялар мен жаңа бұйымдар қазіргі ғылым мен техниканың ең соңғы
жетістіктерінің желісіне айналуда. Мұның барльпы экономикалық өсудің
факторлары мен қайнар көздеріңде, экономикалық құрылымы мен оның
динамизмінде түбегейлі өзгерістерге жеткізіп отыр.
Екіншіден: "ғылыми-техникалық революция" ұғымы кадрлар даярлаудағы
және білім берудің бүкіл жүйесіндегі революцияны қамтиды. Жаңа техника мен
технология жаңа жұмыскердің неғұрлым мәдениетті және білімді техникалық
жаңалықтарға тез бейімделгіш, өте тәртіпті, коллективтік еңбекке
машықтанған, жұмыскердің болуын талап етеді.
Үшіншіден: ғылыми-техникалық революцияның аса маңызды құрамдас бөлігі
- еңдіріс пен еңбектің ұйымдастырылуындағы, басқару жүйесіндегі шын
мәніндегі революция болып табылады.
Ғылыми-техникалық революция қоғамның өндіргіш күштерінің дамуындағы
секіріс, олардың ғылыми білімдер жүйесіндегі түбегейлі ілгерілеулер
негізінде, жаңа сапалылық күйге өту ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.