Бухгалтерлік баланс және есеп беру
Жоспар:
І Кіріспе
Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі
ІІ Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есептің негізгі қағидалары
2. Бухгалтерлік есптің басқа ғылымдармен өзара байланысы
3. Бухгалтерлік есптің ұйымдастрылуы, оның құқықтық және әдістемелік
қамтамасыз етілуі
4. Бухгалтерлік баланс және есеп беру
ІІІ Қорытынды
VI Пайдаланылған әдебиеттер
І Кіріспе
Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі
ІІ Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есептің негізгі қағидалары
2. Бухгалтерлік есптің басқа ғылымдармен өзара байланысы
3. Бухгалтерлік есптің ұйымдастрылуы, оның құқықтық және әдістемелік
қамтамасыз етілуі
4. Бухгалтерлік баланс және есеп беру
ІІІ Қорытынды
VI Пайдаланылған әдебиеттер
Бухгалтерлік есеп пәнінің мазмұны
Бухгалтерлік есепті оқудың басты мақсаты – осы есептің қандай тәсілдердің және қандай әдістердің көмегімен жүргізілетіні туралы білім алу болып табылады.
Бухгалтерлік есеп әдісі оның пәні мен өте тығыз байланысты екені және онымен анықталатыны бізге мәлім. Сондықтан, бухгалтерлік есептің қалай жүргізілетінін оқып – түсіну үшін, яғни оның әдістерінің мәнін білу үшін біз бухгалтерлік есептің нені ескеретінін, яғни оның пәнінің мазмұны қандай екенін толық біліп алуымыз керек.
Бухгалтерлік есептің тікелей кәсіпорындарда оның шаруашылық сметтерін қамти отырып жүзеге асырылатыны өзімізга белгілі. Сондықтан бухгалтерлік есептің пәні шаруашылық субъектілерінің шаруашылық қызметі болып табылады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерінің негізгі элементтері бухгалтерлік есеп пәнінің мына элементтері бола алады:
* шаруашылық әрекеттері мен процестері;
* есеп айырысу – несиелік қатынастар;
* еңбекті пайдалану және оның төлемақысы;
* шаруашылық құралдарын алу, сақтау және пайдалану.
Шаруашылық әрекеттерімен процестері
Шаруашылық әрекеттері дегеніміз- кәсіпорындардың
өндірістік – шаруашылық қызметтері барысында орындалатын жеке шаруашылық оқиғалары мен әрекеттері.
Өнеркәсіп орындарында шаруашылық әрекеттеріне, мысалы, мыналар, қоймадан өндіріс орындарына бостау,олардың белгілі бір өнім түрлерін жасау, өндірілген өнімдерді цехтардан қоймаларға жіберу, оларды сатып алушылаоға босату немесе сату, олар үшін ақша қаражатын алу және т.б.
Орындалатын әрбір әрекет субъектінің шаруашылық құралдарының құрамында белгілі бір өзгерістермен қозғалыстар тудырады. Бір құралдар кәсіпорындардан шығарылса, басқалары сырттан әкеліп жатады, құралдардың бір түрі өз мөлшерінен артып жатса, басқалары кеміп жатады және т.б.
Шаруашылық әрекеттері белгілі бір процестерді жүзеге асыруға бағытталған. Сондықтан біріктес ұқсас әрекеттер кәсіпорында орындалатын қандайда бір жалпы шаруашылық процестерінің элементтері болып саналады.
Бухгалтерлік есепті оқудың басты мақсаты – осы есептің қандай тәсілдердің және қандай әдістердің көмегімен жүргізілетіні туралы білім алу болып табылады.
Бухгалтерлік есеп әдісі оның пәні мен өте тығыз байланысты екені және онымен анықталатыны бізге мәлім. Сондықтан, бухгалтерлік есептің қалай жүргізілетінін оқып – түсіну үшін, яғни оның әдістерінің мәнін білу үшін біз бухгалтерлік есептің нені ескеретінін, яғни оның пәнінің мазмұны қандай екенін толық біліп алуымыз керек.
Бухгалтерлік есептің тікелей кәсіпорындарда оның шаруашылық сметтерін қамти отырып жүзеге асырылатыны өзімізга белгілі. Сондықтан бухгалтерлік есептің пәні шаруашылық субъектілерінің шаруашылық қызметі болып табылады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерінің негізгі элементтері бухгалтерлік есеп пәнінің мына элементтері бола алады:
* шаруашылық әрекеттері мен процестері;
* есеп айырысу – несиелік қатынастар;
* еңбекті пайдалану және оның төлемақысы;
* шаруашылық құралдарын алу, сақтау және пайдалану.
Шаруашылық әрекеттерімен процестері
Шаруашылық әрекеттері дегеніміз- кәсіпорындардың
өндірістік – шаруашылық қызметтері барысында орындалатын жеке шаруашылық оқиғалары мен әрекеттері.
Өнеркәсіп орындарында шаруашылық әрекеттеріне, мысалы, мыналар, қоймадан өндіріс орындарына бостау,олардың белгілі бір өнім түрлерін жасау, өндірілген өнімдерді цехтардан қоймаларға жіберу, оларды сатып алушылаоға босату немесе сату, олар үшін ақша қаражатын алу және т.б.
Орындалатын әрбір әрекет субъектінің шаруашылық құралдарының құрамында белгілі бір өзгерістермен қозғалыстар тудырады. Бір құралдар кәсіпорындардан шығарылса, басқалары сырттан әкеліп жатады, құралдардың бір түрі өз мөлшерінен артып жатса, басқалары кеміп жатады және т.б.
Шаруашылық әрекеттері белгілі бір процестерді жүзеге асыруға бағытталған. Сондықтан біріктес ұқсас әрекеттер кәсіпорында орындалатын қандайда бір жалпы шаруашылық процестерінің элементтері болып саналады.
1. Бугалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 Заңды.
2. Қазақстан бухгалтерлік есеп стандарттары.
3. Бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары. (Қаржы министірлігінің 18.09.2002ж. №438 бұйрығымен бекітілген).
4. Қаржылық есептемеліктің халықаралық стандарттары, 2005 ж.
5. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есепшоттарының жұмыс жоспары (Қаржы министрлігінің 22.12.2005жыл №426 бұйрығымен бекітілген)
6. В.В. Радостовец. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. 2000г.
7. Журнал «Бухгалтер бюллетені»
8. Еврзийский вестник аудитора: Международный журнал профессиональных бухгалтеров и аудиторов.
2. Қазақстан бухгалтерлік есеп стандарттары.
3. Бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары. (Қаржы министірлігінің 18.09.2002ж. №438 бұйрығымен бекітілген).
4. Қаржылық есептемеліктің халықаралық стандарттары, 2005 ж.
5. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есепшоттарының жұмыс жоспары (Қаржы министрлігінің 22.12.2005жыл №426 бұйрығымен бекітілген)
6. В.В. Радостовец. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. 2000г.
7. Журнал «Бухгалтер бюллетені»
8. Еврзийский вестник аудитора: Международный журнал профессиональных бухгалтеров и аудиторов.
Тақырып: Бухгалтерлік баланс және есеп беру
Жоспар:
І Кіріспе
Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі
ІІ Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есептің негізгі қағидалары
2. Бухгалтерлік есптің басқа ғылымдармен өзара байланысы
3. Бухгалтерлік есптің ұйымдастрылуы, оның құқықтық және әдістемелік
қамтамасыз етілуі
4. Бухгалтерлік баланс және есеп беру
ІІІ Қорытынды
VI Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп пәнінің мазмұны
Бухгалтерлік есепті оқудың басты мақсаты – осы есептің қандай
тәсілдердің және қандай әдістердің көмегімен жүргізілетіні туралы білім алу
болып табылады.
Бухгалтерлік есеп әдісі оның пәні мен өте тығыз байланысты екені және
онымен анықталатыны бізге мәлім. Сондықтан, бухгалтерлік есептің қалай
жүргізілетінін оқып – түсіну үшін, яғни оның әдістерінің мәнін білу үшін
біз бухгалтерлік есептің нені ескеретінін, яғни оның пәнінің мазмұны қандай
екенін толық біліп алуымыз керек.
Бухгалтерлік есептің тікелей кәсіпорындарда оның шаруашылық сметтерін
қамти отырып жүзеге асырылатыны өзімізга белгілі. Сондықтан бухгалтерлік
есептің пәні шаруашылық субъектілерінің шаруашылық қызметі болып табылады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерінің негізгі элементтері
бухгалтерлік есеп пәнінің мына элементтері бола алады:
* шаруашылық әрекеттері мен процестері;
* есеп айырысу – несиелік қатынастар;
* еңбекті пайдалану және оның төлемақысы;
* шаруашылық құралдарын алу, сақтау және пайдалану.
Шаруашылық әрекеттерімен процестері
Шаруашылық әрекеттері дегеніміз- кәсіпорындардың
өндірістік – шаруашылық қызметтері барысында орындалатын жеке шаруашылық
оқиғалары мен әрекеттері.
Өнеркәсіп орындарында шаруашылық әрекеттеріне, мысалы, мыналар,
қоймадан өндіріс орындарына бостау,олардың белгілі бір өнім түрлерін жасау,
өндірілген өнімдерді цехтардан қоймаларға жіберу, оларды сатып алушылаоға
босату немесе сату, олар үшін ақша қаражатын алу және т.б.
Орындалатын әрбір әрекет субъектінің шаруашылық құралдарының
құрамында белгілі бір өзгерістермен қозғалыстар тудырады. Бір құралдар
кәсіпорындардан шығарылса, басқалары сырттан әкеліп жатады, құралдардың бір
түрі өз мөлшерінен артып жатса, басқалары кеміп жатады және т.б.
Шаруашылық әрекеттері белгілі бір процестерді жүзеге асыруға
бағытталған. Сондықтан біріктес ұқсас әрекеттер кәсіпорында орындалатын
қандайда бір жалпы шаруашылық процестерінің элементтері болып саналады.
Өнеркәсіп орындарының шаруашылық қызметтеріне үш негізгі шаруашылық
процесс тән:
1. Дайындау процесі.
2. Өндіру процесі.
3. Сату ( жөнелту) процесі.
Ең алдымен өндіру процесін қарастырсақ.
Өндіріс процесіне еңбек пен өндіріс құралдары қатысады. Өндіріс құралдары
еңбек заттары және еңбек құралдары болып бөлінеді.
Еңбек құралдары- деп еңбекті жүзеге асыратын әр түрлі құралдар мен
жабдықтарды атайды. Оларға машиналар, станоктар аспаптар жатады.
Еңбек заттары- бұл адам еңбегі бағытталған және оның қатысуымен және
оның көмегімен өнім өндірілетін әр түрлі материалдар. Еңбек заттарына
материалдар, отын және т.б жатады.
Өндіріс процессі өнеркәсіп орындарында жұмысшылар еңбегінің ықпалымен
еңбек құралдарының көмегімен еңбек заттары жаңа бір түрге – дайын өнімдерге
айналатынымен түсіндіріледі.
Дайындау және сату шаруашылық процестері өз мәніндері бойынша
біреулерге тауарлар сатып, олар ақша қаражатын алатын айналым (айырбас)
процесінің екі бөлігі немесе кезеңдері болып табылады.
Өнімдерді сатушы кәсіпорындар жабдықтаушылар ал сатып алушылар сатып
алушылар деп аталады. Осы аталған әрекеттердің сипаттамаларына байланысты
бір кәсіпорынның өзі жабдықтауының да, сатып алушының да рөлін атқара
алады.
Дайындау процесі кезінде белгілі бір кәсіпорын (сатып алушы) басқабір
кәсіпорындардан (жабдықтаушылардан) өндіріс процесін қамтамасыз ететін
қажеті еңбек заттары (материалдар және т.б) алады және соларға сәйкес ақша
қаражатын төлейді.
Тиісінше, дайындау процесінде кәсіпорынның ақша қаражаты еңбек
заттарының нысандарына айналады.
Сату процессі кезінде белгілі бір кәсіпорын (жабдықтаушы) басқа
кәсіпорындарға (сатып алушыларға) өздерінің өндірген дайын өнімдерін сатады
және солар үшін сәйкес ақша қаражатын алады.
Демек, сату процесінде кәсіпорын өндірген өнім ақшалай нысандарға
айналады.
Дайындау және сату процестері, жоғарыда айтылдай жалпы айналым
прцесінің бөліктері болғандықтан, оларды іс жүзі жүзіне асыруға барлық
құралдар айналым құралдар деп аталады.
Бухгалтерлік есеп орындалатын барлық шаруашылық әрекеттерді бейнелей
отырып, сонымен қатар осы әрекеттер элементтері болып табылатын прцестерді
де қамтиды.
Сөйтіп, кәсіпорын жүзеге асыратын шаруашылық әрекеттері мен
прорцестері бухгалтерлік есепртің объектілері болып табылады деп қорытынды
шешімге келуге болады.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ
Қағида- бұл бухгалтерлік есептің ғылым ретінде одан келешекте шығатын
барлық тұжырымдарды анықтайтын негізі, бастапқы және базалық ережесі.
Бухгалтерлік есепке алу мен қарожылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының 1995 жылғы 26 – желтоқсандағы №2732 Заңына сәйкес негізгі
қағидалар болып мыналар табылады:
1) Есептеу қағидасы
Қаржылық есептіліктер қағидасының негізінде құрылылады, өйткені
табыстар тауарлар сатылған және қызметтер көрсетілген кездегі есепті
кезеңде, ал шығындар табыстар алу үшін пайдаланылған кездегі есепті кезеңде
көрсетіледі. Есептеу қағимдасына сәйкес қандай да бір ғана жанама түрде
байланысты шаруашылық алынатын табыстар мен шығындарды сәйкестікке келтіру
үшін есептеу, мерзімін шегеру және тарату рәсімдерін пайдалану қажет болып
табылады. Бухгалтерлік есепке алу және құаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығында анықталған
субъектілер мен бюджеттік мекемелерде ақшалай қаражаттың түсуі бойынша
табыстарды анықтауға жол беріледі.
2) Үзіліссіз қызмет қағидасы
Шаруашылық субъетісінің өз қызметін белгіленбеген уақыт аралығында
жалғастыра береді және жақын арада оның таратылуы күтілмейді.
3) Түсініктілік қағидасы
Қаржылық есеп берудегі ақпараттар оларды пайдаланушылар үшін түсінікті
болуы керек
4) Маңыздылық қағидасы
Қаржы ақпараты пайдаланушылардың шешім қабылдауы барысында, олардың
қажеттерін қанағаттандыруда және қаржы – шаруашылық қызметіне баға беруде
көмектесуі тиіс.
5) Мәнділік қағидасы
Есеп жүргізу саясатында мәнді, маңызды ақпараттың ескерілмеуі немеседұрыс
көрсетілмеуі қаржы есептілігін пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне
ықпал етуі мүмкін болса онда ол қаржы есепптерінде ашап көрсетуге
бағытталуы тиіс.
6) Дұрыстық қағидасы
Ақпарат пайдаланушылар сенімді түрде қолданатындай шынайы көрсетілуі керек,
онда үстірт пікір және қате болмауы тиіс.
7) Қаржылық ақпаратты әділетті және тура көрсету
Қаржылық есептемеліктер оларды пайдаланушыларда субъектінің қаржылық
жағдайы әрекеттердің нәтижелері ақша қаражатының қозғалысы туралы шынайы
және тура түсінік тудыруы керек.
8) Бейтараптық қағидасы
Ақпарат сенімді болуы үшін бұрмаланудан аулақ болуы керек.
9) Сақтық қағидасы
Активтер мен табыстардың асыра бағаланбауын, ал міндеттемелер мен
шығындардың жете бағаланбауын болдырмас үшін белгісіздік жағдайда баға
беруге қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн. Активтер мен
міндеттемелерді бағадактивтер мен міндеттемелерді бағалаған кезде неғұрлым
консервативті әдіс таңдалынады: шығындар – максимум бойынша, ал табыстар –
минимум бойынша алынады.
10)Тиянақтылық қағидасы
Сенімділікті қамтамсыз ету мақсатында қаржы есептеріндегі ақпарат
толық болуы керек.
11)Салыстырмалық қағидасы
Қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмунды болуы үшін ақпарат бір есепті кезеңнен
екіншісіне салыстырмалы түрде, ал оны пайдаланушылар есеп саясатынан және
оған енгізілетін барлық өзгерістерден хабардар болуы керек.
12)Кезектілік қағидасы
Кәсіпорын таңдап алған есеп саясатын бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті
түрде қолданады. Пайдаланушылар субъектінің қаржылық жағдайының өзгеру
үрдістерін айқындау үшін қаржылық оның есеп беруін әр турлі есеп
кезеңдерімен салыстыруға мүмкіндіктері болуы керек.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ БАСҚА ҒЫЛЫМДАРМЕН
ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Бухгалтерлік есеп- бұл эканомикалық ғылым. Оның терминалогиясы тарихи
турде қалыптасты. Алғашқы рет бухгалтерлік есеп туралы ғылым ретінде
Бенедетто Контруильи (1458) мен Луки Пачолидін ( 1494) еңбектерінде сөз
болады. Олар бухгалтерлік есептің әмбебап әдістемелік ғылым ретінде
қарастырылуына алғаш рет негіз қалады.
Бухгалтерлік есеп ғылым ретінде іргелі және қолданбалы ғылымдарға
сүйене отырып өзінің санаттарын құрайды.
Эканомикалық ғылымдар қоғамда қалыптасқан өндірістік қатынастарды
зерттейтін өздерінің негізі ретінде экономиклық теорины алады. Экономикалық
теория өндіріс күштері, ресурстары баға, тауар, ақша табыстар және т.б.
Санаттарды құрұға мүмкіндік береді.
Осы санаттардың жіктелеуі бухгалтерлік есеппен жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік есепте көрсеткіштерді жалпылау және топтастыру үшін
статискамен эканомикалық статистика теорияларында оқытылатын статистикалық
әдістер пайдаланылады. Дәстүрлі бухгалтерия ереже бойынша орын алған
фактілерді зерттейді. Есеп жоспар құру үшін және оның орындалу барысына
бақылау жасау үшін ақпаратпен қамтамсыз етіледі. Демек жоспарлу да
бухгалтерлік есеппен өте тығыз байланысты.
Қаржы эканомикалық пән. Ол Бюджет, қаржыландыру, күрделі
салымдар, салықтар және т.б. түсініктердің табиғаты мен мәнін ашады. Бұл
санаттар бухгалтерлік есеп объектілерін оқұда өз көрінісін табады.
Заң ғылымдары шаруашылық процестерімен шұғылданатын тұлғалардың
қызметтері бақылаумен, осы тұлғалар қабылдаған шешімдердің заңдылығына
бақылау жасаумен айналысады.
Бухгалтерлік есеп ғылым ретінде эканомикалық және ғылымдары
арасындағы байланыстырушы буын ретінде қызмет атқарады.
Бухгалтелік есепті зерттеу үшін терминалогиясына тереңрек үңілуіміз
керек. Бухгалтерлік есеп шаруашылық процестері туралы ақпараттар беретін
тіл сияқты бір ғажайып құбылыс. Бухгалтерлік сөз тіркестерін түсіну үшін
тіл білу, филология туралы тсүніктеріміз болуы керек. Математика-есепті
тәжірібе жүзінде жұргізу құралы, ол бухгалтерге теқ қана арифметикалық
амалдарды орындау үшін ғана емес, сонымен қатар қандай да бір таза
бухгалтерлік модельдерді құру үшін де қажет болады. Атақты математик Лука
Пачоли бухгалтерлік есепті қолданбалы математиканың жеке бір саласы ретінде
қарастырады.
Кездейсоқтықтар теориясы бухгалтерге өте қажет, өйткені ол фактілерді
тіркеуге алу кезінде туындайтын қателіктердің кейздейсоқтылығын бағалауға,
ғылыми негізде оған таңдаулар жүргізуге мүмкіндік береді.
Кибирнетіка – басқарудың неғұрлым жалпы заңдылықтары туралы ғылым .
Ол бухгалтерлерге басқарушылық шешімдер қабылдау мақсатында керек болады.
Бухгалтерлік есеп өзінен туындайтын ғылыми пәндерге тікелей ықпал
етеді.
Экономикалық талдау (ХХ ғ. 20 жж. Бухгалтерлік есептен бөлініп шыққан
пән) барлық есеп жұмысының логикалық қорытынды жасаушы болып табылады, ол
ең алдымен бухгалтерлік есептің деректері мен мәліметтеріне сүйенеді.
Аудит – бухгалтерлік есепті тексерумен байланысты әдістерді,
қолданыстағы заңдылықты сақтауды, шаруашылық қызметінің мақсаты бағыттылығы
мен тиімділігін зерттейді.
Соттық – бухгалтерлік сараптама – экономикалық - құқықтық бақылау
жасау сараптама соттың шешімімен және қауіпті тәртіп бұзушылықтыр
анықталған жағдайда жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп информатикамен де өте тығыз байланысты. Қазаргі
заманғы бухгалтерлік есеп есептеу техникасынан бөліп қаралмайды., өйткені
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылу қағидалары мен техниканы пайдалану
мүмкіндіктерін толық білуі тиіс.
Өзінің тәжрибелік жұмысында бухгалтер ойлау, психология,
ббиблиография, этика негіздерін біліп, іскерлік хат-хабармен жұмыс істей
білуі керек. Бухгалтерлік есептің басқада ғылмдармен байланысы экономикалық
қызметтің ойдағыдай ұйымдастырылуының алғы шарты болып табылады.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ӘДСТЕМЕЛІК
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда, шаруашылық әрекеттерді оорындау
барысында заңдылықтарды қадағалауда кәсіплорын басшысы жауапкершілік
атқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне, барлық бөлімшелер мен
қызметкерлерінің, кәсіпорын қызметкерлерінің орындауын қамтамасыз етуіне,
есеп ұсыну үшін барлық құжаттар мен мәліметтерді рәсімдеу және ұсыну
тәртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.
Қазақстан Республикасында бухгартерлік есеп жалпы құқықтық және
әдістемелік басқару бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелігі бойынша
Департамент өкілетті органы болып саналатын Қазақстан Республикасының Қаржы
министірлігі қызмет атқаратын ҚР Үкіметімен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдан бастап бухгалтерлік есепті
нормативті реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бойынша бухгалтерлік есептің
реформалануы жүргігізілді
Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасы Заңдары:
• ҚР-да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің біртекті
құқықтық әдістемелік негіздерін бекітетін Бухгалтерлік есепке
алу және қаржылық есеп беру туралы ;
• Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі;
• Қазақстан Республикасының салық Кодексі.
Екінші деңгей – Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің өкілетті
органымен (1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің Ұлттық камиссиясы, ал
қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған
және бекітелген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік
есепшоттарының үлгі жоспары, ал 2006 жылдан бастап халықаралық қаржылық
есептіліктің стандарттары.
Үшінші деңгей – бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік
ұсыныстар, шоттарды үлгі, жұмыс жоспарын қолдану бойынша нұсқаулықтар,
бухгалтерлік есептің есептіркегіштерін толтыру бойынша нұсқаулықтар және
т.б. Нормативті құжаттардың осы деңгейі ҚР Қаржы министрлігімен дайындалып
бекітіледі.
Төртінші деңгей – субъектінің есеп саясаты осы субъектінің жүргізетін
есебінің нысаны, шоттардың жұмыс жоспары, белгілі обектілербойынша есептің
таңдалған әдістер талқыланатын субъектінің өзімен дайындалып бекітіледі.
Нормативі құжаттардың есеп жүйесінің төрт деңгейлі әдісі шартты және
кему немесе арту жағына өзгертілуі мүмкін.
Бухгалтерлік баланс және есеп беру.
Бухгалтерлік баланс туралы жалпы түсінік
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары өндіріс саласына үздіксіз
қатысады. Оның барлықшаруашылық құралдарының (мүлкінің) шамасын анықтау
үшін және есепті кезеңге оларға экономикалық баға беру үшін әрі қаржы –
шаруашылық қызметін жедел басқару үшін әр бір кәсіпорынның өзінің
шаруашылық құралдары мен мүлкі туралы жалпылама мәліметтері болуы керек.
Осындай жалпылау бухгалтерлік балансты құру жолымен жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік баланстың сан алуан түрлері бар. Бухгалтерлік баланстар
мынадай белгілері бойынша жіктеледі:
1) Құру уақыты бойынша;
2) Құрудың қайнар көздері бойынша;
3) Ақпараттар көлеміне байланысты;
4) Қызметтің сипатына байланысты;
5) Меншік нысандары бойынша
6) Бейнелеу көлемі бойынша
7) Тазарту тәсілдері бойынша.
1. Бухгалтерлік баланстар құру уақыты бойынша мынадай болуы мүмкін:
А) Кріспе; Б) Ағымдағы; В) Тартылу; Г) Бөлу; Д) Қосылу;
Кіріспе балансты кәсіпорын алғаш рет құрылған кезде жасайды. Ол
кәсіпорынның өз қызметін бастаған тұстағы құндылықтарын анықтайды.
Ағымдағы баланстар кәсіпорынның барлық қызмет ету уақыты бойында
жасалады. Олар өз кезегінде бастапқы, аралық және сонғы (
қорытынды ) болып бөлінеді.
Бастапқы баланс есебті кезеңнің басына, ал сонғы балансы аяғына
құралады. Осыған орай есепті кезеңнің соңғы балансы келесі жылдың
бастапқы балансы болып есептеледі.
Аралық баланстар жылдың басы мен аяғы арасындағы межеге құрылады.
Олардың соңғы баланстан айырмашылығы, бірінщіден соңғы балансқа балнстың
қандай да бір баптарын ашатын есеп берүу нысандарының көпшілік бөлігі
қоса тіркеледі; екіншіден аралық баланстар, тәртіп бойынша, ағымдағы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде ғана құрылады, ол кезде соңғы
балансты құрардың алдында баланстың барлық баптарына міндетті түрде
түгендеу жасалуы керек.
Таратылу балансы кәсіпорын тартылған және жабылған кезде жасалады.
Бөлу баланстары ірі кәсіпорынның бірнеше шағын құрылымдық бірліктерге
немесе құрылымдық бөлімшелерді басқа бір кәсіпорынға берген кезде
жасалатын баланс, бул жағдайда балансты беру балансы депте атуымызға
болады.
Біріктіру балансын бірнеше кәсіпорындарды біріктірген кезде жасайды.
Балансты оны жасаудың қайнар көздері бойынша былай бөлүге болады:
А) Инвентарлық; Б) Кітаптық; в) Бас.
Инвентарлық баланстар шаруашылық құралдарының тізімі негізінде ғана
құралады. Мундай баланста бұрынғы қызмет еткен мүлік негізінде кәсіпорынның
құрылуы кезінде немесе кәсіпорынның өз нысынын өзгертүі кезінде (
мемлекеттік нысаннан акциянерлік, бірккен нысандарға ауысу) талап етіледі.
Кітаптық баланс тек қана ағымдағы бухгалтерлік есептіңмәліметтері
негізінде оларды тексермей – ақ алдын ала түгендеу жүргізу жолымен
жасалады.
Бас балансты есеп мәліметтерінің және түгендеу жүргізу деректерінің
негізінде жасайды.
Баланстар ақпараттар көлеміне байланысты былай бөлінеді: а) біртекті; б)
жинақ.
Біртекті баланс тек бір ғана кәсіпорынның қызметін көрсетеді және
ағымдағы бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде жасалады.
Жинақ баланстарын бірнеше біртекті баланс баптарында есепте тұрған
сомаларды механикаклық түрде қосу жолымен алды.
Топтастырылған жинақ балансы- экономикалық түрде бір – бірімен өзара
байланысты заңды дербес кәсіпорындардың баланстарын қосу жолымен жасалады.
Мұндай баланстардық холдингтік компаниялары ( басқа компаниялардық бақылау
акция пакеттерін иеленүшілер ), өздерінің еншілес және тәуелді
серіктестіктері бар бас кәсіпорындар пайдаланады.
Қызметінің сипатына байланысты баланстар негізгі және негігі емес
қызмет баланстары болып бөлінеді.
Негізгі қызмет балансы – кәсіпорынның бағытында және оның жарғысына
сәйкес жасалған баланс.
Негізгі емес қызмет балансы – кәсіпорынның құрамында тұрғын – үй
коммуналдық шаруашылығы, қосалқы ауыл шаруашылығы, көлік шаруашылығының бар
болуы Осы бөлімшелер бойынша жасалған баланс негізгі емес қызмет балансы
деп атлады.
Егер осы бөлімшелер бойынша баланс жасалмайтын болса, онда олардың
қызметтері тиісті баптарды қосу жолымен негізгі қызмет балансында
көрсетіледі.
Меншік нысандарында байланысты баланстар мемлекеттік, жергілікті
басқару ( муниципалдық ), кооперативтік, ұжымдық , жеке, аралас және
біріккен кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді.
Бейнелену көлемі бойынша баланстар былай бөлінеді: а) Дербес; б)
жеке.
Дербес баланс заңды тұлғалар болып табылатын кәсіпорындарда болады.
Жеке балансты кәсіпорындардың құрылымдық бөлімшелері ( цехтар,
филиалдар және т.б. ) жасайды.
Тазарту тәсілі бойынша баланстар баланс – брутто және баланс нетто болып
келеді.
Баланс – брутто – реттеуші баптарды қосатын бухгалтерлік баланс (
негізгі құралдардың тозуы , Материалдық емес активтердің
амортизациясы);
Баланс – нетто – реттеуші баптарсыз жасалған бухгалтерлік баланс.
Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның есепті кезеңге қаржылық жағдайы
туралы ақпараттар алудың қайнар көзі болып табылады. Ол кәсіпорынның
шаруашылық құралдарының құрамы мен құрылымын, айналым құралдарының
икемділігі мен айналымдылығын, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың
жағдайы мен динамикасын, қорытынды қаржылық нәтижені білуге мүмкіндік
береді. Бухгалтерлік баланс шаруашылық құралдарын басқарумен тығыз
байланыстағы құрылтайшыларды, менеджерлерді және басқа да тұлғаларды
кәсіпорынның жағдайымен таныстырып, меншік иесінің қарамағында не бар
екені, яғни материалдық құралдарының сандық және сапалық
қатынастағықорларының қандай екні, ол қалай пайдаланылатыны және осы қордың
құруға кімнің қандай үлес қосып жатқаны жайлы мәліметтер береді.
Тиісінше, бухгалтерлік баланс, ақпараттардың қайнар көзі бола отырып,
ақшалай бағалауда көрсетілген әрі белгілі бір мерзімге құрылған шаруашылық
құралдарының құрамы мен орналастырылуы және олардың құрылу көздері бойынша
эканомикалық топтастыру және жалпылама қорыту тәсілі.
Баланс өзінің құрылуы бойынша актив пен пассивтен тұратын екі жақты
кесте болып табылады.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдарының заттық құрамы, орналастырылуы
мен пайдаланылуы көрсетілетін сол жағы баланс активі деп аталады.
Баланстың оң жағы пассив деп аталады және кәсіпорынның шаруашылық
қызметіне салынған қаражатың шамасын, оның шаруашылық құралдарын құруға
қатысу нысанын көрсетеді.
Баланс актив пен пассив жиынтықтарының тепе-теңдігі міндетті түрде
сақталуы керек, өйткені баланстың екі жағыда бір ғана шаруашылық құралдарын
көрсетеді, бірақ олар әр түрлі белгілері бойынша топтастырылған: баланс
активінде заттық құрамы мен функционалдық рөлі, яғни ол қалай орналасқаны
(негізгі құралдар, материалдық емес активтер, күрделі салымдар,
материалдар,дайын өнім, ақшалай қаражат және т.б.) және кәсіпорында қандай
қызметтер атқаратынын көрсетуі, ал баланс пассивінде шаруашылық
құралдарының құрылу көздері бойынша, яғни кімнен және қанша шаруашылық
құралдары алынғанын ( құрылтайшылардан, кәсіпорын, табысы, бюджеттен, банк
қарыздары, жабдықтаушылардан және т.б.) көрсетеді. Демек, шаруашылық
құралдарының әрбір түрі кәсіпорынға қандайда бір көз есебінен түседі.
Сондықтан шаруашылық құралдарының құрамы және орналастырылуы (баланс
активі) бойынша жалпы сомасы олардың құрылу көздерінің (баланс пассиві)
жалпы сомасына тең болады.
Баланс активі мен пассиві бойынша жиынтықтары бухгалтерлік баланстің
валютасы деп аталады. Мұндай баланстың теңдікті төмендегідей көрсетүге
болады:
Активтер = Қаржылық міндеттемелері + меншікті капитал (эканомимкалық
(тартылған капитал) ресурстар)
Бұл формулада эканомикалық ресурстар кәсіпорынының иелігінде және
айналымында бар шаруашылық құралдары мен мүліктерінің жалпы құнын
көрсететін активтер ретінде қарастырылады.
Қаржылық міндеттемелер ( таратылған капитал ) кәсіпорын активтерінің
заңды және жеке тұлғалар қаржыландырылған мөлшерін, кредиторлық
қарыздарының шамасын көрсетеді.
Меншікті капитал кәсіпорында оның иелік етушілерімен жасалған
салымдардың құнын сипаттайды. Кей кезде оны, егер меншікті капитал барлық
пассивтерді төлегеннен кейн қалатын болса, қалдық капитал деп те атайды.
Оны баланстық теңдік мынадай түрге ие болады:
Меншікті капитал =активтері – Қаржылық міндеттемелер
Бұл – кредитордың кәсіпорынның меншік иелерімен салыстырғанда
өздерінің қаржылық талаптарын қанағаттандыруға басым құқықтары бар екенін
білдіреді.
Сонымен бірге жоғарыда берілген теңеу кәсіпорын активтерінің шамасын және
капитал құруға кәсіпорынның меншік иелерінің әрі крелиторларының қатысу
дәрежесін көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен қаржылық
нәтижесі осы өзара байланыстылыққа байланысты болады.
Бухгалтерлік баланстың мазмұны мен құрылымы
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңының 16-
бабы бойынша және № 30 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асырушы және меншік нысанына тәуелсіз заңды тулға болып
табылатын барлық кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік баланс жасайды.
Бухгалтерлік баланс 5 бөлімнен тұрады.
Бухгалтерлік баланс екі бөлікке бөлінеді: актив және пассив.
Баланстағы әрбір айқындама баланс бабы деп аталады. Баланстың екі түрлі
жағы – актив пен пассив болғандықтан, баланс баптары активтік немесе
пассивтік болуы мүмкін. Баланс активінің әрбір бабы шаруашылық құралдарының
экономикалық біртекті түрлері, ал пассив баптары – шаруашылық құралдарының
құрылу көздерінің эканомикалық біртекті
түрлері.
Баланстағы барлық баптар топтарға, ал топтар өз кезегінде бөлімдерге
біріктіріледі
Баланс баптарының топтар мен бөлімдерге біріктірілуі олардың
экономикалық мазмұнынан туындайды. Бухгалтерлік баланстарға шаруашылық
құралдары мен олардың құрылу кездерін көрсететін баптардан басқа осы
шаруашылық құралдары мен олардың құрылу кездерінің бағалау құнын реттейтін
баптар да кіреді. Оларды реттеуші баптар деп атайды. Олар баланста тұратын
баланс баптарының санын кеңейтеді және ақпараттардың көлемін арттырады.
Баланстың реттеуші баптары екі түрде болуы мүмкін: тура реттейтін
және контрарлық. Тура реттелетін баптар баланстың негізгі бабына қосымша
болып табылады, ал контрарлық баптар негізгі баптардың шамасын азайтуды
көрсетеді және баланста минус таңбасымен көрсетіледі.
Реттеуші баптардан тұратын бухгалтерлік баланс – брутто
( итал.Brutto- таза емес, ); реттеуші баптарсыз- баланс – нетто (итал.Netto-
таза ) деп аталады.
Баланс активі мынадай бөлімдерден тұрады:
І Бөлім Қысқа мерзімді активтер мынадай баптардан тұрады:
1) ақша қаражаты және олардың эквиваленттері;
2) қысқа мерзімді қаржылық инвистициялар;
3) қысқа мерзімді дибиторлық берешек;
4) материалдық қорлар;
5) ағымдардағы салықтық активтер;
6) өзге де кысқа мерзімді активтер.
ІІ Бөлім Ұзақ мерзімді активтер мынадай баптардан тұрады:
1) ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар;
2) ұзақ мерзімді дебиторлық берешек;
3) үлес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
І Кіріспе
Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі
ІІ Негізгі бөлім
1. Бухгалтерлік есептің негізгі қағидалары
2. Бухгалтерлік есптің басқа ғылымдармен өзара байланысы
3. Бухгалтерлік есптің ұйымдастрылуы, оның құқықтық және әдістемелік
қамтамасыз етілуі
4. Бухгалтерлік баланс және есеп беру
ІІІ Қорытынды
VI Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Бухгалтерлік есеп пәнінің мазмұны
Бухгалтерлік есепті оқудың басты мақсаты – осы есептің қандай
тәсілдердің және қандай әдістердің көмегімен жүргізілетіні туралы білім алу
болып табылады.
Бухгалтерлік есеп әдісі оның пәні мен өте тығыз байланысты екені және
онымен анықталатыны бізге мәлім. Сондықтан, бухгалтерлік есептің қалай
жүргізілетінін оқып – түсіну үшін, яғни оның әдістерінің мәнін білу үшін
біз бухгалтерлік есептің нені ескеретінін, яғни оның пәнінің мазмұны қандай
екенін толық біліп алуымыз керек.
Бухгалтерлік есептің тікелей кәсіпорындарда оның шаруашылық сметтерін
қамти отырып жүзеге асырылатыны өзімізга белгілі. Сондықтан бухгалтерлік
есептің пәні шаруашылық субъектілерінің шаруашылық қызметі болып табылады.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметтерінің негізгі элементтері
бухгалтерлік есеп пәнінің мына элементтері бола алады:
* шаруашылық әрекеттері мен процестері;
* есеп айырысу – несиелік қатынастар;
* еңбекті пайдалану және оның төлемақысы;
* шаруашылық құралдарын алу, сақтау және пайдалану.
Шаруашылық әрекеттерімен процестері
Шаруашылық әрекеттері дегеніміз- кәсіпорындардың
өндірістік – шаруашылық қызметтері барысында орындалатын жеке шаруашылық
оқиғалары мен әрекеттері.
Өнеркәсіп орындарында шаруашылық әрекеттеріне, мысалы, мыналар,
қоймадан өндіріс орындарына бостау,олардың белгілі бір өнім түрлерін жасау,
өндірілген өнімдерді цехтардан қоймаларға жіберу, оларды сатып алушылаоға
босату немесе сату, олар үшін ақша қаражатын алу және т.б.
Орындалатын әрбір әрекет субъектінің шаруашылық құралдарының
құрамында белгілі бір өзгерістермен қозғалыстар тудырады. Бір құралдар
кәсіпорындардан шығарылса, басқалары сырттан әкеліп жатады, құралдардың бір
түрі өз мөлшерінен артып жатса, басқалары кеміп жатады және т.б.
Шаруашылық әрекеттері белгілі бір процестерді жүзеге асыруға
бағытталған. Сондықтан біріктес ұқсас әрекеттер кәсіпорында орындалатын
қандайда бір жалпы шаруашылық процестерінің элементтері болып саналады.
Өнеркәсіп орындарының шаруашылық қызметтеріне үш негізгі шаруашылық
процесс тән:
1. Дайындау процесі.
2. Өндіру процесі.
3. Сату ( жөнелту) процесі.
Ең алдымен өндіру процесін қарастырсақ.
Өндіріс процесіне еңбек пен өндіріс құралдары қатысады. Өндіріс құралдары
еңбек заттары және еңбек құралдары болып бөлінеді.
Еңбек құралдары- деп еңбекті жүзеге асыратын әр түрлі құралдар мен
жабдықтарды атайды. Оларға машиналар, станоктар аспаптар жатады.
Еңбек заттары- бұл адам еңбегі бағытталған және оның қатысуымен және
оның көмегімен өнім өндірілетін әр түрлі материалдар. Еңбек заттарына
материалдар, отын және т.б жатады.
Өндіріс процессі өнеркәсіп орындарында жұмысшылар еңбегінің ықпалымен
еңбек құралдарының көмегімен еңбек заттары жаңа бір түрге – дайын өнімдерге
айналатынымен түсіндіріледі.
Дайындау және сату шаруашылық процестері өз мәніндері бойынша
біреулерге тауарлар сатып, олар ақша қаражатын алатын айналым (айырбас)
процесінің екі бөлігі немесе кезеңдері болып табылады.
Өнімдерді сатушы кәсіпорындар жабдықтаушылар ал сатып алушылар сатып
алушылар деп аталады. Осы аталған әрекеттердің сипаттамаларына байланысты
бір кәсіпорынның өзі жабдықтауының да, сатып алушының да рөлін атқара
алады.
Дайындау процесі кезінде белгілі бір кәсіпорын (сатып алушы) басқабір
кәсіпорындардан (жабдықтаушылардан) өндіріс процесін қамтамасыз ететін
қажеті еңбек заттары (материалдар және т.б) алады және соларға сәйкес ақша
қаражатын төлейді.
Тиісінше, дайындау процесінде кәсіпорынның ақша қаражаты еңбек
заттарының нысандарына айналады.
Сату процессі кезінде белгілі бір кәсіпорын (жабдықтаушы) басқа
кәсіпорындарға (сатып алушыларға) өздерінің өндірген дайын өнімдерін сатады
және солар үшін сәйкес ақша қаражатын алады.
Демек, сату процесінде кәсіпорын өндірген өнім ақшалай нысандарға
айналады.
Дайындау және сату процестері, жоғарыда айтылдай жалпы айналым
прцесінің бөліктері болғандықтан, оларды іс жүзі жүзіне асыруға барлық
құралдар айналым құралдар деп аталады.
Бухгалтерлік есеп орындалатын барлық шаруашылық әрекеттерді бейнелей
отырып, сонымен қатар осы әрекеттер элементтері болып табылатын прцестерді
де қамтиды.
Сөйтіп, кәсіпорын жүзеге асыратын шаруашылық әрекеттері мен
прорцестері бухгалтерлік есепртің объектілері болып табылады деп қорытынды
шешімге келуге болады.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ
Қағида- бұл бухгалтерлік есептің ғылым ретінде одан келешекте шығатын
барлық тұжырымдарды анықтайтын негізі, бастапқы және базалық ережесі.
Бухгалтерлік есепке алу мен қарожылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының 1995 жылғы 26 – желтоқсандағы №2732 Заңына сәйкес негізгі
қағидалар болып мыналар табылады:
1) Есептеу қағидасы
Қаржылық есептіліктер қағидасының негізінде құрылылады, өйткені
табыстар тауарлар сатылған және қызметтер көрсетілген кездегі есепті
кезеңде, ал шығындар табыстар алу үшін пайдаланылған кездегі есепті кезеңде
көрсетіледі. Есептеу қағимдасына сәйкес қандай да бір ғана жанама түрде
байланысты шаруашылық алынатын табыстар мен шығындарды сәйкестікке келтіру
үшін есептеу, мерзімін шегеру және тарату рәсімдерін пайдалану қажет болып
табылады. Бухгалтерлік есепке алу және құаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар жарлығында анықталған
субъектілер мен бюджеттік мекемелерде ақшалай қаражаттың түсуі бойынша
табыстарды анықтауға жол беріледі.
2) Үзіліссіз қызмет қағидасы
Шаруашылық субъетісінің өз қызметін белгіленбеген уақыт аралығында
жалғастыра береді және жақын арада оның таратылуы күтілмейді.
3) Түсініктілік қағидасы
Қаржылық есеп берудегі ақпараттар оларды пайдаланушылар үшін түсінікті
болуы керек
4) Маңыздылық қағидасы
Қаржы ақпараты пайдаланушылардың шешім қабылдауы барысында, олардың
қажеттерін қанағаттандыруда және қаржы – шаруашылық қызметіне баға беруде
көмектесуі тиіс.
5) Мәнділік қағидасы
Есеп жүргізу саясатында мәнді, маңызды ақпараттың ескерілмеуі немеседұрыс
көрсетілмеуі қаржы есептілігін пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне
ықпал етуі мүмкін болса онда ол қаржы есепптерінде ашап көрсетуге
бағытталуы тиіс.
6) Дұрыстық қағидасы
Ақпарат пайдаланушылар сенімді түрде қолданатындай шынайы көрсетілуі керек,
онда үстірт пікір және қате болмауы тиіс.
7) Қаржылық ақпаратты әділетті және тура көрсету
Қаржылық есептемеліктер оларды пайдаланушыларда субъектінің қаржылық
жағдайы әрекеттердің нәтижелері ақша қаражатының қозғалысы туралы шынайы
және тура түсінік тудыруы керек.
8) Бейтараптық қағидасы
Ақпарат сенімді болуы үшін бұрмаланудан аулақ болуы керек.
9) Сақтық қағидасы
Активтер мен табыстардың асыра бағаланбауын, ал міндеттемелер мен
шығындардың жете бағаланбауын болдырмас үшін белгісіздік жағдайда баға
беруге қажетті шешімдер қабылданған кезде сақ болған жөн. Активтер мен
міндеттемелерді бағадактивтер мен міндеттемелерді бағалаған кезде неғұрлым
консервативті әдіс таңдалынады: шығындар – максимум бойынша, ал табыстар –
минимум бойынша алынады.
10)Тиянақтылық қағидасы
Сенімділікті қамтамсыз ету мақсатында қаржы есептеріндегі ақпарат
толық болуы керек.
11)Салыстырмалық қағидасы
Қаржы ақпараты пайдалы әрі мазмунды болуы үшін ақпарат бір есепті кезеңнен
екіншісіне салыстырмалы түрде, ал оны пайдаланушылар есеп саясатынан және
оған енгізілетін барлық өзгерістерден хабардар болуы керек.
12)Кезектілік қағидасы
Кәсіпорын таңдап алған есеп саясатын бір есепті кезеңнен екіншісіне дәйекті
түрде қолданады. Пайдаланушылар субъектінің қаржылық жағдайының өзгеру
үрдістерін айқындау үшін қаржылық оның есеп беруін әр турлі есеп
кезеңдерімен салыстыруға мүмкіндіктері болуы керек.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ БАСҚА ҒЫЛЫМДАРМЕН
ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Бухгалтерлік есеп- бұл эканомикалық ғылым. Оның терминалогиясы тарихи
турде қалыптасты. Алғашқы рет бухгалтерлік есеп туралы ғылым ретінде
Бенедетто Контруильи (1458) мен Луки Пачолидін ( 1494) еңбектерінде сөз
болады. Олар бухгалтерлік есептің әмбебап әдістемелік ғылым ретінде
қарастырылуына алғаш рет негіз қалады.
Бухгалтерлік есеп ғылым ретінде іргелі және қолданбалы ғылымдарға
сүйене отырып өзінің санаттарын құрайды.
Эканомикалық ғылымдар қоғамда қалыптасқан өндірістік қатынастарды
зерттейтін өздерінің негізі ретінде экономиклық теорины алады. Экономикалық
теория өндіріс күштері, ресурстары баға, тауар, ақша табыстар және т.б.
Санаттарды құрұға мүмкіндік береді.
Осы санаттардың жіктелеуі бухгалтерлік есеппен жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік есепте көрсеткіштерді жалпылау және топтастыру үшін
статискамен эканомикалық статистика теорияларында оқытылатын статистикалық
әдістер пайдаланылады. Дәстүрлі бухгалтерия ереже бойынша орын алған
фактілерді зерттейді. Есеп жоспар құру үшін және оның орындалу барысына
бақылау жасау үшін ақпаратпен қамтамсыз етіледі. Демек жоспарлу да
бухгалтерлік есеппен өте тығыз байланысты.
Қаржы эканомикалық пән. Ол Бюджет, қаржыландыру, күрделі
салымдар, салықтар және т.б. түсініктердің табиғаты мен мәнін ашады. Бұл
санаттар бухгалтерлік есеп объектілерін оқұда өз көрінісін табады.
Заң ғылымдары шаруашылық процестерімен шұғылданатын тұлғалардың
қызметтері бақылаумен, осы тұлғалар қабылдаған шешімдердің заңдылығына
бақылау жасаумен айналысады.
Бухгалтерлік есеп ғылым ретінде эканомикалық және ғылымдары
арасындағы байланыстырушы буын ретінде қызмет атқарады.
Бухгалтелік есепті зерттеу үшін терминалогиясына тереңрек үңілуіміз
керек. Бухгалтерлік есеп шаруашылық процестері туралы ақпараттар беретін
тіл сияқты бір ғажайып құбылыс. Бухгалтерлік сөз тіркестерін түсіну үшін
тіл білу, филология туралы тсүніктеріміз болуы керек. Математика-есепті
тәжірібе жүзінде жұргізу құралы, ол бухгалтерге теқ қана арифметикалық
амалдарды орындау үшін ғана емес, сонымен қатар қандай да бір таза
бухгалтерлік модельдерді құру үшін де қажет болады. Атақты математик Лука
Пачоли бухгалтерлік есепті қолданбалы математиканың жеке бір саласы ретінде
қарастырады.
Кездейсоқтықтар теориясы бухгалтерге өте қажет, өйткені ол фактілерді
тіркеуге алу кезінде туындайтын қателіктердің кейздейсоқтылығын бағалауға,
ғылыми негізде оған таңдаулар жүргізуге мүмкіндік береді.
Кибирнетіка – басқарудың неғұрлым жалпы заңдылықтары туралы ғылым .
Ол бухгалтерлерге басқарушылық шешімдер қабылдау мақсатында керек болады.
Бухгалтерлік есеп өзінен туындайтын ғылыми пәндерге тікелей ықпал
етеді.
Экономикалық талдау (ХХ ғ. 20 жж. Бухгалтерлік есептен бөлініп шыққан
пән) барлық есеп жұмысының логикалық қорытынды жасаушы болып табылады, ол
ең алдымен бухгалтерлік есептің деректері мен мәліметтеріне сүйенеді.
Аудит – бухгалтерлік есепті тексерумен байланысты әдістерді,
қолданыстағы заңдылықты сақтауды, шаруашылық қызметінің мақсаты бағыттылығы
мен тиімділігін зерттейді.
Соттық – бухгалтерлік сараптама – экономикалық - құқықтық бақылау
жасау сараптама соттың шешімімен және қауіпті тәртіп бұзушылықтыр
анықталған жағдайда жүргізіледі.
Бухгалтерлік есеп информатикамен де өте тығыз байланысты. Қазаргі
заманғы бухгалтерлік есеп есептеу техникасынан бөліп қаралмайды., өйткені
бухгалтерлік есептің ұйымдастырылу қағидалары мен техниканы пайдалану
мүмкіндіктерін толық білуі тиіс.
Өзінің тәжрибелік жұмысында бухгалтер ойлау, психология,
ббиблиография, этика негіздерін біліп, іскерлік хат-хабармен жұмыс істей
білуі керек. Бухгалтерлік есептің басқада ғылмдармен байланысы экономикалық
қызметтің ойдағыдай ұйымдастырылуының алғы шарты болып табылады.
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ ОНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ӘДСТЕМЕЛІК
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыруда, шаруашылық әрекеттерді оорындау
барысында заңдылықтарды қадағалауда кәсіплорын басшысы жауапкершілік
атқарады. Ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне, барлық бөлімшелер мен
қызметкерлерінің, кәсіпорын қызметкерлерінің орындауын қамтамасыз етуіне,
есеп ұсыну үшін барлық құжаттар мен мәліметтерді рәсімдеу және ұсыну
тәртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.
Қазақстан Республикасында бухгартерлік есеп жалпы құқықтық және
әдістемелік басқару бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелігі бойынша
Департамент өкілетті органы болып саналатын Қазақстан Республикасының Қаржы
министірлігі қызмет атқаратын ҚР Үкіметімен жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында 1995 жылдан бастап бухгалтерлік есепті
нормативті реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бойынша бухгалтерлік есептің
реформалануы жүргігізілді
Бірінші деңгей – Қазақстан Республикасы Заңдары:
• ҚР-да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің біртекті
құқықтық әдістемелік негіздерін бекітетін Бухгалтерлік есепке
алу және қаржылық есеп беру туралы ;
• Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі;
• Қазақстан Республикасының салық Кодексі.
Екінші деңгей – Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігінің өкілетті
органымен (1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің Ұлттық камиссиясы, ал
қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған
және бекітелген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік
есепшоттарының үлгі жоспары, ал 2006 жылдан бастап халықаралық қаржылық
есептіліктің стандарттары.
Үшінші деңгей – бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік
ұсыныстар, шоттарды үлгі, жұмыс жоспарын қолдану бойынша нұсқаулықтар,
бухгалтерлік есептің есептіркегіштерін толтыру бойынша нұсқаулықтар және
т.б. Нормативті құжаттардың осы деңгейі ҚР Қаржы министрлігімен дайындалып
бекітіледі.
Төртінші деңгей – субъектінің есеп саясаты осы субъектінің жүргізетін
есебінің нысаны, шоттардың жұмыс жоспары, белгілі обектілербойынша есептің
таңдалған әдістер талқыланатын субъектінің өзімен дайындалып бекітіледі.
Нормативі құжаттардың есеп жүйесінің төрт деңгейлі әдісі шартты және
кему немесе арту жағына өзгертілуі мүмкін.
Бухгалтерлік баланс және есеп беру.
Бухгалтерлік баланс туралы жалпы түсінік
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары өндіріс саласына үздіксіз
қатысады. Оның барлықшаруашылық құралдарының (мүлкінің) шамасын анықтау
үшін және есепті кезеңге оларға экономикалық баға беру үшін әрі қаржы –
шаруашылық қызметін жедел басқару үшін әр бір кәсіпорынның өзінің
шаруашылық құралдары мен мүлкі туралы жалпылама мәліметтері болуы керек.
Осындай жалпылау бухгалтерлік балансты құру жолымен жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік баланстың сан алуан түрлері бар. Бухгалтерлік баланстар
мынадай белгілері бойынша жіктеледі:
1) Құру уақыты бойынша;
2) Құрудың қайнар көздері бойынша;
3) Ақпараттар көлеміне байланысты;
4) Қызметтің сипатына байланысты;
5) Меншік нысандары бойынша
6) Бейнелеу көлемі бойынша
7) Тазарту тәсілдері бойынша.
1. Бухгалтерлік баланстар құру уақыты бойынша мынадай болуы мүмкін:
А) Кріспе; Б) Ағымдағы; В) Тартылу; Г) Бөлу; Д) Қосылу;
Кіріспе балансты кәсіпорын алғаш рет құрылған кезде жасайды. Ол
кәсіпорынның өз қызметін бастаған тұстағы құндылықтарын анықтайды.
Ағымдағы баланстар кәсіпорынның барлық қызмет ету уақыты бойында
жасалады. Олар өз кезегінде бастапқы, аралық және сонғы (
қорытынды ) болып бөлінеді.
Бастапқы баланс есебті кезеңнің басына, ал сонғы балансы аяғына
құралады. Осыған орай есепті кезеңнің соңғы балансы келесі жылдың
бастапқы балансы болып есептеледі.
Аралық баланстар жылдың басы мен аяғы арасындағы межеге құрылады.
Олардың соңғы баланстан айырмашылығы, бірінщіден соңғы балансқа балнстың
қандай да бір баптарын ашатын есеп берүу нысандарының көпшілік бөлігі
қоса тіркеледі; екіншіден аралық баланстар, тәртіп бойынша, ағымдағы
бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде ғана құрылады, ол кезде соңғы
балансты құрардың алдында баланстың барлық баптарына міндетті түрде
түгендеу жасалуы керек.
Таратылу балансы кәсіпорын тартылған және жабылған кезде жасалады.
Бөлу баланстары ірі кәсіпорынның бірнеше шағын құрылымдық бірліктерге
немесе құрылымдық бөлімшелерді басқа бір кәсіпорынға берген кезде
жасалатын баланс, бул жағдайда балансты беру балансы депте атуымызға
болады.
Біріктіру балансын бірнеше кәсіпорындарды біріктірген кезде жасайды.
Балансты оны жасаудың қайнар көздері бойынша былай бөлүге болады:
А) Инвентарлық; Б) Кітаптық; в) Бас.
Инвентарлық баланстар шаруашылық құралдарының тізімі негізінде ғана
құралады. Мундай баланста бұрынғы қызмет еткен мүлік негізінде кәсіпорынның
құрылуы кезінде немесе кәсіпорынның өз нысынын өзгертүі кезінде (
мемлекеттік нысаннан акциянерлік, бірккен нысандарға ауысу) талап етіледі.
Кітаптық баланс тек қана ағымдағы бухгалтерлік есептіңмәліметтері
негізінде оларды тексермей – ақ алдын ала түгендеу жүргізу жолымен
жасалады.
Бас балансты есеп мәліметтерінің және түгендеу жүргізу деректерінің
негізінде жасайды.
Баланстар ақпараттар көлеміне байланысты былай бөлінеді: а) біртекті; б)
жинақ.
Біртекті баланс тек бір ғана кәсіпорынның қызметін көрсетеді және
ағымдағы бухгалтерлік есеп мәліметтерінің негізінде жасалады.
Жинақ баланстарын бірнеше біртекті баланс баптарында есепте тұрған
сомаларды механикаклық түрде қосу жолымен алды.
Топтастырылған жинақ балансы- экономикалық түрде бір – бірімен өзара
байланысты заңды дербес кәсіпорындардың баланстарын қосу жолымен жасалады.
Мұндай баланстардық холдингтік компаниялары ( басқа компаниялардық бақылау
акция пакеттерін иеленүшілер ), өздерінің еншілес және тәуелді
серіктестіктері бар бас кәсіпорындар пайдаланады.
Қызметінің сипатына байланысты баланстар негізгі және негігі емес
қызмет баланстары болып бөлінеді.
Негізгі қызмет балансы – кәсіпорынның бағытында және оның жарғысына
сәйкес жасалған баланс.
Негізгі емес қызмет балансы – кәсіпорынның құрамында тұрғын – үй
коммуналдық шаруашылығы, қосалқы ауыл шаруашылығы, көлік шаруашылығының бар
болуы Осы бөлімшелер бойынша жасалған баланс негізгі емес қызмет балансы
деп атлады.
Егер осы бөлімшелер бойынша баланс жасалмайтын болса, онда олардың
қызметтері тиісті баптарды қосу жолымен негізгі қызмет балансында
көрсетіледі.
Меншік нысандарында байланысты баланстар мемлекеттік, жергілікті
басқару ( муниципалдық ), кооперативтік, ұжымдық , жеке, аралас және
біріккен кәсіпорындардың баланстары болып бөлінеді.
Бейнелену көлемі бойынша баланстар былай бөлінеді: а) Дербес; б)
жеке.
Дербес баланс заңды тұлғалар болып табылатын кәсіпорындарда болады.
Жеке балансты кәсіпорындардың құрылымдық бөлімшелері ( цехтар,
филиалдар және т.б. ) жасайды.
Тазарту тәсілі бойынша баланстар баланс – брутто және баланс нетто болып
келеді.
Баланс – брутто – реттеуші баптарды қосатын бухгалтерлік баланс (
негізгі құралдардың тозуы , Материалдық емес активтердің
амортизациясы);
Баланс – нетто – реттеуші баптарсыз жасалған бухгалтерлік баланс.
Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның есепті кезеңге қаржылық жағдайы
туралы ақпараттар алудың қайнар көзі болып табылады. Ол кәсіпорынның
шаруашылық құралдарының құрамы мен құрылымын, айналым құралдарының
икемділігі мен айналымдылығын, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың
жағдайы мен динамикасын, қорытынды қаржылық нәтижені білуге мүмкіндік
береді. Бухгалтерлік баланс шаруашылық құралдарын басқарумен тығыз
байланыстағы құрылтайшыларды, менеджерлерді және басқа да тұлғаларды
кәсіпорынның жағдайымен таныстырып, меншік иесінің қарамағында не бар
екені, яғни материалдық құралдарының сандық және сапалық
қатынастағықорларының қандай екні, ол қалай пайдаланылатыны және осы қордың
құруға кімнің қандай үлес қосып жатқаны жайлы мәліметтер береді.
Тиісінше, бухгалтерлік баланс, ақпараттардың қайнар көзі бола отырып,
ақшалай бағалауда көрсетілген әрі белгілі бір мерзімге құрылған шаруашылық
құралдарының құрамы мен орналастырылуы және олардың құрылу көздері бойынша
эканомикалық топтастыру және жалпылама қорыту тәсілі.
Баланс өзінің құрылуы бойынша актив пен пассивтен тұратын екі жақты
кесте болып табылады.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдарының заттық құрамы, орналастырылуы
мен пайдаланылуы көрсетілетін сол жағы баланс активі деп аталады.
Баланстың оң жағы пассив деп аталады және кәсіпорынның шаруашылық
қызметіне салынған қаражатың шамасын, оның шаруашылық құралдарын құруға
қатысу нысанын көрсетеді.
Баланс актив пен пассив жиынтықтарының тепе-теңдігі міндетті түрде
сақталуы керек, өйткені баланстың екі жағыда бір ғана шаруашылық құралдарын
көрсетеді, бірақ олар әр түрлі белгілері бойынша топтастырылған: баланс
активінде заттық құрамы мен функционалдық рөлі, яғни ол қалай орналасқаны
(негізгі құралдар, материалдық емес активтер, күрделі салымдар,
материалдар,дайын өнім, ақшалай қаражат және т.б.) және кәсіпорында қандай
қызметтер атқаратынын көрсетуі, ал баланс пассивінде шаруашылық
құралдарының құрылу көздері бойынша, яғни кімнен және қанша шаруашылық
құралдары алынғанын ( құрылтайшылардан, кәсіпорын, табысы, бюджеттен, банк
қарыздары, жабдықтаушылардан және т.б.) көрсетеді. Демек, шаруашылық
құралдарының әрбір түрі кәсіпорынға қандайда бір көз есебінен түседі.
Сондықтан шаруашылық құралдарының құрамы және орналастырылуы (баланс
активі) бойынша жалпы сомасы олардың құрылу көздерінің (баланс пассиві)
жалпы сомасына тең болады.
Баланс активі мен пассиві бойынша жиынтықтары бухгалтерлік баланстің
валютасы деп аталады. Мұндай баланстың теңдікті төмендегідей көрсетүге
болады:
Активтер = Қаржылық міндеттемелері + меншікті капитал (эканомимкалық
(тартылған капитал) ресурстар)
Бұл формулада эканомикалық ресурстар кәсіпорынының иелігінде және
айналымында бар шаруашылық құралдары мен мүліктерінің жалпы құнын
көрсететін активтер ретінде қарастырылады.
Қаржылық міндеттемелер ( таратылған капитал ) кәсіпорын активтерінің
заңды және жеке тұлғалар қаржыландырылған мөлшерін, кредиторлық
қарыздарының шамасын көрсетеді.
Меншікті капитал кәсіпорында оның иелік етушілерімен жасалған
салымдардың құнын сипаттайды. Кей кезде оны, егер меншікті капитал барлық
пассивтерді төлегеннен кейн қалатын болса, қалдық капитал деп те атайды.
Оны баланстық теңдік мынадай түрге ие болады:
Меншікті капитал =активтері – Қаржылық міндеттемелер
Бұл – кредитордың кәсіпорынның меншік иелерімен салыстырғанда
өздерінің қаржылық талаптарын қанағаттандыруға басым құқықтары бар екенін
білдіреді.
Сонымен бірге жоғарыда берілген теңеу кәсіпорын активтерінің шамасын және
капитал құруға кәсіпорынның меншік иелерінің әрі крелиторларының қатысу
дәрежесін көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен қаржылық
нәтижесі осы өзара байланыстылыққа байланысты болады.
Бухгалтерлік баланстың мазмұны мен құрылымы
Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы ҚР Заңының 16-
бабы бойынша және № 30 бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес кәсіпкерлік
қызметті жүзеге асырушы және меншік нысанына тәуелсіз заңды тулға болып
табылатын барлық кәсіпорындар мен ұйымдар бухгалтерлік баланс жасайды.
Бухгалтерлік баланс 5 бөлімнен тұрады.
Бухгалтерлік баланс екі бөлікке бөлінеді: актив және пассив.
Баланстағы әрбір айқындама баланс бабы деп аталады. Баланстың екі түрлі
жағы – актив пен пассив болғандықтан, баланс баптары активтік немесе
пассивтік болуы мүмкін. Баланс активінің әрбір бабы шаруашылық құралдарының
экономикалық біртекті түрлері, ал пассив баптары – шаруашылық құралдарының
құрылу көздерінің эканомикалық біртекті
түрлері.
Баланстағы барлық баптар топтарға, ал топтар өз кезегінде бөлімдерге
біріктіріледі
Баланс баптарының топтар мен бөлімдерге біріктірілуі олардың
экономикалық мазмұнынан туындайды. Бухгалтерлік баланстарға шаруашылық
құралдары мен олардың құрылу кездерін көрсететін баптардан басқа осы
шаруашылық құралдары мен олардың құрылу кездерінің бағалау құнын реттейтін
баптар да кіреді. Оларды реттеуші баптар деп атайды. Олар баланста тұратын
баланс баптарының санын кеңейтеді және ақпараттардың көлемін арттырады.
Баланстың реттеуші баптары екі түрде болуы мүмкін: тура реттейтін
және контрарлық. Тура реттелетін баптар баланстың негізгі бабына қосымша
болып табылады, ал контрарлық баптар негізгі баптардың шамасын азайтуды
көрсетеді және баланста минус таңбасымен көрсетіледі.
Реттеуші баптардан тұратын бухгалтерлік баланс – брутто
( итал.Brutto- таза емес, ); реттеуші баптарсыз- баланс – нетто (итал.Netto-
таза ) деп аталады.
Баланс активі мынадай бөлімдерден тұрады:
І Бөлім Қысқа мерзімді активтер мынадай баптардан тұрады:
1) ақша қаражаты және олардың эквиваленттері;
2) қысқа мерзімді қаржылық инвистициялар;
3) қысқа мерзімді дибиторлық берешек;
4) материалдық қорлар;
5) ағымдардағы салықтық активтер;
6) өзге де кысқа мерзімді активтер.
ІІ Бөлім Ұзақ мерзімді активтер мынадай баптардан тұрады:
1) ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар;
2) ұзақ мерзімді дебиторлық берешек;
3) үлес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz