Тəрбие əдістерін құрастыру, таңдау жəне дұрыс қолдану - педагогикалық шеберлік шыңы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
1. Тәрбие әдістері туралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... .6
2. Тәрбие әдістерінің
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...8
2.1. Тұлғаның ақыл-ойын, санасын қалыптастыру
əдiсте ... ... ... ... ... ... ... . 10
2.2.Ынталандыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..12
2.3Іс-әрекетті ұйымдастыру
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2.4 Тәрбие әдістерін
таңдалуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...16
4. Тәрбие әдісін шығармашылықпен жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23

КІРІСПЕ

Педагогикалық бiлiм өсiп келе жатқан əулеттi тұрмысқа дайындауға
немесе тəрбиеге бағышталған адамзат iс-əрекетiнiң ерекше бiр саласына
кiредi. Шынында да, педагогика жөнiнде сөз болғанда, əдетте, бұл термин оқу-
тəрбие, адамды қалып-тастыру түсiнiктерiмен баламалас қолданылады. Ал,
тəрбиенiң өзi жас əулеттi тұрмысқа дайындау құралы ретiнде, адамзат
қоғамының iргетасы қалануымен бiрге пайда болады. Еңбек құралдарын жасау,
табиғат өнiмдерiн меншiктеуге байланысты өндiрiстiк жəне бiрлiктi iс-əрекет
пен қызметтiк тəжiрибелердi жинақтай келе, адамдар оларды келер ұрпаққа
өткiзудi мақсат-мүддесiне айналдырды. Қоғамдық iлгерiлеудiң өзi осы өмiрге
жаңадан енген əрбiр əулеттiң өз ата - бабаларының өндiрiстiк, əлеуметтiк
жəне рухани құндылықтарын игерумен бiрге, оларды жаңа, жоғары деңгейде
байытып, өзiнен соңғыларға жеткiзiп беруi арқылы iске асып отырады жəне əрi
қарай дамиды. Сонымен жинақталған өндiрiстiк, əлеуметтiк жəне рухани
тəжiрибенi келесi əулетке жеткiзiп отыру, адамзат қоғамының жасалуы мен
дамуының алғы-шарттары жəне маңызды қызметiне айналады. Мiне, сондықтан да
тəрбие адамзат қоғамының дамуынан ажырамайды жəне оған ежелден-ақ тəн
құбылыс, демек, тəрбие жастарды тұрмысқа дайындауға бағытталған ерекше iс-
əрекет ретiнде қоғам дамуының барлық кезеңдерiнде де өз маңыздылығын
жоймаған.
Адам тəрбиелеу жөніндегі ғылым педагогика деп аталады. Ол өз
атамасын грек сөздері пайдес- балалар жəне аго -жетектеу дегеннен
алған, тікелей аудармасында педагогика сөзі бала тəрбиесін бағыттау өнері
дегенді аңдатады, ал педагог сөзі бала жетектеуші мəнін білдіреді.
Қазіргі кезеңде ғылым мен практикаға үшінші ғылыми тұжырым өз
тиімділігімен танылып отыр: педагогика- өзіндік нысаны мен зерт-теу пəніне
ие салыстырмалы дербес білім саласы (Педагогика оқулықтарының ең соңғы
басылымдары: Б.Т.Лихачев, И.П.Подласый, В.А.Сластенин жəне т.б.).
Педагогика нысаны. Педагогика ғылымының нысандық ерекшелігі жөнінде батыл
ой ұсынған ғалым жəне практик А.С.Макаренко болды. Оның пікірі: көпшілік
педагогика нысаны бала деп біледі, алайда бұл дұрыс емес. Ғылыми педагогика
зерттеулерінің объектісі – бұл педагогикалық дерек (құбылыс). Дегенмен,
бала, адам да зерттеуші назарынан тыс қалмайды. Керісінше, адам жөніндегі
ғылымдардың бірі болғандықтан, педагогика аталған объекттердің тұлғалық
дамуы мен қалыптасуына мақсатты бағдарланған саналы іс-əрекеттер аймағын
зерттейді. Осыдан, педагогика өз нысаны ретінде тек өкілі (индивид) не оның
психикасын қарастырмай (бұлар психология объекті), оның дамуына байланысты
педагогикалық-тəрбие құбылыстар жүйесін зерттеуге алады. Адамзат дамуының
барысында бiлiмдiк педагогиканың саласы ең ежелгiлерден, əрi қоғам дамуынан
ажырап көрген емес. Бұл тұжырым түсiнiктi болу үшiн мəндi де маңызды
жағдайға назар аударған жөн. Педагогикалық бiлiм өсiп келе жатқан əулеттi
тұрмысқа дайындауға немесе тəрбиеге бағышталған адамзат iс-əрекетiнiң
ерекше бiр саласына кiредi. Шынында да, педагогика жөнiнде сөз болғанда,
əдетте, бұл термин оқу-тəрбие, адамды қалып-тастыру түсiнiктерiмен
баламалас қолданылады. Ал, тəрбиенiң өзi жас əулеттi тұрмысқа дайындау
құралы ретiнде, адамзат қоғамының iргетасы қалануымен бiрге пайда болады.
Еңбек құралдарын жасау, табиғат өнiмдерiн меншiктеуге байланысты өндiрiстiк
жəне бiрлiктi iс-əрекет пен қызметтiк тəжiрибелердi жинақтай келе, адамдар
оларды келер ұрпаққа өткiзудi мақсат-мүддесiне айналдырды. Қоғамдық
iлгерiлеудiң өзi осы өмiрге жаңадан енген əрбiр əулеттiң өз ата -
бабаларының өндiрiстiк, əлеуметтiк жəне рухани құндылықтарын игерумен
бiрге, оларды жаңа, жоғары деңгейде байытып, өзiнен соңғыларға жеткiзiп
беруi арқылы iске асып отырады жəне əрi қарай дамиды. Сонымен жинақталған
өндiрiстiк, əлеуметтiк жəне рухани тəжiрибенi келесi əулетке жеткiзiп
отыру, адамзат қоғамының жасалуы мен дамуының алғы-шарттары жəне маңызды
қызметiне айналады. Мiне, сондықтан да тəрбие адамзат қоғамының дамуынан
ажырамайды жəне оған ежелден-ақ тəн құбылыс, демек, тəрбие жастарды
тұрмысқа дайындауға бағытталған ерекше iс-əрекет ретiнде қоғам дамуының
барлық кезеңдерiнде де өз маңыздылығын жоймаған.
Ал əрқандай қоғамдық құбылыс ретiнде тəрбиелiк қызмет пен оның сипаты
бiр қалыпта тұрып қалған емес, қоғамдық жағдайлардың ықпалымен ол үздiксiз
жетiлiп дамуда болды. Мысалға, ұзақ уақыт балалар өндiрiстiк жəне
адамгершiлiк тəжiрибенi, бiрлiктi еңбек əрекетiнде, үлкендермен араласа
жүрiп игерiп отырды. Осылайша жағдай тайпалық қауымға дейiн де,
тайпалық қауым кезiнде де күнделiктi iс-əрекеттiң қарапайымдылығанан болған
едi. Сондықтан да бұл дəуiрде тəрбие адамдардың арнайы кəсiби қызметi бола
алмады, яғни арнайы тəрбиелiк мекемелер болмады, тəрбиенi кəсiпке
айналдырған адамдардың да қажеттiгi əлi туындамаған кез едi. Құл
иленеушiлiк қоғамда да бұл жағдай ұзақ уақыт сақталды. Бiрақ, уақыт өткен
сайын тəрбие саласындағы бұл жағдай өзгере бастады. Жер өңдеу мен мал
шаруашылығы, қолөнершiлiк бiрте-бiрте дамып, күрделенедi. Адамдардың
қоршаған дүние жөнiндегi iлiмдерi қордаланып, келе-келе ғылымның дамуына
бастау бердi. Жаңарған қоғамдық жағдайда өнiдiрiстiк тəжiрибе мен ғылыми
бiлiктердi игеру ендi арнайы жəне ұзақ мерзiмдi үйренусiз мүмкiн болмай
қалды. Өндiрiстiк даму мен күрделену өрiс алып, ғылым-бiлiм қоры
жинақталған сайын, өсiп келе жатқан əулеттi тұрмысқа арнайы дайындаудың
қажеттiгi арта түстi де, оларды арнайы ұйымдастырылған тəрбиеге тартудың
маңызы барған сайын күшейiп отырды. Осылайша, бiлiм беру мен тəрбие
қоғамның объективтi қажеттiгiне айналды жəне оның бұдан былай дамуының ең
маңызды алғы шарты болды.
Мiне осыдан бастап, адамзат қоғамының белгiлi кезеңiнде, дəлiрек
құл иеленушi дəуiрдiң аяғына таман, өндiрiс пен ғылым едəуiр дамыған шақта
ерекше қоғамдық қызметке айналды, арнайы тəрбиелiк мекемелер пайда болып,
кəсiби мамандыққа балаларды оқытып, тəрбиелейтiн адамдар шыға бастады.
Тəрбиенiң дербес қоғамдық қызметi сипат ала бастауы адамдарда тəрбиелiк
қызмет тəжiрибесiн жинақ-тап, қортындылауды ойластыру қажеттiгiн туындатты.
Қоғам мен табиғат жөнiндегi барша бiлiмдер секiлдi тəрбиелiк бiлiм де
философия аясында нақтыланып, зерттелдi. Бұл жағдай ежелгi грек дүниесiнен
басталып, ХI ғасырдың аяғына дейiн сақталды.

1. Тәрбие әдістері туралы

Тəрбие əдiсi (гректiң ''методос'' – жол деген сөз) – бұл
мектеп тəжiрибесiнде тəрбиеге қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн
пайдаланылатын жол, тəсiлдер – тəрбиелеу саласына, еркiне, сезiмiне, iс-
əрекетiне əсер ету шаралары. Əрине, кейбiр жолдар басқасына қарағанда
мақсатқа тезiрек жеткiзедi. Тəрбиешiнiң алдында тəрбиеге сай келетiн,
көзделген жетiстiкке тез апаратын жəне аз күш жұмсайтын жаңа, қолданылмаған
жол табу мiндетi тұрады. Құрастыру, таңдау жəне тəрбие əдiстерiн дұрыс
пайдалану – кəсiптiк педагогиканың асқар шыңыболып есептеледi. Əрине,
кейбiр жолдар басқасына қарағанда мақсатқа тезiрек жеткiзедi. Тəрбиешiнiң
алдында тəрбиеге сай келетiн, көзделген жетiстiкке тез апаратын жəне аз күш
жұмсайтын жаңа, қолданылмаған жол табу мiндетi тұрады. Құрастыру, таңдау
жəне тəрбие əдiстерiн дұрыс пайдалану – кəсiптiк педагогиканың асқар
шыңыболып есептеледi.
Əдiстердiң жақсы, жаманы болмайды, тəрбиелеу жолын алдын-ала
оның қандай жағдайда қолданылғанын ескермей тұрып, жемiстi-жемiссiз деп
жариялауға болмайды. Əдiстердi таңдау көптеген жағдайларға байланысты.
Бiрақ факторлардың саналуандығына əдiстердi таңдау детерминатты, яғни
себептi байланыста болып келедi. Тəрбиешi қолданған əдiстерiнiң себептерiн
қаншалықты терең түсiнсе, əдiстiң өзiндiк сипатын бiлiп, қолдануды бiлсе,
соншалықты əдiстiң өнiмдiсiн, тəрбиелеу жолының дұрысын таңдағаны.
Тəжiрибеде үнемi тұратын мiндет - əдiстiң бiреуiн ғана қолданбай,
тиiмдiсiн, нəтижелi болатынын таңдау. Тиiмдi деп - қойылған мақсатқа көп
күш-қуат жұмсамай жететiн неғұрлым пайдалы жолды айтамыз.
Əдіс баламалары өте көп. Олар арасынан мақсаттар мен нақты
жағдайларға сай келетіндерін таңдап алу үшін оларды қандай да бір ретке
келтіріп, топтастыру, яғни классификациялау қажет. Əдістер классификациясы
дегеніміз қандай да белгісі бойынша бір топқа келтірілген əдістер жүйесі.
Тəрбие əдістері –бұл тəрбие көздеген мақсатқа жетудің жолдары,
тəсілдері. Мектеп тəжірибесіне орай əдістердің жəне бір анықтамасы –
қажетті сапаларды қалыптастыру мақсатымен тəрбиеленушілердің санасына,
еркіне, сезіміне жəне қылық-əрекетіне ықпал жасау тəсілдері. Нақты мақсатқа
байланысты дайындалған көп əдістердің ішінен біреуі ғана тиімді болуы
мүмкін. Тəрбие тəжірибесі алдымен ежелден келе жатқан дəстүрлі əдістерге
арқа сүйегенді тəуір көреді. Алайда, көптеген жағдайларда олардың да
тиімсіз болып қалатыны бар, сондықтан да тəрбиеші əрдайым тəрбиенің нақты
шарттарына сай келер көздеген мақсатқа үлкен үнем жəне мол табыспен ,
жылдам жеткізетін жаңа əдістерді іздестіруге мəжбүр. Тəрбие əдістерін
құрастыру, таңдау жəне дұрыс қолдану – педагогикалық шеберлік шыңы.
Тəрбие əдісі- көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне негіз
болар белгілер сан-алуан. Солар арасында аса танымал болғандарын атап
өтейік. Сипаты бойынша əдістер – сендіру, жаттықтыру, мадақтау жəне
жазалау. Мұндағы сипат мəні – əдістің бағыт-бағдарын, қолдану аймағын,
ерекшеліктерін жəне т.б. білдіреді.
Дəстүрлі педагогикада тұлғаның базалық мəдениетін
қалыптастыруға орай жүргізілетін тəрбиелік іс-əрекеттердің бірқанша
бағыттары аталады. Ғалымдардың көбі
тəрбиелік істердің келесідей бағыттарын ұстанады (Б.Лихачев, В.А.Сластенин,
М.П.Подласый, т.б.):
- ғылыми дүниетаным қалыптастыру;
- азаматтық тəрбие;
- еңбек тəрбиесі;
- адамгершілік тəрбиесі;
- эстетикалық тəрбие;
- дене тəрбиесі.

2. Тәрбие әдістерінің жіктелуі

Тəрбие процесінің жалпы құрылымынан байқағанымыздай, дұрыс
ұйымдастырылған тəрбиенің бірінші сатысы- оқушылардың өздерінде қалыптасуы
қажет əрекет-қылық нормалары мен ережелерін білу (түсіну). Ең алдымен
қандай да сапаны туындатып, орнықтыру үшін, сол сапаның мəн-мағынасын жете
түсініп алу міндетті. Адамның көзқарастарын, ұғымдарын, наным-сенімдерін
кемелдендіруге бағытталған əдістер тұлға санасын қалыптастыру əдістері.
Құрғақ уағыз айтып, шексіз бір жақсы көрсетпе-нұсқау беруден
түскен өнім шамалы. Сондықтан, ұмыт болған əдістерді жаңғыртып, мұғалімдер
өз сабақтарында ислам хадистерін, ақын-жыраулар тағылымдарын, шешен
билердің ұлағатты кеңестерін, ғұлама Абайдың Қара сөздерін жəне т.б.
тағылым-тəрбие көздерін молынша пайдалануда. Сондай-ақ əдептілік-имандылық
тақырыбындағы əңгімелер, ұғындыру, түсіндіру, əдептілік сұхбаттары,
насихаттау, сендіру, көрсетпе беру əдістері де өз қолданымын табу
Әдістердің жіктелуі-анықталған белгiлерге қарай құрылған
əдiстер жүйесi. Жiктелудiң өзi əдiстердiң қайсысының жалпы жəне жалқы
екенiн, нақты жəне кездейсоқ, теориялық немесе практикалық екенiн бiлуге,
сонымен бiрге оларды дұрыс таңдауға, барынша ұтымды пайдалануға
көмектеседi. Жiктелуге сүйене отырып, педагог тек əдiстер жүйесiн ғана
танып қоймай, ол əртүрлi əдiстер белгiлерiнiң өзгерiсiн жақсы түсiнедi.
Тəрбие əдiстерi жүйесiне орай танылатын белгiлер өте көп. Кез
келген жалпы белгiлерден жеке-дара жiктеме жасауға болады. Қазiргi
педагогикада ондаған жiктеме белгiлi, бiрi тəжiрибелiк мiндеттердi шешуге
қажет болса, екiншiсi теориялық мiндеттердi қарастырады. Көптеген əдiстер
жүйесiнде жiктелудiң логикалық негiзi анық емес. Бұған тəжiрибелiк мəнi бар
жiктеулерге негiз ретiнде əдiстiң бiр емес, бiрнеше маңызды жəне жалпы
тұстарының болуы айқын дəлел.
Тəрбие тəсiлдерi өз ерекшелiктерi бойынша былай жiктеледi:
сендiру, жаттықтыру, мадақтау жəне жазалау, iс-əрекеттi ұйымдастыру,
оқушыларды мiнез-құлыққа ынталандыру, түсiндiрмелi-көрнекi, үйрету,
үйлесiмдiлiкке келтiру, өзiндiк тəрбие. Осыған орай тəрбие əдiсiнiң үш
тобын бөлуге болады:
1. Тұлғаның ақыл-ойын, санасын қалыптастыру əдiстерi.
2. Iс-əрекеттердi ұйымдастыру жəне қоғамдық, құқықтық тəжiрибе қалыптастыру
əдiстерi.
3. Iс-əрекетке жəне мiнез-құлыққа ынталандыру əдiстерi.
Əдістер түрі сан-алуан да шексіз көп. Ал оның нақты көрінуі өз
шəкірттерінің білімдік күш-қуаты мен жалпы мүмкіндіктерін жете танып,
оларды өтілетін материал сипатына байланыстырып жəне басқа да көп оқу
жағдаяттарын зерделі саралай білген педагог əрекетіне тəуелді. Ол үшін сол
əдістің түзілу, қолдану жағдайларын білу қажет. Тəрбие тəсілі – жалпы əдіс
бөлігі, нақты жақсаруға жеткізетін жеке əрекет. Тəрбиеленушiнiң iс-
əрекетiне қойылған жақсы бағаны мақтау деуге болады. Мақтаудың түрлерi:
қолдау, қуаттау, алғыс айту, мадақтау. Мақтау əдiсi əдептiлiк пен нақты
мөлшердi сақтауды талап етедi. Ең алдымен мақтаудың психологиялық тарапы
маңызды келедi.

2.1.Тұлғаның ақыл-ойын, санасын
қалыптастыру əдiстерi.

Көзқарас, өнеге,түсiнiк, сенiмдi қалыптастыру үшiн тұлғаның ақыл-
ойын қалыптастыру əдiстерi қолданылады. Бұл əдiстер сенiм, қажеттi құлықтың
эмоционалдық жақтарын қалыптастыруда да маңызды орын алады. Егер оқушылар
педагогикалық əсерден тыс қалып отырса, онда қойылған мақсатқа жету процесi
өте баяу жүредi. Бұл əдістер екінші кезеңде іске қосылатын – сезім, көңіл-
күй толғаныстарын қалыптастыруда аса қажет. Егер оқушы педагогикалық
ықпалға бейтараптылық пен немқұрайлылық танытатын болса, тəрбие процесі
шабандайды, мақсатқа жете алмайды. Егер оқушы қабылдаған идеясын өзін
толғантқан жарқын бейнеге айналдыра алса ғана, оның бойында ізгі де жарқын
сезімдер туады. Тəрбие мазмұнымен белгіленген іс-əрекетке бала белсенді
араласуға дайын болған жағдайда ғана қолданылатын əдіс өз нəтижесін береді.

Сезімге ықпал- ете отырып, əңгіме моральдық бағамдар мен əрекет-
қылық нормаларының мəнін түсініп, ұғуға жəрдемдеседі. Ол адамгершілік ұғым,
түсініктерінің мазмұнын ашып қоймастан, оқушылардың инабаттылық талаптарына
сəйкес болымды тұлғалық əрекеттеріне деген ұнамды қатынас өрбітіп, мінез-
құлықтың оңды өзгерісіне ықпал жасайды. əдептілік əңгімелері бірнеше қызмет
жасайды: 1) білім көзі; 2) тұлғаның адамгершілік сапаларын басқалардың
имандылық қасиеттерімен толықтырады; 3) тəрбиелік ұнамды үлгі-өнегені өрнек
ретінде ұсынады. Қандай да ұғымның орнығуы, баланы оған сендіре білуге
байланысты. Сенім кейде мұғалім сөзін сын-сарапқа сала алмаудан шалыс,
қателікті болуы мүмкін. Сенімнің санаға еніп жатқанын адам сезе бермейді,
осыдан ол ырықсыз сеп-түрткілер жетегінде қалып, тұтастай тұлғалық
сапаларын өзгертуіне тура келеді. Педагог сендіру əдісін оқушыға нақты
нұсқау-талапты қабылдату үшін, басқа тəрбие əдістерінің ықпал əсерін
күшейту мақсатында қолданады.
Үгіттеу -арқылы кейде оқушыны өз қылығынан ұялу, өкіну сезіміне
келтіруге болады. Педагог баланың мұндай сезімдерін оятып қана қоймастан,
келеңсіз əрекеттерін түзетудің жолдарын да көрсетеді. Бұл жағдайларда
орынсыз əрекеттің, оның салдарының мəнін дəлелді ашып берумен бірге
тəрбиеленуші мінезіне ұнамды ықпал жасаушы тəрбие көздерін тауып,
қолданады. Əдептілік сұхбаттары тəрбиеленушілерді өздерін толғантқан барша
сұрақтар бойынша дұрыс баға беріп, пікір жүргізуге жəрдем береді. Болған
жағдай, оқиғалар мен əрқандай қылықтарды талқыға сала отырып, балалар
олардың мəн-мағынасын жеңіл түсінуге мүмкіндік алады. Көп жағдайларда
əдептілік сұхбаттарды да өткізуге нақты дерек, оқиға, балалардың қылығы
себеп болады. Мұндай сөйлесулерді болған оқиғалардың ізін суытпай не сол
оқиғаның кінəкəрі сəл өзіне келіп, жүрегі орнына түсіп, мəн-жайды
аңғаратындай болған соң ұйымдастырған жөн. Мектепте əдептілік сұхбаттары
жалқылау (индуктив) не жалпылау (дедуктив) жолымен жүргізіледі: нақты
деректер талқыланады, баға беріледі, соңынан жалпы қорытынды жасалады
немесе алғашқыда үлкен проблема қойылып, кейін ол дара бөлшектеніп,
шешіледі.
өнеге-өрнек – өте күштi тəрбие əдiсi. Бұл əдiс келесi заңдылыққа
негiзделедi: көру арқылы қабылданатын құбылыстар тез əрi ешбiр қиындықсыз
санада бекидi. Сонымен бiрге кiтаптағы, кинодағы бас кейiпкерлердi, тарихи
тұлғаларды, атақты ғалымдарды, саяси майталман-дарды т.б. өнеге ету үлкен
тəрбиелiк мəнге ие.Мұғалімен –ата –ана өнегесі балаларға аса зор ықпал
жасайды .Олар мұны ешқашанда естен шығармай,мұғалімен ата аналарға
қойылатын талаптарды санап жатудың қажетті болмас.Мұны былайша тұжырымдауға
болады; егер тәрбиешілер баланың қайсібір жақсы қасиетті қалыптастырғысы
келсе,ол қасиетке ең алдымен өздері ие болулары тиіс.
Сонымен, сана қалыптастыру əдістері тұлғаның ізгілену
тəрбиесінде маңызды рөл атқарады. Мұндай əдістер түрі: əдептілік
əңгімелері, түсіндіру, ұғындыру, əдептілік сұхбаттары, үгіттеу, сендіру,
көрсетпе нұсқау, үлгі тəрбие əдістерінің тиімділігі олардың қалай
қолданылуына, педагог таңдаған гуманистік бағытқа тəуелді.

2.2 Ынталандыру әдістері
Тəрбиеленушіні белгілі іс-əрекетті орындатуға талаптандыру
ниетімен қолданылатын əдістер тобында ынталандырудың орны өз алдына. Бұл
əдістің ежелден-ақ мадақтау мен жазалау түрі белгілі.
Мадақтау – тəрбиеленушілер əрекетіне ұнамды баға беру. Мадақтау
ықпалы оқушының ұнамды көңіл-күй сезімін көтеруге негізделген. Осыдан да
мадақтау балада өзіне деген сенім орнықтырып, жұмысқа деген жағымды көңіл
қатынасын оятады, жауапкершілік арттырады. Мадақтау түрліше орындалуы
мүмкін. Олар арасында тəрбие процесінде жиі қолданылатындары – қолдау,
қуаттау, алғыс жариялау, құрметті құқықтар беру, мақтау қағаздары мен
сыйлықтар беру жəне т.б.
Мақтау əдiсi мына жағдайда нəтиже бередi:
1) Балалардың мақтау алуға iштей сенiмдi талпыныстары болуы.
2) Мақтау арқылы тəрбиеленушiнi ұжымның қалған мүшелерiне қарсы қоймау.
3) Мақтаудың қылық-iсiне сай болуы.
4) Мақтау арқылы оқушыға жекелей шешiм табуды үйрету.
5) Мақтаудың шындыққа негiзделуi.
Жазалау –келеңсіз қылықтарды шектеп, тежеу үшін, басқалар
алдында, өз тұрғысынан айыбын мойындау сезімін ояту мақсатында қолданылатын
педагогикалық ықпал əдісі. Басқа тəрбие əдістері секілді жазалау да қылық-
əрекеттердің сырттай себептерінің тұлғалық ішкі ықылас-ниеттерге ауысуына
негізделген. Мектеп тəжірибесінде жазалаудың келесідей түрлері қолданылуда;
1) қосымша міндеттер таңу; 2) кей құқықтардан айыру не шектеу; 3) моральдық
сөгіс, не айып тағу. Тəрбие барысында жазалаудың келесі формалары
қабылданған: жақтырмау, ескерту, сөгіс жариялау, алдын ала сақтандыру,
айыпқа сай талап қою.
Жарыс - адамға, қоғамға қажеттi сапаларды тəрбиелеуде оқушылардың
табиғи, бəсекелестiк қасиет-терiн бағыттайтын əдiс. Жарысу əсiресе,
үлгермеушiлер арасында маңызды
болып, олардың дамуы үшiн қажет болған мақсатты ынталануға жол ашады.
Жарысты ұйымдастыру оңай шаруа емес, ол тəрбиеленушiлердiң психологиясын
толық бiлудi талап етедi.
Жарысты ұйымдастыруда мына жағдайларды ескеру қажет:
1) жарысты белгiлi мақсатқа орай ұйымдастыра бiлу;
2) жарыстың бағытын белгiлеп, мазмұнын анықтау.
XX ғасыр педагогикасы жəне бір өте əсерлі ынталандыру əдісі – жарыстыру
əдісін алға тартып отыр. Кейінгі он жылдықта дəстүрлі ықпал əдістеріне
қосымша субъектив-прагматикалық əдістің тиімділігі жариялануда.
Жарыс əдісімен баланың бəсекелестікке деген табиғи қажеттігін
жеке тұлғаға жəне жалпы қоғамға сай қасиеттерді баулитын тəрбие арнасына
бұруға болады. Өзара жарыса жүріп, оқушылар қоғамдық қылық тəжірибелерін
тез игеріп, тəн-дене, адамгершілік, эстетикалық сапаларын дамытады. Жарыс
əсіресе үлгерімі төмен оқушылар үшін аса қажет: өз нəтижелерін
жолдастарының жетістіктерімен салыстыра отырып, өз білімдері мен
ептіліктерін көтеруге болған қозғау күш алады, оқуы мен өзіндік тəрбиесіне
ден қоя бастайды. Жарыс ұйымдастыру – оңай іс емес: балалар психологиясын
жете тану қажет, біртұтас маңызды шарттар мен талаптарды ұстану əрі орындау
керек. Жарыс тиімділігі оның ұйымдастырылуында. Бұл үшін жарыстың
мақсаттары мен міндеттері айқындалады, бағдарлама түзіледі, баға өлшемдері
белгіленеді, жарыстыру шарт - жағдайлары жасалады, қорытынды шығарылып,
жеңімпаздар марапатталады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.