Оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда бейнелеу өнерінің мүмкіндіктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе 2
1. Экологиялық сананың құрылымдық элементтері мен 5
функциялары
2. Жалпы білім беретін мектептің оқу-тәрбие процесінде 9
оқушылардың экологиялық санасын қалыптастырудың
теориялық негіздері
3. Оқушылардың экологиялық санасын қалыптастыруда бейнелеу13
өнерінің мүмкіндіктері
Қорытынды 17
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 20

Кіріспе

Адамзат тарихы табиғаттан бөлінбейді, оның дамуы мен алғы шарты болып
табылады. Жаһандық экологиялық мәселелер – бұл жаңа табиғи-әлеуметтік
шындық, онымен адам ғасырлар тоғысында жолықты. Адамзат қоршаған ортаға
жеңіл қараған қауіпсіздіктің масштабтарын түсінуге өте ақырын келеді, оны
табиғат заңдарын терең түсіну негізінде жасайтын тек адамдардық қызметі
құтқара алады, адам – тек табиғаттың бір бөлшегі. Бұл бүгін экологиялық
мәселе адамдардың табиғатқа апатты әсерінін алдын алу мәселесіне өскенін
білдіреді. Ал бұл әр адамда экологиялық сананың жеткілікті деңгейде
болуымен іске асырылады [1].
Экологиялық сана – бұл адамның сыртқы әлеммен байланысына, бұл
байланыстардың адам немесе адамзат мүдделерінде өзгертудің мүмкіндіктері
мен себептеріне және адамның табиғат нысандары мен құбылыстарына әлеуметтік
табиғаттың мәліметтері мен жұмыс істеп тұрған тұжырымдамаларды таратуға
адамға қатысты түсіну аппаратының жүйесі түрінде қалыптасады.
Экологиялық сананы қалыптастыру үшін ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың
бірінші жартысындағы ғалым-табиғат зерттеушілердің (Э.Геккель,
В.В.Докучаев, К.Мебиус, Э.Зюсс, В.И.Вернадский, А.Тенсли, В.Н.Сукачев және
т.б.) еңбектеріндегі маңызды экологиялық идеялардың үлкен мәні бар. Олардың
еңбектерінде топырақ, биогеоценоз, биосфера және басқа табиғи пайда
болулары туралы мәліметтердің экологиялық негіздері салынды [2].
Экологиялық сананы экологиялық пайда болулар шеңберінде қалыптастыру
мәселелері қазіргі заманғы қазақстандық ғалымдардың атап айтсақ,
Н.С.Сарыбеков, А.С.Бейсенова, М.А.Лигай, Н.М.Стукаленко, М.Н.Сарыбеков,
Г.К.Ділімбетова, А.Г.Сармурзина және т.б. назарында тұр [3,4,5,6,7,8].
Экологиялық сананы қалыптастыруға қажеттілік Қазақстан Республикасында
табиғат пен қоғамға қатысты гармониялануда шешуші фактор ретінде күннен
күнге өзекті болып келе жатыр. Қазақстанның табиғаты өте түрлі қиындыққа,
ал экономикалық дамудың экстенсивті жолы қоршаған ортаны кризистік
жағдайға душар етті. Экологиялық жағдай жағымсыз құбылыстар мен
антропогенді әсерлермен табиғи ортаның маңызды бүлінуімен сипатталады.
Қазақстан экологогиялық мәселелердің көп шоғырлануға байланысты өте
төмендеген экологиялық мәселелермен (парниктік әсер есебінен болған
климаттың өзгеруі, озон қабатының бүлінуі, ормандардың жойылуы, топырақ
эрозиясы, су ресурстарының азаюы мен ластануы, жерлердің шөлейттенуі мен
деградациясы, экологиялық салдар зоналары, Каспий теңізі шельфі ресурсын
интенсивті игеруге байланысты мәселелер, мұнай-газ және гидрогеологиялық
скважиналар, шахталар, кеніштер, ағын сулардың толықтырушылары, әскери-
ғарыштық және сынау комплекстерінің полигон әсерлері, ауа бассейнінің
ластануы, өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар) барлық қоғамның
экологиялық санасының қажетті деңгейін қалыптастыруды қажет етеді [9].
Экологиялық сананың маңызды элементі табиғат бөлігін және онымен
қатынасында өз жауапкершілігі сезінуге көмектесетін табиғаттың тұлғалық-
бағалық қатынасы болып табылады. Себебі аталып отырған экологиялық
жауапкершілік экологиялық сананың жоғары деңгейін болжайды, бұл тұлғаның
табиғатты қорғау білімдері мен дағдыларын сонымен бірге ерекше ішкі әлемді
қолға алады. Жауапкершіліктің негізіне адамдардың табиғат әлеміне
адамгершілік қатынасы жатады, ал оны қалыптастырудың негізі болып
экологиялық білім табылады. Бұдан табиғатқа жауапкершілік оған деген
сүйіспеншілікпен бірдей емес. Табиғаттың ең белсенді досы болып сабақтын
тыс, жұмыстан тыс уақытта және сонымен бір уақытта экологиялық залал
келтіруге болады [10,11].
Табиғатты қорғаудың маңызы адамзаттың және әр адамның өмір сүру
жағдайы ретінде, бірақ ол табиғатты қорғау шараларының сөзсіз жүзеге
асыруға аз дайын, бұл тек бұған қажетті қаржының жеткіліксіздігінен емес,
сонымен қатар өсіп келе жатқан ұрпақта экологиялық мәдениеттің болмауы,
оның экологиялық санасының қалыптаспағанының салдары. Сол себепті келе
жатқан экологиялық апат жағдайында өте үлкен маңызды біздің болашағымыз,
планетаның болашағын беретін өсіп келе жатқан ұрпақта экологиялық сананы
қалыптастыра алады. Ол табиғаттың заңдарын жақсы білу керек, табиғат
құбылыстарының өзара байланысын түсіну, табиғи процестерге табиғи ағымда
әрекет себебін көру және бағалай білу керек. Осыған байланысты өсіп келе
жатқан ұрпақтың экологиялық санасын оны әлеуметтік маңызды тұлға ретінде
қалыптасу процесімен бірге қалыптастыру қажет [12].
Адам тұлғасын қалыптастыру және қалыптасуына, оның табиғатқа барабар
қимылына жалпы білім беретін мектеп зор рөл атқарады, сондықтан
экологиялық мәселелерді шешуді қазіргі заманғы мектеп оқушыларының
экологиялық санасының қажетті деңгейін қалыптастырудан іздеу қажет. Білім –
бұл қоғамның болашағына тәуелді жағдайдан және онда қалыптасатын нацияның
интеллектуалды потенциалы. Оқушылардың экологиялық санасын оның
психологиялық жас ерекшеліктерін, ең кіші жастан бастап үздіксіз
экологиялық білім мен тәрбиелеу жүйесінде қалыптастыруға болады [13,14].
Қазіргі уақытта біздің Республикада жас ұрпақтың экологиялық санасын
қалыптастыру өсіп келе жатқан экологиялық қауіп қарқындарынан қалып қойды.
Адам және табиғат туралы тек аналитикалық білімдеріне ғана емес, қазіргі
экологиялық білім мен тәрбие қоғамның маңызды бөлігінің табиғатты бұзушылық
беталыстарын өзгертуге мүмкін емес. Жалпы білім беретін мектептерде
экологиядан сабақ эпизодты түрде жүргізіледі, бағдарламалар мен оқу
құралдары жоқ, педагогтарда экологиялық дайындық жеткіліксіз. Оқу
процесінде қолданылатын оқулықтар мен әдістемелік құралдар өте ескірген
және Қазақстанның экологиялық мәселелерінің спецификасын көрсетпейді. Осы
уақытқа дейін экологиялық білімнің біртұтас бағдарламасы жоқ,
арнайыландырылған мектеп, лицей, гимназиялардың саны өте аз.
Экологиялық сананы қалыптастыру мен қолданудың басты мәселелерінің
арасында және қазіргі заманғы дәуірді келесі түрлерге бөлуге болады [15]:
- ҚР локалды субъектілерінде экологиялық жағдай мен экологиялық
саясаттың бірдей еместігі, біртұтас экологиялық базаның болмауы;
- жеткіліксіз масштабтылығы және төмен интенсивтілігі;
- нақты жергілікті және аймақтық мәселелерді шешуге анық бағыттың
болмауы;
- тұрғындардың әр түрлі топтарының психологиялық ерекшеліктеріне аз
бағдары;
- академиялық ақпараттың хабарлауына негізделген дәстүрлі әдістердің
басымдығы;
- қазіргі заманғы эмоционалды интерактивті құралдарды жеткіліксіз
пайдалану;
- тәрбие жұмысының тиімділігінің әлеуметтік-психологиялық мониторинг
жүйесінің болмауы.
Оқушыларды экологиялық тәрбиелеу мәселесінің әсерлі шешімі болып
бейнелеу өнерін оқыту үдерісі толықтай алына алады. Дәл осы үдеріс қоршаған
шындықты толыққанды қабылдауға деген мүмкіндіктерін қалыптастыруға,
оқушының тұлғалық шығармашылық шеберлігін, олардың жоғары рухани байлығын
дамытуға бағытталған, себебі ол табиғаттың сұлулығы мен қайталанбас
сәттерін ашып береді, бір қарағанда қарапайым көрінетін күнделікті өмірдегі
заттарды көріп таң қалуға үйретеді, табиғатқа құндылықпен қарау керектігін,
табиғаттың болашақ ұрпаққа жетуі үшін сақтаудың қажеттілігін түсіне де
түйсіне білуге тартады. Бейнелеу өнерін оқыту үдерісінде оқушылардың
экологиялық санасын қалыптастыруға қатысты көптеген тақырыптар әлі өз
шешімін таба қойған жоқ, олар оқу әдістемелік және педагогикалық
әдебиеттерде жеткілікті ашылған жоқ. Көркем өнер циклы бойынша мектептегі
оқу бағдарламасы қазіргі таңда әлі де болса оқушылардың экологиялық санасын
қалыптастыру мақсатын көздейтін қазіргі талаптарға, тәсілдерге, әдістерге
жеткілікті мөлшерде жауап беріп отырған жоқ.
Мектептегі білім беру саласында экологиялық сананы қалыптастыру
деңгейіне қойылатын талаптар мен бейнелеу өнерін оқыту барысында осы
мәселелерді шешуге бағытталған сұрақтар арасындағы қарама-қайшылық
зерттеудің Бейнелеу өнеріне оқыту үдерісінде оқушылардың экологиялық
санасын қалыптастыру атты тақырыбына өзек болып отыр.

1. Экологиялық сананың құрылымдық элементтері мен функциялары

Экологиялық сана – қоғамдық сананың спецификалық түрлерінің бірі, ол
нақты қоғамдық және табиғи жағдайларға оңтайлы әсер ететін сезімдер,
теориялар, көзқарастардың жиынтығын көрсетеді.
Экологиялық сана өзінің белсенділігіне қарай адамдардың табиғатқа
қатынасын реттеуге және табиғат пен қоғамның өзара қатынасының экологиялық
мәселелерін түсіну есебімен тұлғаның әлеуметтік-психологиялық санасын құра
алуға мүмкіндігі бар екенін ерекше алу керек.
Экологиялық сананы мазмұнын жүзеге асыру мәселесіне бағытта үш негізгі
тенденция бар:
1) ұсынылатын беталыс – табиғат құбылыстары мен табиғи нысандар
туралы экологиялық ұсыныстар жүйесін қалыптастыруына көңілді
аударумен байланысты; қоғам мен табиғат әлемінің өзара әсері
туралы; табиғи ортада тәртіп ережелері туралы; элементарлық
білімді тереңдетуге, табиғат байлықтарын тиімсіз пайдалану
үлгісінің базасында экологиялық аспектілерді енгізуге, кейбір
ғылыми фактілерді игеруге мүмкіндік береді;
2) қатынастық беталыс – табиғатқа қатынасты қалыптастыруға назар
аударады; адам мен табиғаттың өзара байланысы сол немесе басқа
формада гуманитарлық пәндердің әр циклында көрсетілуі керек;
3) технологиялық беталыс – табиғатпен өзара байланыс
технологиялары мен стратегиясын қалыптастыруға назар аударуға
байланысты; осы біліктер мен дағдыларын іске асыруға
қажеттілерді алуға бағыттау [16].
Экологиялық сана жоғары экологиялық мәдениеттің міндетті элементі және
базисі болып табылады. Ол – қоғамдық және жеке сананың бөлігі, оған
эмпириялық және теориялық деңгейлер тән. Экологиялық сананың құрылымдық
элементтері білімдер, сенімдер, дағдылар, экологиялық расталған тәртіп және
табиғатқа сүйіспеншілік сезімдері болып табылады (1 сурет). Ол білімнің
логикалық қайта өңдеуінің базасында өседі, бірақ сапалы жаңа деңгейді
береді, себебі білімді сендіруге айналуы жүреді. Сенім адамдардың құндылық
бағдары мен орналасуын, олардың табиғатқа саналы, жауапты қатынасын
белгілейді. Жоғары экологиялық сана өз кезегінде, тұлғаның танымдық
белсенділігін ынталандырады, жаңа экологиялық білімдерді игеруге және
қоршаған табиғатты жақсарту мақсатына пайдалануға әкеледі. Адамның
экологиялық санасының деңгейі туралы оның сезім, табиғатты сақтауға
жауапкершілік, қоршаған ортаның жағдайына қамқорлығы, табиғат әлеміне
адамгершілік қатынасы, табиғатқа сүйіспеншілік және т.б. қасиеттерінің
даму деңгейін анықтап барып білуге болады [1,17].
Экологиялық сана құрылымының тағы бір түрін қарайық – жалпы қоғамдық
сананың үш деңгейі бойынша құрылуы. Экологиялық сананың
бұл деңгейлері бейнеленетін, гносеологиялық табиғаты бар, атап айтқанда:
а) күнделікті экологиялық сана;
б) теориялық экологиялық сана;
в) ғылыми немесе мамандандырылған экологиялық сана.

1-сурет. Тұлғаның экологиялық санасының құрылымдық элементтері

ё

Күнделікті экологиялық сана идеялар, көзқарастар мен ұсыныстардың
жиынтығы ретінде анықталады, ол адамның табиғатқа қатынасы, адамның табиғат
күштері мен құбылыстарын тұрмыстық-практикалық игеру. Күнделікті сана
бүгінгі күннің мүдделерін есепке алуға және болашағы туралы ойланбайды,
өткен сабақтарды есепке алуға бейімді.
Теориялық экологиялық сана маңызды принциптерді, фундаменталды және
түпкі түсініктер, экологиялық сана концепциясының басты идеялары кіреді.
Олар экологиялық білім теориясының меншікті негіздемесін құрайды, олар
теориялық экологиялық сананың басты маңызды мазмұнын белгілейді.
Ғылыми-негізделген экологиялық сана деп өзінің назарына қоғамның
мүдделері мен қамқорын, адамның бүгінгісі мен болашағы кіретін сана
түсіндіріледі. Ғылыми негізделген сана адамды табиғаттың элементі ретінде
қарайды және оның табиғатпен өзара байланысын оптималды түрлерін анықтауға
тырысады [14;18].
Экологиялық сананың құрылымын қарай отыра экологиялық сананың
функцияларын бөлмеу мүмкін емес:
1) экологиялық сананың субстанциалды функциясы қоғамның өмір сүру
тұрақтылығын қамтамасыз етеді, оны өмір сүруінің бөлінбейтін
кепілі (гаранты) болады. Экологиялық сана тұрмысты түсіну мен
өзін-өзі түсінудің құрамды бөлігі болған жағдайда ғана салмағын
алады;
2) репрезентативтік функция табиғи нысандарды және тұтас алғанда
әлеуметттік табиғи жүйені өндіру, сақталуына бағытталады. Осы
функцияны іске асыра отырып, экологиялық сана қоғам мен
табиғаттың өзара байланысы тәжірибесін трансляциялауды жүзеге
асыырады;
3) экологиялық сананың бейімделу функциясы адамның оны қоршаған
әлеммен гармониялық қатынасын белгілеуге әлеуеттік
мүмкіндіктерін дамытуға, конфликтілі жағдайды шешуге және жоюға
негізделеді;
4) рекреациялық функция индивидумның табиғи және рухани (соның
ішінде шығармашылық) балансын қалпына келтіруді қамтамасыз
етеді. Бұған адамның тамақтануына, тұрғын үйіне, киіміне және
адамның табиғатпен қатынасына қажеттілікті қамтамасыз ету
жатады. Урбанизациялаудың өспелі процестері адамның табиғатпен
қатынасына барлық жаңа қиындықтарды жасайды, ал бұл
эмоционалдық саланың маңызды басылуына әкеледі;
5) экологиялық сананың символикалы-белгілік функциясы табиғат
әлемін ерекше маңызды нысандармен бөледі. Табиғи нысандардың
тікелей байланысының жоғалуы осы символикалық байланыспен
қолданған рухани энергияның сөнуіне әкеледі. Символдарды жоғалту
адам психикасының бұзылатын бастауын босатуға, стихиялық
күштерді бекітуге әкеледі;
6) эстетикалық функция рухани және табиғи әлемнің сұлулығынав әсер
береді. Бұл функция табиғатқа махаббаттың пайда болуы, оның
маңызды эстетикалық қобалжуының көзі ретінде әсер етуі, адамға
табиғат жасаудың маңыздылығын көрсетеді;
7) экологиялық сананың нормативтік функциясы адамның табиғат
жүйелерімен өзара байланысымен тыйым шектерін жүзеге асыруға,
адамның өз қызметінде болатын тыйымдарды қалыптастыруға көңіл
аударуды қажет етеді. Бұл адамның барлық биосфераға қатынасы
бойынша қызметтің белсенділігіне жиналған шектеулердің жиынтығын
білдіреді;
8) экологиялық сананың болжамдық функциясы адам қызметін жобалау
мен жоспарлауды жүзеге асыруда болжамдық мүмкіндіктерді есепке
алады. Болжалдау рөлі мүмкін болатын мәселелерден, оларды
ескерту үшін алдын ала жағдай жасаудан тұрады;
9) экологизациялаудың функциясы тұлғаның белгілі типін
қалыптастыруға, қоғамның қоршаған ортаға қатынасының міндеттерін
іске асыруға мүмкіндігі және сонымен қатар онымен өзара
байланыста шектеу мен барлық нормаларды сақтауға бағытталған;
10) экологиялық сананың табиғатты қорғау функциясы – бұл функцияның
арқасында қоршаған табиғи ортаны, адамның экологияға байланысты
қызметін сақтау және қорғауды қамтамасыз етеді;
11) валеологиязациялау функциясы қоршаған әлемнің әлеуеттік
құндылықтар разрядына әсер етуіне мүмкіндік береді [19].
Экологиялық мәселелерді шешу қазіргі уақытта экологиялық сана типін
басқаратын өзгертусіз мүмкін емес. Атап айтқанда, пайда болған экологиялық
сананың типі адамның табиғатты қоршаған ортаға қатынасы бойынша тәртіпті
анықтайды, сондықтан қажетті жағдайы болып мектеп оқушыларының экологиялық
санасын экоцентрлі типте қалыптастыру болады. Бұл тип әлем туралы сипатты
көзқарастар жүйесін береді:
- экологиялық мақсатқа бағыттылық, адам мен табиғаттың қарсы
қойылуының болмауы;
- табиғи нысандарды толық құқылы субъекті, адаммен өзара байланыс
бойынша серіктес ретінде әсер етуі;
- табиғатпен прагматикалық және прагматикалық емес өзара байланысының
балансы [20].
Сонымен, экологиялық кризисті жеңу тек экологиялық сананы қалыптастыру
негізінде мүмкін деген шешім шығаруға болады, оның орталық идеясы: табиғат
пен адамның бірлескен гармониялық дамуы және табиғатқа материалды ғана
емес, сонымен бірге рухани құндылық, себебі онсыз адамның экологиялық
кризис жағдайында өмір сүруі қиын болады. Тек экологиялық сауатты адам
экологиялық қауіпті қалай азайту, оның жеделдігін ашу, табиғат тепе-
теңдігінде бұзушылыққа жол бермеу керек екенін біледі. Руханишылдық адамға
оның тұрмысының шын мәнін қайтарады, сондықтан экологиялық сана жоғары
рухани құндылықтармен - өзін-өзі дамыту, өзін-өзі жетілдіру, өзі-өзі
шектеу, табиғатты қорғау ісі үшін өзін құрбандыққа беру сияқты
құндылықтармен толтырылған.

2. Жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие процесінде оқушылардың
экологиялық санасын қалыптастырудың теориялық негіздері

Адамның қоршаған ортамен өзара байланыс мәселесі, табиғатқа әр түрлі
көзқарасы педагогикалық ойдың барлық тарих бойы қаралды. Экологиялық сана
идеясын өзектендіруге байланысты ерекше маңызды бүгін тәрбиенің табиғи
және мәдени мүмкіндіктері идеясы алады, ол білім мен тәрбиенің үдерісін
Адам мен Табиғат, Қоғам мен Космос тұтастығы позициясынан (Я.А.Коменский,
Ж.Ж. Руссо, И.Г.Песталоцци, А.Дистервег, Л.Н.Толстой, К.Д.Ушинский,
В.А.Сухомлинский және т.б.) қарауға талпынысын білдіреді [20,21,23,24].
Жалпы білім беретін мектептің мақсаттарының бірі экологиялық сананы
қалыптастыру, туған табиғаттың байлығы мен сұлулығын түсіне және бағалай
білу, экологиялық сауатты қимылдар мен тәртіпті жүзеге асыру мүмкіндігі,
белсенді өмірлік позицияны алу, қоршаған ортаға жауапкершіліксіз қатынасты
болдырмауды анықтау болып табылуы керек. Қазіргі заманғы өсіп келе жатқан
ұрпақтың экологиялық білімдерін табиғатты сақтау, экологиялық тепе-
теңдіктің қауіпті және кері бұзылуына жол бермеу мақсатына пайдалану
қажеттігі туралы ойды енгізу қажет [25].
Экологиялық сананы қалыптастыру жүйесін әзірлегенде педагогтар
табиғатқа қатысты фактілерді есепке алу қажет, оның үш аспектісі бар.
Бірінші аспекті адам өмірінің табиғи ортасына, еңбек нысаны мен нысанға,
материалдық өндірістің алғы шарты мен жалпы жағдай ретінде табиғатқа
қатынасын білдіреді. Екіншісі - өзіндік табиғи мәліметтерге, экологиялық
өзара байланыс жүйесіне кіретін өзінің ағзасына қатысты. Үшінші аспекті
мектеп оқушыларының табиғи ортаны қорғау мен үйренуге байланысты қызметке
қатынасын береді.
Сонымен, мектеп оқушыларының экологиялық санасының қажетті деңгейін
қалыптастырудың методологиялық негіздеріне келесі принципиалды жағдайлары
кіреді:
- адам тұлғасының маңызы адаммен, қоғаммен, табиғатпен қатынасы
жүйесінде белгіленеді;
- табиғатқа қатынасы бойынша тұлғаның позициясы осы қоғам мен мемлекетке
тән әлеуметтік-экономикалық жағдаймен негізделген;
- табиғатқа жауапты қатынас жалпы білім беретін мектептің маңызды
мақсаты болып табылады және оқушы тұлғасын жан-жақты дамытуды
сипаттайды;
- табиғатқа қатынас, оның ғылыми, әлеуметтік, экономикалық, практикалық
тараптарын тұтастай дамыту негізінде жауапты қалыптастырылады.
Экологиялық саналы адам гармонияны өзінің ішкі және сол сияқты сыртқы
әлеммен қол жеткізуді айыра алады. Ал оқушыларды қоршаған әлем өте әр
түрлі және көп қырлы, бұл тек табиғи және әлеуметтік әлем емес, сонымен
бірге өнер, информатика мен техника әлемі, заттар, сөздер, мимика мен ым-
белгілердің әлемі, ең соңында баланың өзінің ішкі әлемі. Және осы әр
әлемнің балаға қажетті, оған гармонияда өмір сүруге, яғни экологиялық өмір
сүруге мүмкіндік беретін қатынастарды орнату қажет.
Педагогикалық теорияда тәжірибеде оқушылардың экологиялық санасының
дамуы мен қалыптасу процесін белгілейтін принциптерді дамытады және
қалыптастырады. Осы принциптердің бірқатарын қарайық [26]:
- білу, уайымдау, қимыл бірлігінің принципі. Экологиялық сананы
қалыптастыру үшін тек қана санаға, сезімге, оқушылардың еркіне әсер ету
қажет емес, сонымен бірге оларға тәртіп мен қимылдың белгілі әлеуметтік
маңызды жеке тәжірибесін жинақтауды ұйымдастыру қажет. Бұл үшін қоршаған
ортаға белгілі қатысы бар ойын және шын жағдайларда істелінетін оқушы
қызметінің педагикалық ұйыымдастырылған түрлері талап етіледі;
- болжамдық принципі өсіп келе жатқан ұрпақтың тек өз өміріне ғана
емес, сонымен бірге болашақ ұрпақ үшін ортаны қорғау туралы күнделікті
қамқорды санаға қалыптастыруды болжайды;
- экологиялық мәселелердің глобалды, ұлттық және локалды деңгейлері
өзара байланысының принципі. Оқушыларды көптеген экологиялық мәселелердің
пайда болуы әр адамның тұрған жері мен еңбек ететін орны мен тәртібіне
байланысты екені туралы шешімге әкелу маңызды. Бұл мәселелерді білу жеке
тәртібінде экологиялық мақсатты шектеулерді сақтауға мотивациялау ретінде
болады, ал бұл оқушылардың экологиялық санасын дамытуға көмектеседі;
- пәнаралық бағыт принципі. Экологиялық сананы қалыптастыру негізіне
табиғаттың универсалды құндылықтары түсінігі жатады, ол тек жеке оқу
пәнінің шеңберінде бола алмайды. Қажетті деңгейді қалыптастыруда кейбір
айырмашылықтарға қарамай, экологиялық мәселелерді барлық оқу
бағдарламаларына қарауды енгізу қажет;
- оқушылардың қоршаған ортамен қатынасы мақсатының принципі.
Экологиялық сана тұлғаның сезімдік-эмоционалдық саласының дамуымен
байланысты және практикалық қимылдарда жаттығуларды талап етеді. Бұл
қимылдар танымдық, ойын, ұйымдастыру-әдістемелік, еңбек және оқушылар
қызметінің басқа түрлері барысында дұрыс іске асырыла алады.
Мектептегі жылдарда экологиялық сана негізінен арнайы білімдер,
экологиялық қызметтің практикалық дағдылары мен эмоционалды саласын дамыту
есебінен қалыптастырылады. Балалардың жеке жас ерекшелік айырмашылығы
білімі, эмоционалдық уайымдау тәжірибесі мен табиғатты қорғау қызметінде
практикалық қатысу ретінде олардың экологиялық саналарының әр түрлі
деңгейін, мүмкіндіктерінің ір түрлі шараларын, өзінің қоршаған әлеммен
қатынастарын гармониялау мүмкіндіктерін негіздейді. Экологиялық сана
оқушының мүддесі мен ішкі қажеттіліктеріне табиғатты қорғау қоғамдық
мүмкіндігіне толық айналатын міндетті шешеді. Әлемге көзқарасы, сенімі,
идеалдары, мүдделері сонымен бірге бір уақытта оқушы қызметінің мотивтері
болып табылады, оқу-тәрбие процесінде экологиялық санаға көшіп,
экологиялыық мазмұнға толтырылады. Оқушының экологиялық санасын
қалыптастыру деңгейі мен тиімділігі табиғатқа қатысты ережелер мен
әлеуметтік маңызды нормаларына тәуелді емес, соншалықты сыртқы тапсырылған
экологиялық идеал жеке маңызды ретінде қабылданатын болады. Берілген
нормалар мен ережелердің интериоризациясы факторлардың қатарымен
белгіленеді:
- оқушының қоғамдық қатынас жүйесіне реалды енуімен;
- оқушының өз белсенділігімен;
- оның тұлғасының эмоционалды-еріктік ерекшеліктерімен [11].
Жалпы білім беретін мектепте экологиялық сананың қажетті деңгейін
қалыптастыру табысы оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі формалары, әдістері мен
тәсілдерін пайдалануынан да байланысты, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.