Тіл меңгертудегі жаттығулар жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІНІҢ Ш.УАЛИХАНОВ
АТЫНДАҒЫ КӨКШЕТАУ УНИВЕРСИТЕТІ

ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТІ

Қазақ тілі және оны оқыту әдістемесі кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:
Тіл меңгертудегі жаттығулар жүйесі

Оқытушы : Құрманова А.Қ.
Орындаған: Букетова
Г.К.

Қорғауға жіберілді
____ ____________ 200__ж.

Бағасы____________

2007 жыл
Мазмұны

Кіріспе.
1.1. Тілді меңгертудегі жаттығулар зерттелуі...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1.2. Тіл меңгертудегі жаттығулардың мақсат, міндеттері,
түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..7

1.3. Жаттығулардың сипаттамасы, классификациясы
және оған қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

Сабақ жоспарлары

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...27

Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Кіріспе
1.1. Тіл меңгертудегі зерттелуі
Қазіргі таңда лингвистикадағы тілдік мәселі, яғни тілді дамыту, оны
үйрету, меңгерту - білім мен тәрбие берудің ең маңызды да салмақты
мәселесі болып табылады. Ол арқылы оқушыны тіл өнеріне баулу, туған жер
тілінің қыры мен сырын терең меңгерту, ойын жатық та көркем етіп жеткізе
білу, мәдениетті де сауатты жаза білу іс - әрекеттері жүзеге алады. Тіл –
бүкіл тіршіліктің алтын қазығы. Ғылымның, білімнің қай саласы болмасын ол
тек тіл арқылы ғана дамиды. Тіл – ұлттың жаны. Тіл идеяның, сезімнің,
ойдың жанды көрінісі (А.Н. Толстой).
Тілді оқыту, тілді үйрену, менгерту – күрделі, әрі көп ізденіс пен
шығармашылықты қажет ететін процесс. Бұл орайда мұғалім теориялық және
практикалық жағынан жақсы даярланған тұлға болу керек. Оның тілді меңгерту,
жолындағы көптеген шараларды тиімді пайдалану, жолдары, ұтымды әдіс –
тәсілдері әр сабақта дайын көмекші Ой құрал ретінде болуы шарт. Осы
мәселелердің барлығы ұстаздың тілді меңгерту ісіндегі жүйелі түрдегі
негізгі шарттары, ережелері деуге әбден болады.
Тілді меңгерту жұмыстарын оңтайлы жүргізу үшін мұғалімнің лингвистика
саласынан терең білімі ғана емес, психология, педагогика салаларынан терең
білімі болу керек. Әсіресе қазіргі таңда алуан түрлі жаңа технологиялардың
пайда болуымен бірге осы қажеттілік аса айқын сезіледі. Тілді меңгерту ең
алдымен тіл ғылымы саласынан берілетін білімге тікелей байланысты жүруі
керек. Тілді меңгерту жұмыстарын жүзгізу оқушылардың тілін дамыту, ауызекі
сөйлеу тілі және сауатты да көркем жаза дағдыларын жетілдіруді қамтамасыз
ететін тәсілі болып табылады. Берілетін білім мазмұнын жетілдіру - тіл
дамыту, тіл меңгерту мәселесінің жанды өзегі.
Тілді оқытудағы көптеген мәселелер оны нәтижелі жақсы өткізу, оны
(тілді) жатық білуге дағдыландыру, тілден сауатын қалыптастыру сияқты
негізгі кезеңдерге қатысты болып келеді. Методикалық жағынан ол мәселелер
зерттеуді қажет ететін мәселер десе де болады. Бірақ ол бұл мәселелер тіл
әдістемесінде зерттелінбей жүрген тың тақырып деген сөз емес, керісінше
тілдің даму барысымен үздіксіз болып жататын, толығып отыратын әдістемелік
тәжірибе. Тіл үздіксіз жаңарып отырады, яғни тілде алуан түрлі процестер
жүріп жатады, мәселен жаңа сөздер, терминдер пайда болады, кейбір сөздер
көнеріп қолданыстан мүлдем алынады, тарихи жағжайларға байланысты басқа
тілдерден жаңа сөздер енеді т.с.с. Ал осыдай процесстердің болуы тілді
тек қана мазмұндық жағынан ғана емес, сонымен қатар методикалық жағынан да
жаңартып отырады. Уақыт талабына сай әдістеме де толығады, жаңарады.
Мұғалімдер тәжірибелерімен бөліседі, оны мақалалар ретінде баспасөз
бетіне шығарады. Міне, осылар сияқты жайттарға байланысты менің курсытқ
жұмысым да қазақ тіліндегі тіл меңгертудегі жаттығулар жүйесі тақырыбына
арналмақ. Жаттығу - тілді меңгерту ісіндегі құрамдас бөліктің бірі
болғандықтан, оның бұл орайда мәні зор екендігіне күмән келтірмейміз.
Қазақ тілін болсын, орыс, неміс тілін болсын меңгертуде ұтымды жолдар,
әдістер баршылық. Соның ішіндегі ең тиімдісі, әрі әр сабақта міндетті түрде
қолданатындығы - жаттығулар болып табылады. Оқушыларға жаңа материалды
жеке меңгерту сабақ процесінің тиімді жақтарымен іске асырылмақ. Ал әрбір
сабақ - оқу үрдісіндегі шешуші буын, оқу жоспарын орындаудағы белгілі
саты. Олай болса, әрбір сабақты өткізу үшін үлкен жауапкершілік қажет.
Үлгілі сабақ өткізуге қол жеткізу еңбек пен шеберліктің жемісі деп білеміз.
Әрбір сабақ – оқушыларды тәрбиелеудің негізгі құралы, сондықтан күнделікті
сабақ тиімді өткізілуі керек. Оқу материалдарын баяндау әдістері, көрнекті
құралдар мен көрсетілген тәжірибелер және техникалық құралдарды мүлтіксіз
іске қосылатындай, оқушылардың оқу әрекеттерін ұйымдастырып, білімін,
дағдылары мен шеберліктерін тексерту формаларын ретімен ойластыру қажет.
[1.74].
Оқушылардың күнделікті сабақта алған білімі мен іскерлігін ұдайы
тексерудің мәні өте зор бұл - оқу үрдісінің өте қажетті құрамдас бөлігі.
Білім тексерудің оқушыға да, мұғалімге де қатысты бар. Себебі оқушыға тілді
оқыту, меңгертуден кейін міндетті түрде оны тексеру процессі жүреді. Және
оқушының алған бағасы білім деңгейін көрсетсе, өз кезегінде ол мұғалімнің
жетістіктеріне де көрсеткіш болады. Оқушылардың білімін тексеру - тілді
меңгерту ісінен кейін өтілетін күрделі әрі жауапты кезең. Мұғалімге
сабақтың күрделілігі теориялық, әдістемелік және ұйымдастырушылық жағынан
білінсе, оқушыларға - психологиялық жағынан білінеді.
Тіл сабақтарындағы білім беру, меңгерту, тексеру сияқты кезеңдерді
жүзеге асыруда жаттығулар жүйесінің қажеттігі айқын сезіледі.
Тілді қай саласы болмасын, морфология, фонетика, синтаксис,
лексикологияны оқыту барысында жаттығулардың орны ерекше маңызды. Соның
ішінде, мәселен, грамматиканы оқытуда жаттығу жұмысының мәні зор. Оқушылар
грамматикалық материалды оқулық пен программаға сай білгендермен
(терминдерді меңгереді, анықтамаларды индуктивтік жолмен есте қалдырады),
жаттығу жұмыстары жүргізілмесе, ол ұзаққа бармайды, ұмытылып қалады.
Сондықтан да мұғалім оқушыларға грамматикадан саналы да терең, тұрақты да
берік білім бергісі келсе, жаттығу, дағдыландыру жұмыстарын жүргізу арқылы
олардың дағдыларын қалыптастыратын және қалыптасқан дағдыны тілдің басқа да
ұқсас құбыластарына тасымалдай алатын (ережелерді жаңа фактілерге қолдана
алатын) жаттығу әдістерін білуге тиіс. Жаттығу нәтижесінде оқушылар алған
теориялық білімдерін практикада тез де дәл қолдана алу дағдысына ие болады.
Жаттығу арқылы балалардың алған білімдері нығайтылып, нақтыланып қана
қоймайды, сонымен қатар өз беттерімен жұмыс жасауға, ойлау қызметіне
дағдыландарыды. Өйткені оқушылар жаттығу процессінде үздіксіз анализ –
синтез жасайды, бір тұлғаны екінші тұлғамен салыстырада, абстракциялайды,
жалпылайды, жаттығу арқылы білімін жүйелейді [3.104].
Сабақта жүргізілетін тіл меңгерту жолындағы жаттығулар жүйесі туралы
көптеген ғалымдар, педагог – ғалымдар жылдар бойы ізденіс жасап, ұтымды
пікірлер айтып келеді. Олардың қатарында Я.Каменский, Б.Эгерт, Г.Палмер,
А.Хорнби, Ч.Фриз, Р.Ладода, И.В. Рахманов, М.С. Ильин, Н. Оралбаева, Қ.
Жақсылықова, И.А. Грузинская, И.Д. Салистра т.б.
Әдіскер – ғалымдар тілді үйрету әуелі тілдік білім беру мен білімді
тәжірибеде қолдану сатысынан тұрады деп тауып, тіл білімінде тіл және
сөйлеу (речь) деп бөліну теориясын ұсынды. Бұл теорияға сүйеніп И.В.
Рахманов жаттығуды алғаш рет тілдік жаттығу және сөйлем жаттығуы деп
бөлді. [6.55].
Бұл туралы И.В. Рахманов былай дейді: Нам представляется, что при
установлении последовательности упражнений надо следить за тем, чтобы
сначала давать языковые упражнения, а затем – речевые. Языковые упражнения
служат для того, чтобы усвоить и заполнить ту или иную форму, то или иное
значение, после этого даются речевые упражнения, которые позволяют
использовать накопленные значения, употребить в речи то, что усвоено только
как какой – то языковой знак [6.104].
Шетел тілін оқыту әдістемешілерінен М.А. Бахарева (ойды түгел жеткізу),
И.Д. Салистра жаттығуларды топтастыру (первичные, предречевые, речевые)
мәселесін шешу, зерттеу, анықтау ісімен шұғылданды.
И.Д. Салистра кейін өз пікірін өзгертіп, дайындық жаттығулары, сөйлеу
жаттығулары деген пікірге тоқтады. Қазір, көбіне, жаттығуларды топтастыруда
осы пікір басым сияқты.
Ал, М.С. Ильлинский жаттығуларды сөйлеуге дейін жаттығулар, сөйлеу
жаттығулары деп бөледі. Мұның бәріде жаттығулардың бірінші түрінің
терминдері өзгеріп және оны түрліше түсіну бары байқалады [7.34].
Оқушыларды пәнге қызықтыру арқылы сабаққа ынтасын арттырып, оны бірте –
бірте тұрақтандырып қалыптастыру қажет. Оқу жоспары мен бағдарламасы,
оқулық пен көрнені құралдар, мұғалімдердің дидактикалық жағынан тәжірибесі
мен кәсіби шеберлігін арттыру тіл пәнін оқытудың сапасын жетілдіретін басты
белгілері деп білеміз.

1.2. Тіл меңгертудегі жаттығулардың мақсат, міндеттері, түрлері
Тілдерді, осы арада қазақ тілі пәнінің оқытылуын жетілдіру, оқыту
әдісінің тиімділігін арттыру пән мұғалімнің жауапкершілігіне,
шығармашылық іскерлігіне, даярлық сапасына тікелей басланысты. Пәнді
оқытуды жетілдірудің мақсаты, бағдары оқытушылардың дербес жұмыс істеуіне
байланысты. Мұғалім оқытудың әдістері мен тәсілдерін шебер меңгеруі арқылы,
қазақ тілін оқытуда оқушыларға тиянақты, сапалы білім беруге болады. сапалы
білім жақсы ұйымдастырылған оқытушы мен оқушы арасындағы қызметтен
көрінеді. Қазақ тілін оқыту барысында тақырыптық мазмұнына сай білім
берудің әртүрлі әдіс – тәсілін қолдану ерекшелігің меңгерген жөн. Ғалымдар
пікіріне сүйене отырып, қазақ тілі оқыту әдістерінің түрлерін төмендегінше
топтастыруға болады:
1. Баяндау әдісі, түсіндіру, сұрақ – жауап, әңгіме;
2. Кітаппен жұмыс әдісі;
3. Көрнекілік әдіс;
4. Технологиялық құралдармен жұмыс істеу әдісі;
5. Жаттығу.
Іс жүзінде осы жоғарыда аталған әдістің түрлерін кеңінен қолдану
арқылы оқушыларға сапалы білім беруге болады. сабақта қандай әдісті қолдану
– ол мұғалім шеберлігінен байланысты. [8.13].
Қайсы бір тілді меңгеру үшін оның орфографиялық, орфоэпиялық заңдарын
түсіну, дыбыс жүйесін білу керек. Осыған орай, көңіл аударатын басты мәселе
– тіл заңдылықтарын, оның негізгі құралды бөліктерін дұрыс түсіндіру,
ұғындыру, сөйлеуге төселеуге. Тілді меңгерту барысында сол тілдің барлық
салалары бойыншасапалы, жүйелі әрі берік білім беруде жаттығулардыі орнын
басқа ешқандай әдіс толтыра алмайды;
Жаттығулардың тілді меңгертуде тиімділігі соншалық, тіпті сабақ
барысында басқа ешқандай тәсіл қолданбай – ақ тек осы жаттығу әдісін ғана
пайдалануға болады. Жаттығулар оқушының ауызша еркін сөйлеу дағдысын
қалыптастырады, яғни тілін дамытады, ойын жазбаша түрде басқа біреуге
түсінікті етіп жеткізуін қамтамасыз ететін, оған зор мүмкіндік жасайтын ең
негізгі құрал десек қателеспеспіз.
Мәселен, етістіктің шартты рай формасын оқытқанда мынадай жаттығу
түрлерін қолдануға болады:
1 – жаттығу: Мына сөйлемдердің ішінен шартты рай формасында тұрған
етістікті анықтап, оның қай жақта тұрғанын анықтаңыз.
Ертең Самал сабақтан кеш келсе, біз жидек теруге бармаймыз. Сондықтан
мен оның нешеде келуін анықтауым керек. Самат та бізбен барамын дейді. Егер
машинада орын болса, біз оны бізбен бірге жидек жинауға апарамыз.
2 – жаттығу: Мәтінді оқып, оның ішінен етістіктерді тауып, оларды
шартты рай формасына қойыңыз.
Бірнеше жыл өтті. Абай үшін бұл еңбек мезгілі, өнер іздеу мезгілі
болды. Оқу мен жазу оның тірлік - тынысы тәрізді ... Абай үлкен бөлмеде
оңаша отыр. Алдында кең дөңгелек, аласа үстел тұр ... Абай үндемей ойланып
қалған кезін танитын жолдасы бар. Ол - Баймағамбет.
3 - жаттығу: Сөздерді қалау рай формасына қойып, сөйлем құрастырыңыз
айту жүру, басу, жүгіру, ақылдасу, беру ойлану, қорқу, жылау, армандау,
оқу, белгілеу, тұру, өкпелеу, сайлау.
4 – жаттығу: Берілген кестеге етістіктердің рай формаларына қатысты
мысал теріп жазыңыз:
Шартты рай Қалау рай Бұйрық рай

5 – жаттығу: Сөйлемдегі жазылмаған сөзді мағынасына қарап жазып
толықтырыңыз:
1. Жаңбыр ... жер ырысы,
Батыр ... ел ырысы.
2. Сен жақсы ... . , сапалы білім ала алмайсың.
3. Маған ... .. , кітапбымды ала кел.
4. Жылы ... . , тоңып қаласың.
5. Сүт ... . , сұлу боласың.
Грамматикалық жаттығулардың міндеті - оқушыларға фонетика, морфология,
синтаксис және лексикадан берілетін білімін нығайту болып табылады. Осыған
байланысты грамматикалық жаттығулар оқушылардың қандай тілдік материалмен
жұмыс жасауына қарай, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік және
лексикалық болып бөлінеді.
Фоненикалық жаттығулардың міндеті балалардың айтылған буындар мен
дыбыстарды жақсы айыра алуын және оларды балалар дұрыс, анық айтып берумен
қамтамасыз ету.
Фонетикалық жаттығулар арқылы кейбір балалардың тілін тістеп сөйлеу,
кейбір дыбыстарды айта алмау, қазақ тіліне тән дыбыстарды қате айту,
жалғауларын қалдырып айту, дыбыстарды шатастыру т.б. кемшіліктері көп
кездеседі. Міне, осы кемшіліктерді жою мақсатында фонетикалық жаттығулардың
мәні өте зор. Фонетикадан берілетін мағлұматтар (әсіресе бастауыш
сыныптарда) және фонетикалық жаттығулар тек дұрыс жазу, емле үшін ғана
пайдаланылып қоймайды, сонымен қатар балаларды әдеби тіліміздің нормасын
сақтап оқуға үйрету үшін де (орфоэпия) пайдаланылады. Оқу сабақтарында,
балалардың жауаптарында, әңгімелерінде байқалған орфоэпиялық қателер теріс
айтылған сөздер түзетіліп, сөз ішіндегі, сөз шекарасындағы дыбыстардың
құбылуы ескеріліп отырады. Сонымен қатар тілімізге басқа тілдерден еңген
термин сөздердің дұрыс айтылуы да практикалық жаттығулар арқылы үйретіледі.
Мәселен,
1 – жаттығу: Сөздерді дауыстап оқып, оның ішінде қай дыбысқа назар
аударылғанын көрсетіңіз.
Басқыш – қысқыш, қыр – құр
Қоса – қосса, кент – қант
Жарқанат - Асан қайғы
Қақпан – қапқан, қас – қаш
2 – жаттығу: Сөйлемдегі қате жазылған сөзді белгілеп, оның дұрыс
вариантын жазыңыз.
1. Бұл көйлек мың тенге тұрады.
2. Қатты жүгүрсең, шаршап қаласын.
3. Мына башқышты ал да, көршіге апарып бер.
4. Менген - жүрдені алады.
5. Олай иес, былай өлше.
3 - жаттығу: Сөздерді оқып шық, оның ішінен қазақ тіліне тән
дыбыстарды теріп жеке жазып алыңыз, оларды дауыстап оқыңыз:
Қаңқа, құс, көмшік, күшік, мысқыл, қараша, жүк, тұрған, Ғайни,
каһарман, мәтел, аңшы, қорлық, мәтел, кәде, қалам, түгел, тұмар, құдалық,
қонжық, көрме, көл, көктем.
4 – жаттығу: Қазақ тіліне тән жіңішке дауыстыларды қатыстырып жеті сөз
тіркестерін құрастырыңыз.
5 – жаттығу: Қазақ тіліне тән жуан дауыссыздарды қатыстырып он сөз
жазыңыз.
Морфологиялық жаттығулардың мақсаты - ана тілінің морфологиялық
құрылысын оқушыларға саналы түрде меңгерту. Мазмұны жағынан морфологиялық
жаттығулар екі түрлі болады:
1. сөз тұлғасын оқу барысындағы жаттығулар;
2. сөз таптарын оқу барысындағы жаттығулар.
Сөз тұлғасын оқу барысындағы жаттығулардың сөздің морфологиялық
құрамын, мағыналы бөлшектерін, морфемаларды сапалы түрде меңгеріп алу үшін
мәні зор. Сөздердің морфологиялық құрамын талдау, көбінесе сол сөздердің
мәнін дұрыс ұғынып алуға жәрдем етеді, сөздің мағыналы әрбір элементі –
түбір, жұрнақ, жалғау – бұлардың әрқайсысы өзінше сөзге мән береді, ал осы
мәндердің жинағы бірігіп, сөздердің жалпы мағынасын тудырады. Морфемаларды
соның ішінде жұрнақты айыра білудің балалардың тілін жетілдіру үшін де зор
мәні бар. Өйткені бұл жаңа сөздер жасауға және сол сөздерді орынды жерінде
қолдана білуге мүмкіндік береді.
Қазақ тілін меңгертуге байланысты тіл дамыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі
мақсаты – дұрыс, сауатты жазып, оқушының ауызша және жазбаша ойын
грамматикалық және стилистикалық жағынан дұрыс сөйлем құрап, жжүйелі
сөйлеуге үйрету. [14.50]
Оқушылардың сабаққа деген құштарлығын, қызығушылығын арттыратын жаттығу
жұмыстары әдістемелік нұсқауларда, журналдарда беріліп жүр.
Ондай жаттығулар көбіне шығармашылық бағыттағы жаттығулар болып келеді,
яғни ондай жаттығуды орындау оқушыдан көп ойлауды, логикалық ойлауды,
шығармашылықты жеке бас белсенділігін қажет ететін жаттығулар болып
саналады. Жыл сайын журнал беттеріне мамандардың, оқытушы, әдіскерлердің
тәжірибелеріненалуан түрлі жаттығулар ұсынылып жатады. Мәселен, деңгейлік
жаттығулар.
1-деңгей
а) Сөйлемдерден еліктеу сөзді тауып, тіркесіп тұрған
сөзімен қоса астын бір сызып қой. Көксеректің артқы бір саны шыж ете түсті
(М.Ә.)Ботагоз ағыл – тегіл жылады. (С.М.)
ә) Еліктеу сөзді мағыналық түріне қарай ажырап.
2- деңгей
а) Мағынасына қарай топтап жаз. Саңқ етті, қалт етті, бүгжең қақты,
гүл
– гүл етеді, дүнк етті, сарт – сұрт етеді, жылт – жылт етті, ербең – ербең
етеді;
Еліктеуіш сөздер:
Бейнелеуіш сөздер.
3- деңгей а) Негізгі және туынды еліктеу сөздерді ажыратып, негізгі
еліктеу сөздердің астын түзу сызықпен, туынды еліктеу сөздердің астын ирек
сызықпен сызып қой.
Тарс, шиқ, жылтың, томпаң, гүрс, домалаң, жылтың-жылтың, дік, шіңк,
борт.
ә) жоғарыдағы еліктеу сөздерден қосарланған еліктеу сөздер жасап жаз
[16.14].
Немесе оқушыларға шығармашылық бағытағы мынандай тапсырмалар беруге
болады:
1. Анаграмма Сан есімдер
Сұрақтары:
1. Балалар ойыны
2. Сөз тұдырушы жұрнақ
3. Ең сүйікті жан
4. Ұрпақ
5. Нәрестенің төсегі
6. Өзен аты
7. Қазақ батыры әрі ақыны
8. Аида сөзінің антонимі
9. Қоянның баласы
10. Ұлттық саз аспабы

1 с 2
а 3 н 4
е 5 с
6 і 7 м
8 д 9 е
10 р

2. Сатымен жоғарға көтеріл
Туынды
зат есім. Шартты
рай Қазақ тілінде
тән дыбыстар
Өздік
есімдік Күрделі
етістік Топтау
сан есім Күй
атасы
Жалқы

зат

есім

Әрбір баспалдақта берілген сұрақ немесе тапсырманы тақырыпқа сай
өзгертуге болады, не күрделендіруге, жеңілдетуге болады.

Тест сұрақтары
1. Анықтауыштың сөйлемдегі шартты белгіленуін көрсетіңіз:
а)
ә)
б)
в)
г)

2. Шартты рай формалы етістікті белгілеңіз:
а) барды
ә) барса
б) бармақ
в) бармақшымын
г) барған

3. Жалқы жат есімді белгілеңіз:
а) Ташкент
ә) бозбала
б) оқушы
в) мұғалім
г) балапан
4. Фразеологияның тіркесті табыңыз:
а) балалар бақшасы
ә) анадай мейрімді
б) ақ сақалды
в) тепсе, темір үзеді
г) биік шаңырақ
5. Сын есімнің жұрнақтарын көрсетіңіз:
а) -лі, -лі, -ды, -ді
ә) -хана
б) -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік
в) -у
г) -ау, -еу т.с.с. жаттығу тапсырмалар түрлерінің алуан түрлерін
келтіруге болады.
Демек, қай жаттығу болмасын, оқушысының таным белсенділігін арттырып,
ой-өрісіп дамытады. Қазақтың әдіскер ғалымы Т.Т. Аяпова: Алғашқы
жаттығулар баланың таным деңгейіне бағытталуы керек - деп ескертеді.
[17.83]
Жалпы тілді меңгерту ісіндегі қатысымдық жаттығулардың мәнін ерекше
атап көрсеткен, оған толық анықтама берген Н.И. Гез. Оның айтуынша:
жаттығулар жүйесі - білік пен дағдылар қалыптасуының жүйелілігінің ескере
келіп, тілдік және сөйлеу қиындықтарының ұлғаюымен жасалған өзара
байланыстағы әрекеттердің ұйымдастырылуы. Және оның пікірінше қатысымдық
жаттығу ұғымымен бірге міндетті түрде жаттықтыру мен тілдік практиканы
қатыстыру керек. Жаттықтыру кезеңі тілдік практикаға тиімді жол ашады,
оның тілдік практика жүрмейді. [19.31]
Р.Г. Лембергтің айтуы бойынша жаттығулар білікті ғана
қалыптастыратын құрал емес, олар білім мен білікті бірге бекітетін
құрал [18.22]. Ал қатысымдық жаттығулар болса шығармашылық жаттығулармен
терезесі тең жаттығулар. Себебі, кей жаттығуларды орындау үстінде
оқушылар өз белсенділіктерін қолдануға тырысады, әрі шамаларына қарап өз
бетімен ізденушіліктері пайда болады, себебі олар еске түсеру, ойлау сияқты
жеке қабілеттеріне сүйенеді:
Тіл және сөйлеу ұстанымымен құрылған, яғни тілдік және сөйлеу деп
атауға болатын жаттығудың түрлі типтері көрсетіледі. Қазіргі әдістемеде
бұндай көзқарас қазіргі оқыту талабына сәйкес келмейді. Оқытудың жаңа
технологиясы тілдік қарым – қатынастағы қатысымдық жаттығулар жүйесін іске
асыру қажеттілігін күн тәртібінде қояды. Сондықтан да Н.Д. Гальскова:
- дайындық кезеңінді рецептивті деңгейдегі жаттығуларды;
- жаттықтыру кезеңінде, яғни тілдесімді құрауды (сөйлеу үлгілері,
модельдері) репродуктивті және репродуктивті деңгейдегі
жаттығуларды;
- қолдану кезеңіңде, яғни тілдесім кезеңінде продуктивті деңгейдегі
жаттығуларды ұсынады.
Рецептивті меңгеру материалдарына белсенді сөздік қордың жаңа сөздермен
немесе жаңа ережемен танысқаннан кейінгі жаттығулар тобын орындауда
оқушылардың тек берілген немесе өзгертілген тапсырмаларды орындау таоап
етіліп қоймай, сонымен қатар уақыттық мағынасын немесе стильдік баяуын
айқындау талап етіледі. Әрбір деңгейдегі жаттығулар тиіс. Тілдік сөйлесім
матириалының бастапқы деңгейі болып табылатын бастауыш мектепке
жаттығулар оқушының арнайы тірек әңгімелеуін түсінуге бағытталады.
Біртіндеп бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.