Топ аралық қарым - қатынас психологиясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе:
I тарау. Топ және ұжым туралы жалпы түсінік.
1.1. Топтың түрлері.
1.2. Топтардың құрылуы және әлеуметтік психологиялық аспектілері.

II тарау. Шағын топтағы динамикалық процестер.
Топ аралық қарым-қатынас психологиясы.
2.1. Шағын топтағы жалпы мәселелер.
2.2. Шағын топ және ұжымды басқару.
2.3. Топ аралық қарым-қатынас жасауда экспериментальдік зерттеулер.
2.4. Қарым-қатынастың мән-жайын зерттеу тәсілдері.

III Қорытынды.

Ғылыми зерттеу аппараты

Тақырыбы: Шағын топ және ұжым туралы түсінік. Топ аралық
қарым-қатынас.

Мақсаты: Шағын топ және ұжым түсініктерін зерттеп, топ аралық
қарым-қатынасты анықтау.

Міндеті: Шағын топ және ұжым, топ аралық қарым-қатынастарды
зерттеу тәсілдері және ғылыми әдебиеттерді
саралау.

Зерттеу объектісі: Топ және ұжым топаралық қарым-қатынас.

Зерттеу пәні: Оқушылардың топтағы қарым-қатынасы.

Ғылыми болжам: Егер мұғалімнің білім дәрежесі жоғары, әрі сапалы
болса, онда оқушылардың қарым-
қатынасын
қалыптастырып, өзара әрекеттестікті
тиянақты
ұйымдастыра алады.

Кіріспе

Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Өйткені оның психикасы тек
айналасындағылармен қарым-қатынас жасау процесінде ғана қалыптасады,
қоғамдық тәрбие арқылы адам белгілі мазмұнға ие болады. Адам санасының
дамуы қоғамның дамуымен байланысты.
Кез-келген адам дүниеге келісімен екінші бір адаммен қарым-қатынасқа
түсуді қажетсінеді. Өзгелермен қарым-қатынас жасау тіршілікке аса маңызды
ақпарат алмасу деген сөз.
Адам қарым-қатынас арқылы айналасындағы дүние жайлы мәлімет алады,
еңбекпен тұрмыс дағдыларына машықтанады, адамзат жасап шығарған түрлі
құндылықтарды меңгереді. Әрине, қарым-қатынас ақпарат алумен ғана
шектелмейді, оның шеңбері аса кең, бұл көп қырлы ұғым. Спектакль көрсекте,
лекция тыңдасақ та, телефонмен хабарласак та, дос-жарандармен сөйлессек те
– осының бәрі – қәрім-қатынастың сан алуан қырлары. Өмірдегі сан алуан
тыныс-тіршілікте адамдар бір-бірімен тікелей, жүзбе-жүз не жанама, не біреу
арқылы қарым-қатынасқа түседі.
Осындай қарым-қатынастың мән-мағнасы, олардың түрлі көріністері жеке
адамдармен топтық ұйымдардың тіршілігілек жақсы байқалып отырады.
Қарым-қатынас топ, ұжым деген ұғымдармен тікелей байланысып
жатады.
Адам баласы жалғыз жүріп, көздеген мақсат-мұратына жете алмайды,
сондықтан ол ылғи да басқалармен бірлесіп тіршілік етуі тиіс. Мұндайда адам
ылғи да төппен бірге өмір сүретіні белгілі.
Жеке адамдар мен топтар күнделікті өмірде басқа да әртүрлі топтармен,
адамдармен істес болып, өзара тығыз қарым-қатынас жасайды. Бұл адамның
қызмет немесе оқу орындағы, сондай-ақ, өмір сүретін ортасындағы адамдардың
топтары да болуы мүмкін.
Жеке адамның өзі де – қоғам мүшесі әрі әлеуметтік тұлға. Сондықтан,
оның өміртіршілігіндегі әрбір қимыл-әрекеті, ісі қоғамдық өмірдің көрінісі
болып табылады.
Әлеуметтік ортада тіршілік етуші азамат өзінің кім екенін былайғы
жұртқа өзін қоршаған орта мен сыртқы дүниеге деген қатынасы арқылы таныта
алады.
Адамның топқа ықпал ету дәрежесі оның жеке басының қасиеттеріне де
тәуелді. Орамды ақыл, терең сезім, күшті ерік-жігер, қажыр-қайрат,
қабілеттілік осының бәрі ұжым игілігіне айналса, кісінің рухани өмірі бай
болса, дағды икем, тез сіңіп, беделі де жоғары болады. Ал адам өзін ұжымнан
жоғары қойса, әсіресе оған қарсы келуге тырыса, тәкаппарлық көрсетсе, оның
жұртқа ықпалы төмендеп, бара-бара беделінен айрылатын болады.
Топ мүшелерінің көпшілігі өзара тату-тәтті тіршілік еткенмен, ондағы
әр адамның өзгелерден гөрі жиі байланысқа түсетін, яғни мүддесі бір,
әңгімелері жарасқан ортақ істі құмына орындайтын жолдастық, достық
қатынастағы адамдар да болады.
Топ ішіндегі адамдардың бір-біріне тәуелділігі, бағынуы, бірлесіп
атқаратын істері, өзара көмектесуі – олардың нағыз топтық тіршілігінің
заңды түрде қалыптасуын көрсететін сипаттар.

I тарау. Топ және ұжым туралы жалпы түсінік.

1.1. Топтың түрлері.
Адам ылғи да топпен бірге өмір сүретіні белгілі. Ал, топтың түрлері
сан алуан. Мәселенмұның бірі – нақты топтар. Бұл ортақ мақсат көздеп, бір
кеңістікте, белгілі уақыт ішінде, бір-бірімен қоян-қолтық араласып, іс-
әрекетке түсетіндер.
Топтар басшылық не жетекшісіз болмайды. Кез-келген топтың сайлап
алған, не белгілеп қойған басшысы болады. Әдетте, топ алға қойылған мақсат-
мүдделерінжүздеге асыру үшін ынтымақты болып, сайланған басшының
жетекшілігімен әр алуан істерді атқарады. Топ мүшелері істерінің нәтижелі
болуы жетекшіге байланысты.
Топтар үлкен, шағын, ресми, бейресми, формалы, формасыз, шартты,
байланысты, ұйымдасқан, ұйымдаспаған, жасанды, табиғи, референттік болып
бірнешеге бөлінеді.
Біршама тұрақты, құрамы жағынан саны онша көп емес, бір-бірімен
тікелей қарым-қатынас жасап отыратын ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың
бірлестігі шағын топ деп аталады. Осындай топтың барлық мүшесінің күш-
жігері бір мақсатқа оқу, еңбек т.б. бағытталады. Мұндағы – ортақ бірін-бірі
жақсы біледі, топ алдында тұрған қатыста болады. Шағын топ мүшелерінің саны
екі-үш адамнан құралып, 30-40 адамнан аспуы тиіс.
Отбасы, өндірістік бригада, ұшақ пен ғарышэкипажы, поляр станциясында
қыстаушылар, мектептегі сынып сияқты бірлестіктер шағын топ деп аталады.
Шағын топтағылардық өзара қарым-қатынасына шек қойылмайды. Әркім топтағы
кез-келген адаммен өз қалауынша, нақты қажетіне қарай қатынасқа түседі,
оның бір мүшесі екіншісін жақын тұтады, бір-бірімен жиі араласып жүреді,
байланыстары тұрақты сипат алады. Осындай шағын топтар формалы (ресми),
формасыз (бейресми) болып бөлініске түседі.
Әлеуметтік психологияда топтың екі түрі – шартты және байланысты
топтар белгілі. Шартты топқа жататындар зерттеуші олардың белгілі бір
тұрақты қасиетіне орай ажыратады. Бұл топтарға адамдардың, мысалы, жас
ерекшеліктеріе, жынысына, ұлттық белгісіне не мамандығына т.б. сәйкес
бөлінуі мүмкін. Оған енгізілген адамдардың бір-біріне және осы топқа
тікелей де, жанама да қатысы болмауы мүмкін. Дегенмен, белгілі бір
ерекшеліктеріне орай осы топқа қатынаста тұрады. Шартты топқа мысалы,
мектеп жасына дейінгі балалар жатады деп есептеліп, сол жастағы бірнеше
бала іріктеп алынып зерттеледі. Мұндай зерттеу әлеуметтік психологияның
объектісіне жатады.
Байланысты топ – белгілі кеңістік пен мерзім арасында мақсат-
мүдделерінің бірлігіне сәйкес біріккен адамдар тобы. Мәселен, бір сыныптағы
оқушылар, мектептегі ұстаздар мен тәрбиешілер ұжымы, жұмысшылар бригадасы,
әскери бөлімдер, отбасының құрамы – мұның бәрі байланысты топтар деп
аталады. Әлеуметтік психология үшін бұл топтардың маңызы ерекше. Отбасы –
адамның алғашқы табиғи тобы. Сол топтардан рулар қалыптасты. Бірлесіп
еңбектену нәтижесінде адамдар кооперациялар құрды. Ал кооперациялар
адамдардың шын мәнісіндегі еңбек тобы болып саналады.
Байланысты топқа адамдар белгілі бір жағдайда біріп ресми емес топ
құрайды. Мысалы, пойыз ішіндегі бір купеде келе жатқан жолаушылар біршама
уақыт өткен соң өзара тіл табысып, станцияларда бірі қажетті нәрселер сатып
әкеледі, енді бірі өзгелерді сөзге айналдырады. Сөйтіп, кездейсоқ адамдар
тобыарасында қарым-қатынас орнайды. Әдетте, мұндай топ өз арасындағы
біреуді басшы тұтып, қалғандары оның айтқандарын тыңдайды. Кейде ресми және
бейресми топтар бірін-бірі толықтырады. Мәселен, өнеркәсіп саласындағы
өндіріс бригадасының ұйымдасып еңбектелуі, ресми топтағы қожалық
шаруашылығы, фермерлер, жеке меншік ретінде құрылған өндіріс бірлестігі
осыған мысал бола алады.
Шағын топтардың өзара қарым-қатынасына шек қойылмайды. Топ адамдары
бір-бірімен жиі араласып жүреді де, байланыстары тұрақты сипа алады.
Осындай шағын топтар формалы (ресми), формасыз (бейресми) болып бөлініске
түседі.
Формальды төп – бұл топ мүшелерінің арасында белгілі құжыттардың
талабына сәйкес әр түрлі сипаттағы іскерлік қатынастар орнайды. Ондай
қатынастардан жетекшіге бағыну, тиісті құқықты орындау ресми орындардың
алдындағы жауапкершілікті сезіну ерекше көрінеді. Формалы топтарда кейде
теріс эмоциялық әуен, яғни бір-бірін ұнатпау, сыйламау, менсібеу, жауласу
сияқты құбылыстар да болуы мүмкін. Бұл жәйт ондағы іскерлік қатынасқа
қалайсыз әсер етеді, оның табысты болуына залалын тигізеді.
Формальды емес топ – бұл ұнату, көзқарас бірдейлігін тану сияқты
психологиялық себептер бірлігі негізінде туады. Мұндай төп ресми
құжаттарды, тиісті нұсқауларды қажет етпейді. Мәселен бірлесіп балық аулау,
аңшылықпен айналасу, отау тігу, дос-жарандық қатынаста болу – осындай
топтың мысалдары. Бұл топтарда бірін-бірі ұнату, біріне-бірі бауыр басу
ерекше байқалады. Егер мұндай қасиеттер топтан орын алмаса, онда топ
біртіндеп ыдырай бастайды.
Әртүрлі деңгейдегі топтардың ішіндегі референттік топтың мәні ерекше.
Бұл - әр адамның жекелеген топтардың ішінен біреуін ғана ерекше тәнті
болып, соны ғана қастерлеп, қазір тұтып, жүрек қалауымен таңдап алған тобы.
Мұндай топқа енген адам ондағы талаптілектерді, белгілі принциптерді қолдап
қана қоймай, оны қызғыштай қорғайды, тіпті соның жолында жанын пида етуге
дейін барады.
Ұжымдық топ – жоғары дәрежеде ұйымдасқан топтың түрі. Адамдардың
ерекше ұйымшылдығының арқасында олардың мүдделерінің бір-бірімен ұштасып,
бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратындай халге жетуі, топтың
психологиялық ахуалының орнауы, онда ырың – жырыңның орын алмауы, дамудың
биік деңгейіне көтерілу – ұжымның басты белгісі.
Адамдардың ұйымдасқан тобы – ұжымның түркі мақсаты – адамдардың
игілікте мұрат-мүдделеріне сәйкес істерді атқарып, қоғамның дамуына өз
үлесін қосу. Ғылыми тұрғыдан алғанда, әрбір жеке адам өз қауымдастығында
ерікті болғанда ғана пайдалы істермен шұғылдана алады. Сөйтіп қоғамға өз
пайдасын тигізеді.
1.2. Топтардың құрылуы және әлеуметтік психологиялық аспектілері.
Әлеуметтік топтардың құрылуы бұл белгілі – бір қызмет аясында құрылған
адамдар тобы. Мұндай топтардың өзіне тән бірнеше ерекшеліктері:
- ішкі ұйымдасуы, бұл басқару мүшелері, әлеуметтік қадағалау
және санкциялар.
- топтық құндылықтар, осы негізде топтың әлеуметтік сезімдері
дами түседі, біз деген ұғым қалыптасып, топтың жалпы
көзқарастары қалыптасады.
- өзіндік принциптер қалыптасады, бұл осы топты басқа топтардан
ажырату ерекшелігі.
- топтық қысым, немесе топ мүшесінің тәртібіне ықпал ету.
- жалпы міндеттер, белгілі қызмет аясында.
- қарым-қатынас жасау арқылы беріктілікке ұмтылу, топ алдындағы
міндетті шешуге бағытталғанадамдар арасындағы қарым-қатынас.
- топқа тән дәстүр, символдар, - бұл белгілер, киім, ту т.б.
болуы мүмкін.
Әрбір әлеуметтік топтың өзіне тән әлеуметтік құрлысы бар. Ол үш
негізде байқалады: статустық – ролдік қырым-қатынас, кәсіптік –
квалификациялық мінездемелер, жыныстық, - жастық құрамы.
1 Топта әртурлі келенсіз жағдайлардың болуы, дау-дамайдың шығуы,
топтағы жағымсыз эмоциялардың пайда болуынан. Американ психологы Олпортом
дау-дамайдың шығу себептерін, өзінің адамның ролдік тәртібіне негізделген
схемада үгі ретінде көрсеткен. Барлығы негізінен әлеуметтік ролді
орындаудан негіз алады. Мысалға: адамды басшы етіп сайлағанда, топтың әр
адамының ол адам туралы өзіндік ой-пікірлері бар, біреулері демократиялық
немесе либералдық басшыны күтсе, екінші біреулері қатал және авторитарлық
басшыны күтеді.
Топтың әр мүшесі өзінің қызметін, ондағы атқаратын ролін жақсы білуі
қажет. Сонда ғана топтың алға қойған мақсаты жүзеге асады.
Ролдік тәртіптегі келесі бір сатысыекі мағнаға ие болады: ролді
орындайтын адамның тәртібі және қоршаған адамдардың берген бағасы. Әр адам
топтағы атқарған істеріне, мінездеме беріп, өзін-өзі бағалай білуі тиіс,
сонымен қатар бағалау үш жақтан жүреді: жоғарыдан (басқарманың бағалуы),
сырттан (қызметтес адамдардың бағалауы), төменнен (өзін бағынышты
адамдардың бағалуы).
2. Әлеуметтік топтардың екінші бір құрылысы – кәсіптік –
квалификациялық мінездемелер. Оған кіретіндер топ мүшесінің білімі,
мамандығы және квалификациялық деңгейі. Топ мүшелерінің білімі жоғары
болатын болса, онда топтың да беделі жоғары болады. Жұмыс істеу қарқыны
жоғары дәрежеде жүреді.
3. Топтың жыныстық – жастық құрамы. Топ басшысы бұл ерекшеліктерді
ескеруі тиіс. Психологиялық тұрғыдан алып қарайтын болсақ әр жастың
кезеніне тән өзіндік психологиялық ерешеліктер бар. Әлеуметтік топты құрған
кезде оның қалыптасып, дамуына қызметкерлердің ерекшеліктері және кәсіптік
қызметтері ерекше әсер етеді.
Әйел адамдардан немесе ер адамдардан құралған топтардың ахуалы
әртүрлі. Әйелдер ұжымы өте эмоциалды, бұл топтарда ролдік дау-дамайлар жиі
болып тұрады. Ер адамдар тобы өте қатал, рационалды, тенденциялы, іскерлік
дау-дамайлар сирек болып тұрады. Ер адамдар мен әйелдердің топта алмасып
келуі топтың дамуына қолайлы жағдай және жақсы психологиялық климаттың
пайда болуына негіз болады.
Топтың құрамына кірген адамның өзіне тән темпераменты, мінезі, ақыл-
ой, өзіндік көзқарасы және қызығулары болады. Ортақ қызығу, көзқарастарына
байланысты төп мүшелері бір-бірімен қарым-қатынас орнатады.
Психологтар А.А. Бодалев, В.Н. Парфенов танысқан кезде ең бірінші
адамның көңіл бөлетініне экспериментальді түрде зерттеген.
Ең бірінші танысқан кезде адамның көзі түсетіні және есте қалдыратыны
– бұл шаштың қою үлгісі. Екіншіден көңіл бөлетіні, ол адамның көзіне,
өйткені адамның көзі оның ішкі жан дүниесінің айнасы. Адамның көзі –
мейрімді, суық, шуақты, айлакерлі, қулы, өткір және мейрімсіз болуы мүмкін.
Адамды өзіне жақын тартатын ол – күлкі. Содан соң адамнын киім-кешегіне,
өзін ұстау, мәнеріне, қимыл-қозғалысына, жүрісіне сөзіне, назар аударамыз.
Топ іші бірнеше қабатқа бөлінуі мүмкін. Топ ішінде жұлдыздар –
лидерлер (ең жоғарғы жағымды әлеуметтік статус), ұнамды, жақсы
қабылданатындар (әртүрлі деңгейдегі жағымды статус), жек көретін және
ұнатпайтындар (қарама – қарсы статус немесе бедел). Адамның топ ішіндегі
беделін, басқа адамдардың оған деген көзқарасынан, қарым-қатынасынан көруге
болады.
II тарау. Шағын топтағы динамикалық процестер. Топ аралық қарым-
қатынас психологиясы.
2.1. Шағын топтағы жалпы мәселелер.
Топтық динамика термины үш түрлі мағна береді. Бірінші мағнада
әлеуметтік психологияда шағын топтардың белгілі бір бағыттылықтарын зерттеу
немесе К. Левин мектебі. Бұл термин түрлі әдістерге негізделеді. Бұл
әдістерді шағын топты зерттеу барысында қолдану. Лабораториялық
эксперименттер барысында топтардың өзіне тәнерекшеліктерін табу, зерттеу.
Үшінші мағнада топтық динамика сөзі топ өмірінің реалдығын бейнелеу
мағнасында қолданылады. Әлеуметтік психологияда бұл термин үшінші
мағнасында қолданылады. Шағын топтаға динамикалық процестердің жиынтығы,
өту қарқыны және шағын топтардың бір кезеңнен екінші кезеңге өтіп дамуы.
Шағын топтағы басты динамикалық процестер. Ең бастысы шағын топтардағы
білім процессі. Топтардың біріктілігі, адамдардың білімдарлығы. Екіншіден
лидерлық және топтық шешім қабылдау процестері. Алға қойған мақсатқа жету
жолында түрлі кедергілерден өтіп бірігіп шешім қабылдау. Топтың даму негізі
ретінде топтың ұжым деңгейіне жете алу жолын айтуға болады.
Топ аралық қарым-қатынас психологиясын зерттеуде көптеген ғалымдар өз
үлестерін қосқан, атап айтатын болсақ Г. Лебон концепциясында топ аралық
агрессияны зерттеп көрсеткен, Т. Адорно еңбектерінде бір топтың екінші бір
топтармен қастық қарым-қатынаста болу және үрей, қорқыныштың пайда болу
негіздерін зерттеп көрсеткен.
Топ аралық қарым-қатынас тек жаугершілік қатынас негізінде ғана
көрсетілмеген, сонымен қатар түрлі іскерлік топ аралық келісімдер жүргізу.
Екі топтың бір-бірімен тіл табыса алу мәдениеті.
Топ аралық қарым-қатынам психологиясы жайлы А. Тэшфель еңбектерінен,
В. Дуаза және француздың әлеуметтік психологияда С. Московиси т.б.
еңбектерінен оқып тануға болады.
Ертедегі экспериментальдік зерттеулер М. Шерифпен жасөспірімдерге
арналған АҚШ лагерінде өткуілген. Топ аралық қарым-қатынасты зерттеуде М.
Шериф өзіндік топтық жақындасу үлгісін ұсынған. Топ аралық қарым-қатынас
жасаудағы қастандық немесе істес болу жолдарын жеке тұлға ісінен іздеу
емес, топтық істерден іздеу негізін ұсынған.
Әлеуметтік психологияда топ аралық қарым-қатынас проблемаларын
зерттеген және өз еңбектерінде көрсеткен В.С. Агеев. Ол өз еңбектерінде топ
аралық қарым-қатынас жасаудағы сыртқы емес, ішкі процесстердің әсері немесе
когнитивтік аумағы деп атап көрсетті.
Екінші топты қобылдау диапазоны өте тар аумақта қабылданады, бұған
негіз болатын топты оның бейнесін қалыптастыру, бұл сол уақытта жасалған
топ аралық қарым-қатынас негізі. Сонымен қатар топ аралық қарым-қатынас
тікелей екінші топпен іс-әрекет жүргізумен ғана шектелмейді. Екінші топ
жайлы көзқарас тікелей қарым-қатынас, іс-әрекет – жасалмай да қалыптасуы
мүмкін. Мысалы, мәдениет байлығы – құндылығымен және фольклормен т.б.
алмасу. Басқа елдердің халықтардың мәдениетімен тікелей қарым-қатынас
жасалмай да танысу, көркем әдебиеттерді оқу және түрлі ақпарат құралдарынан
екінші бір топ жайлы керек ақпараттарды алып танысу.
Шағын топтағы жалпы мәселелер. Адам баласы өмірге келгеннен бастап
топта өмір сүріп, басқалармен қарым-қатынас жасау арқылы қоршаған дүние
жайлы ақпарат алып келешекте осы алған білімінің арқасында өз қызметін
қалыптастырады.
Шағын топтағы жалпы мәселелер өте дәстүрлі және жақсы құрастырылған
әлеуметтік психологияның басты мәселесі. Шағын топтарды зерттеу ертеден
қолға алынып, топтағы мәселелердің бірі топтағы тұлға аралық қарым-
қатынасты зерттеу.
Топтық бірігу және жұмылып жұмыс істеу, топ алдындағы қиыншылық
мәселелерді шешудің басты жолы. Шағын топтағы басты, жалпы мәселелерді
шешуді тұлға аралық қарым-қатынас, әр тұлғаның білімдарлығы, мінез-құлқы,
топ басшысына бағыну, өз ісін жақсы меңгеру шағын топтың алға қойған
мақсатына жетудің басты жолы.

2.2. Шағын топ және ұжымды басқару.
Шағын топ және ұжым – бұл белгілі бір мақсатқа жету негізінде құралған
адамдар жиынтығы. Топ алдына қойған мақсатына жетудің басты жолы көшбасшы
сайлап соған бағыну.
Көшбасшы – жеке тұлғаға ықпал ету және топқа ықпал ету қасиетіне ие
адам. Барлығының күшін біріктіріп алға қойған мақсатқа жетудің жолын таба
алатын білімдар адам.
Басшысыз бірде-бір ұжым немесе топ өмір сүре алмайды. Басшының басты
атқаратын ісі-мақсатқа жету. Бірақта жалғыз жүріп мақсатқа жету мүмкін
емес, басшының басты ролі өз соңында адамдардыеріте білу және істерін дұрыс
тиянақты ұйымдастыру.
Басшы мен оның қол астындағы қызметкерлерімен қарым-қатынас, ұжым мен
топтың психологиялық климаты. Топтың жұмыс істеу қарқыны басшының басқару
стиліне байланысты.
Басқару стилі – бұл басшының өз қол астындағы адамдардың алдында өзін-
өзі ұстау тәртібі. Басқарудың бірнеше стилі бар. Атап айтатын болсақ 1
авторитарлық немесе диктаторлық стиль – басқарушы қатал өзіндік шешімдер
қабылдайды, әр істі шешуде қатал бақылау жүргізеді және қатал жазалауға
дайын, жұмысшысына жеке тұлға ретінде қарамайтын адам. Қатал бақылаудың
негізінде топтың жұмысы алға басып, көптеген жетістіктерге жетеді. Бірақта
мұндай стильде басқарудың өзіндік кемшіліктері бар. 1). қате шешімдер
қабылдау қаупы; 2). қызметкерлердің шығармашылығын қасиеттерін басу,
жаңалықтар енгізбеу, қызметкерлердің пассивтілігі; 3). адамдардың өз
жұмысына қанағаттанбауы, ұжым ішіндегі өз беделіне қанағаттанбау; 4).
жағымсыз психологиялық климат, психологиялық-стресстік қысымның
жоғарлылығы, деңсаулыққа психологиялық және физиологиялық зияндылығы.
2. Демократиялық немесе ұжымдық стиль. Бұл стильдік басқару: басқару
шешімдері мәселені талқылау негізінде қабылдау, қызметкерлердің
көзқарасымен санасу, қабылданғаншешімдердің орындалуын басқарушы және
қызметкерлердің бақылауы, басқарушының қызметкерлерге қызығушылықпен және
ықыластықпен қарауы. Олардың қызығушылықтарын, ерекшеліктерін, нені қанағат
тұтатынын есепке алу. Басқарудың демократиялық стилі басқарудың ең тиімді
стилі. Жоғары дәрежеде шешім қабылдау, еңбектің шешімінің жоғары дәрежесі,
қызметкерлердің белсенділігі, адамдардың өз жұмысына қанағаттануы, ұжымда
жағымды психологиялық климаттың орнауы және ұжымның ұйымшылдығы. Бірақта
демократиялық стильдің жүзеге асуы басқарушының жоғарғы дәрежедегі
интеллектуалдылығы, ұйымдастырушылығы, коммуникативтік әдістеріне
байланысты.
3. Либералдық немесе анархиялық стиль. Бұл стильмен басқару
қызметкерлердің өзіндік тындау, бірақ та жүзеге асуын қадағаламау,
қабылданған шешімдердің дұрыс орындалмауы қадағалау жүргізбеу, жұмыстың өте
төменгі сапада орындалуы, қызметкерлердің өз жұмысына қанағаттанбауы,
басшысының жұмысына қанағаттанбау, ұжымның психологиялық климаты жағымсыз,
қызметкерлер арасында біріктілік, татулықтың болмауы, дау-дамайлардың
туындауы жеке шағын топшаларға бөлінуіне негіз болады.
4. Аумалы-төкпелі немесе тиянақсыз стиль. Басқарушының тұрақсыздылығы,
басқаруда бір стильден екінші стилге ауысып, алмасуы. Жұмыстың орындалуына
көп кедергі жасап төмені санада орындалуына негіз болады. Дау-дамай және
қиын жағдайлардың саны арта түседі.
5. Ситуативтік стиль. Бұл стилде басқарудың негізі қызметкерлер және
ұжымның психологиялық даму деңгейін есепке алу. Өз қызметкерлеріне қол-
қанат бола білу, қызметкерлердің өз ісінде тәжірибелерін молайтуға
көмектесу. Мұндай еңбек ету түрі қызметкерлердің бақылаусыз шешім қабылдап
жетістіктерге жетуіне септігін тигізеді. Басқарудың өте қолайлы стилі.
Басқарушының негізі ісі басқа топ немесе ұжымдармен іскерлік келісім
сөздер жүргізе білу шеберлігі. Топтың ісін жүзеге асырудың бірден-бір
жолы.Басқарушы сонымен қатар дац-дамайларды дұрыс шешіп, жақсы шешімдер
қабылдауы тиіс.
2.3. Топ аралық қарым-қатынас жасауда экспериментальдік зерттеулер.
Ерекше қызығулар тұғызатын В.С. Агеевпен жасалған эксперименттер. Оның
зерттеулеріндегі негізі гипотизасы топ аралық қабылдауға тәуелділік, топтық
істе бірігіп жұмыс істеу, шешімдер қабылдау. Ең бірінші жүргізген
зерттеулері техникумның студенттер тобымен емтихандық сессия кезінде
жүргізіліп топ аралық түйсіну, қабылдаудың негізгі көрсеткіштері ретінде
мұналар жүзеге асырылды 1) топ аралық жарыста өз топтарының жеңісін болжау;
2) өз немесе басқа топтың жеңу немесе жеңілу себептерін түсіндіру; 3) өз
немесе басқа топтың әртүрлі іс-әрекет сферасындағы жетістіктерін атап
көрсету.
Эксперименттің негізі келесіде: студенттердің екі тобы бір уақытта,
бір пәннен, екі топта бір мұғалімге зачет тапсыруы тиіс. Екі
экспериментальдік топтағы студенттерге семинарлық жұмыс кезінде қай топ өз
білім деңгейін жақсы, жоғары дәрежеде көрсетсе зачетты автоматты түрде
алатыны, ал нашар топ зачетқа қалып, күнделіктідей тапсыратыны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.