Азаматтарға жүктелетін құқықтар мен міндеттер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қостанай гуманитарлық колледжі мекемесі

Курстық жұмыс

Пәні: Азаматтық құқығы
Тақырыбы: Қазақстан Республика азаматтары және басқа тұлғалар
Топ: 3Қ-17

Тексерген: Саидова Г.С.
Орындаған:Бахыт.А

Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
I тарау. Азаматтар мен басқа да жеке тұлғалар — азаматтық құқық
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...   5-6
1.1Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы
заң ... ... ... ... ... ... ... ... 7-9
1.2Азаматтың есімі және тұрғылықты жері.Азаматтық хал-ахуал
актілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10-12
II тарау. Азаматарды хабар-ошарсыз кетті және өлді деп тану ... ... ... 13-
15
2.1Азаматтардың әрекет қабілеттілік пен құқық
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. 16-19
2.2Азаматтарға жүктелетін құқықтар мен
міндеттер ... ... ... ... ... ... .. ... ... .20-21
III тарау.Шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ азаматтар ... ... ... .22-23
IV тарау.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..24
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...25

Кіріспе
Қазақстан Ресубликасы тәуелсіз, егеменді мемлекет. Қазақстан
Республикасында тұрып жатқан әрбір азамат пен азаматтшалардын құқығы заңмен
қорғалады. Яғни олардын құқығына ешкім шектеу қоя алмайды. Әрбір азаматтың
омир сүруге, оқуға, еңбек етуге, өз таңдауын жасауға құқығы бар. Ол туралы
ата заңымызда да көзделген яғни конституциянын бірінші бабында былай
делінген: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам
және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. Қазақстан Республикасында
тек Қазақстан азаматтары ғана емес шетел азамааттары, азаматтығы жоқ
азаматтар, басқа ұлттар мен ұлыстар өмір сүріп жатыр. Сол азаматтардын
барлығы Қазақстанда бейбіт, соғыссыз бір шаңырақ астында өмір сүріп жатыр.
Азаматтығы жоқ адамдар мен шетел азаматтарыныңда құқықтары заңмен
қорғалады. Азаматтың құқығына ешкімде шекетеу қоя алмайды. Оның құқығы ол
дүниге келгеннен басталып , дүниеден өткенде тоқтатылады.
Қазіргі таңдағы экономикалық және техникалық даму азаматтық құқықтың
субъектісі ретіндегі азаматтарға да үлкен ықпалын тигізеді. Осы дамулар
нәтижесінде азаматтардың құқықтары мен міндеттерінде де өзгерістер
байқалады.Азаматтық құқық субъектісі ретіндегі азаматтардың жалпы дүниенің
және Қазақстанның экономикалық және техникалық дамуына ықпал тигізері
сөзсіз. Азаматтардың құқық және әрекет қабілеттіктерінің осы заманға сай
толықтырылып заң құжаттарымен анықталуы, олардың құқықтарының тиісінше
қорғалуы болашақ ұрпақ үшін бүгінгі күннің парызы.Мемлекеттердің
Конституцияларының және азаматтық құқықтың негізгі тірегі болып саналатын
адам және азаматтық құқықтың шығуы оның қолданылуы барысында ерекше мәнге
ие.Қазіргі көптеген елдерде азаматтық құқық пәнінде азаматтарды құқық
субъектісі ретінде қарастырады. Өйткені азаматтық құқық пәні жеке тұлғаның
басқа тұлғалармен қарым-қатынасын реттейтін құқық саласы болғандықтан
азаматтық құқықта азаматтарға ерекше көңіл бөлінген. Жалпы алғанда,
Қазақстанның конституциялық құқық ғылымында азаматтардың міндеттеріне
қатысты мәселе толық шешімін таба қойған жоқ. Дегенмен, бұл бағытта
орындалып жатқан ғылыми зерттеулер бар екендігін айтып кеткен жөн. Мәселен,
қазақстандық зерттеуші А. Сманның докторлық диссертациясында азаматтардың
конституциялық міндеттеріне ерекше көңіл бөлінген. Автор мұндай міндеттерді
қоғамның эволюциялық дамуының объективтік нәтижесі ретінде белгілейді, әрі
тұлғаның міндеті ретінде жеке дара, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге
сәйкес нормативтік-құқықтық тәртіпте бекітілген тұлғаның қажет етілетін,
тиіс болатын жүріс-тұрысының шамасын қарастырады. Яғни, міндет жүктелген
тұлғаның талап етілетін жүріс-тұрысты жүзеге асырудан басқа таңдауы
болмайды. Міндеттің сыртқы көрінісі оның орындалуы арқылы байқалады,
әйтпесе, керісінше жағдайда мемлекет тарапынан санкциялар қолданылуы
мүмкін. Жалпы алғанда, Қазақстанның конституциялық құқық ғылымында
азаматтардың міндеттеріне қатысты мәселе толық шешімін таба қойған жоқ.
Дегенмен, бұл бағытта орындалып жатқан ғылыми зерттеулер бар екендігін
айтып кеткен жөн. Мәселен, қазақстандық зерттеуші А. Сманның докторлық
диссертациясында азаматтардың конституциялық міндеттеріне ерекше көңіл
бөлінген. Автор мұндай міндеттерді қоғамның эволюциялық дамуының
объективтік нәтижесі ретінде белгілейді, әрі тұлғаның міндеті ретінде жеке
дара, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге сәйкес нормативтік-құқықтық
тәртіпте бекітілген тұлғаның қажет етілетін, тиіс болатын жүріс-тұрысының
шамасын қарастырады. Яғни, міндет жүктелген тұлғаның талап етілетін жүріс-
тұрысты жүзеге асырудан басқа таңдауы болмайды. Міндеттің сыртқы көрінісі
оның орындалуы арқылы байқалады, әйтпесе, керісінше жағдайда мемлекет
тарапынан санкциялар қолданылуы мүмкін
Өзектілігі:
Қазақтардың дәстүрлі құқығында мүліктік құқық маңызды роль атқарғаны бізге
тарихтан мәлім. Қазіргі құқықтың дамуы сол құқықтардың жалғасы іспеттес.
Қазақ халқының мүліктік құқығын толық ұғынып түсіну тек қана біліп қою үшін
ғана емес сонымен қатар нақты практикалық маңызы бар нәрсе. Бұл біздің
тәуелсіз еліміздің азаматтық құқығын айқындай түсуге бастау болатынын
сөзсіз.
Мақсатты:
Азаматтық заңдармен реттелетін катынастардын субъектілеріне: жеке
және заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ак, әкімшілік-аумақтық, бөліністер
жатады.

http:flatik.ruazastan-respublika sini-azamatti-kodeks
I Тарау. Азаматтар мен басқа да жеке тұлғалар — азаматтық құқық
субъектілері.
Азаматтық құқық субъектіліктің бастаулары экономикалық
тауарлы қатынастарға сүйенеді, ал азаматтық заңдарда "құқық субъектілігі"
термині пайдаланылмайтын болса да, көрсетілген қасиеттің өзін қолданылып
жүрген құқық бекіте түседі. Құқық субъектілігі ұғымының өзін заң ғылымы
қалыптастырған және ол ҚР Конституциясында баянды етілген.
Қазақстан Республикасының Азаматгық кодексі азаматтық құқықтардың
субъектілеріне жеке тарау (2-тарау) арнаған, онда "құқық субъектілері" және
"тұлғалар" бір мағыналы терминдер ретінде пайдаланылады. Құқық
субъектілері туралы нормалар Азаматтық Кодексте-де ғана еме, сондай-ақ
басқа да заң актілерінде кездеседі.Құқық субъектілерінің (немесе
тұлғаларының) ішінен де Қазақстан Республиксының азаматтарын және басқа
жеке тұлғаларды бөліп көрсетеді. Тарауда азаматтық құқық субъектіліктің
жалпы ұғымдары мәселелері ең аз қажетті шамада сөз болған, ал жеке және
занды тұлғалардың құқық субъектілігі мәселелері салыстырмалы тұрғыда
қарастырылады."Жеке тұлға" жалпы ұғымы Қазақстан Республикасы Азаматтық
Кодекснің 12-бабында тұжырымдалған. Бұл бап жеке тұлғалар туыстық
ұғымымен Қазақстан Республикасының азаматтарын, басқа мемлекетгердің
азаматтарын (шетелдіктерді), сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдарды
біріктіреді. Қазақстан аумағында тұратын жеке тұлғалардың басым көпшілігі
оның азаматтары болғандықтан, ал Азаматтық Кодексі Қазақстан Республикалар-
дың ұлттық заңы болып табылатындықтан, ол Қазақстан азаматтарын ғана емес,
жеке тұлғаларды да белгілеу үшін кең мағынада әдетте "азамат" терминін
қолданады. Егер заңдар мен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе,
шетелдікгер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан азаматтары үшін
белгіленген құқықтар мен міндеттерді атқаратындықтан, "азамат" терминін
осылайша кең мағынада түсінуге болады (ҚР Конституциясының 12-бабының 4-
тармағы, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 3-бабының 7-тармағы).
"Азамат" ұғымы әлдеқайда кең маңызға ие болып, құқықтың барлық салаларында
қолданылғанымен, мұнда, азаматтар туралы азаматтық құқықтың субъектілері
ретінде сөздің арнайы мағынасында ғана айтылады.Азаматтық құқықта
нақты құқықтар мен міндеттерді иеленудің алғышарты - құқық субъектіліктің
болуы қатысушылардың теңдігіне негізделген тауар-ақша және өзге де
қатынастарды жеке тұлғаларға, заңды тұлғаларға және азаматтық құқықтың
ерекше субъектілеріне заңдық жіктеуге байланысты, оның үстіне, бұл
қатысушылардың құқықты иелену шарасы (шегі) түрліше болады.Азаматтық құқық
субъектіліктің жалпы ұғымдарын ескермейінше, азаматтық құқық субъектіліктің
бір түрі — жеке тұлғалардың құқық субъектілігін түсіну қиынға соғады. Бұл
арада, объективті өмір сүретін құқықтық шындық, жеке адамдардың жалпы
қасиеті ретінде оны осы құқықтық шындықтың көрінісі — құқық субъектілік
ұғымымен шатас-тырмау керек. Нақты өмірде құқық субъектілік деген жоқ,
олардың жалпы зандық қасиеті ретінде жеке тұлғалардың Құқық субъектілігі
бар. Бұл қасиет, кейде мұны заң әдебиеттерінде көрсететініндей, әдете бір
ойда бар, ұғымда ғана сақталатын жинақталған тұлғаға тиісті емес, ол нақты
жеке тұлғалардың жалпы қасиеті, яғни әрбір жеке субъектіге тән жалпы қасиет
болып табылады. Қазақстан Республикасының Конституциясының
терминологиясында құқық субъектіліктің нақ әрбір тұлғаға тиістілігі айқын
көрінеді, оның 13-бабында әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына
құқығы бар екені айтылған.Оқу әдебиеттерін қоса алғанда, заң әдебиетгерінде
нақты субъективтік құқықтар мен міндетгер құқығын иеленудің абстрактілік
алғы-шарты ретінде құқық субъектілі ктің сипаттамасы кең таралған. Мұнымен
бір ғана ескертпе арқылы абстракіні ұғымда бар нәрсе ретінде ғана емес,
сондай-ақ жеке тұлғалардың нақты, жалпы заңдық қасиеті ретінде де түсіну
арқылы келісуге болады.Кейбір авторлар құқық субъектілі құқықты иеленудің
абстрактілік мүмкіндігі ретінде құқық субъектісінің жеке құқықтарының
жиынтығы немесе кешені түрінде көріне алмайды деп ойлайды. Мұнымен келісуге
болмайды, өйткені құқық субъектіліктің абстрактілік сипаты мүлде оның
мазмұнсыздығын көрсетпейді. Азаматтық құқық субъектіліктің өз көлемі, өз
мазмұны бар, оның үстіне, әр түрлі тұлғаларға, атап айтқанда, жеке және
занды тұлғаларға қатысты өзіндік ерекшеліктерге ие көлемі мен мазмүны
болады. Бұған қоса, тіпті әр түрлі жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың
құқық субъектілігінің көлемі мен мазмұны да түрліше болады. Азаматтық
Кодексінің 14-бабында азаматтардың құқық субъектілігінің негізгі мазмұны,
оның құрамдас элементгері туралы айтылады. Атап айтқанда, бұл бапта
азаматтың мүлікті меншіктену, мүлікті мұраға алып, мұраға қалдыру,
республика аумағында еркін жүріп-тұру және тұрғылықты жер таңдау, заң
құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысу, жеке өзі
немесе басқа азаматтармен және занды тұлғалармен бірігіп, занды тұлғалар
құру, мәмілелер жасасып, міндетгемелерге қатысу, материалдық және моральдық
зиянның орнын толтыруды талап ету құқығы, басқа да мүліктік және өзіндік
құқықтары көзделген.Өзінің зандық табиғаты жөнінен азаматтық құқық
субъектілік ерекше субъективтік құқық - мәмілелер жасау және субъективтік
құқықтар мен міндеттерді иелену құқығы болып табылады. Субъективтік құқық
ретінде құқық субъектіліктің табиғаты заңдардан, оның ішінде Конституция
нормаларынан ерекше айқьш байқалады. Мәселен, Конституцияда әркімнің
құқықтары туралы, республикада кімдердің заңды түрде тұра алатыны, бұл
аумақта еркін жүріп-тұру, тұрғылықты жерін таңдау құқығы туралы, әркімнің
кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне құқығы туралы айтылады. Конституция әркімнің
құқық субъектісі ретінде танылу құқығын баянды етіп, оның адам мен азаматық
конституциялық құқықтарының тізбесі түріндегі негізгі мазмұнын ашып
көрсетеді.

http:adilet.zan.kzkazdocsK9400 01000_
1.1 Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы заң
Қазақстан республикасының азаматтығы туралы заңы - Қазақстан
Республикасының азаматтығы адамның мемлекетпен тұрақты саяси-құқықтық
байланысын айқындайды, бұл байланыс олардың өзара құқылары мен
міндеттерінің жиынтығынан көрінеді. Қазақстан Республикасында әрбір
адамның азаматтық алуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының азаматтығы
осы заңға сәйкес алынады және тоқтатылады. Қазақстан Республикасының
азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің азаматтығын өзгерту
қүқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс
жерлерге аластауға болмайды. Қазақстан Республикасы өзінің мемлекеттік
органдары мен лауазымды адамдары арқылы Республика азаматтары алдында
жауапты, ал Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасы
алдында жауапты. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын
сақтауға, Қазақстан Республикасының мүдделерін, оның территориялық
тұтастығын қорғауға, мемлекеттік тіл мен оның аумағында тұратын барлық
ұлттардың тілдеріне, әдет-ғұрпына, дәстүрлеріне құрметпен қарауға,
Қазақстан Республикасының күш-құдыретін, егемендігін және тәуелсіздігін
нығайтуға жәрдемдесуге міндетті. Қазақстан Республикасының азаматтығы
Қазақстан Республикасының Конституңиясымен, осы Заңмен және Қазақстан
Республикасының соған сәйкес шығарылатын басқа да заң актілерімен
реттеледі. Осы Заң күшіне енгізілген күнге дейін Қазақстан Республикасында
тұрақты тұратын; Қазақстан Республикасының аумағында туған және шет
мемлекеттің азаматтығында тұрмайтын; осы Заңға сәйкес Қазақстан
Республикасының азаматтығын алған адамдар Қазақстан Республикасының
азаматтары болып табылады. Қазақстан Республикасы азаматының басқа
мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды. Қазақстан Республикасы жаппай
қуғын-сүргін, күштеп ұжымдастыру кезеңдерінде, адамгершілікке жат өзге де
саяси шаралар салдарынан Республика аумағынан кетуге мәжбүр болған адамдар
мен олардың ұрпақтарының өз территориясына қайтып оралуы үшін, сондай-ақ
басқа мемлекеттерде территориясында тұратын қазақтар үшін жағдай жасайды.
Қазақстан Республикасының азаматтығы:
• 1) тууы бойынша;
• 2) Қазақстан Республикасының азаматтығына қабылдау нәтижесінде;
• 3) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген негіздер
мен тәртіп бойынша;
• 4) осы Заңда көзделген өзге де негіздер бойынша алынады.
Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 20 желтоқсандағы Заңы Қазақстан
Республикасының азаматтығы адамның мемлекетпен тұрақты саяси-құқылық
байланысын айқындайды, бұл байланыс олардың өзара құқылары мен
мiндеттерiнiң жиынтығынан көрiнедi. Қазақстан Республикасында әрбiр адамның
азаматтық алуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының азаматтығы осы заңға
сәйкес алынады және тоқтатылады. Қазақстан Республикасының азаматын
ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзiнiң азаматтығын өзгерту құқығынан
айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс жерлерге аластауға болмайды.
Ескерту. Кiрiспеге өзгерiс енгiзiлдi - Қазақстан Республикасы Президентiнiң
1995.10.03. N 2477 Заң күшi бар Жарлығымен.
1-тарау Жалпы ережелер 1-бап. Азама т және мемлекет  Қазақстан Республикасы
өзiнiң мемлекеттiк органдары мен лауазымды адамдары арқылы Республика
азаматтары алдында жауапты, ал Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан
Республикасы алдында жауапты. Ол Қазақстан Республикасының Конституциясы
мен заңдарын сақтауға, Қазақстан Республикасының мүдделерiн, оның
территориялық тұтастығын қорғауға, мемлекеттiк тiл мен оның территориясында
тұратын барлық ұлттардың тiлдерiне, әдет-ғұрпына, дәстүрлерiне құрметпен
қарауға, Қазақстан Республикасының күш-құдiретiн, егемендiгiн және
тәуелсiздiгiн нығайтуға жәрдемдесуге мiндеттi. Ескерту. 1-бапқа өзгерiс
енгiзiлдi – Қазақстан Республикасының 2002.05.1 7. N322 Заңымен.
2-бап. Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы заңдар
Қазақстан Республикасының азаматтығы Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, осы Заңмен және Қазақстан Республикасының соған сәйкес
шығарылатын басқа да заң актiлерiмен реттеледi.
3-бап. Қазақстан Республикасының аз аматы болу  мына адамдар:
осы Заң күшiне енгiзiлген күнге дейiн Қазақстан Республикасында тұрақты
тұратын;
Қазақстан Республикасының аумағында туған және шет мемлекеттiң
азаматтығында тұрмайтын;  осы Заңға сәйкес Қазақстан Республикасының
азаматтығын алған адамдар Қазақстан Республикасының азаматтары болып
табылады.  Қазақстан Республикасы азаматының басқа мемлекеттiң
азаматтығында болуы танылмайды.  Қа зақстан Республикасы жаппай құғын-
сүргiн, күштеп ұжымдастыру кезеңдерiнде, адамгершiлiкке жат өзге де саяси
шаралар салдарынан Республика территориясынан кетуге мәжбүр болған адамдар
мен олардың ұрпақтарының өз территориясына қайтып оралуы үшiн, сондай-ақ
басқа мемлекеттер территориясында тұратын қазақтар үшiн
жағдай жасайды. Адам құқықтары тұжырымдамасының дамуы жалғасуда. Ұлттық
заңнамалар мен саяси тәжірибені адам құқықтарының халықаралық
стандарттарына сәйкес келтіру маңызды мәселе болып отыр. Саяси тұрғыдан
адам құқықтарының нормативтік қырларынан бұрын оның функционалды қырлары,
яғни, ең алдымен, қазіргі саяси қауымдастықтардың дамуы мен тиімді қызмет
етуі үшін адам құқықтарының мәні мен маңыздылығы түсінуді және негізделуді
талап етеді. Мұның төңірегінде пайда болатын мәселелердің саяси
ұшқырлығымен түсіндіруге болатын кең тараған пікірлер мен көзқарастардың
бар екендігін айту керек. Осындай айырмашылықтардың болуына қарамастан
теориялық та, тәжірибелік те жағынан жалпыға маңызды болып танылған
бірқатар мәселелер бар. Осындай мәселелердің қатарына, мысалы, саяси
қауымдастық мүшесінің құқықтары мен міндеттерінің арасындағы айырмашылықты
жою мәселесі жатады. Әу баста , ежелгі замандағы полистік демократия
жағдайында құқықтар мен міндеттер ажырамас компоненттер болып есептелген,
өйткені құқықтардың өзі азаматтық міндеттерді орындау құқығы саналған, ал
бұл міндеттерді орындау тек полис азаматтарының ғана артықшылығы (құқығы)
ретінде түсінілген болатын. Қазіргі жағдайда формальді, механикалық түрде
құқықтар мен міндеттерді тепе-теңдікке (балансқа) келтіру бойынша жасалған
талпыныстар олардың функционалды бөлінуі мен қайшылықтарын жоюға, сондай-ақ
саясат субъектілері арасындағы құқықтар мен міндеттердің ассимметриялық
бөлінуін теңестіруге мүмкіндік бермей отыр [1, 310-311 б.].Жалпы алғанда,
Қазақстанның конституциялық құқық ғылымында азаматтардың міндеттеріне
қатысты мәселе толық шешімін таба қойған жоқ. Дегенмен, бұл бағытта
орындалып жатқан ғылыми зерттеулер бар екендігін айтып кеткен жөн. Мәселен,
қазақстандық зерттеуші А. Сманның докторлық диссертациясында азаматтардың
конституциялық міндеттеріне ерекше көңіл бөлінген. Автор мұндай міндеттерді
қоғамның эволюциялық дамуының объективтік нәтижесі ретінде белгілейді, әрі
тұлғаның міндеті ретінде жеке дара, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге
сәйкес нормативтік-құқықтық тәртіпте бекітілген тұлғаның қажет етілетін,
тиіс болатын жүріс-тұрысының шамасын қарастырады. Яғни, міндет жүктелген
тұлғаның талап етілетін жүріс-тұрысты жүзеге асырудан басқа таңдауы
болмайды. Міндеттің сыртқы көрінісі оның орындалуы арқылы байқалады,
әйтпесе, керісінше жағдайда мемлекет тарапынан санкциялар қолданылуы
мүмкін. Сонымен қатар А. Сман құқықтық міндеттердің ішінен конституциялық
міндеттерді бөлек ажыратып, оларды      ҚР Конституциясында бекітілген жеке
дара және қоғамдық мүдделерді қанағаттандыру үшін керек болатын ең маңызды
құндылықтарды сақтау мен қорғауға байланысты әрі мемлекеттің мәжбүрлеу
мүмкіндігімен қамтамасыз етілетін әрбір адам мен азаматқа қойылатын жоғарғы
құқықтық талаптар ретінде анықтайды [2, 18-19 б.].

http:adilet.zan.kzkazdocsK9400 01000_
1.2. Азаматтың есімі және тұрғылықты жері. Азаматтық хал-ахуал актілері.
Құқық субъектілерін дараландырмайынша, нақ қандай құқық субъектісінің
мәміле жасайтынын, оның қандай субъективтік құқықтары мен міндеттері
болатынын анықтамайынша, құқық субъектілерінің мәміле жасауы, нақты
құқықтық қатынастарға қатысуы мүмкін емес. Азаматтық құқықта құқық
субъектілері ретінде азаматтар мен заңды тұлғаларды дараландыру процесі
өтетін белгілер түрліше болады. Азаматтар үшін мұндай белгілер олардың
есімі мен тұрғылықты жері болып табылады.Азаматтың есімі
— оны дараландырудың аса маңызды құралы. Азамат өз есімімен құқықтарға ие
болып, оларды жүзеге асырады (АК-ның 15-бабының 1-тармағы). Заң есім
ретінде азаматтың фамилиясын, өз есімін, қаласа әкесінің атын қоса алғанда,
оның толық есімін түсінеді. Белгіленген тәртіппен берілген және құжаттарда
(туу туралы куәлікте, жеке куәлікте, төлқұжатта және т.с.с.) жазылған
есімнің ғана зандық маңызы болады.Заңдарда азаматтық құқықтарды
жасырын атпен иеленіп, міндеттерді жүзеге асыратын немесе бүркеншік
(ойдан шығарылған) есімді пайдаланатын жағдайлар да көзделуі мүмкін.
Мәселен, ауызша түрде жасалатын сатып алу-сату мәмілелерінің көпшілігі
оларға қатысушылардың есімдерін анықтауды және жазуды қажет етпейді.
Заңдарда құқықтарды жасырын атпен немесе бүркеншік есіммен жүзеге асырудың
арнайы ережелері көзделуі мүмкін. Мысалы, автордың туындыны өз атынан,
бүркеншік атпен немесе жасырын атпен шығару құқығы бар (АК-ның 977-бабы,
"Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы" 1996 ж. 10 маусымдағы Заңның
15-бабының 1-тармағының 2-тармақшасы).Алғашында адам
туылған соң отбасылық зандарда белгіленген тәртіппен оған есім қойылады.
Азамат отбасылық зандарда белгіленген жалпы тәртіппен немесе кейбір
жағдайлар үшін көзделген зандардағы тәртіппен өз есімін немесе оның
құрамдас бөліктерін өзгертуге құқылы.Жалпы ереже
бойынша азаматтың фамилиясын, атын, әкесінің атын ауыстыруға оның өтініші
бойынша рұқсат ету тәртібімен ол 16 жасқа жеткенде жол беріледі. Есімді
ауыстыруға дәлелді себептер болғанда ғана рүқсат етіледі.Некелескенде
немесе ажырасқанда жұбайлардың өздерінің және олардың балаларының, сондай-
ақ асырап алған балаларының фамилиялары арнайы тәртіппен өзгертіледі.Қазақ
ұлтына жататын азаматтар фамилияларының өзгертілуін есімді
ауыстырудан айыра білу керек. Бұл адамдар өздерінің қалауы
бойынша қазақ тіліне жат қосымшалардан арыла отырып, бірақ фамилиясы мен
әкесінің атындағы түбірлерді сақтау арқылы өз фамилиясы мен әкесінің аты
жазылуын өзгертуге құқылы. Азаматтық хал-ахуал актілеріне өзгерістер
енгізбестен, төлқұжаттар мен жеке куәліктер беру кезінде ішкі істер
органдары фамилия мен әкесінің аты жазылуын өзгертуді оңайлатылған
тәртіппен жүргізеді (Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақ ұлтына
жататын адамдардың фамилиясы мен әкесінің аты жазылуына байланысты
мәселелерді шешу тәртібі туралы" 1996 ж. 2 сәуірдегі Жарлығы).
Адам есімі жазылуының өзгеруі секілді, есімінің ауысуы оның бұрынғы
атымен, жасырын атымен немесе бүркеншік есімімен иеленген құқықтары мен
міндеттерін тоқтатпайды және өзгертпейді. Азаматтың есімінің ауысуы немесе
жазылуының өзгеруі оның борышқорлары мен несие беруішлерінің мүдделеріне
нұқсан келтірмеуге тиіс болғандықтан, бұларға осындай өзгерістер дер
кезінде хабарлануы тиіс.Басқа адамдар азаматтың есімін оның келісімімен
ғана пайдалана алады.Азаматтың тұрғылықты жері. Азаматтың тұрғылықты жері
оны дараландырып тұратын келесі белгісі болып табылады. Азаматтың тұрақты
немесе көбінесе тұратын елді мекені оның тұрғылықты жері деп танылады (АК-
ның 16-бабы). Тіркелімнің немесе тұрғылықты жерге мемлекеттік тіркелудің
тек дәлелдемелік маңызы бар және олар өзімен-өзі зандық тұрғылықты жерді
көрсетпейді. Азамат тұратын үй немесе пәтер, осы мекеннің ауданы емес, нақ
елді мекен ғана тұрғылықты жер деп танылады. Үйдің немесе пәтердің мекен-
жайы азаматтың тұрғылықты жерін тек нақтылай түседі. 14 жасқа жетпеген
және басқаның қамқорлығында болатын адамдардың тұрғылықты жерінің зандық
ерекшеліктері бар. Мұндай адамдардың тұрғылықты жері тиісінше олардың ата-
аналарының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының тұрғылықты жері
бойынша анықталады да, сондықтан қажетті тұрғылықты жері деп аталады.Егер
14 жасқа жетпеген адамның ата-аналары әр түрлі елді мекен-дерде тұратын
болса, ол іс жүзінде бірге тұратын ата-анасының тұрғылықты жері кәмелетке
толмағанның тұрғылықты жері болып есептеледі."Тұрғылықты
жер" термині занда жоғарыда көрсетілгеннен өзгеше мағынада да қолданылады.
Жеке тұлғаларды резиденттерге және резидент еместерге бөлуде елді мекен
емес, осы жеке тұлға тұрақты тұрып жатқан ел ескеріледі.Қазақстан
Республикасында тұрғылықты жері бар, оның ішінде, уақытша шетелде тұрып
жатқан немесе Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерде мемлекеттік
қызметте жүрген жеке тұлғалар резиденттер деп танылады, ал резидент ұғымына
кірмейтін қалған жеке тұлғалардың барлығы резидент еместер болып саналады
("Валюталық реттеу туралы" 1996 ж. 24 желтоқсандағы Заңның 1—1-бабы).
Азаматтарды резиденттерге және резидент еместерге бөлу жеке тұлғаның
азаматтығына қатысты емес. Сонымен, Қазақстанда тұрақты тұрып жатқан
шетелдік азамат резидент болады, ал Қазақстан Республикасының басқа
мемлекетте тұрақты тұратын азаматы — резидент емес деп танылады.
Жеке тұлғаларды резиденттерге және резидент еместерге
бөлудің олардың валюталық реттеу және салық салу саласындағы құқықтары
мен міндеттерін анықтау үшін айтарлықтай маңызы бар. Мысалы, "Валюталық
реттеу туралы" Заңның 7-бабының 1-тармағына сәйкес резиденттер арасындағы
операциялар бойынша барлық төлемдер мен аударымдар ҚР Ұлттық банкінің
нормативтік құқықтық актілерінде, сондай-ақ салық және кеден заңдарында
көзделген жағдайлардан басқа реттерде тек ҚР валютасымен жүргізілуі тиіс.
Резиденттер мен резидент емес тұлғалар арасыңдағы операциялар бойынша
төлемдер тараптардың келісімімен кез келген валюта арқылы — ұлттық және
шетелдік валютамен жүзеге асырылады.Азаматтық хал-ахуал актілері.
Азаматтың өміріндегі, оның қоғамдағы құқықтық жағдайын, ең алдымен,
азаматтық-құқықтық және отбасылық-құқықтық жағдайын айқындайтын және өзінің
құқықтық маңызына қарай мемлекеттік тіркеуге жататын аса маңызды оқиғаларды
азаматгық хал-ахуал актілері деп түсінеді. Өзінің құқықтық жаратылысы
жөнінен азаматтық хал-ахуал актілері зандық фактілерге жатады."Неке және
отбасы туралы" Заң азаматтық хал-
ахуал актілерін заңдық тұрғыдан рес імделген мән-жайлар ретінде
тұжырымдайды,олар адамды дараландыр ады, адамның құқықтары мен міндетте рінің
тууына себепші болады.Азаматтық хал-ахуал актілері жазбаларының
негізінде азаматтарға берілетін арнайы құжаттар олардың азаматтық хал-
ахуалының дәлелдемесі болып табылады.

http:flatik.ruazastan-respublika sini-azamatti-kodeks

II тарау. Азаматарды хабар-ошарсыз кетті және өлді деп тану
Қайда екені белгісіз, оның үстіне, хабар-ошарсыз кеткен адамды өлді
деп есептеуге айтарлықтай негіздер болса, онда азамат қатысатын құқықтық
қатынастар әрі қарай дами алмайды. Хабар-ошарсыз кеткен адамдармен құқықтық
қатынастары бар адамдардың мүдделері қорғалуы тиіс. Сондықтан азаматты
хабар-ошарсыз кетті деп тану және өлді деп жариялау институты АК-да баяңды
етілген.Егер азаматтың тұрғылықты жерінде ол туралы бір жыл бойы деректер
болмаса, ол хабар-ошарсыз кетті деп танылуы мүмкін (АК-ның 28-бабының 1-
тармағы). Егер азаматтың тұрғылықты жерінде ол туралы 3 жыл бойы деректер
болмаса, ал егер өлім қатері төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты
деп жорамалдауға негіз болатын жағдайларда 6 ай бойы хабар-ошарсыз жоғалып
кетсе, ол өлді деп жариялануы мүмкін (АК-ның 31-бабының 1-тармағы).Соғыс
қимылдарына байланысты хабар-ошарсыз жоғалып кеткен әскери қызметшілерді
және өзге адамдарды өлді деп жариялау үшін ерекше тәртіп белгіленген. Бұл
адамдар соғыс қимылдары аяқталған күннен бастап кемінде екі жыл өткеннен
кейін өлді деп жариялануы мүмкін (АК-ның 31-бабы). Екі жағдай үшін де
оларды анықтаудың сот тәртібі көзделгеніне қарамастан, азаматты өлді деп
жариялауды оның өлімі фактісін танудан айыра білу керек. Азаматтың белгілі
бір уақытга және белгілі бір мән-жайларда өлуі фактісін анықтау тәртібін АК
емес, АІЖК белгілейді. Азаматтың белгілі бір уақытга және белгілі бір мән-
жайларда қайтыс болуының дәлелдемелері болатын кезде сот мұндай фактіні
белгілейді, бірақ азаматтық хал-ахуал актілерін жазу органдары өлім
оқиғасын тіркеуден бас тартады .Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану
немесе оны өлді деп жариялау — бұл оның қатысуымен орындалатын құқықтық
қатынастардағы күмәндылықты жоюдың зандық түрі, ол азаматты хабар-ошарсыз
кетті деп тануда оны тірідей табудың анықтығына немесе азаматты өлді деп
жариялауда оның өлімінің шүбәсыздығына сүйенеді. Азаматты хабар-ошарсыз
кетті деп тану да, сондай-ақ оны өлді деп жариялау да мүдделі адамдардың
өтініштері негізінде азаматтық іс жүргізу зандарының ережелері бойынша сот
арқылы жүзеге асырылады.Адамды өлді деп жариялау оны алдын ала хабар-
ошарсыз кетті деп тануды талап етпейді. Адамды хабар-ошарсыз кетті деп
танудың және өлді деп жариялаудың шарттары мен салдары түрліше болады.
Егер азаматтың тұрғылықты жерінде ол туралы бір жыл бойы деректер
болмаса, ол хабар-ошарсыз кетті деп танылуы мүмкін. Мұнда тұрғылықты
жерінде азаматтың болмау фактісінің өзі емес, оңда азамат туралы
мәліметтердің болмауы маңызды.Азаматты хабар-ошарсыз кетті деп тану
бірқатар құқықтық салдарды туғызады. Бұлардың адамды өлді
деп жариялаудың салдарынан айтарлықтай айырмашылықтары бар, өйткені олар
бұл адамның тірі табылуының анықтығына сүйенеді. Соттың хабар-ошарсыз
кеткен адамның мүлкіне қамқоршылық тағайындауы - аса маңызды салдар. Бұл
қамқоршылықтың әрекетке қабілетсіз адамдарға белгіленетін қамқоршылықтан
айырмашылығы болғанымен, бұлар бір терминмен белгіленеді. Кәмелетке
толмағандарды тәрбиелеу және олардың құқықтары мен мүдделерін қорғау
мақсатында оларға қамқоршылық белгіленеді. Мүлікке деген қамқоршылық оны
хабар-ошарсыз кеткен адамның мүдделері үшін қамқоршьшыққа алудан тұрады.
Соңдықтан мүлікті пайдалану жөніндегі қамқоршының мүмкіндіктері оның меншік
иесінің мүмкіндіктерімен салыстырғанда шектеулі болады. Қамқоршы мүлікті
күтіп ұстау және сақтау жөнінде қамқорлық жасауы тиіс және мүлікті жұмсауда
оның әрекеттері шектеулі болады. Атап айтқанда, ол хабар-ошарсыз кеткен
адам асырауға міндетті жандарға осы мүлік есебінен қаражат бөлуді, сондай-
ақ оның салықтар мен басқа да міндеттемелер бойынша берешектерін өтеуді
қамтамасыз етуі тиіс. Іс жүзінде, хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлкіне
қамқоршылық жасау мекемесі мүлікті қамқоршының сенімгерлікпен басқаруына
беру болып табылады. Сенімгер басқарушының құқықтары мен міндеттері АК-ның
Ерекше бөлімінің тиісті тарауларында баяндалады.Сот адамның хабар-
ошарсыз кетуі фактісін мойындағанға дейін оның мүлкіне қамқоршылық жасау
екі жағдайда белгіленуі мүмкін. Біріншіден, қамқоршыны мүдделі адамдардың
өтініші бойынша қамқоршылық және қорғаншылық жасау органдары тағайындай
алады. Бұл, мысалы, мүліктің жоғалып кету қаупі төнгенде немесе оны тиісті
күйде сақтау қажет болатын кезде істеледі. Екіншіден, АТЖК адамды хабар-
ошарсыз кетті деп тану туралы өтінішті қабылдаған соң қамқоршылық және
қорғаншылық жасау органына бұл адамның мүлкін қорғау үшін қамқоршы
тағайындауды ұсыну құқығын көздейді.Мүлікке қамқоршылық тағайындаумен
қатар, азаматты хабар-ошарсыз кетті деп танудың басқа да бірқатар салдары
болады. Атап айтқанда, ол берген немесе оған берілген сенімхаттың
қолданылуы тоқтатылады (АК-ның 170-бабының 7 және 8-тармақтары). Хабар-
ошарсыз кетті деп танылған азаматтың жұбайы онымен қиылған некені азаматтық
хал-ахуал актілерін жазу органдарында бұза алады ("Неке және отбасы туралы"
Заңның 16-бабының 2-тармағының 1-тармақшасы).Азаматты өлді деп жариялау
оның өлімі кезіндегідей салдар туғызады, атап айтқанда, оның мүлкіне
мұрагелік ашылады. Адамды өлді деп жариялау туралы соттың шешімі заңды
күшіне енген соң азаматтық хал-ахуал актілерін жазу кітабына оның өлімі
туралы жазылады да, тиісті куәлік беріледі.Хабар-ошарсыз
кетті деп танылған немесе өлді деп жарияланған азамат өзінің тұрғылықты
жерінде пайда болуы мүмкін немесе оның тұратын жері анықталуы мүмкін.
Мұндай жағдайларда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.