Дивиденттер бойынша есеп айырысу
Дивидент дегеніміз – акционерлер иелігінде болатын акциялардың саны мен түрлеріне қарай (сәйкес) оларға тиесілі акцияларына табыс түрінде жыл сайын акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам табысының бір бөлігі болып табылады.
Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер бойынша есеп айырысу есебі 62 – «Дифидендтер бойынша есеп айырысу» - деп аталатын бас шоттың бөлімше шоттарында есептелініп жүргізіледі. Дивидендтер есептеген уақытта:
561 – шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы жетіспеген жағдайда 562-шот дебеттеліп, оған сәйкес 621-шот немесе 622-ші шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Заңды және жеке тұлғаларға есептелініп төленетін дивиденд сомаларынан 15%-(пайыз) ставкасы бойынша табыс салығы ұсталынуға тиіс және одан әрі бұл сома салық салуға жатқызылмайды.
Акционерлерге есептелінген дивиденд сомасынан ұсталынатын табыс салығы сомасына дебет 621 немесе 622-ші шоттардың тиістілері, кредит 634-ші шот негізінде бухгалтерлік жазуы жазылады. Ал бұл табыс салығын бюджетке аударған кезде 634 шот дебеттеліп, 441-шот кредиттеледі.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивиденттер төленгенде 621-ші немесе 622-ші шоттардың тиістілерінің дебеті, 451,441,431 және басқа шоттардың тиістілерінің кредиті бойынша бухгалтерлік жазуы жазылады. Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивидендтерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалық (аналитикалық) есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде жүргізіледі.
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп) пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады. Бюджеттің
Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер бойынша есеп айырысу есебі 62 – «Дифидендтер бойынша есеп айырысу» - деп аталатын бас шоттың бөлімше шоттарында есептелініп жүргізіледі. Дивидендтер есептеген уақытта:
561 – шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы жетіспеген жағдайда 562-шот дебеттеліп, оған сәйкес 621-шот немесе 622-ші шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Заңды және жеке тұлғаларға есептелініп төленетін дивиденд сомаларынан 15%-(пайыз) ставкасы бойынша табыс салығы ұсталынуға тиіс және одан әрі бұл сома салық салуға жатқызылмайды.
Акционерлерге есептелінген дивиденд сомасынан ұсталынатын табыс салығы сомасына дебет 621 немесе 622-ші шоттардың тиістілері, кредит 634-ші шот негізінде бухгалтерлік жазуы жазылады. Ал бұл табыс салығын бюджетке аударған кезде 634 шот дебеттеліп, 441-шот кредиттеледі.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивиденттер төленгенде 621-ші немесе 622-ші шоттардың тиістілерінің дебеті, 451,441,431 және басқа шоттардың тиістілерінің кредиті бойынша бухгалтерлік жазуы жазылады. Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивидендтерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалық (аналитикалық) есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде жүргізіледі.
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп) пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады. Бюджеттің
Дивиденттер бойынша есеп айырысу
Дивидент дегеніміз – акционерлер иелігінде болатын акциялардың саны
мен түрлеріне қарай (сәйкес) оларға тиесілі акцияларына табыс түрінде жыл
сайын акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам табысының бір бөлігі
болып табылады.
Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер бойынша есеп
айырысу есебі 62 – Дифидендтер бойынша есеп айырысу - деп аталатын бас
шоттың бөлімше шоттарында есептелініп жүргізіледі. Дивидендтер есептеген
уақытта:
561 – шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы
жетіспеген жағдайда 562-шот дебеттеліп, оған сәйкес 621-шот немесе 622-ші
шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Заңды және жеке тұлғаларға есептелініп төленетін дивиденд сомаларынан
15%-(пайыз) ставкасы бойынша табыс салығы ұсталынуға тиіс және одан әрі бұл
сома салық салуға жатқызылмайды.
Акционерлерге есептелінген дивиденд сомасынан ұсталынатын табыс салығы
сомасына дебет 621 немесе 622-ші шоттардың тиістілері, кредит 634-ші шот
негізінде бухгалтерлік жазуы жазылады. Ал бұл табыс салығын бюджетке
аударған кезде 634 шот дебеттеліп, 441-шот кредиттеледі.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивиденттер
төленгенде 621-ші немесе 622-ші шоттардың тиістілерінің дебеті, 451,441,431
және басқа шоттардың тиістілерінің кредиті бойынша бухгалтерлік жазуы
жазылады. Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша
акционерлерге дивидендтерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалық
(аналитикалық) есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі
айналым тізімдемесінде жүргізіледі.
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп)
пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады. Бюджеттің
қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени
деңгейін көтеруге басқа да мақсаттарға пайдаланылады.
Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті
толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекттік бюджеттің табыс
бөлігіне қосымша мынадай жалпы мемлекеттік малықтар мен алымдар енгізілді:
Әлеуметтік салық:
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 17 сәуірдегі Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заңына сәйкес әлеуметтік салықта бұған дейінгі жол салығы
және әлеуметтік қамсыздандыру алымы бойынша салық алымдары мен төлемдерінің
есептеу тәртібі қарастырылған.
Әлеуметтік салықтың ерекшелігі – оның салық салу объектісі
еңбекақытөлеу қоры болып табылады. әлеуметтік салықты төлеушілердің
қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
тұлғалар жатады.
әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың
барлық түрлері кіреді, оның ішінде: әртүрлі сыйақылар, жәрдемақылар, және
әлеуметтік жеңілдіктер және тағы да басқадай төлемдер.
Шаруашылық жүргізуші субъектілерде әлеуметтік салық ағымдағы еңбекақы
төлеу қорының заңда қаралған пайызы мөлшерінде есептелінеді де, келесі
айдың 15-інен кешіктірілмей төленуі тиіс. Субъектілерде әлеуметтік салық
есептелінгенде 811,821, 903, 923, 933, 943 шоттардың тиістілері дебеттеліп,
634 шот кредиттелінеді. Ал ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде
634 шот дебеттеліп, 441шот кредиттелінеді.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы
Салық жылында салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс
салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілерге Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк мекемесінен басқа заңды тұлғалар жатады.
Олардың қатарына резидент емес заңды тұлғалар, олардың филиалдары және
оқшауланған (дербестелінген) бөлімшелер кіреді.
әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомаынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Шаруашылық субъектісінің жылдық табысына, яғни жыл бойы кіріс еткен
сомаларының жиынтығына сатылған немесе өткізілген өнімдер, атқарылған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін салық
төлеушінің алуға ( алған) тиісті ақшалай немесе басқа қаражаттары, сондай-
ақ сатып алушыдан алуға тиісті сомалардың есебінен өзара есеп айырысу
ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген немесе тікеелй не болмаса жанама
шығындарды өтеуге жіберілген қаржылар жатқызылады.
Салық салынатын табыстардың және одан шегерілетін шешімдер мен
жеңілдіктердің құрамы, сондай-ақ салынатын табыс салығының мөлшері салық
кодексінде қаралады.
Салық төлеуші шаруашылық субъектісі тиісті салық органына Заңды
тұлғаның салық салынатын табысының декларациясын ұсынуға тиіс.
Табыс салығын есепету барысында бухгалтерлік есепте 581 шоты
дебеттелініп, 631 шоты кредиттелінеді.
Кейінге қалдырылған табыс салығының есебі
Бухгалтерлік есепте табыстың (зиянның) сомасы бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес анықталған табыс пен шығындардың айырмасынан құралады.
Салық салынатын табыстың (зиянның) сомасы салық заңына сәйкес анықталады.
Салық заңы талаптарының бухгалтерлік есеп талаптарынан өзгешелігі бар.
Осының негізінде бухгалтерлік есепте анықталған табыс пен салық салынатын
табыстың арасында айырмашылық пайда болады. Бұл айырмашылық пайда болу
себептеріне байланысты тұрақты немесе уақытша болып бөлінеді.
Тұрақты айырмашылықтың пайда болу себебі бухгалтерлік табысты анықтау
барсынында есепке алынатын табыс пен шығындардың кейбір бөлігі салық
салынатын табысты санағанда есепке алынабйды.
Табыс салығының есебі деп аталатын № 11-бухгалтерлік есеп
стандарытынң әдістемелік ұсынысында тұрақты айырмашылықтар қатарына мыналар
жатқызылған:
- валюталық шоттар мен шетел валютасы бойынша туындаған бағамдық
айырмашылық;
- бюджетке төленетін айыппұл ықпал-шаралары (санкциясы);
- кәсіпкерлікпен байланысты емес шығындар;
- Қазақстан Республикасы үкіметі белгілеген шектен артық мөлшерде
төленген іс-сапарлық, өкілдік (представительские) және тағы да басқа
шығындар.
Уақытша айырмашылықтың пайда болу себебі есеп беретін кезеңде кейбір
баптар бойынша есептелінген бухгалтерлік табыстар мен шығындардың сомасы
осы кезеңдегі салық салынатын табыстарды анықтарда есепке алынбай келген
кезеңдердегі салық салынатын табыстардың құрамына кіргізіледі. Сөйтіп, есеп
беретін кезеңдегі пайда болған уақытша айырмашылық келешектегі есеп беретін
мезгілде күшін жояды.
Уақытша айырмашылық мыналардың нәтижесінде пайда болады:
- бухгалтерлік есеппен салық есебінде табыстар мен шығындарды мойындау
уақыытн белгілеу тәсілдемесінің айырмашылығынан; (бухгалтерлік есепте
– есептеу принципі, ал салық есебінде – кассалық әдіс бойынша)
- бухгалтерлік есеп пен салық есебінде амортизациялық айырымды
есептегенде әртүрлі әдістерді қолданудан;
- негізгі құралдарды бухгалтерлік есептен шығару мен салықтық есепте
оларды есептен шығарудан болатын айырмашылықтан және тағы да
басқалардан.
Бухгалтерлік және салық есептерінің талаптарындағы өзгешеліктер
нәтижесінде пайда болған айырмашылықтар 632 шотта жүргізіледі. Бұл пассивті
шот болғандықтан кейінге қалдырылған салық сомасы өскенде бұл шот
кредиттелініп, ал азайғанда дебеттелінеді. Кейінге қалдырылған салық
сомалары бұл шотта өздерінің түрлері бойынша бөлек есептелінеді.
Қосылған құнға салынатын салық:
Қосылған құнға салынатын салық тауарларды өндір, жұмыстарды орындау
немесе қызметтер көрсету және олардың айналасы барысында қосылған құн
өсімінің бір бөлігін аудару, сондай-ақ осы елге тауарлар импорты кезіндегі
аударым болып таыбылады. Бұл ретте салық салынатын айналым салық салынатын
импорт салық объектісі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салық 633
шотта есептелінеді. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық
сомасы, ал дебетіне бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға
тиісті түрде ресімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады.
Бюджетке төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім,
орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелінген қосылған құнға
салынатын салықтың сомасымен сатып алынған тауарлар, материалдар мен
жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаға жұмыстары үшін төленген
(есептелінген) қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан
Республикаының салық заңында белгіленеді.
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы
Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық
төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына
еңбекақы түрінде алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары,
жеке тұлғалардың мүліктік табыстары және тағы да басқа табыстары кіреді.
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің
құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отырып, өткізуден
түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып
табылмайтынын, жылжымайтын мүлік, құнды қағаздар, заңды тұлғаларға және
басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесі; шетелдік валюта; асыл
тастар және асыл металдар, олардан жасалған зергерлік бұйымдар, құрамында
асыл тастар және асыл металдар басқа да бұйымдар, өнер туындылары
менантиквариаттар. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы
салық кодексінде қаралады.
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық
салынатын табыстың есепті сомасы мен одан ұсталынатын табыс салығының
сомасы есептелінетін айлардың санын білдіретін сан мәні бар бірлікке 12
санының қатынасын көрсететін қайта есептеу көрсеткіші белгіленген.
Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлем, сондай-
ақ бір жолғы төлем түрінде берілген басқа да төлемдерден салық ұстау
кезінде бұл есептеу көрсеткіші қолданылмайды. Жеке тұлғалардан табыс салығы
ұсталған уақытта дебет 681 шоты, кредит 634 шоты бухгалтерлік жазуы
жазылады.
634 шотта Акциздік салықтарда есептелінеді.
Акциздік (жанама) салық дегеніміз – сатылатын тауардың бағасына
қосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады. Акциз салығы
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған және Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға салынады. Акциздік салық
салынатын тауарларға Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған немесе
Қазақстан Республикасының аумағына импортталған тауарлар яғни спирттің
барлық түрлері, темекі өнімдері, құрамында темекісі бар басқа да өнімдер
және күнделікті қолданылматйын басқа да бұйымдар жатады.
Қазақстан Республикасының аумағында акцизделуге жататын тауарларды
өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан
Республикасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық
заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Шаруашылық
субъектілерінде акциз салығы есептегенде 301 шот дебеттелініп, 634 шоттың
акциз салығы деп аталынатын субшоты кредиттелінеді.
Сондай-ақ, 634 шотта Қазақстан Республикасы заңдарында қаралған
басқадай салықтар, алымдар мен міндетті төлемдер есептелінеді. Бұл
айтылғандардың қатарына:
- шығарылған бағалы қағаздарды тіркеу алымы;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы;
- жер салығы;
- заңды тұлғалардың мүлкіне салынатын салық (мүлік салығы);
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы да басқалар жатады.
Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және
олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады. 634
шотының кредитіне тиісті шығындар есептелінетін шоттардың дебетінен
есептелінген салық, алымдар мен міндетті төлемдер сомасы, ал бұл шоттың
дебетіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар
жазылады.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі 641,
642 және 643 синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл шоттар пассивті шоттар
болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктер
бойынша корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе
тізімдемеде жүргізіледі. Ірі кәсіпорындарда талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланылады. 641, 642 және 643 шоттар бойынша
карточкаларға, тізімдемелерге немесе машинограммаға жазу үшін үлгілі түрі №
280 – кредиторлық хабарлама немесе шоттар негіз бола алады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына 201-208 және 222-шоттардың тиістілері
дебеттелініп, оған сәйкес 641, 642 және 643-шотардың тиістілері
кредиттелінеді.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын
өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бухгалтерлік
есепте 122-125 және 101-106-шоттардың тиістілері дебеттелініп, 641,642 және
643 шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына: дебет
641,643 шотардың тиістілері, кредит 441-шоты түрінде бухгалтерлік жазу
жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес (тәуелді) серіктестіктер арасындағы есеп
айырысуларды салыстырып, тексеру актілері негізінде дебиторлық қарыз
сомасының кредиторлық қарыз сомасымен жабылуы: 641, 642 және 643-ші
шоттардың тиістілерінің дебетіне, оған сәйкес 321, 322, және 323-ші
шоттардың тиістілерінің кредитіне жазылады. 641,642 және 643-шоттарда
талдамалық (аналитикалық) есеп жеке серіктестіктер бойынша жүргізіледі.
Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысулардың есебі
Субъектілер өздерінің мүліктерін және жеке адамдарын әртүрлі қауіптен
сақтандыру үшін сақтандыру мекемесімен келісім-шарт жасасып, белгіленген
мөлшерде тиісті жарна төлеп тұрады. Мүлік пен жеке басқа сақтандыру бойынша
есеп айырысу 651 шотында жүргізіледі. Шаруашылық субъектінің мүліктерін
және жұмысшы қызметкерлерін сақтандыру жарнасы есептелінгенді 811 немесе
821 шотының тиістілері дебеттелініп, 651-шот кредиттелінеді.
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы Республикалық бюджет туралы
1998 жылдың 16 желтоқсанында шыққан нөмері 318-1 санды Заңы мен мемлекттік
бюджеттің табыс бөлігіне қосымша деп аталынатын құжатта, жалпы мемлекттік
салықтар мен алымдар енгізілді. Осыған байланысты бухгалтерлік есептің 1999
жылдың 1 қаңтарындағы 652,653 (10% мөлшеріндегі зейнетақы жинақ қорына
аударымдардан басқа) және 654-шоттарындағы қалдықтар 634 –шотқа қаңтар
айындағы айналымдар бойынша 1999 жылдың 1 қаңтарында аударылады.
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі 653-шотында жүргізіледі.
Меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпорындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дивидент дегеніміз – акционерлер иелігінде болатын акциялардың саны
мен түрлеріне қарай (сәйкес) оларға тиесілі акцияларына табыс түрінде жыл
сайын акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам табысының бір бөлігі
болып табылады.
Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер бойынша есеп
айырысу есебі 62 – Дифидендтер бойынша есеп айырысу - деп аталатын бас
шоттың бөлімше шоттарында есептелініп жүргізіледі. Дивидендтер есептеген
уақытта:
561 – шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы
жетіспеген жағдайда 562-шот дебеттеліп, оған сәйкес 621-шот немесе 622-ші
шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Заңды және жеке тұлғаларға есептелініп төленетін дивиденд сомаларынан
15%-(пайыз) ставкасы бойынша табыс салығы ұсталынуға тиіс және одан әрі бұл
сома салық салуға жатқызылмайды.
Акционерлерге есептелінген дивиденд сомасынан ұсталынатын табыс салығы
сомасына дебет 621 немесе 622-ші шоттардың тиістілері, кредит 634-ші шот
негізінде бухгалтерлік жазуы жазылады. Ал бұл табыс салығын бюджетке
аударған кезде 634 шот дебеттеліп, 441-шот кредиттеледі.
Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивиденттер
төленгенде 621-ші немесе 622-ші шоттардың тиістілерінің дебеті, 451,441,431
және басқа шоттардың тиістілерінің кредиті бойынша бухгалтерлік жазуы
жазылады. Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша
акционерлерге дивидендтерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалық
(аналитикалық) есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі
айналым тізімдемесінде жүргізіледі.
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі
Мемлекеттік бюджет – жалпы мемлекттік тұрғыдан бөлініп (бекітіліп)
пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады. Бюджеттің
қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени
деңгейін көтеруге басқа да мақсаттарға пайдаланылады.
Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті
толықтырудың негізгі көзі болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекттік бюджеттің табыс
бөлігіне қосымша мынадай жалпы мемлекеттік малықтар мен алымдар енгізілді:
Әлеуметтік салық:
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 17 сәуірдегі Салықтар және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар
енгізу туралы заңына сәйкес әлеуметтік салықта бұған дейінгі жол салығы
және әлеуметтік қамсыздандыру алымы бойынша салық алымдары мен төлемдерінің
есептеу тәртібі қарастырылған.
Әлеуметтік салықтың ерекшелігі – оның салық салу объектісі
еңбекақытөлеу қоры болып табылады. әлеуметтік салықты төлеушілердің
қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
тұлғалар жатады.
әлеуметтік салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың
барлық түрлері кіреді, оның ішінде: әртүрлі сыйақылар, жәрдемақылар, және
әлеуметтік жеңілдіктер және тағы да басқадай төлемдер.
Шаруашылық жүргізуші субъектілерде әлеуметтік салық ағымдағы еңбекақы
төлеу қорының заңда қаралған пайызы мөлшерінде есептелінеді де, келесі
айдың 15-інен кешіктірілмей төленуі тиіс. Субъектілерде әлеуметтік салық
есептелінгенде 811,821, 903, 923, 933, 943 шоттардың тиістілері дебеттеліп,
634 шот кредиттелінеді. Ал ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан төленгенде
634 шот дебеттеліп, 441шот кредиттелінеді.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы
Салық жылында салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс
салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілерге Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк мекемесінен басқа заңды тұлғалар жатады.
Олардың қатарына резидент емес заңды тұлғалар, олардың филиалдары және
оқшауланған (дербестелінген) бөлімшелер кіреді.
әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық
табыстың жинақталған сомаынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен
шеккен зияндардың сомасын шегереді.
Шаруашылық субъектісінің жылдық табысына, яғни жыл бойы кіріс еткен
сомаларының жиынтығына сатылған немесе өткізілген өнімдер, атқарылған
жұмыстар мен көрсетілген қызметтер және басқа да операциялар үшін салық
төлеушінің алуға ( алған) тиісті ақшалай немесе басқа қаражаттары, сондай-
ақ сатып алушыдан алуға тиісті сомалардың есебінен өзара есеп айырысу
ретінде үшінші тұлғаларға жіберілген немесе тікеелй не болмаса жанама
шығындарды өтеуге жіберілген қаржылар жатқызылады.
Салық салынатын табыстардың және одан шегерілетін шешімдер мен
жеңілдіктердің құрамы, сондай-ақ салынатын табыс салығының мөлшері салық
кодексінде қаралады.
Салық төлеуші шаруашылық субъектісі тиісті салық органына Заңды
тұлғаның салық салынатын табысының декларациясын ұсынуға тиіс.
Табыс салығын есепету барысында бухгалтерлік есепте 581 шоты
дебеттелініп, 631 шоты кредиттелінеді.
Кейінге қалдырылған табыс салығының есебі
Бухгалтерлік есепте табыстың (зиянның) сомасы бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес анықталған табыс пен шығындардың айырмасынан құралады.
Салық салынатын табыстың (зиянның) сомасы салық заңына сәйкес анықталады.
Салық заңы талаптарының бухгалтерлік есеп талаптарынан өзгешелігі бар.
Осының негізінде бухгалтерлік есепте анықталған табыс пен салық салынатын
табыстың арасында айырмашылық пайда болады. Бұл айырмашылық пайда болу
себептеріне байланысты тұрақты немесе уақытша болып бөлінеді.
Тұрақты айырмашылықтың пайда болу себебі бухгалтерлік табысты анықтау
барсынында есепке алынатын табыс пен шығындардың кейбір бөлігі салық
салынатын табысты санағанда есепке алынабйды.
Табыс салығының есебі деп аталатын № 11-бухгалтерлік есеп
стандарытынң әдістемелік ұсынысында тұрақты айырмашылықтар қатарына мыналар
жатқызылған:
- валюталық шоттар мен шетел валютасы бойынша туындаған бағамдық
айырмашылық;
- бюджетке төленетін айыппұл ықпал-шаралары (санкциясы);
- кәсіпкерлікпен байланысты емес шығындар;
- Қазақстан Республикасы үкіметі белгілеген шектен артық мөлшерде
төленген іс-сапарлық, өкілдік (представительские) және тағы да басқа
шығындар.
Уақытша айырмашылықтың пайда болу себебі есеп беретін кезеңде кейбір
баптар бойынша есептелінген бухгалтерлік табыстар мен шығындардың сомасы
осы кезеңдегі салық салынатын табыстарды анықтарда есепке алынбай келген
кезеңдердегі салық салынатын табыстардың құрамына кіргізіледі. Сөйтіп, есеп
беретін кезеңдегі пайда болған уақытша айырмашылық келешектегі есеп беретін
мезгілде күшін жояды.
Уақытша айырмашылық мыналардың нәтижесінде пайда болады:
- бухгалтерлік есеппен салық есебінде табыстар мен шығындарды мойындау
уақыытн белгілеу тәсілдемесінің айырмашылығынан; (бухгалтерлік есепте
– есептеу принципі, ал салық есебінде – кассалық әдіс бойынша)
- бухгалтерлік есеп пен салық есебінде амортизациялық айырымды
есептегенде әртүрлі әдістерді қолданудан;
- негізгі құралдарды бухгалтерлік есептен шығару мен салықтық есепте
оларды есептен шығарудан болатын айырмашылықтан және тағы да
басқалардан.
Бухгалтерлік және салық есептерінің талаптарындағы өзгешеліктер
нәтижесінде пайда болған айырмашылықтар 632 шотта жүргізіледі. Бұл пассивті
шот болғандықтан кейінге қалдырылған салық сомасы өскенде бұл шот
кредиттелініп, ал азайғанда дебеттелінеді. Кейінге қалдырылған салық
сомалары бұл шотта өздерінің түрлері бойынша бөлек есептелінеді.
Қосылған құнға салынатын салық:
Қосылған құнға салынатын салық тауарларды өндір, жұмыстарды орындау
немесе қызметтер көрсету және олардың айналасы барысында қосылған құн
өсімінің бір бөлігін аудару, сондай-ақ осы елге тауарлар импорты кезіндегі
аударым болып таыбылады. Бұл ретте салық салынатын айналым салық салынатын
импорт салық объектісі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салық 633
шотта есептелінеді. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық
сомасы, ал дебетіне бюджетке аударылған және субъектінің жабдықтаушыларға
тиісті түрде ресімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады.
Бюджетке төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім,
орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелінген қосылған құнға
салынатын салықтың сомасымен сатып алынған тауарлар, материалдар мен
жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаға жұмыстары үшін төленген
(есептелінген) қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма
ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан
Республикаының салық заңында белгіленеді.
Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы
Есепті жыл бойы салық салынатын табысқа ие болған жеке тұлғалар салық
төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың жылдық жиынтық табысына
еңбекақы түрінде алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары,
жеке тұлғалардың мүліктік табыстары және тағы да басқа табыстары кіреді.
Жеке тұлғалардың мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің
құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отырып, өткізуден
түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып
табылмайтынын, жылжымайтын мүлік, құнды қағаздар, заңды тұлғаларға және
басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесі; шетелдік валюта; асыл
тастар және асыл металдар, олардан жасалған зергерлік бұйымдар, құрамында
асыл тастар және асыл металдар басқа да бұйымдар, өнер туындылары
менантиквариаттар. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы
салық кодексінде қаралады.
Табыс салығының мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық
салынатын табыстың есепті сомасы мен одан ұсталынатын табыс салығының
сомасы есептелінетін айлардың санын білдіретін сан мәні бар бірлікке 12
санының қатынасын көрсететін қайта есептеу көрсеткіші белгіленген.
Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төленетін төлем, сондай-
ақ бір жолғы төлем түрінде берілген басқа да төлемдерден салық ұстау
кезінде бұл есептеу көрсеткіші қолданылмайды. Жеке тұлғалардан табыс салығы
ұсталған уақытта дебет 681 шоты, кредит 634 шоты бухгалтерлік жазуы
жазылады.
634 шотта Акциздік салықтарда есептелінеді.
Акциздік (жанама) салық дегеніміз – сатылатын тауардың бағасына
қосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады. Акциз салығы
Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған және Қазақстан
Республикасының аумағына импортталатын тауарларға салынады. Акциздік салық
салынатын тауарларға Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған немесе
Қазақстан Республикасының аумағына импортталған тауарлар яғни спирттің
барлық түрлері, темекі өнімдері, құрамында темекісі бар басқа да өнімдер
және күнделікті қолданылматйын басқа да бұйымдар жатады.
Қазақстан Республикасының аумағында акцизделуге жататын тауарларды
өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан
Республикасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық
заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Шаруашылық
субъектілерінде акциз салығы есептегенде 301 шот дебеттелініп, 634 шоттың
акциз салығы деп аталынатын субшоты кредиттелінеді.
Сондай-ақ, 634 шотта Қазақстан Республикасы заңдарында қаралған
басқадай салықтар, алымдар мен міндетті төлемдер есептелінеді. Бұл
айтылғандардың қатарына:
- шығарылған бағалы қағаздарды тіркеу алымы;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы;
- жер салығы;
- заңды тұлғалардың мүлкіне салынатын салық (мүлік салығы);
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы да басқалар жатады.
Салықтардың, алымдар мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және
олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады. 634
шотының кредитіне тиісті шығындар есептелінетін шоттардың дебетінен
есептелінген салық, алымдар мен міндетті төлемдер сомасы, ал бұл шоттың
дебетіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар
жазылады.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі 641,
642 және 643 синтетикалық шоттарда жүргізіледі. Бұл шоттар пассивті шоттар
болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді) серіктестіктер
бойынша корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада немесе
тізімдемеде жүргізіледі. Ірі кәсіпорындарда талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланылады. 641, 642 және 643 шоттар бойынша
карточкаларға, тізімдемелерге немесе машинограммаға жазу үшін үлгілі түрі №
280 – кредиторлық хабарлама немесе шоттар негіз бола алады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына 201-208 және 222-шоттардың тиістілері
дебеттелініп, оған сәйкес 641, 642 және 643-шотардың тиістілері
кредиттелінеді.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын
өнімдері, негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бухгалтерлік
есепте 122-125 және 101-106-шоттардың тиістілері дебеттелініп, 641,642 және
643 шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына: дебет
641,643 шотардың тиістілері, кредит 441-шоты түрінде бухгалтерлік жазу
жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес (тәуелді) серіктестіктер арасындағы есеп
айырысуларды салыстырып, тексеру актілері негізінде дебиторлық қарыз
сомасының кредиторлық қарыз сомасымен жабылуы: 641, 642 және 643-ші
шоттардың тиістілерінің дебетіне, оған сәйкес 321, 322, және 323-ші
шоттардың тиістілерінің кредитіне жазылады. 641,642 және 643-шоттарда
талдамалық (аналитикалық) есеп жеке серіктестіктер бойынша жүргізіледі.
Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысулардың есебі
Субъектілер өздерінің мүліктерін және жеке адамдарын әртүрлі қауіптен
сақтандыру үшін сақтандыру мекемесімен келісім-шарт жасасып, белгіленген
мөлшерде тиісті жарна төлеп тұрады. Мүлік пен жеке басқа сақтандыру бойынша
есеп айырысу 651 шотында жүргізіледі. Шаруашылық субъектінің мүліктерін
және жұмысшы қызметкерлерін сақтандыру жарнасы есептелінгенді 811 немесе
821 шотының тиістілері дебеттелініп, 651-шот кредиттелінеді.
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы Республикалық бюджет туралы
1998 жылдың 16 желтоқсанында шыққан нөмері 318-1 санды Заңы мен мемлекттік
бюджеттің табыс бөлігіне қосымша деп аталынатын құжатта, жалпы мемлекттік
салықтар мен алымдар енгізілді. Осыған байланысты бухгалтерлік есептің 1999
жылдың 1 қаңтарындағы 652,653 (10% мөлшеріндегі зейнетақы жинақ қорына
аударымдардан басқа) және 654-шоттарындағы қалдықтар 634 –шотқа қаңтар
айындағы айналымдар бойынша 1999 жылдың 1 қаңтарында аударылады.
Зейнетақы қорымен есеп айырысулар есебі 653-шотында жүргізіледі.
Меншік нысанына қарамастан барлық кәсіпорындар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz