Қазақ ұлттық тағам атауларының этимологиясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Қазақ ұлттық тағам атауларының этимологиясы

1. 1 Тағам атауларының зерттелу тарихы және этимологиялық мағынасы . . . 5

1. 2 Сирек кездесетін ұлттық тағам түрлері . . . 12

1. 3 Көне аңыздар мен эпостардан бастау алған қазақтың табақ тарту әдебі . . . 15

1. 4 Қазақ әдебиетіндегі ұлттық тағамдар және тағам атауларына байланысты мақал-мәтелдер мен фразеологиялық тіркестер . . . 20

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 26

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 28

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі.

Қазақ қоғамының әлемдік тарих үрдісінің бір саласы ретінде өзініңөткенінде жүйелі ой елегіне түспеген, зерттелмеген, зерттелсе де біртекті бағасына ие бола алмаған құбылыстары мен оқиғалары көп-ақ. Соның ішіндегі маңыздыларының бірі - қазақ халқының ұлттық тағамдарының жүйелі түрде зерттеруі.

Еліміз егемендік алып, тіліміз, мемлекеттік мәртебеге ие болуына байланысты қоғамда тарихи сана мен ұлттық таным көкжиегі кеңейе бастады. Осыған байланысты ұлттық рухани мәдениет мұраның тарихи маңызын саралап, қайта бағалау мүмкіндігі туып отыр. Әр халықтың өзіндік салт-санасы елдік рухы алдымен оның тілінде таңбаланады. Этностың өзіндік дүниетаны-

мынан, тұрмыс-салт ерекшелігінен туындаған сөз қолданыстарының халықтың өткен өмірінде қандай мәні болса, бүгінгі өмір тіршілігіне тигізер пайдасы одан зор болмақ. Тілдің мемлекеттік мәртебесін нығайтудың қазіргі таңдағы басты бір мүмкіндігі - оның осы танымдық қызметін неғұрлым толық ашып көрсету, сол арқылы ежелгі елдік атрибуттарды, халықтық қалыпты, рухани тамырда терең зерттеп, жете тану.

Осы орайда тағам атауларының этнолингвистикалық сипатына тоқталар болсақ, халықтық тағам лексикасы үй, киім терминдеріне қарағанда анағұрлым тұрақты болып келеді. Халықтық тағамдар лексемасы туыстас және көне түркі тектес халықтар мен тайпалардың, этникалық топтардың материалды мәдениет- терінің ұқсастығын да көрсетеді. Тағам атаулары неғұрлым көне болса, олардың мәдениеті соғұрлым жақын тартады. Тағам мәдениеті арқылы көне түркі халқының мал, егін шаруашылығымен, бау-бақшамен де айналысқанын танып, білеміз. Қазақ елінің тағамы тек қана ет пен сүттен жасалмаған, түрлі шөп қоспаларынан да дайындалған. Қазақ халқы тағамға қатты мән берген олар - «ас адамның арқауы», «ас тұрған жерде, ауру жоламайды», «ас қадірін білмеген аштан өледі, ат қадірін білмеген жаяу қалады» деген. Құрттың сары суын сүт қосып қайнатып, ірімшік жасайды, ауырған малға ішкізеді, әйелдер бас жуады, сондай-ақ одан тері илеу үшін малма жасайды. Түркілер сәбзені (овощты), жеміс-жидекті, бау-бақша мәдениетін де жетік білген. Олар тек қана мал шаруашылығымен ғана айналыспаған қалада тұрған, бау-бақшамен, егін шаруашылығымен айналысқан. Отырықшы шаруашылық жағдайында күй кешкен. Міне, осы тұрғыдан алып қарағанда, тағам атаулары тақырыбының әлі де тыңғылықты зерттеуді қажет ететін жақтарының барлығы анықталады. Сондықтан аталмыш тақырыпқа қатысты зерттеулерді бір ұяға шоғырландырып, тағам атауларының бүгінгі күндегі қолданылу аясын, жұмсалу өрісін саралау өзекті мәселелердің бірі болып танылмақ. Алынған тақырыпқа қатысты қазіргі тіл біліміндегі соңғы жаңалықтарды зердеп-зерделеу, тілдік фактілермен дәлелдеу, қызықты тақырыптардың біріне айналдыру мол ізденісті қажет етері сөзсіз. Осы тұрғыдан келгенде, зерттеу нысанына айналған тақырыптың өзектілігі дау туғызбаса керек.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Тағам атауларының мағынасын анықтап, лингвистикалық тұрғыдан сипаттама беру, оның қолданылу аясын анықтау, тағам атауларының танымдық, этнолингвистикалық, номинативтік белгілерін саралау зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер орындалды:

Тағам атауларының зерттелуіне шолу жасау;
Тағам атауларының лингвистикалық табиғатын сипаттау;
Тағам атауларының тілдік бірліктерінің номинативтік белгісін саралау;
Тағам атауларының этнолингвистикадағы қолданысын анықтау;

Курстық жұмыстың зерттеу нысаны. Тағам атауларының этнолингвистикалық әлеуеті.

Курстық жұмыстың әдіс-тәсілдері . Жұмыста сипаттама, салыстармалы-тарихи, этнолингвистикалық талдау этимологиялық әдіс-тәсілдер, жүйелеу, топтау, салыстыру тәсілдері қолданылды.

Курстық жұмыстың теориялық және практикалық құндылығы. Зерттеу барысында алынған тұжырымдар мен нәтижелер лексикология, семасиология, сөзжасамның жалпы-теориялық негіздерін, этнолингвистиканы дамытуға септігін тигізе алады. Жұмыстың нәтижелерін лексикология, сөзжасам, этнолингвистика, лингвомәдениеттану, елтану, мәдениеттану бойынша арнайы курстарда, сөздіктер (түсіндірмелі, диалектологиялық, этимологиялық, жиілік) жасауда қолдануға болады.

Курстық жұмыстың дереккөздері: Зерттеу жұмысында көтерілген мәселелер бойынша белгілі тілші-ғалымдардың еңбектері басшылыққа алынды: А. Байтұрсынов, І. Кеңесбаев, Н. Сауранбаев, А. Ысқақов, Ғ. Мұсабаев, Ж. Шәкенов, Ф. Оразбаева. Аталмыш тақырыпты зерттеу барысында қазақ тілінің түсіндірмелі, фразеологиялық, тұрақты теңеулер, қазақ әдеби тілінің сөздіктері, ұлттық энциклопедия пайдаланылды.

Курстық жұмыстың құрылымы . Курстық жұмыс кіріспеден, бір тараудан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. 1 Тағам атауларының зерттелу тарихы

Қазақ сөздерінің этимологиясында оған мысал-дәйектер жетерлік. Мысалы, біз қуанғанда «Алақай» дейміз. Мұның мағынасы не? «Хай» - «Тірі» деген Алланың сипаты. Дін адамды қуанышта да, қайғыда да Алланы еске алып, шүкіршілік етуге тәрбиелейді. Қазақтар қатты қуанғанда, бөркін аспанға атып, «Алла - хай, Алла - тірі!» деп қуанышын білдіретін болған. Адам өмірден озғанда «қайтыс болды», «қайтты» дейміз. «Хай» тірі деген мағынада болғанда, «тыс» сырт қалды деген сөз екені түсінікті ғой. «Мына дүниеден тыс қалды, бақилық болды» деген философиялық мағынаға ие деп ойлаймын. «Әлімсақтан бері мұсылманбыз» деп айтамыз. «Алмисақ» сөзі рухтар әлеміндегі Алла мен адамның өзара келісімін баяндайтын Құран аятынан алынған. «Лайым» деген жақсы сөзді де жиі қолданамыз. «Илла» - Алланың аты, яғни «Алла бұйыртса» деген мағынаны береді. Әдеби тілде «ілдебайлап» деп қалыптасқан сөзді оңтүстік жақта «Иллалап көрсейші» деп те қолданады. «Аллаға сыйынып кіріссеңші» деген кеңесті білдіреді. Өзіңіз айтқан «Әлди, әлди» деген де «Алла» деген сөзден шығады. Ескі тіл заңдылығында бір дауыссыз қатаң әріп қатар келсе, екіншісі өзгеріске ұшырайтын болған. Мысалы, Аллажарды кейде «Алдияр», «Алла разы болсынды» «Алда разы болсын» деп айтып жатамыз. Яғни, «Әлди, әлди» де «Алла, Алла» деген сөз. Әжелеріміздің «Хулала, хулала» деп бала жұбататынын естіп өстік. Арабшада «Ху» сөзі «Ол», «Тек» деген мағынада. «Қубас» деп қазақта жалғыз қалған адамды айтады Яғни, «Ху» да - Алланың сипаты. Сонда, әжелеріміз «Ху - Алла, Ху - Алла» деп зікір салатын болған. «Үдесінен шығу» деген сөз бар. Шариғаттағы «иддад» деп талақ етілген әйелді бірден үйден шығарып жібермей, оны белгілі бір мерзім ішінде асырап-бағады. Осы мерзімді «идданы күту мерзімі» деп атайды. Яғни, «үдесінен шығу» да осымен сәйкеседі. Тіпті «мүдде» сөзі де діни ұғым саналады. Дәл осы секілді қазақ тағамдарыныңда этимологиясы тамыры тым тереңрек тартатын эпостар мен түбі бір түркі халықтарының сөйлеу мәнерінде ортақ атаулар жетерлік.

Қазақ халқы тағамға қатты мән берген олар - «ас адамның арқауы», «ас тұрған жерде, ауру жоламайды», «ас қадірін білмеген аштан өледі, ат қадірін білмеген жаяу қалады» деп емдік қасиеті мол ас әзірлеген.

Халықтық тағам лексикасы үй, киім терминдеріне қарағанда анағұрлым тұрақты болып келеді. Халықтық тағамдар лексемасы туыстас және көне түркі тектес халықтар мен тайпалардың, этникалық топтардың материалды мәдениеттерінің ұқсастығын да көрсетеді. Тағам атаулары неғұрлым көне болса, олардың мәдениеті соғұрлым жақын тартады. Тағам мәдениеті арқылы көне түркі халқының мал - егін шаруашылығымен, бау-бақшамен де айналысқанын танып, білеміз. Қазақ елінің тағамы тек қана ет пен сүттен жасалмаған, түрлі шөп қоспаларынан да дайындалған. Құрттың сары суын сүт қосып қайнатып, ірімшік жасайды, ауырған малға ішкізеді, әйелдер бас жуады, сондай-ақ одан тері илеу үшін малма жасайды. Түркілер тек қана мал шаруашылығымен ғана айналыспаған қалада тұратын тұрғындары бау-бақшамен, егін шаруашылығымен айналысқан. Отырықшы шаруашылық жағдайында күй кешкен. Көне түркі халқы алдымен қоршаған ортаны таныған, жете табиғаттың мүмкіншілігін оқып, үйренген. Бала түркі алдымен тамағын ойлаған. Қамыс тамыры «сүйрік» пен «май қоғаны» да жеген. «Қарға тұяқ» аталатын шөл шөбінің тамырын да қазып жеген. Тауда өсетін, дәмі қышқылтым шөпті де сүйсініп жеген. Сүйірік - қамыстың адам жеуге жарайтын ақ түсті тамыр сабағын халық «борық» - деп емес, «сүйрік» - деп, анықтайды [12. 56] .

Ертедегі халықтардың көпшілігі азық бола алатын ағаш жемістерін немесе жеміс шырынын қорек еткен. Мысалы, гректер бұрынғы кезде қарағайдың жемістерін, солтүстіктегі удмурт және коми елдері жөкенің шырынын, Африка елдері кокос пальмасының жемістерін, сол сияқты басқа да европалықтар әртүрлі ағаштың шырынды жемістерін тамақ еткен. Қазірдің өзінде абхаз тілінде акакан сөзі «жаңғақ ағашы» мен «нан» деген екі мағынада қолданылса, солтүстіктегі коми тілінде ңінпу, удмурттілінде ңің (нон) нан

сөздері «жөке» және «нан» дегенді білдіреді. Сол сияқты, парсыша нан, зырянша нáн, вотякша нáн, остякша нен, армянша нәкан деп қамырдан пісірілетін тағамды атайды. Көптеген тілдерде кездесетін мағынасы бір бұл сөздердің бір түбірден шығуы мүмкін. И. Д. Дмитриевтің айтуынша, түркі тілдеріндегі нан сөзі парсы тілінен ауысқан, ал, бұл сөздің ең түпкі шыққан ұясы - грек тілі болуға тиіс, себебі, ежелден гректер бұл сөзбен жеуге жарайтын ағаштың бір түрін атаған көрінеді. Арабша «дәм», «тағам» деген сөздің қазақша мағынасы - «ас», «тамақ». Дәмді жоғары тұтатын қазақ «дәм татып кет» деп жатады. Қастандық қылған кісіге «дәм атсын» дейді. Ас, «тамақ, дәм» көптеген түркі халқына ортақ атау болған. Қазақ «ас» деп: таңғы шай, түскі ас, кешкі ас, ал қонаққа беретін тағамды «қонақасы» - деген. А. Жылқыбаеваның «Түркі тіліндегі ас, «тағам» сөзінің семантикалық өрісі» - деген мақаласында: Э. В. Севортян ас сөзін көне ирандық лексемадан ауысқанын. Ас//аш сөзі өзінің бастауын басқа тілден алғанымен ең алдымен көзге түсетіні ол түркі тілі. Түркі тілдерінде ас сөзі түрлі мағына береді: орталық мағынасы: пысқан тамақ, тамақтану, палау (орта Азия), күріштен, жармақтан істелген тамақ, кеспе (ет), асылған ет; периферийлік мағынасы: тамаққа әзір емес дәнді-дақылдар, бидай, нан, әртүрлі араласқан тамақтың түрі, малға беретін жем, бау-бақша жемістерін атап көрсетеді.

Э. В. Севортяннің айтуынша ас//аш көне пехлевен тілінен ауысып түркі тілінде етістік атаулы омоним болған. Ол бірден атаудың аты мен етістіктің «тамақтану» және «жеу» мағынасын берген. Севортян жанама түрде болсын мынандай мысал келтіреді: ашіч аш + (и) ч «шөңке» деген тұрмыстық тұтынатын құрал мағынасында қолданылатынын айтады. Ас түбірінен туынды сөздер: аса, асату, астық, асқазан, асхана, асыра, асам, ашқарақ, (аскерне баш. ), асар, һашар (ұйғ) ұжымдық көмек: үй тұрғызу, мал қырқу, мал сауу, егін жинау асаба, асадал, аскөк (укроп) . Қазақтар ас қайыру, ішкен асын жерге қою, таспен атқанды аспен ат, асына қарап қызын ал деген этнофразеологизмдерді бас-басына атап өтеді [9, 31 - 34] .

Тіл білімінде тағам атауларына қатысты біршама ғылыми зерттеулер кездеседі. Оны хронологиялық тұрғыдан төмендегіше көрсетуімізге болады:

1977жылы С. Қасиманотың « Қазақтың ұлттық тағамдары» атты еңбегінде қазақтың ұлттық тағамдарының түрлері көрсетілген.

Мысалы:
Сүт тағамдары
Ет тағамдары
Балық тағамдары
Нан тағамдары
Салқын ас
Өсімдік тағамдары
Шай

Қазақ дастарқанының XVIII-XX ғасырдағы тағамдары былай топтастырған екен.

Ет - пісірген ет, сүр ет, қазы, қарта, шұжық, қуырдақ, қақтап пісірген ет.
Сүт - қаймақ, піскен, шикі және кілегей, бал қаймақ, айран, қатық, қойыртпақ, ашымал, іркіт, көпіршік, құрт, ірімшік.
Май - сары май, торта, тоң май, өсімдік майлары, қымыз,
Шұбат, саумал, сусын, шалап және т. б.
Дән - қуырған дән тағамдары (бидай, тары) . Талқан, ұнтақтар, көже, сорпа, палау, төп.
Нан - таба нан, бауырсақ, кәудірлек, шелпек, жайма нан, қарыма, қалаш, тоқаш, бәтер, шиыртпақ. құймақ, ұннан әзірленген әр түрлі ботқа, быламық, көже.
Шай;

1977 жылы Е. Д. Казаковтың Алматы қаласынан «қайнар» баспасынан «НАН РИЗЫҚ» атты еңбегінде адамзаттың өте ертеден келе жатқан тағамы-астық жөнінде және бидай мен қара бидай дәнінен нан пісіру жайлы әңгімеленеді.

1981 жылы «Дәстүрдің орығы бар» . . . атты еңбекте той дастарқандарында қазақ тағамдардының қалай қоюлы тәсілдері берілген.
Мысалы:

Құйрық бауыр
Қуырдақ
Қымыз, шүбат.
Қазақша ет.
Бауырсақ, шелпек.
Ірімшік, құрт, балқаймақ.
Жылқы еті тағамдары: қазы, қарта, жал-жая, шұжық, сүр ет .

1987 жылы «Шығыстың тәтті тағамдары » атты еңбекте Орта Азия Закавказье мен Қазақстанның байырғы тұрғындары пайдаланатын тәтті тағамдардың үйде және өндірістік жағдайда дайындалу технологиясы берілген.

1991 жылы Б. Садықов, И. Сарыев, А. Отарбаевтердің «Ақ дастарқан» атты еңбекте қазақтың дәстүрлі және қазіргі тағамдары көрсетілген және дайындалу технологиясы мен құрамы берілген.

1993 жылы «Қош келдің наурыз»атты еңбекте ұлттық тағамдардың сирек кездесетін түрлері көрсетілген.

Мысалы:

Тасқорық,

Ірімшік,

Уызқағанақ,

Құрғақ сүт.

1993 жылы Л. В. Шабыкинаның «Өз үйім- өлең төсегім»атты еңбекте тағамдарды әсемдеу және дастарқанды жасау жайлы, қазақтың ұлттық тағамдарын қалай үйлестіріп қоя білу жайлы және тамақты тез даярлау әдіс, ұлттық тағам түрлері көрсетілген. Ет өнімдері мен балық, Сүт өнімдері, Көкөніс пен жеміс.

1993 жылы Л. Г. Бобров, Л. Н. Терехиналардың «Картоптан 777 тағам » атты еңбекте картоптан жасалатын 777 түрі көрсетілген.

1994 жылы «Шай дастарқаны » атты еңбекте шай дастарқанына қажетті тағамдардың дайындалу технологиясы мен құрамдары жинақталған.

1995 ж Х. Тілемісов «Қазақтың ұлттық тағамдары» атты еңбекте қазақтың ұлттық тағамдарына және тағамның түрлерін тоқталған. Мәселен:

Сусындар 23
Сүт тағамдары 29
Салқын тағамдар 35
Ет тағамдары 43
Сорпалар 76
Балық тағамдары 85
Дән тағамдары 95
Тәтті тағамдар 105
Ұн тағамдар 95
Тұздықтар 114
Мал сою 29-90

Ғасырлар бойы көшпелі тұрмыс кешкендіктен болар қазақ халқының тағамдары өзге жұрттан өзгеше. Оның дені: ет, сүт, қымыз, сары май, құрт, ірімшік секілді өңкей малдан алынатын өнім түрлері деген.

1998 жылы С. Кенжеахметұлы «Ұлттық әдет ғұрыптық бізге беймәлім 220 түрі» атты еңбекте ұлттық тағамдарды жеке даралап көрсеткен. Қазіргі таңда сирек естілетін тағамдардың мағынасын ашып көрсеткен.
1998 жылы З. Башбаева «Жеңіл тағамдар » атты еңбекте қазақ халқының тіл үйірер дәмді қарапайым да жеңіл әзірленетін сан алуан тағам рецептісі берілген. Сондай‒ақ кітапта ет, көкөніс, балық, құс еті туралы мәліметтер берілген.

2002 жылы «Қазақтың дәстүрлі ас-тағам мәдениеті» (тарихи-этнологиялық зерттеу) монография атты еңбекте қазақтың дәстүрлі тағамдары және оған байланысты атқарылатын байырғы табақ тарту, сыйлы, кәделі, сыбағалы ас қатарлы ұғымдар баяндалады.

2005 жылы -15 шілде шыққан «Алаш үні газеті» атты газетте Жәрдем Кейкіннің Қазақтың ұлттық тағамдары мақаласын да ұлттық тағамдар - тағам қазақы атаулар нан, сүт тағамдары, ет тағамдарының тарихы берілген.

2007 жылы С. Кенжеахметұлының «Қазақтың дарқан дастарқаны» атты еңбегінде әр-түрлі тағамның түрлері көрсетілген және ұлттық тағамдарды салт-дәстүрге байланысты дастарқанға тарту түрін көрсеткен, ұмыт болған тағам түрлерін қайта жаңғыртып кітапқа түсірген.

2010 жылы Қаңтар Парасат № 1 журналда ет өнімдеріне тоқталған.

Мысалы:
Қуырдақ, Қазы қарта, шұжық, Жал-жая . . .

2010 жылы Қасымхан Бегмановтың «Халқы мықтының - салты мықты.

Этнографиялық сыр сұхбат» атты еңбекте тамақтану тәртібі немесе ұлттық тағам үрдісі деген тараумен Қасымхан Бегмановпен сыр сұхбат жүргізген. Мұнда ұлттық тағамның қадір-қасиеті, қазақтың «көне» тағамдары жайлы, қорықтықты және көмбеқарын деген көне тағамдары жайлы сөз еткен.

2010 жылы А. Бикенов «Қазақтың материалдық мәдениеті» атты еңбекте қазақтың дәстүрлі тағамдарына көшпелі мал шаруашылығы мүмкіндігі берілетін ет, сүт өнімдері және қуырылған дән, ұннан дайындаған тағам, қазанға және майға қуырған нан өнімдері берілген.

2014 жылы 20 наурызда шыққан Қазақтар газеті № 12 нұсқасында Ұлттық тағамдарымызды ұлықтауға лайық атты баяндамада қазіргі таңда ұмыт болып бар жатқан тағамдардың бірнеше түрі берілген. Асқа қатысты ұстанымдардың түрлері көрсетілген.

«Шаңырақ» үй, тұрмыс энциклопедиясы атты еңбекте Ас-адамның арқауы тақырыбымен берілген. А-Я дыбысына дейін бастау алатын тағам түрлері көрсетілген. Сонымен қатар ұн өнімінен жасалатын қамыр сөзінде түсінік берген. Одан қандай тағам түрлерін жасауға болатынында көрсеткен. Тек қазақ тағамдарын ғана емес сонымен қатар басқа шет елдік тағам түрлеріне тоқталған.

Алма - алмұрт . Бір ағаштың басында Көгертпедің екі алма (Алпамыс, 211) ; Жалпы, алма атауының шығу тегі ал+ма (жарма, қарма салыстырыңыз) - ма көне түркі тілінде сөз тудырушы жұрнақ ал түбір тұлғасы қызыл (алқызыл галстук, алсар) дегендегі қызыл деген мағынада болуы мүмкін. Алмұрт (ал және мұрт) сөздерінен құралғанын байқау қиын емес.

М. Қашқари армұрт : алмұрт - деп жазған [10, 115] . С. Е. Малов қытай элементтерінің ұйғыр тіліне енгенін, соның кейбірі мынадай: «Например, где же уйгурам на их солончаках знать и помнить название яблока - алма? И вот, у степных уйгуров, живущих близко к г. Сучжоу, вместо тюркского слова «алма» употребляется китайское «сагоза», но у горных уйгуров, проживающих дальше от крупного центра - города Сучжоу, сохраняется это слова «алма». У степных уйгуров, правда, сохраняется слово «алма», но с прибавлением «су» (вода) - «су» алма» - со значением уже «груша». Уйгуры, проживающие близко к Сучжоу, забыли название винограда, оно у них китайское «путо» (кит. путао), а у горных уйгуров виноград по тюркский - «узум» - деп мысалдар келтіреді

[11, 6] .

Алмұрт . Бұл сөз «ал» және «мұрт» деген екі сөздің бірігуінен жасалған. Ал сөзі араб-иран және кейбір түркі тілдерінде ашық қызыл деген мағынада жұмсалады (қара: алқызыл) . Парсыша алмұртты моруд дейді. Бұл сөздің алдына ал қосылып алмұрт деген сөз жасалған, мағынасы - «қызғылт морут». Кейбір түркі тілдерінде (азербайжан, татар) бұл сөз армурд күйінде айтылады.

Аршыған жауқазындай аппақ болып. Бұл күнде соның бәрі кетіп қалған М. Ж. Копеев. Жауқазындай (жауқасындай) аршыған аппақ болып

М. Ж. Копеев. Ал, тау жуасын, қыр жуасын, тау сарымсағын, кеспеге турап та, шикі күйінде де жеген. Сазды жерде өсетін картоп тұқымдас жаужұмырды (буылтықты) қоламтаға көміп, пісіріп жейтін болған. Енді, Қ. Жұбанов,

Ә. Қайдар, Б. Қалиев пікірлеріне орай осы сөздерге тілдік талдау жасағанды дұрыс көрдік.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.