Негізгі зерттеу нысаны - туынды сөз

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Көкшетау қаласындағы, (қазақ тілінде оқытылатын) Ж.Мусин атындағы
педагогикалық колледжі МКҚК

Тіл және әдебиет кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ҚОСЫМШАЛАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Мамандығы: 0105000 - Бастауыш білім беру
Біліктілігі: 0105013 – Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Пәні: Қазақ тілі

Орындаған: Г.Қалымтаева
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.м. Бейсембина А.Е.
Курстық жұмысты қорғаған бағасы ______________
____ ___________ 2014 жыл
Кафедра меңгерушісі ________________ ф.ғ.м. Рахым А.Қ.

Көкшетау, 2014

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Қазақ тіліндегі қосымшалардың даму тарихы

1. Қазақ тілі морфологиясының зерттелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2. Қазақ тіл біліміндегі қосымшалар, олардың түрлері, ғалымдардың
пікірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3. Жалғаулардың түркі тілдерінде
зерттелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысы қазақ тіліндегі қосымшалардың даму тарихына арналады.
Қазақ тіліндегі қосымшаларды жіктеу мәселесін де қамтуға тырыстық.
Өйткені бүгінгі күні қазақ тіл білімінде қосымшаларды жіктеуде біржақты
пікір жоқ. Жұмыста Қ.Жұбанов, А.Ысқақов, Ы.Маманов, А.Қалыбаева,
Н.Оралбаева, С.Исаев М.Томанов секілді және тағы басқа ғалымдардың
бірнеше зерттеу еңбектері арқау болды.
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Тілде қосымшалардың алатын орны ерекше
екені белгілі. Қосымша морфеманың ең бірінші және басты лексика-
грамматикалық белгісі – мағыналық және тұлғалық дербестігі жоқ болу мен
қатар (түбірге жалғанбай ешбір мән-мағына білдіре алмайды, демек, өз
бетімен жеке дара қолданылмайды және түбірдің дыбыстық ыңғайына, әуеніне
лайық үндестік заңы негізінде құбылып, вариантталып түбірге жалғанады)
түбірге жалғану арқылы жаңа мағына білдіріп, жаңа сөз тудыру немесе әр
түрлі қосымша мағына үстеу болып табылады.
Жұмыстың мақсаты. Қазақ тіліндегі қосымшаның қызметін саралау. Осы
мақсатқа сәйкес төмендегі міндеттерді шешуді көздедім:
- қазақ тілі қосымшалары түрлеріне шолу жасау;
- қазақ тілінде қосымшаларды жіктеуде кездесетін пікірлерді саралай
отырып, оларды жүйелеу;
- қазақ тіліндегі жұрнақ пен жалғаулардың айырмашылықтарын көрсету;
Жұмыстың зерттеу нысаны. Қазақ тіліндегі қосымшалардың даму тарихы
болып табылады.
Жұмыстың әдістері. Сипаттама, талдау, баяндау, түсіндіру секілді
әдістер пайдаланылды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Жұмыста қосымшалардың сөзбен сөзді
байланыстырудағы қызметі, сөз түрлендірушілік қызметі көмекші сөз
есебінде қолданылу ерекшеліктері жан-жақты сөз болды. Бұл мәселе қазақ
тіл білімінде ғылыми мақалалар деңгейінде ғана қарастырылғаны белгілі.
Сондықтан бұл жұмыстың жаңалығы болып табылады.
Жұмыстың теориялық мәні. Зерттеу жұмысындағы морфологияның теориялық
мәселелері туралы ой-пікірлер қазақ тіл біліміндегі осы мәселелердің
дамуы мен қалыптасуына жәрдемін тигізеді деп ойлаймыз.
Жұмысының құрылымы. курстық жұмысы кіріспе, негізгі бөлімен, қорытынды
және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ҚОСЫМШАЛАРДЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ
1. Қазақ тілі морфологиясының зерттелуі

Қазақ тілінде морфология атауы мен зерттеу нысандары түрліше аталып
және анықталып келді. Сол басы даулы басталған мәселенің әлі күнге дейін
шешімі толық табылды деп айта алмаймыз. Өткенге көз жіберсек, қазақ тіл
білімінің негізін салушы ғалым А. Байтұрсынов еңбегінде морфология
деген термин қолданылмайды, морфологияның зерттейтін объектілерін сөз
тұлғасы, сөз мағанасы деп береді. Яғни, ғалым нақты атап көрсетпесе
де, этимология деп қабылдағанды дұрыс көреді. Себебі, оған дейінгі
ғалымның негізге алған еңбектерінде кейде фонетика саласы грамматиканың
бір бөлігі ретінде енгізілсе, морфология этимология деп аталып, оған
синтаксистің кейбір элементтері де кіреді. ХІХ ғасырдың аяқ кезіне дейін
этимологияны грамматиканың бір тарауы, оның нысаны – фонетика мен
морфологияның негізгі ережелерін зерттеу деген түсінік қалыптасқаны
белгілі.
Профессор Қ. Жұбанов морфологияны сөз құрылысы деп алып, сөз-сөздің
қалай құралатынын жалпы түрде қарайтын ғылымды жалпы морфология дейміз
(2,163б.) деп анықтама берсе, С. Аманжолов морфологияның қарайтын
объектісі – сөздің құрылысы, құрамы, өзгерісі деп, оның себебі - әр
тілде жаңа сөз тудыру жолы әр түрлі (3, 66б.)  деген уәж айтады. К.
Аханов сөздердің морфологиялық құрылымы мен типтері, морфема мен оның
түрлері, сөздердің түрленуі, олардың формалары мен сөздердің лексика-
грамматикалық топтары туралы ілім (4,269 б.) деген анықтама береді. 1967
жылғы Қазақ тілінің грамматикасы (І бөлімінде) және Қазіргі қазақ
тілі оқулығындағы А. Ысқақовтың сөз және оның формалары туралы ілім
(5,10 б.) деген анықтамасы қазіргі таңда негізгі бағдар ретінде
қолданыста. Бұл оқулықтың морфологиялық зерттеулердің көш басында тұратын
еңбек екендігінде күмән жоқ. Онда сөз және оның  морфологиялық
құрылымынан бастап, сөздің морфологиялық құрамы мен жасалу жолдары, сөз
формалары мен олардың жасалу тәсілдері, сөз таптары мен олардың жасалу
тәсілдеріне қатысты мәселелер ғылыми тұжырымдар арқылы нақты
көрсетілген.
Н. Оралбай тілдің морфологиялық құрылысын зерттейтін, яғни сөздің
грамматикалық түрлену сипатын зерттейтін ғылым (6, 4б.), Т. Сайрамбаев
Морфология – әрбір тілдегі сөз таптары туралы ғылым, ол тілдегі бүкіл
сөздердің мағыналық жиынтығы, ол он сөз табына қатысты сөздердің ішкі
құрамын зерттейді, Б. Қасым морфема ретіндегі сөз және сөздің
формалары, сөз тұлғаларын білдіретін грамматикалық мағыналар туралы ілім
(7,197 б.) деген анықтама береді.
А. Салқынбай Сөз құрамы терімсөзін (термин – автор) морфологияның
баламасы ретінде қабылдап, оған ерекше терімдік мағына береміз. Сөз
құрамы – сөз таптарын біріктіретін, олардың грамматикалық тұлғалары мен
категорияларын, сөздің тұлғалануын зерттейтін грамматиканың бір саласы
Морфология грек тіліндегі morphe – форма және logoz – ілім деген
мағынаны білдіреді. Яғни, сөз формасы, тілдің морфологиялық құрылысын
зерттейтін ғылым. Тілші-ғалымдардың анықтамалары бойынша, тіл білімінің
морфология саласы сөздерді жеке алып қарастырмай, оларды жалпы алып, сөз
топтарына топтастырып, әр сөз табының өзіне тән грамматикалық
ерекшеліктерін қарастыратын ғылым. Жеке дара тұрғандағы сөздің лексикалық
мағынасы болғанымен, басқа сөздермен байланысқа түсуі үшін грамматикалық
мағынаны қажет ететіні белгілі. Лексикалық мағына да, грамматикалық
мағына да сөздердің байланысуынан анық аңғарылады. Екеуінің де обьектісі
– сөз. Морфология осы сөздердің формасын, яғни, сөздің негізгі түбірін,
сөздің түрлі қосымшалар қосылғандағы түрлерін, сөз тіркестерін тексеретін
ғылым. Сонымен қатар, тілдегі сөздердің атқаратын қызметтеріне қарай
топтарға бөлу, әр сөз табына тән категорияларды анықтау міндетін де қоса
атқарады.
Десек те, соңғы кезде морфологияның зерттеу аясы тарылып барады.
Морфологияның зерттеу нысаны болып табылатын қосымшаларды сөзжасамға
бөліп, ал жалғауларды синтаксистің үлесіне тиесілі деген пікірлер бой
көтеріп келеді. Осы мәселеге қатысты профессор-ғалымдар да өз күмән-
күдіктерін де жариялаған болатын.
Профессор Б. Момынова Соңғы жылдардағы ғылымның дамуына сай сөзжасам
сала ретінде жеке бөлініп шықты. Жеке сала болып таныла бастаған
сөзжасамның аналитикалық, синтетикалық және лексика-семантикалық
тәсілдері осыған дейін жекелеген сөз таптарының грамматикалық сипатын
тудырушы амалдар ретінде, мысалы, қосымшалар арқылы туындауы
(синтетикалық) және сөздердің қосарлануы, бірігуі, тіркесуі
(аналитикалық) жеке сөз таптарының аясында қарастырылды. Яғни есім
сөздерден етістік тудыратын қосымшалар немесе етістіктен зат есім, сан
есім, т.б. жасайтын жұрнақтар, есім сөздерден зат есім, сын есім, үстеу
тудыратын жұрнақтар, т.б. сөз таптарына байланысты ескерілді. Сонымен
бірге сөз мағынасының кеңеюі, тарылуы, ескі мағынасының мүлдем жойылып
жаңа мән иеленуі, трансформациялану нәтижелері лексика деңгейінде
тіліміздің сөздік қорының лексикалық деңгейде баюы деп танылды, әлі де
солай деп саналғанмен, осыған дейінгі морфологияға байланысты принципті
түрдегі ұстанымдар (сөз тудырушы жұрнақтарға, сөз таптарының жасалу
жолдарына, т.б. қатысты) айқындығын жоғалтқандай әсер тудыра бастады (9,
6 б.) деп сөздерді сөз топтарына бөлудегі үш принциптің бірі –
морфологиялық принциптің бағдары өзгеріп бара жатқандығын айтса,
профессор Т. Сайрамбаев Морфология: кеше, бүгін атты мақаласында:
Жұрнақ түбір күйіндегі сөз таптарының аясын кеңейтуші, жаңартушы,
олардың санын көбейтуші қасиетімен ерекшеленеді. Жұрнақтардың осындай
қасиеті бола отырып, сөзжасам пәнінің дүниеге келуі морфология саласына
үлкен қиындық тудыруда. Солай болатын болса:
морфология саласының аясы тарылады;
морфология қосымшалардан тек жалғаулармен ғана шектеледі;
зат есімнен зат есім, басқа сөз табынан зат есім тудыру мәселесі
ескерусіз қалды.
басқа сөз таптары да осылай;
бір сөзде, мысалы білімсізге – сөзіндегі қабаттасып келген жұрнақтар
бұл сөзден алынып, сол сөздің түбіріне тек жалғау жалғасақ қандай күйге
түспек?
жұрнақсыз әр сөз табына қатысты сөздер не болмақ ?
жұрнақсыз әр сөз табының не болатынын ойлау керек. Сонда қозылы қойдан
қозысын ажыратқан кезде екеуінің маңырағанындай, әр сөз табы
өзінің  аясын көбейтуші жұрнақтардан мүлдем қол үзбей ме?
Ал осыдан сөзжасамнан не ұттық? (10, 232-233б.) деген мәселені ашық
қойып, қосымшасынан айырылған морфология саласының келешегіне жанашырлық
танытады. Ғалымдар бұл мәселені орынды көтеріп отыр. Қазіргі таңда
күмәнді мәселенің басы ашылмаса, морфологияның келешегі де, зерттеу
нысандары да бұлыңғыр болып, ертеңгі ұрпақ алдында көптеген сұрақтарға
жауап таба алмауымыз мүмкін.
Кезінде Ы.Е.Мамановтың: Қазақ тілінің, басқа түркі тілдері сияқты,
сөздерінің морфологиялық құрылысын тануда ең басты роль атқаратын оның
алуан түрлі аффикстері болып саналады (11) деген пікірі қазір де негізге
алынғанымен, одан бергі жылдарда сөздердің морфологиялық құрылымы,
олардың сөз тудыру, форма тудыру тәсілдері мен жүйелері өздерінің даму
процесін бастан кешірді.
Қазақ тілінде жазылған грамматикаларда, атап айтсақ, 1967 жылы жарық
көрген академиялық “Қазақ тілі грамматикасында” сөз тудыратын, сөз
түрлендіретін, сөз жалғастыратын қосымшалар деп берілсе, А. Ысқақов (5),
Т. Аханов (4), А.Қалыбаева (жұрнақ, жұрнақша, жалғау) (12) т.б.
ғалымдар еңбектерінде, сол сияқты қазақ тілі морфологиясы бойынша
жазылған еңбектерде қосымшалар сөз тудырушы, форма тудырушы, сөз
байланыстырушы болып үш топқа бөлінеді. Ы. Маманов, С. Исаев сөз тудырушы
және форма тудырушы (жалғаулар, жұрнақтар) (13) деп екіге жіктейді. Н.
Оралбай грамматикалық мағыналы қосымшалар (жалғауларды, грамматикалық
жұрнақтарды жатқызады) мен сөзжасамдық қосымшалар (сөзжасамдық
жұрнақтарды жатқызады) (6, 5б), деп жіктесе, А. Салқынбай қосымшаларды
негізгі мазмұны мен ішкі мағынасына қарай сөз тудырушы және тұлға
тудырушы деп бөледі де, сөз тудырушы тұлғалар атау жасау қасиетіне ие
болғандықтан, сөзжасамдық мағына бар болғандықтан, сөзжасам саласының
зерттеу нысаны ретінде морфологияда қарастырылмайды деп есептейді. Тұлға
тудырушы қосымшаларды қызметі мен ішкі грамматикалық ерекшеліктеріне
байланысты былай жіктейді:
Лексика-грамматикалық тұлға тудырушы қосымшалар (сын есімнің шырай
жұрнақтары, рең мәнді жұрнақтар, сан есім жұрнақтары, салт-сабақты
етістік, етіс, болымды-болымсыз етістік категориялары);
Грамматикалық тұлға тудырушы қосымшалар: рай, шақ, жақ тұлғалары; зат
есімнің жалғаулары (септік, көптік, тәуелдік), жіктік жалғауы;
Қызметтік мән туғызушы қосымшалар: қимыл есім, есімше, көсемше;
Қос қызметтегі (қос функциялы – Е. Шаяхметов) тұлға тудырушы қосымшалар
(8, 214 б.).
Демек, ғалымның пікірінше, жоғарыдағы тұлға тудырушы қосымшалар
морфологияның үлесіне тиеді де, сөзжасам негіз сөздің мағынасы арқылы
жаңа туынды атаудың жасалу жолдары мен тәсілдерін анықтайды. Морфологияда
негіз сөз сөздің түбірі делініп зерттелсе, сөзжасамда сөзжасамдық тұлға
ретінде айқындалады.  Яғни, сөзжасамдық ұя, сөзжасамдық саты, сөзжасамдық
тарам, сөзжасамдық тізбек бойынша қарастырылады, оның өзіндік ұғымдары,
бірліктері бар сала. Негізгі зерттеу нысаны – туынды сөз. Ал туынды сөз
морфологияның зерттеу нысанына айналған  қосымшалар арқылы да жасалады.
Бұл мәселе сөздердің грамматикалық категорияларына қатысты. Мысалы, сан
есім, есімдік, үстеу т.б. сөз таптарының грамматикалық категориясы
болмауы мүмкін, себебі, бұл сөз таптары белгілі парадигмалық жүйеге
бағынбайтын, грамматикалық, тұлғалық түрлері жоқ сөздер. Ал грамматикалық
категориялары бар сөз таптары – зат есім, сын есімнің сапалық түрі,
етістік. Таратып айтар болсақ, зат есімнің сан-мөлшер (көптік)
категориясы, сапалық сын есімнің шырай категориясы, етістіктің салттылық-
сабақтылық категориясы, етіс, рай, шақ, жақ категориясы. Байқап
отырғанымыздай, грамматикалық категориялардың түрлену жүйесі біркелкі
емес. Олардың морфологиялық көрсеткіші болып табылатын грамматикалық
тұлғалары бірде таза грамматикалық мағына үстеп тұрса, бірде лексика-
семантикалық сипатқа ие болып тұр.
Ал тіліміздегі көптік, септік, тәуелдік жалғаулары түбір білдіретін
грамматикалық заттық мағынаға ешбір нұқсан келтірмей, сандық, мөлшерлік,
меншіктілік т.б. мағыналар үстеп, сөйлемді байланыстыру қызметін
атқарады. Соңғы қызметіне қарап ол жалғауларды синтаксис саласының
зерттеу нысанына беру керек пе, жоқ па деген ой да қылаң беріп қалады.
Қазақ тілі грамматикасының көшбастауы болған еңбектерде жалғауларды
синтаксисте қарастыруы да ойланарлық жағдай.

1.2 Қазақ тіл біліміндегі қосымшалар, олардың түрлері, ғалымдардың
пікірі

Қазақ  тілінің  негізгі  байлығы – оның сөздік қоры. Ол байлықтың қалай
жиналғанын, алуан түрлі сөздердің қыры мен сырын, олардың қалай
қалыптасқанын, басқаша  айтқанда,бай лексикалық қордың жасау тетігін
жүйелі түрде, арнайы зерттеу – бүгінгі күннің талабы. Жаңа сөздің жұрнақ
арқылы жасалуын мойындасақ жұрнақтың сөз құрамында қолданылуын, ал сөздің
құрамы морфологияның объектісі екенін мойындау керек. Қазір орыс тіл
білімінде сөзжасамның жалпы теориялық мәселелері жан-жақты зерттеледі.
Оған орыс тілінің 1970, 1980 жылдары шыққан академиялық грамматикаларын
дәлелге келтіруге болады. Сөзжасамның тіл білімінің жеке саласы ретінде
танылуын В.В.Виноградов, Г.О.Винокур, Н.М.Шанский, Е.А.Земская,
Е.С.Кубряков сияқты т.б. толып жатқан ғалымдар теориялық тұрғыдан
дәлелдеді. Түркологияда бұл мәселенің беті әлі толық ашылған жоқ,
негізінен сөз тудыру морфология көлемінде беріліп жүр. Түркі тілдерінде
шыққан грамматикалардың көпшілігінде сөзжасам морфологияның ішінде әр
сөз табымен байланысты беріліп келді. (1.4) Сөз жасауының негізгі
жолдары мен тәсілдері тюркология ғылымында қазіргі кезде негізінен
анықталғанына қарамастан, бұл мәселенің жеке түркі тілдерінде қойылысы,
алатын орны, сондай – ақ зерттелу дәрежесі бірдей емес. Сонымен бірге
біраз еңбектерде сөз тудыру, жаңа сөз жасау процесінің нәтижесінде
сөздің лексикалық қорының толығып отыратыны негізгі алып, ғалымдар
сөзжасамды лексикологияға жатқызады (2.75). Тіл біліміндегі сөз
жасауға қатысты мәселелердің бәрі тіл білімінің өзінше дербес саласы
ретінде жеке қаралу керек деген ғалымдардың, оның ішінде, әсіресе, орыс
тіл білімі ғалымдарының ұсыныстары түркологтарға да әсер ете
бастады.Қазақ тіл білімінде сөз тудыру барлық грамматикаларда морфология
құрамында берілген, ол жөнінде басқа пікір ұсынушылар, пікір
таласы кездеспеді. Бірақ ғылымдағы соңғы, жаңа көзқараспен санаспауға
болмайды. Сөзжасам жеке сала ретінде танылмай, жеке сөз таптарының
құрамында қаралып жүргенде сөзжасамның жалпы теориялық мәселелері
зерттелмей, барлық назар жеке сөз таптарының жасалымының төңірегінде
болды. Сөзжасам жеке сала ретінде танылмай, жеке сөз
таптарының құрамында қаралып жүргенде, сөзжасамның жалпы теориялық
мәселелеріне жеткілікті көңіл бөлінбей келді. Соның нәтижесінде
сөзжасамның жалпы теориялық мәселелері зерттелмей, барлық  назар
жеке  сөз таптарының жасалымының төңірегінде болды. Қазақ тілінде сөз
жасауға қатысатын негізгі тұлғаларға түбір сөз және қосымша жатады.Түбір
тілде түрлі аспектіде қаралып жүргенімен, дәл сөз жасаушы негізгі
тұлғалардың бірі ретінде толық зерттелді деуге келмейді (3.3).
Қазақ тіл білімінде қосымшаларды жі ктеу мәселесінің өзіндік даму,
қалыптасу жолы бар. Қазақ тілі қосымшаларын жіктеудің алғашқы сүрлеуі
XIX ғасырдың екінші жартысындағы П.М. Мелиоранский, Н.А. Баскаков, Э.В.
Севортян секілді орыс түркологтарының еңбектерінде салынды. XX ғасырдың
басында бұл мәселе қазақ
тілінде А.Байтұрсыновтың еңбегінде жалғасын тапса, Қ.Жұбанов бастаған
мамандардың өсіп жетілуіне байланысты қосымшаларды жіктеу ісі одан әрі
теориялық жағынан толығып, өз дамуының келесі бір маңызды кезеңіне аяқ
басты (4.97). Тілдің өзге де құрылымдық элементтерінің өзді-өздеріне тән
жүйесі болатыны сияқты, сөздің құрылымдық элементтерінің бірі болып
есептелетін қосымша морфемалардың тиісті жүйесі болады, қосымша
морфемалар қосымшалар деп  аталады. Қосымша морфемалар жүйелі құбылыс.
Біріншіден, олардың түбір морфемалармен түйіскендей қарым –
қатынастарынан байқауға болады, екіншіден, олардың грамматикалық
семантикалары мен грамматикалық қызметтерінен де көруге болады, қосымша
морфемалар іштей сөз тудыратын морфемалар, сөз түрлендіретін морфемалар
және сөз жалғастыратын морфемалар болып  бөлінеді. Сөз тудыратын
қосымшалар лексикалық категория деп есептелінеді. Сөз тудыратын
қосымшалар белгілі бір сөзге  жалғанғанда, одан лексикалық мағынасы
басқа жаңа сөз туса, екіншіден, сол жаңа сөз белгілі бір лексика –
грамматикалық категорияға, белгілі бір сөз табына телулі болады, мысалы:
құр (етістік), құрылыс (зат есім), құрылу (сын есім), құрамалы (сын есім)
т.б.
Жұрнақ  өзі  қосылатын  түбірге  ж аңа  лексикалық  мағына  үстейтінді кт
ен, ол сөзді жаңа лексикалық тұлғағаайналдырады. Мысалы: тік, тігіс,
тігін, тігінші, тігіншілік, тікпе. Қазақ тілінде бір түбірге қажетіне
қарай бірінен соң бірі тізіліп бірнеше жұрнақ жалғана береді. Мысалы,
тігіншілік, құлақтандырушы дегендердегі бірінші сөзде -ін, -ші,
-лік жұрнақтары, екінші сөзде -тан, -дыр, -у, -шы жұрнақтары бар.
Қолданылу ерекшеліктеріне қарай осындай тізбектелген жұрнақтардың
үстіне сөз жалғастыратын қосымшалар да үстеле береді.
  Құрылымы  мен  құрамы  жағынан  ж ұрнақтар  жасау да, құранды да
болады, мысалы; сана, санау, үйші, бастық, сүзбе дегендердегі -а, -у,
-ші, -бе, -тық жұрнақтарын жалаң жұрнақтар деп  есептейміз де, елеулі,
аумалы, көтеріңкі, ескілікті дегендердегі – улі, -малы, -іңкі, -лікті
жұрнақтарын құранды жұрнақтар деп санаймыз. Жұрнақтар шығу
төркіні жағынан да семантикасы жағынанда қаншалықты жақын бола тұрса да
сөзжасау қабілеттері мен стилистикалық орамдылығы жағынан
ешуақытта да өзара бірдей болмайды. Мысалы:-лық жұрнағы мен   -шылық
жұрнағының құрамындағы   -лық элементі екеуіне де ортақ форма, бірақ
алдыңғы жалаң жұрнақ пен соңғы құранды жұрнақтардың сипаттары бірдей емес
(мысалы: жоқтың және жоқшылық, адамдық және адамшылық деген сөздердің
лексика – семантикалық ерекшеліктері мен қолданылу оралымдарын салыстырып
көруге болады). Жұрнақтарда мағыналастық, қарсылықтық сипаттар болатыны
сияқты көп мағыналық пен омонимдік сипаттар да болады, мысалы, ашық күн
және олашықты; айтыс басталды және олар айтысты; жауын жауды және сен
жуындегендердегі -ық,-ыс, -ын жұрнақтарын салыстыруға болады. Бір алуан
жұрнақтар өздері жалғанған сөздерден лексикалық мағынасы басқа немесе
басқа сөз табына тән жаңа сөздер тудырмайды, түбірі және негізі қай сөз
табына тиісті болса, сол сөз табына тиісті сөздер, ішкі категориялық жаңа
формалар тудырады. Белгілі бір сөз табының өзіне тән ішкі категориялық
жаңа формалар тудыратын осындай жұрнақтарды форма тудыратын
жұрнақтар деп, сондай форма тудыратын жұрнақтар арқылы жасалатын жаңа
формаларды ішкі категориялық формалар деп  айтамыз.
Жұрнақтарды мазмұны мен қызметі жағ ынан дара мағыналы және көп мағыналы
жұрнақтар, синонимдес және омонимдес жұрнақтар деп жіктеп, құрамы және
құрылымы жағынан жалаң жұрнақтар мен күрделі жұрнақтар деп бөлумен
қатар, оларды тілдің байырғы өз материалынан шығуына я басқа тілден
енгеніне қарай төл жұрнақтар және кірме жұрнақтар деп, мезгіл жағынан
ерте және кеш қалыптасқандығына қарай  көне жұрнақтар және жаңа
жұрнақтар деп, осы күнгі тілде сөз тудыру қабілетінің сақталу
я сақталмауына қарай тірі жұрнақтар және өлі жұрнақтар деп, қазіргі
кезде сөз тудыружағынан өнімді және өнімсіз болуына қарай, құнарлы
жұрнақтар және құнарсыз жұрнақтар деп саралауға болады.
А.Қалыбаева қосымшаларды үшке бөліп, туынды жұрнақ, сөз
байланыстыратындарды жалғау деп, ал форма тудыратындарды жұрнақша деп
бөлуді ұсынады да, жұрнақтар туынды түбір тудырса, жұрнақшалар туынды сөз
немесе туынды сөз табын (мысалы, етістік) жасайды деп көрсетеді (4, 185).
Бұл пікірлерден қосымшаларды жіктеуден, біріншіден, ұстанатын басты
критерийміз қандай болмақ қосымшалардың қандай белгілерін негізге алуға
тиістіміз деген мәселенің басы ашық емес екенін аңғарамыз.
Екіншіден, қосымшалардың білдіретін мағыналық мәні, қызметі, олардың
өзіндік сипаты деген ұғымдар бір-бірінен ажыратылмай сапырылысып кеткен.
Үшіншіден, қосымшаларды жіктеуде ең алдымен неге сүйену керек, олардың
мағыналық ерекшеліктері негізге алынуы, негізі неде дегеннің басы ашылмай
қалады.
Қосымшалар морфеманың бір түрі ретінде қандай сипаттары арқылы
ерекшеленеді және түбір морфемадан қандай қасиеттері мен белгілері арқылы
ажыратылады. Міне, осыдан барып қосымшалардың басты белгілері мен негізгі
сипаттары айқындалып, оларды жіктеуге нақты критерий туындайды. Осы
жағынан келсек, қосымша морфеманың ең бірінші және басты лексика-
грамматикалық белгісі – мағыналық және тұлғалық дербестігі жоқ болу мен
қатар (түбірге жалғанбай ешбір мән-мағына білдіре алмайды, демек, өз
бетімен жеке дара қолданылмайды және түбірдің дыбыстық ыңғайына, әуеніне
лайық үндестік заңы негізінде құбылып, вариантталып түбірге жалғанады)
түбірге жалғану арқылы жаңа мағына білдіріп, жаңа сөз тудыру немесе әр
түрлі қосымша мағына үстеу болып табылады. Соның нәтижесінде барып
қосымшалар белгілі бір қызмет атқара алады. Сөйтіп, қосымшалардың
білдіретін және беретін мағынасы оның ең бірінші басты қасиеті де,
атқаратын қызметі сол мән-мағынасы арқылы жүзеге асатын екінші қасиеті
болып саналады. Сондықтан қосымшаларды жіктегенде, олар өзі жалғанған
сөздің лексикалық мағынасын өзгертіп, жаңа лексикалық мағына тудыра ма,
жоқ түбірдің лексикалық мағынасына ешбір өзгеріс енгізбей, тек қосымша
грамматикалық мағына үстей ме - осыған қарап қосымшаларды сөз тудырушы
және форма тудырушы деп екі топқа бөліп қараған жөн.
Сөз тудыратын қосымшалар форма тудыратын қосымшалармен сөздің белгілі
бір морфологиялық құрамды бөлшегі болып, морфема ретінде бір топ
құрғанымен, олардан мағыналық, қызметтік жағынан мүлде өзгеше екенін баса
айту керек. Сөз тудыратын қосымшалар өзі жалғанған түбірдің лексикалық
мағынасын өзгертіп жіберіп, жаңа мағыналы сөз тудырады, сөйтіп барып, сөз
тудыру процесінің бір тәсілі ретінде грамматикалық мәннен гөрі лексика-
семантикалық қасиетке ие болып, сөз тудыру қатарындағы белгілі бір үлгі
ретінде өнімді – өнімсіздік, құнарлы – құнарсыздық сипатта көрініп
отырады.
Форма тудырушы қосымшалар, бір жағынан, белгілі бір сөз табының
парадигмалық түрлену жүйесінің тұлғалық көрсеткіші болып саналса, екінші
жағынан, сол сөз табын, оны жеке сөз табы ретінде тануға негіз болатын
осындай морфологиялық белгілері арқылы басқа сөз таптарынан
ерекшелендіретін грамматикалық тұлғалар жүйесі, яғни морфологиялық
критерийдің негіз болатын, сөз табының грамматикалық сипатының басты
көрінісі екенін ескеру қажет (4,186).
Сөйтіп, қосымшаларды сөз тудырушы қосымшалар және форма тудырушы
қосымшалар деп екі топқа бөлудің ғылыми да, практикалықта мәні бар.
Өйткені, одан, бір жағынан, қосымшалардың басты грамматикалық
қасиеттерін, мағыналық ерекшеліктерін айқындау арқылы олардың мәні мен
қызметін, тілдік қабаттардан алатын орнын анықтаймыз, екіншіден соның
негізігі сөз тудыру қатарының үлгісі ретінде лексикалық құбылыстың
грамматикалық мәнін, олардың ара қатынасын ашамыз.
Жалғаудың басқа форма тудыратын қосымшалардан синткасистік қызметі
жағынан үлкен айырмашылығы бар, яғни жалғаулар өзі жалғанған сөзге
белгілі бір грамматикалық мағына үстей отырып, сөйлем ішінде сөз бен
сөзді байланыстырып, олардың сөзге үстейтін грамматикалық мағыналары сол
байланысқан сөздер арасындағы қатынастар негізінде айқындалып отырады.
Мұндай қызметтік қасиеттер жалғаудан басқа форма тудыратын қосымшаларға
тән емес.
Ал, С.Исаевтың қосымшаларды жіктеудегі жаңашылдығына тоқталар болсақ.
Қазақ тілінің грамматикасында қосымшалар жұрнақтар мен жалғаулар болып,
екі үлкен топқа бөлінеді де, алғашқылары одан әрі сөз тудырушылар мен
форма тудырушылар деп сараланады. Қосымшалардың яғни аффикстердің бәрінің
басын біріктіретін морфология болса, оларды жұрнақ, жұрнақша, жалғау деп
тануымызда лексикалық, лексика-грамматикалық және грамматикалық мән-
мағына, қызметтері шешуші роль атқарады.Қосымшалар арқылы жасалған әрбір
туынды түбір, аналитикалық амалға жататын біріккен сөз, қос сөз т.б. жеке
қазақ тілі сөздіктерінде өз ішкі мән-мағыналарына қарай сипатталып, тура
және ауыспалы сөздер тіркесі ішінде т.б. жан-жақты түсіндіріліп
сипатталған. Академик А.Н.Кононов сөзжасамды (словообразование) деп
бөлек, форма тудыратындарды (формаобразование) деп бөлек әр сөз табы
тұсында баяндайды. (17.26) Қазақ тіл білімі саласының дамуына елеулі үлес
қосқан ғалымдардың бірі С.М.Исаев қосымшалардың семантикалық сипаты,
грамматикалық мәні мен қызметі жағынан басты қасиеттерін, өзіндік
белгілерін тауып, талдай отырып, олардың ең алдымен морфема ретінде ең
негізгі ерекшеліктерін танып біліп және сол арқылы тілдің грамматикалық
категориясынан асатын орнын айқындап, шегін ажыратып, өз ішіндегі
түрлерін нақты анықтаған.Қосымшалардың басты қасиеті, лексика-
грамматикалық (семантикалық) сипаты-жаңа мағына, жаңа сөз тудыра ала ма,
тудыра алмай ма деген критерий. Негізінде сөзжасам қосымшасы мен форма
тудыратын жұрнақтардың арасы үлкен. Сөзжасам қосымшасымен салыстырғанда,
форма тудырушы жұрнақтар белгілі топтағы сөздерге түгел жалғана алып,
грамматикалық немесе лексика-грамматикалық категорияның тұлғалық көрінісі
болып табылады. Жалғаулар да өзі жалғанған сөзге грамматикалық мағына
ғана үстеп, грамматикалық категорияның тұлғалық көрінісі болады.
С. Исаев қосымшаларды мағыналық жағынан топ-топқа бөліп қарастырған:
1. Бір мағыналы және көп мағыналы қосымшалар;
2. синоним, антоним қосымшалары;
3. омоним қосымшалар;
4. функциялы қосымшалар.
Тілімізде кейбір қосымша арқылы жасалған сөздер сөздік құрамнан жеке
мағына ретінде орын алып, өмір сүре алмай, тек белгілі контексте ғана
қолданыла алатын уақытша сөздерді тудыратын қосымшалар функциялы
қосымшалар деп аталады. Мысалы, алматылық жігіттер , бір кайнатым шай,
таяқ тастам жер, бір көйлектік мата т.б. тіркестер құрамындағы
көрсетілген сөздер осы контексте жұмсалады. Бұлар сөздік құрамындағы даяр
тұрған туынды сөз де емес, сөйлеу процесінде басқа сөздермен қарым-
қатынаста тұратын сөз формасы да емес, тек белгілі контексте ғана
қолданылатын уақытша
сөздер.  Мысалы, Итті қонақжараспас .Айтушы сен болғанда, іске асырушы
мен болайын. Осындағы итті (ит-ті), айтушы (айту-шы), асырушы (асыру-
шы) сияқты сөздер жаңа туынды ретінде жеке сөз болып қабылданбайды, тек
сол сөйлем ішінде ғана немесе сол тіркес шеңберінде қолданылады.
Қазақ тіліндегі қосымшалар жүйесінде сөйлеу процесінде жалғаудың орны
бөлек. Жалғаулар, бір жағынан, форма тудыратын қосымшалардың бір түрі
болып табылады, өйткені форма тудырушы жұрнақтар сияқты жалғаулар да өзі
жалғанған сөзге белгілі бір грамматикалық мағына (көптік, тәуелдік,
жақтық, меншіктілік, объектілік, мезгілдік, мекендік-бағыттық т.б.)
үстеп, белгілі бір топтағы сөздердің түрлену формасы болып табылады.
Жалғаулардың форма тудырушы жұрнақтардан ең басты айырмашылығы сөз
байланыстыру қызметіне байланысты (18.53). Түркологияда қосымша деген
ұғымы аффикс терминімен белгіленеді де ол көбіне өз ішінде әрі қарай
жіктелмей, өте кең мағынада қолданылады, сөйтіп, аффикс деген термин,
бір жағынан, қазақ тілінің грамматикаларында қолданылып жүрген қосымша
мәнінде, екінші жағынан, әрі жалғау, әрі жұрнақ мәнінде бірдей жұмсалады.
Қазақ тіл білімінде қосымшаларды белгілі түрлерге жүктеуге негіз
болатын қасиеттері: қосымшалардың мәні, мағыналық сыр-сипаты, қолданыстық
қызметі, жіктелу жүйесі толық айқындалады деуге болмайды. Қосымшалардың
қазақ тіл грамматикаларында көрсетіліп жүрген айырма белгілері, мағыналық
қызметтік түрлері оны сөз құрамының бір морфемалық бөлігі ретінде,
әсіресе семантикалық мәні грамматикалық-тұлғалық, қызметтік дербестігі
жоқ, түбірден өзгеше морфема ретінде қажетті сипаты болып саналғанымен,
ол қосымшалардың өз ішіндегі құрылымдық-мағыналық қасиетін, қызметтік-
мәндік ерекшеліктерін, соларға байланысты тілдің грамматикалық құрылысын,
оның сырын айқындап, жіктелу түрлерін таныта алмайды (19.12).
Сонымен бірге тілімізде бөтен тілден енген қосымшалар да өмір сүріп
келеді. Бұлардың қатарына -и (әдеби, діни, ресми т.б.) қосымшасы мен
оның қазақыланған түрлі -ы, -і (арабы, қазақы, естекі, алтайы), -паз,
(өнерпаз), -кеш (арбакеш) -хана, (емхана) -стан (Қазақстан) сияқты
қосымшалар да жатады. Құрамы жағынан қосымшалар жалаң және құранды болып
та бөлінеді. Жалаң қосымшалар тұлғалық жағынан да, семантикалық жағынан
да, қанша дыбыстан тұрса да, бөлінбейтін біртұтас, бір бүтін морфема
болып саналатын қосымшалар да, екі я одан да көп қосымшалардан құралып,
мағына жағынан тұтасып кеткен, бірақ сыртқы түрлі жағынан немесе басқа
сөздер құрамында қолданылуы немесе көне тілде жұмсалуы арқылы бөлуге
болатын қосымшалар құранды қосымшалар деп аталады (20.214 6).
Сонымен, қосымша морфемалар дегеніміз — өз алдына жеке тұрып ешбір
мағына бере алмайтын, тек түбір морфемаларға қосылып, оған әр түрлі
қосымша мағыналар үстейтін морфемалар. Демек, қосымша морфемаларда не
мағыналық, не тұлғалық, не қолдануда дербестік болмайды, оның мән-
мағынасы, қызметі түбір морфеманың ыңғайында ғана ашылып, анықталады. Ол
тек түбірге жалғанып қолданылатындықтан, түбір морфеманың дыбыстық
ерекшелігіне лайық әуеніне еріп, өзгеріп, нұсқаланып, түрленіп отырады.
Сондықтан да бір қосымша морфеманың бірнеше дыбыстық нұсқасы болады.
Мысалы, көптік жалғаудың -лар, -лер, -дар, -дер, -map, -тер (6 нұсқасы),
ал сөйлеу тілде одан да көп - ерін үндестігіне байланысты 1 - жақ
тәуелдік жалғаудың -ым, -ім, -м (3 нұсқасы), сын есім тудыратын деп
танылып жүрген қосымшаның -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті (6 нұсқа)
нұсқалары араларында не мағыналық не қызметтік, не стильдік айырма жоқ.
(Исаев, 1998, 211-6.).
Сондай-ақ түбір морфема дербестігімен, атап айтқанда, қосымша морфемаға
қарағанда мағыналық қолданыстық, тұлғалық дербестігі арқылы ерекшеленеді.
Бұл түбірдің мағыналық дербестігі. Тұлғалық дербестігі де оның дыбыстық
өзгеріске түспей, керісінше оның дыбыстық сипатына қарай қосымша
морфеманың құбылып, әр нұсқада жалғануы болып табылады. Сондай-ақ түбір
морфема осындай дербестігімен бірге жалқылығымен де ерекшеленеді. Ал
қосымша морфемада жалқылық болмайды, белгілі бір грамматикалық топқа
тәндік байқалып отырады. Мысалы:
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
Осындағы жаз-ба-й-мын, өлең-ді, бар-ды, ерте-гіні тер-мек сөздері
осындай бірнеше морфемадан тұрады. Мұндағы қосымша морфемалар тек осы
сөздерге ғана емес, сол тектес басқа да көптеген сөздерге жалғана алады:
жаз-ба-й-мын, жаз-ба-й-мын, бар-май-мын, айт-пай-мын т.б. өлең-ді, сөз-
ді, үй-ді, т.б. тер-мек, бер-мек, сөй-ле-мек т.б.
Морфемалардың түр-түрлеріне тән өзіндік ерекшеліктері болады. Ең
алдымен түбір морфемалар мен қосымша морфемалардың қосылуында
кездейсоқтық болмайды, ол белгілі зандылыққа сүйенеді де, жүйе құрайды.
Бір тектес қосымша морфемалар грамматикалық қасиеттері бірыңғай, біркелкі
түбір морфемаларға жалғана алады. Мысалы, болымсыздықты білдіретін -ма,
-ме, -ба, -бе, -па, -пе шарттылықты білдіретін -са, -се шақтық мағынаны
білдіретін -ған, -ген, -қан, -кен, -ды, -ді, -ты, -ті т.б. қосымша
морфемалар тек қимылды білдіретін сөздерге және қимылды білдіретін
сөздердің баршасына (етістіктерге), ал меншіктік тәуелдікті білдіретін
-ым, -ім, -ың, -ің, -ы, -і, -сы, -сі тура обьектіні білдіретін -ды, -ді,
-ты, -ті, -н т.б. зат атауын білдіретін және барлық зат есімдерге, тағы
сондай сөздерге ғана жалғана алады, керісінше жалғанбайды.
Өйткені тілдің талай ғасыр даму барысында негізгі сөздің мағыналық
топталу ерекшеліктеріне байланысты, олардың өзгеруі, түрлену жүйесі
қалыптасып, тұрақталуы, сол жүйелердің көрсеткіштері болып саналатын,
грамматикалық мағынаны білдіретін тұлғалар мағыналық жағынан сүрыпталып,
белгілі топтағы, грамматикалық қасиеті жағынан бірыңғай, бір тектес
сөздерге жалғануға икемделіп қалыптасады.
Негізінен алғанда, түбір морфема жалқы болып келетіндіктен оған қанша
қосымша морфема қосылса да, сыртқы тұлғасын өзгертпейді, ал керісінше,
қосымша морфема түбірдің тұлғалық ерекшелігіне сай формасын өзгертіп
отырады: бар-ған, айт-қан, көр-ген, бала-ның хаттың, іні-нің т.б. Кейінді
ықпал заңы бойынша қ, к, ң дыбыстарына біткен сөздерге дауысты дыбыстан
басталатын қосымша жалғанғанда қ дыбысы г-ға, к дыбысы г-ге, п я 6-га я у-
га айналып кетуі түбірдің тұлғалық дербестік сипатына, қосымша морфеманың
дербестігі жоқтығына нұқсан келтірмейді. Тек кейде тілдің даму барысында
негізгі түбірдің өлі түбірге айналуына байланысты кейбір дыбыстық
өзгерістер деформациялар болуы мүмкін, бірақ олардың өзгерісінде қосымша
морфемалар тікелей роль атқармайды. (Исаев, 1998, 212-6.).
Қосымша морфема қай түбірге және қанша түбірге жалғанса да, олардың
әрқайсысына жаңа - әр түрлі мағына үстемейді, жалпы түрлі грамматикалық
мағына үстейді: кел-ді, көр-ді, сөй-ле-ді, оқы-ды, және Maл-дap, үй-лер,
ауыл-дар. Бұлардың әрқайсысы әр мағынадағы сөз болғанмен және оларға
үстелген қосымшалардың дыбыстық ерекшеліктері болғанмен, оларға қосымша
бір түрлі грамматикалық мағына үстеген, ол -қимылдың жаңа ғана болуы.
(Шақтық мағына) және заттың көптігі.
Бір түбір морфемаға кейде бір емес бірнеше қосымша морфема қосыла
алады. Ондайда сөзге, (түбіргі) қосымша морфемалардың жалғану тәртібі
белгілі қалыптасқан дәстүр бойынша және тілдің тұрақтанған негізінде
болады.
Оқы-т-у-шы-лар-ымыз-да-ғы айт-ыл-ған-дық-тан т.б.
Бұндағы қосымша морфемаларды керісінше етіп тізбектеуге бола бермейді,
өйткені бұл мағынаны білдіретін осы сөзді құрауда әрбір қосымша
морфемалардың өзіне тән тиісті мән-мағынасы, алатын орны, атқаратын
кызметі бар.
Түбір морфеманың мағынасы нақтылы, ол мағына түбірдің тікелей өз
бойында және өзі дербес болса, қосымша морфеманың мағынасы тым жалпы, тек
сөздің құрамында ғана анықталады, түбір білдіретін мағынаны ғана
негізделеді олар дербес қолданылмайды. Осымен байланысты тілімізде түбір
морфемалар сан жағынан қосымша морфемалардан әлдеқайда көп.
Тарихи жағынан бұл екеуі де жетіліп отырады, олар көбейіп, өзгереді.
Кейбір морфемалар тілімізден шығып қалса, кейбір морфемалар екінші бір
морфемамен қосылып кетіп, өлі морфемаға айналады: уан, yam, -оят, -оян
-ұзын, -ұзақ, - қызыл, - қыздар, барғаннан соң- барған соң - барғасын,
шейін - шаше т.б.
Қосымшалар белгілі топтағы сөздерге жалғанады, олардың өз ішінде де
мағыналары мен қызметтері бірдей емес. Біразы өздері жалғанған сөздерге
жаңа лексикалық мағына үстесе (жылқы-шы, апта-лық, шеге-ле, біл-ім)
сөйтіп, сөзжасам тәсілінің бір түрі болып танылса, енді біразы сөздің
мағынасына ешбір өзгеріс енгізбей, таза грамматикалық мағына үстеп, ол
сөзді басқа сөзбен байланыстырып тұрады. Осындай мағыналары мен
қызметтеріне қарай қосымшалар көпшілік грамматикаларда жұрнақ-жалғау
болып бөлініп жүр. Демек, морфемалық құрамы жағынан түбір, қосымша
(жалғау жұрнақ), сөз деген бөліктер мен ұғымдар болады.
Бұлардан басқа кейбір еңбектерде сөз, туынды түбір деген ұғымдармен
сәйкес келетін негіз (сөздің негізі) деген термин де ара-кідік қолданылып
жүр. Сондай-ақ мағыналық жағынан қосымша морфемалардың яғни қосымшалардың
өз ішінде омонимдік, синонимдік, антонимдік, моносемиялық-
полисемиялық сипаттары, құрама жағынан жалаң, күрделі, құрамы, шығуы
жағынан төл және кірме қосымшалар да болады. Қосымша морфемаларды өз
ішінде жұрнақ, жалғау деп атау ертеден қалыптасқан. Жұрнақтар өзара
жаңадан сөз тудырушы және функциональді сөз түрлендіруші жұрнақтар болып
тағы да екі салаға бөлінеді де, жалғаулар септік, көптік, тәуелдік және
жіктік болып сараланады. (Ысқақов, 1974.).
Қазақтіліндегі морфемалар жүйесі А.Қалыбаева менН.Оралбаеваның 1986
жылы шыққан монографиясында арнайы талданған еңбекте морфемаларды негізгі
морфемалар, көмекші морфемалар деп екіге бөліп - қарайды. Мұндағы
көмекші морфемалар дегені бұрынғы қосымша морфемалар (А.Қалыбаева,
Н.Оралбаева, 1986). 1989 жылы шыққан "Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам
жүйесі" деген ұжымдық еңбекте жоғарыдағы авторлар сөз тудыратын
қосымшаларды жұрнақ, форма тудыратын қосымшаларды жұрнақша, сөз
байланыстыратын қосымшаларды жалғау деп атауды ұсынса (ҚҚТСЖ, 1989, 77-
78); профессор С.Исаев өзінің бір мақаласында қосымшаларды сөз тудырушы,
форма тудырушы деп екіге бөледі де, форма тудырушы қосымшаларды жұрнақ,
жалғау деп атайды (Исаев, 1987, 32-36-6.).
С.Мергенбаев сөзөзгерім жүйесіне арналған еңбегінде сөзжасам
қосымшаларынан басқа сезөзгерім тұлғаларын бөліп қарастырады. Сөзге
функциональды грамматикалық мағына үстейтін қосымшаларды тұлғажасам
қосымшалары, сөздерді бір-бірімен байланыстыру ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.