Ұжымды ұйымдастыру әдістері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1 Ұжым –тәрбие
құралы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5

2.1.1 Ұжым туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...5

2.1.2 Тәрбие әдістері. Ұжымды ұйымдастыру әдістері
... ... ... ... ... ... .7

2.1.3 Ұжымның
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..12

2.1.4 Ұжымды басқару
мүшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13

2.1.5 Ұжым дамуын басқару мен ұжымның даму кезеңдері ... ... ... ...14

2.2 А.С. Макаренконыңұжым теориясы
мен практикасына қосқан
үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .18
2.3 Ұжым және
тұлға ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..20

2.4 Оқушы және
тұлға ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...23

ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...27

ІҮ.Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
8

Кіріспе
Оқушылар ұжымы немесе қарапайым тілмен айтсақ – балармен
жасөспірімдердің өз еріктерімен және алдына белгілі бір мақсат қойып білім
дағдыларын игеруге ұжымды түрде арнайы топқа біріккен жас өскіндердің
шығармашылық әрекетерінің үрдісі деуімізге болады.
Тұлғаны дамыту бағытындағы педагогикалық үрдісті ұйымдастыру тарихында
екі түрлі бағыттың өмір сүруі байқалады. Оның бірі – көбінесе батыс
педагогикасына тән жекелік дамыту тұжырымдамасы және – екіншісі біздің
елімізде, әсіресе кеңестік дәуірде кең дамыған ұжымдық қалыптастыру
тұжырымдамасы қатар өмір сүреді. Ұжымдық тәрбиелеуге қарсы болушылар
мұндағы тұлғаның жекелігі ескерілмеуі, тәрбиеленушілердің барлық жағынан
бірдей деп санау олардың дамуына кедергі келтіреді деп есептеді. Дегенмен
де, тәрбиедегі ұжымдық және жекелік диалектикасы айдан анық.
Тұлға мен ұжымдық дамуы үрдістері бір-бірімен тығыз байланысты.
Тұлғаның дамуы ұжымнан оның даму деңгейіне, онда қалыптасатын іскерлік және
тұлғааралық қатынастар құрылымына тікелей тәуеледі. Ал екінші жағынан,
тәрбиеленушілер белсенділігі, олардың ақыл-ойы және денелік дамуы,
мүмкіндіктері мен қабілеттіктері ұжымның тәрбиелк күші мен әсерлерін
анықтайды. Ежелден ұжым мүшелері белсенді болған сайын ұжымдық қатынастар
жоғары екені белгілі. Бұл идейяны алғаш тұжырымдаған Квинтиллиан болатын,
ол әлі өзінің күші жойған жоқ.
Балалардың жасанпаздық қабілеттіліктері де ұжым ішіндегі өз бетінше
жұмыс деп жасанпаздық белсенділікке байланысты. Сондықтан тұлға мен ұжымның
дамуын өзара байланысты үрдістер деп қарастыруға болады. Адам табиғат пен
өзін қоршаған орта қатынастары жүесінде өмір сүруде жжәне дамиды.
Байланыстар байлығы тұлғаның рухани байлығына анықтайды, Байланыстар мен
қарым-қатынас байлығы қоғмдық, ұжымдық күшті анықтайды.
Көрнекті ғалым Павел Блонскийдің пайымдауынша, балалар ұжымының
табиғатын терең тану үшін, ұжымның әр мүшесінің мінез-құлық ерекшеліктеріне
мән беру керек деп санаған. Ол 1928 жылы жақыққа шыққан Педагогикалық
энциклопедия басылымының белсенді ғылыми авторларының бірі бола жүріп,
аталмыш жинақтың Балалар ұжымдағы өзін-өзі басқару жұмыстары атты
білімінде ұжымдық тәлім-тәрбие мәселелерін педология ғылымдары негізінде
құрастыру туралы пікір білдірді.
Аталған еңбектер педагогика ғылымындағы тәрбие мәселелеріне қатысты
зетттеулерде басшылыққа алынып келгені рас. Бірақ, соңғы жылдары әсіресе
1990 жылдан бергі тәрбие теориясына қатысты еңбектерде жоғарыдан аталған
ғалым педагогтардың біз қарастырып өткен ұжымдық тәрбиеге байланысты
пікірге жеткіліксіз қамтылған байқалады. Ондай көріністердің белең атауы –
ұжымдық тәрбие жұмыстардың бір сарынды, бір жақты сипат алған коммунистік
тәрбие идеясына ауытқып, жас ұрпаққа тәрбие беруде мол тәжірибе жинақтаған
халықтық педагогикалық демократиялық қағидаларына терең назар аудармай
келгендігінен деп қорытынды жасаймыз. Аталған анықтамалар жинақтығыоқушылар
ұжымы туралы жалпы сипаттама беруге мүмкіндік туғызады. Бұл жерде біздер
ұжым және ұйым, оқушы және бала деген зерттеу объектіміздегі ерекше
назар аударатын мәселелер жөнінде түсініктеме беруді жөн деп санаймыз.
Біздің ойымызша, ұжымның да ұйымның да негізгі мақсаты бір, ол – ортақ
мүдделерін бірлесе отырып шешуге және көздеген мақсатына жетуге ерікті
түрде біріккен оқушы балалардың топтары. Оқушылар мен балалардың топтасуы-
жай құбылыс емес екені белгілі. Ұжымдық топтасуды – балалар мен оқушылар
қарым-қатынастары мен шығармашылық әрекеттерінің жиынтығы десек ұжымдық
құрылымды – ұжым жетістіктері мен мәртебесін анағұрлым жоғары деңгейге
көтеруге бағытталған әлеуметтік құбылыс демекпіз. Айталық, белгілі ұжымның
озық дәстүрлерін, немесе шығармашылық жетістіктері мен бастамаларын
жинақтау, тарату, насихаттау үшін және ол жетістіктердің қоғам
қажеттіліктеріне айналуы үшін бір емес, бірнеше ұжымдық топтардың
біріктірген ұжымдық бірлестіктің әрекеті мен талабы анағұрлым тиімдірек
болады деп санаймыз. Оның тиімділігінің тағы бір ерекшелігі – ұжым мен
ұйымның педагогикалық тұтастығында. Олардың тұтастығы оқушылар арасындағы
қарым-қатынастарды реттеуге, мектеп пен қоғамға пайдасы тиеді. Ауқымды
тәлім-тәрбиелік шараларды өзара ынтымақтаса отырып жүргізуге оқушылар ұжымы
да өзін-өзі басқару жұмыстарын оңтайлы үйлестіруге және мектептегі
педагогикалық қауымдастықпен бірлесе отырып мазмұнды-мақсатты жұмыстар
жүргізуге мүмкіндік тудыратыны сөзсіз. Әр ұжымда қалыптасқан дәстүрлердің
уақыты өткен сайын молайып, кейін ол дәстүрлердің бірнеше ұжым топтардың
қажеттілігіне айналуы мақсатымен ой-арманы бір ұжымдардың бір ұжымға
беруіне себепші болады. Демек, ұжым әрекеттерінің айрықша берленділік
таныту – олардың ұжымдық құрылымының қалыптасуына негіз болмақ.

ІІ. Негізгі бөлім
2. 1 Ұжым –тәрбие құралы
2.1.1 Ұжым туралы түсінік
Ұжым (collectives – лат. жинақтық) қоғамдық маңызды мақсаттар,
ортақ құндылықты бағалау және бірігіп дасайтын қызметтер мен қарым-қатынас
негізінде адамдардың әлеуметтік біріккен қоғамы деп қарастырылады.
Ұжымға психологиялық педагогикалық құбылыс ретінде ғылыми және
әдістемелік әдебиеттерде әртүрлі трактовкалар беріледі: солардың бірінде
ұжым кез келген адамдардың ұйымдастырылған тобы, екінші жағдайда ұжым – ол
топтардың ең жоғары дамыған сатысы.
Ұжым жеке индивидтің де жалпы қоғамның да немесе индивидтің және
әлеуметтік қауымның қызығушылықтарын қамтиды. Жеке индивидтердің ұжымға
қосылуы оның мақсаттық бірлігіне, қажеттіліктерінің құндылықты бағалаулары,
қызметтерінің мотивтері тәртіптеріне негізделеді.
Ұжымның негізгі белгілері - қоғамның маңызды мақсаттардың болуы,
олардың кезекпен дамуы, оқушылардың жүйелі түрде әртүрлі әлеуметтік істерге
араластыру және бірлескен қызметтерді ұйымдастыру.
Ұжымның дамуына ең үлкен маңызы бар нәрселер қалыпты дәстүр мен бір-
біріне көмек көрсету атмосферасының болуы, сенімділік пен талап, сын және
өзін - өзі сынаудың дамуы, саналы дисцеплинаның болуы.
Профессионалды білім алу саласында ұжымдық бірлестік үшін маңызды
ролді оқушыларға деген нақты талап жүйесі мен олардың жүріс – тұрысын
иеленеді. Қоғамға пайдасы тиер азаматты тәрбиелеп шығаруды мақсат етіп
қойған педагог бірінші күннен бастап-ақ барлығына ортақ талап қоюуы тиіс.
Бұл талаптардың қойылуы уақытына емес, әрбір педагогтың жалпы ұжымның
үздіксіз әреккеті болуға тиіс. Егер оқушыларға мақсатқа бағытталған талапты
ұжым емес бір ғана педагог ұсынса бұл нәтижесіз болмақ.
Оқушылар ұжымына деген жоғарғы талап – бұл тек қана олардың әрқайсысы
үшін норма болып қалыптасуға тиісті ережелерді орындау ғана емес, осыған
қажет шарттар да болып табылады. Осындай шарттардың бірі – педагогикалық
ұжымның өзіндегі жоғарғы талап: педагогикалық жұмыскерлерге - админстрация,
әр педагогты – жолдастарына, ал ең басты - өз-өзіне. Тек осылай ғана тәрбие
жұмысында біріккен, ортақ, ұжымдық методиканы жасап шығаруға болады.
Біріккен талаптардың жүзеге асу маңыздылығы білім орындарының
педагогикалық кеңесіне қарайды. Оқу және тәрбиелеу процесіндегі біріккен
педагогикалық талаптардың мағынасын түсіндіру, олардың мазмұнын нықтау мен
әдістеменің және оның жүзеге асуын қадағалау олардың, яғни кеңестің басты
міндеттерінің бірі болып табылады.
Әрбір педагог оқушылар ұжымына немесе оның бір мүшесіне қойылатын
талаптардың нақтыланған, сарапталған болуы керектігін жақсы біледі. Ал
оқушылар болса мұндай жағдайда өздерін қалай ұстау керектігін өте жақсы
білуі тиіс. Педагог оқушыдан не талап ету керектігін, ал оқушы өзіне
қойылған талаптың қандай екенін түсінгенде ғана ұжымдағы талаптылық
бекілген.
Ең мақсатты деп табылатын талаптар қатарына мыналар жатады:
-жалпы талаптар;
-теориялық оқу сабағындағы оқушылардың өзін-өзі ұстауына қойылатын
талаптар;
-шығармашылық оқудағы оқушыларға қойылатын талаптар;
-жатаханадағы жүріс- тұрысына қойылатын талаптар.
Аталмыш талаптарды орындау оқушыларға оның мән-мағынасын, мазмұнын,
жүйелік дайындығы мен бақылауын түсінуге көмектеседі. Түсіндіру немесе
анықтау талаппен жүргізіліп отыру тиіс, оны алмастырудың қажеттігі жоқ.
Талаптың міндеті орындалуын талап ете алатын және сол талаптарды
категориялық формада ұсынып білетін оқытушылар мен шеберлер ғана мұндай
біріккен, ортақ талаптардың орындалуына қол жеткізе алады.
Оқушының бұл талаптарды орындау маңыздылығы мен пеагогтың қатаң
талабын түсіну өте қажет. Жүріс – тұрыс ережелерін орындау талабы оқушының
бұйрығы түрінде де жүзеге асуы тиіс.
Қойылар талаптардың орындалуына оқушылардың еркін араласуы, яғни оқу
орнындағы кезекшілік арқылы тәртіп сақтаулары да үлкен орынды иеленеді.
Бұзылған тәртіп ережелері өз уақытында көңіл бөлінуі тиіс. Бірақ, бұл
дифференциалды түрде, жүріс – тұрыс мотивтарын ескере отырып жүзеге
асырылуы тиіс. Бұл жағдайда индивидуалды әдіс ең маңызды педагогикалық
жағдайлардың бірі болмақ.
Барлық талаптарды орындау жұмыстары тек оларды жүйелі бақылауға
алғанда ғана жүзеге асады. Бақылау әсері оның үнемі жүргізіліп отыруына
байланысты әрі оқушылар шығарылған қорытындыларды біліп отыруы тиіс.

2.1.2 Тәрбие әдістері
Оқыту әдістерінің барлығы ретімен білім, білік, дағдыны
қалыптастыруға бағытталған. Тәрбие әдістерінің олардан айырмашылығы,
мұғалім мен оқушы арасындағы өзара байланыс іс-әрекеттерінің соңғы
нәтижесінде тәрбиелі тұлғанының сапалы даму деңгейін анықтайды. Тәрбие
мақсаты жемісті болу үшін тәрбие әдістерін тиімді пайдалану қажет.
Әдістердің бірлігі оқушылардың тәрбиелеу деңгейін және әрбір кезде
адекватты қойылған мақсатты іске асыруға бағытталған.
Тәжірибелі педагогтың жеке іс-әрекет стиліне байланысты тәрбие әдісі
әртүрлі өткізіледі. Педагог жалпы тәрбие әдісін өзінің нақты іс-әрекетінде
қолдана білуінде көрініс табады. Жеке жағдайларда тәрбиеші жеке өзінің әлде
әріптестерінің әдістерін қолдана отырып жаңа, дәстүрлі емес шешімдерге
келеді. Әдістерді жетілдіру тапсырмасы үнемі бар болған және әрбір
тәрбиеші өзінің күш деңгейіне сүйене отырып жалпы әдістерге тәрбие
процесінің жеке шарттарына сәйкес келетіндей толықтырулар мен өзінің жеке
өзгерістерін енгізеді.
Педагогикада тәрбие әдістерінің классификациялық әртүрлі нұсқасы бар.
Тікелей және жанама педагогикалық әсердің тәрбиелік әдістерінің тобын
шартты түрде бөлуге болады. Тікелей педагогикалық әсердің әдістері оқушының
жылдам әлде баяу реакциясын және оның өзін-өзі тәрбиелеуге бағыталған
сәйкес іс-әрекетін анықтайды. Жанама педагогикалық әсердің әдістемесі
осындай жағдайдың ұйымдастыру іс-әрекетінде тәрбиеленушінің бойында өзін-
өзі жетілдіруге бағытталған және оның педагогтармен, жолдастарымен және
қоғаммен қарым–қатынас жүйесінде белгілі бір позицияның қалыптасуының пайда
болуын анықтайды.
Қазіргі заманғы педагогикада оқушыға әсер етуіне сәйкес тәрбие
әдістерін сенім, жаттығу, ынталандыру және жазалау деп бөледі. Кездейсоқ
мәліметтерде жалпы жіктелу белгісі бойынша әдістер сыйпатын қоса алғанда
өзін-өзі бағыттылық, іске асатындық, айрықшалық және басқа да әдістер бар.
Оқушылардың жүріс–тұрысын ынталандыру, іс-әрекетін ұйымдастыру және
сенім әдісіннің үйлесуіне сәйкес жіктеледі. И.С.Макаренко келесі тәрбие
әдісінің жіктелу тобын көрсетеді: анықтау – репродуктивті, проблемалық –
ситуатсиялық, дағдыландыру – жаттықтыру, ынталандыру, тежелу (кедергілеу),
жетекшілік және өзін-өзі тәрбиелеу.
Тәрбие әдісінің мақсаттылық, мазмұндылық, іскерлік жақтарын қамтитын
дәстүрлі классификация болып табылады. Бағыттаушылық негізіне сай
әдістердің үш түрлі тобын көрсетуге болады. Олар сананы қалыптастыру
әдістері (әңгімелеу, түсіндіру, анықтау дәріс, этикалық әңгімелесу,
иландыру, нұсқау беру, пікірталас, баяндама, өнегілілік); ұйымдастырушылық
пен мінезді қалыптастыру әдістері ( жаттығу, тапсырма, тәрбиелік жағдаят);
ынталандыру әдістері (жарыс, ынталандыру, жазалау).
Профессиялық педагогикада педагогтар мен тәрбиеленушілер негізінде
әдістер классификациясы қалыптасқан:
● ұжымды ұйымдастыру әдістері;
● сендіру әдістері;
● ынталандыру әдістері.
Ұжымды ұйымдастыру әдістері
Ұйымдастырылған ұжым мен ұжым мүшелерінің тәрбиенің жоғарғы деңгейі
мен қарым – қатынас мәдениетін анықтайды. Осыған орай ұжымды ұйымдастырудың
келесі әдістерін көрсетуге болады: дисциплина (пән, тәртіп), өз-өзіне
қызмет көрсету, жарыс және өзін-өзі басқару.
Дисциплина – бұл ұжым мүшесінің қарым-қатынас мәдениетін қамтитын
тәрбие әдісі. Сондай-ақ, ол ішкі тәрбие ережелері мен пайдалы дәстүр мен
жақсы мінездердің қалыптасуына және олардың бір-біріне деген тең дәрежедегі
талабы ретінде ұсынылуы қамтылады.
Өз-өзіне қызмет көрсету – ұжым еңбегі мен өмірінің ұжымдық шарттарының
пайда болуын көздейді.
Қазіргі қоғамда өзіне қызмет ету өмір сүру нормасына айналды.
Кәсіпкерлер ұжымы мен оқушылар ұжымында өзіне қызмет көрсету мекеме мен
жұмыс орнын жинастырудан бастап, оны безендіру дейін жетеді (көгалдандыру,
демалыс орындарын жасау, безендіру т.б.). Өзіне қызмет көрсетуге ұжымның
барлық мүшелерінің қатысуы маңызды болып табылады.
Өзі - өзіне қызмет көрсету мен оның рационализациясының ұжымдық
нормалары педагогтардың бақылауын алатын басты пәнге айналады. Ол қажетті
материалдар мен қ ұралдармен қамтамассыздандыру сияқты дайындықты,
қызметтердің бөлмесін жұмыс істеуді анықтайтын нақты кестені көрсетеді.
Жарыс - жеке және ұжымдық еңбекті ынталандырады және оның
қатысушыларының қызғаныштық қатынасын қамтиды. Бұл жерде бірлескен ұжымның
нәтижелерді салыстыру мен тіркеу маңызды рол атқарады, сондықтан
қатысушыларды ынталандыру, оның ішіндегі жеңімпаздарды ынталандыру да ең
маңызды ролді иеленген. Жарысты тәрбиенің нәтижелі тәсіліне айналдыру үшін
оның шарттарын орындау қажет. Біріншіден, ұйымның ұжымдық талпынысы
шынайы төгіліп тұруы қажет және өндіру мен оқыту қажеттілігімен бекуі
керек. Екіншіден, жарыс шарттарын орындаушы педагогтар мен өзін-өзі
басқарудың мүшелері сияқты жағдай мен нақты өзекті тапсырмалардың шығуы
керек. Үшіншіден, жарыстың негізін ұйымдастырушылық нәтижелердің тікелей
тіркелуінен құрылуы тиіс, екінші формалдық көрсеткіштерден емес.
Өзін-өзі басқару – жауапкершілік пен ұйымдастырушылықты қамтамассыз
етеді. Бірақ, оның шарттары: ұжым жұмысын басқаруға жұмысқа қабілетті және
нақты құқықтары мен мүмкіндіктері анықталады. Органдардың қатысуы қажет.
Нақты ұжымда өзін басқару құрылысы үш түрлі фактормен анықталады:
коллектив құрылымы, оның өмір сүру мазмұны, оның мүшелерінің
ұйымдастырушылық қабілетімен анықталады. Басқару – бұл күрделі әлеуметтік
функция . Ол табысты болуы үшін барлық ұжым мүшелерін жүйелі және бірізді
қабілетпен және ұйымдастырушылық икемділігін қаруландыру керек. Сондай-ақ,
тіркеу мен бақылауды ұйымдастыруға, жоспарлауға, ұйымдастырылған кеңес пен
жиналыстардың өткізуіне есеп беру формасы мен нұсқауды жүргізуге үйрету
керек.
Сендіру әдістері – конференция, дискуссия, ағарту істеріне қатысушы
болашақ мамандардың гуманитарлық көзқарасы мен жеке пікірлеріне
негізделеді.
Сендіру бір ұғымның саналы дәлелі мен өнегелі позициясын және орын
алған жағдайда бағалауды болжайды. Айтылғандардың шын екендігіне көз
жеткізсек оқушы өзінің әлемге, қоғамға, әлеуметке деген көзқарасын
қалыптастырады. Сендіру де тәрбие әдістері тәрбие түрлерінің формалары
арқылы жүзеге асады. Сендіру көркемдік шығармаларды үздікті оқу, әртүрлі
пікір-талас жүргізу формаларынан тұрады.
Сендіру өзін - өзін тәрбиелеу әдісі болып табылады. Сендіру өзін
сендірумен тығыз байланысты және бұл тәрбиеленушілердің әлеуметтік
проблемасын қабылдауға саналы, өз шешімімен жеке көзқарасын
қалыптастырады. Осы құрылым негізінде талқылау мен қорытындылау жатады.
Ақпарат – тәрбиеленушілердің белгілі бір мағұлыматтарымен қамту. Бұл
әдісті бастапқы деп санауға болады, себебі ол жаңа идея, теория, ереже,
тәрбие мазмұнын құраушы басқа ақпараттармен алғаш танысуда қолданылады.
Ақпарат әдісін қолданудың ең басты тәсілі педагогтың жеке мысалы мен
өз сөзі болып табылады. Сондықтан әңгіме, сұхбат, нұсқау, лекция
формаларын да қолданады. Мақсатқа лайықты басқа да адамдардың осы іске
деген назарын бөледі. Олар маңызды оқиға куәгерлері, оқымыстылар,
политиктер және қоғам қайраткерлері т.б.
Іздеу (Поиск) – ақпаратты жинау мен зерттеу құндылықтарының
бағдарлануына және өздігінен білім алу процесіне тәрбиелеуді бағдарлайды.
Іздену барысында өзін-өзін оқыту мен дағдылану қалыптасады. Іздену түрлері
– туристтік-краеведтік жұмысты, туған жерінің атақты адамдарының өмірі
туралы ақпарат жинау, яғни биографиялық іздеу болып ажыратылады. Бұлар
қазіргі заманғы, тұлғалар болуымен қатар тарихи тұлғалар болуы да мүмкін.
Бұл өте күрделі тәсіл бола келе әдеттің негізін қалаушылар туралы
конспектілеуді жиналған деректі сұрыптауды, видиофильм жасауды т.б. талап
етеді.
Дискуссия – тәрбиеленушілердің пікір алмасуына және өнегелік –
этикалық ойларының дамуына, сондай-ақ , сынай білуге, сынды қабылдай
білуге, қиын бір жағдайлардан шыға білуге үйретеді. Дискуссия барысында
серіктесіңе адамгершілік көмек беріп, оны демеу, қиын жағдайлардан көңіл
бөлу де маңызды болып табылады. Дискуссия тақырыбының дамуын, қозғалыс
үстінде болуы маңызды болмақ. Бірақ бұл зиянсыз сын мен жалған ұсыныстардың
ашылмай қалуына кепіл бола алмайды..
Дискуссия достар, оқушылар мен оқытушы арасындағы сенімділікті
нығайтуға, жастар мен қамқоршыларының арасындағы бір-біріне деген
сыйластықты күшейтуге, ұжым мүшелерінің жақсылық тілеуін болжайды,
көрсетеді.
Жауапты ағарту (взаимное просвещение) - өз білімін дәлелдеу
қажеттілігіне бағытталып, достарының арасында оқушылырдың білімін
дәлелдеудегі оның көзқарасын, сенімін қамтамассыз етеді. Бұл этапта ұжым
тәрбие істерінің субъектісіне айналса, педагог , көмекші және консультант
қызметін атқару болып табылады. Жауапты ағарту ұжымның тәрбие функциясын
күшейтеді және өз білімін басқалармен бөлісуге адамдар санын көбейтеді.
Ынталандыру әдісі – бұл топ өмір сүруге үйренушілердің құрылымынан
тұратын формалдық саласына бағытталады. Ынталандыру әдістері талап,
ынталандыру, жазалау, болашақ пен көпшілік пікірлерінен тұрады. Педагогика
саласында оның басты компоненті ретінде ынталандыру мен жазалау кең
таралған.
Ынталандыру – оқушыларыдың жақсы бағалануын көрсетеді. Ол жағымды
дағдылар мен әдеттерді бекітеді және қалыпты эмоция мен сенімділікті
қалыптастырады.. Ынталандыру әртүрлі формада беріледі: мақұлдау, мақтау,
мадақтау, марапаттау т.б. Ынталандыру барысында индивидтің жеке
қасиеттерін ескеру қажет.
Жазалау – ынталандыру әдісінің бір түрі. Ол оқушыларды ескерту,
тоқтату, үшін қателіктері басқа адамдар алдында өзін кінәлі сезіндіруге
бағытталады. Жазалаудың әр түрі бар. Мысалы, қос тапсырма беру, кейбір
мүмкіндіктерге шектеу қою, талқыға салу т.б. Жазалау әділетті, дұрыс
ұйымдастырылған болуы керек. Бірақ, педагог жазалау оқушыға әсер ететініне
көзі жеткенге дейін асықпауы тиіс. Ынталандыру әдісі адамдардың өз
мінездерін дұрыс бағалауға, өз қажеттіліктерін, өмір мәнін, түсінуге,
түрткі мен мақсат таңдауына көмектеседі.
Талап – оқушылардың тәртібіне, олардың іскерлік адамгершілік сапасын
ынталандырады және педагог пен оқушы арасындағы жеке контактының
басқарудағы ұсыныстарын сақтау нормаларын көрсетеді. Көрсету ұсыну
формаларына сай тікелей және жанама болып бөлінеді. Тікелей талапқа
анықтылық, нақтылық, түсініктілік тән болса, жанама талапқа психологиялық
факторлар: уайым, ұмтылыс, қызығушылық тән.
Перспектива (болашақ) - педагогикада ынталандыру әдісі ретінде
оқушылардың қалауын арттыратын, ұмтылысын, қызықты мақсат көздеу, қоғамға
пайдалы әрекеттерді қамтамассыз ету. Педагогтың шеберлігі оның оқушылар
алдындағы маңызды перспективаларды құрудан көрінбек. Өмірлік жоспар мен
мақсаттар құратын оқушыларды ынталандырып отыру керек.
Перспективаны: жақын (достармен кездесу, кинотеатрға бару, клубқа
бару), орта (дәстүрлі мереке, демалыс т.б.), алыс – оқушылардың өмірлік
жоспарының белгілі түрі (алдағы оқу, кәсіптік әрекет, отбасы өмірінің
перспективасы).
Қоғам пікірі - ұжым мүшелерінің адамгершілік бағалау әрекеті, қоғамның
маңызды перспективаларының құрылымын және оқушылардың талапты
орындауындағы моральдік қасиеттерін таныту мен қоғамның пайдалы
әрекеттерді қамтамасыз етеді. Қоғам пікірі адамдардың мінезіне әсер етеді.
Қоғамдық пікір болдырмаудың бір тәсілі белгілі бір жұмысты, әлде мерекелік
шараны ұйымдастыруға таңданып алынған қауымның қызметі болып табылады.
Әрекет етуші болып радиовещание де қызмет жасауы мүмкін.

2.1.3 Ұжымның түрлері
Кәсіптік мектептегі жұмыстар үшін ұжым және ұжым мүшелерінің құрылымы
туралы хабардар болуы маңызды болмақ.
Алғаш ұжым – мұнда тәрбиеленушілер үнемі іскерлік және тұлғааралық
өзара әсерде болады. Алғашқы ұжымның тұрақты және уақытша түрлері бар.
Дамыту немесе жетілдіруге қатысты алғашқы ұжымды ұйымдасқан әр түрлі
жетілдіру қызметтері (сыныптар, отрядтар, топтар); жетілдірудің бір ғана
түріне негізделуі (кружоктар, клубтар, секциялар. т.б.); тұрғылықты жері
бойынша оның немесе басқа түрлері негізінде ұйымдасқан жетілдіру
іскерліктеріне ажыратуға болады. Жас ерекшеліктеріне қарай алғашқы ұжым
құрамы бір жастағы адамдардан құралғандай, әр жастағы да болуы мүмкін.
Ұжым уақытша, оқушылық, тәрбиелік болып бөлінеді.
Уақытша ұжым - шектеулі уақытта құрылып, берілгені уақыт көлемінде өз
қызметн атқарып, өмір сүруін тоқтады.
Бұл ұжым өзінің уақытша екеніне қарамастан тұлғааралық қарым-қатынас
пен уақытша ұжымдағы жұмыс істеу деңгейі жоғары болуы мүмкін. Бұл ойлары,
қажеттіліктері бір жерден шыққан оқушылар мен оқытушылар тарапынан жүзеге
асады.
Профессионалды оқу орнының ұжымы басқа ұжымдардан өзінің оқыту
жұмыстарымен ерекшеленеді. Мұндай іскерліктің мақсаты тек қана білім алу
емес, сондай-ақ қабілеттілік, кей жағдайда тіпті өнімі шығару болып
табылады.
Аталмыш ұжымға қатынас спецификациясы ондағы оқушылардың жас
ерекшеліктерімен және педагогикалық емес ұжым құрылымымен анықталады. Топты
басқару өндірістік оқытудың шебері және сынып жетекшісінің басшылығымен
жүзеге асады.
Ұжым құрылымының нәтижесінің көрсеткішіне: ортақ пікір білдіру мен
талпыныс таныту тұтастығы, мақсатқа жетудегі бірізділік және табандылық,
іскерлік және тұлғааралық қарым-қатынасты қалыптастыру және сақтап қалу
шеберлігі жатады.
Тәрбиелік ұжым оның мүшелерінің өзін-өзі тануына, дамытуына зор үлес
қосады.
Оқыту ұйымы басқа әлеуметтік ұйымдарда оқитындарға тәрбие әсерін
ескере алмайда. Олардың ішінде әншілер, суретшілер, спортшылар т.б. маңызды
орынды иеленеді. Ұйымдар өмір сүру уақытымен (уақытша және тұрақты) басқару
формасымен (формалды емес ұйымдар), кәсіпкерлік мазмұнымен (қоғамдық –
политикалық, потриоттық, танымдық т.б.) классификацияланады. Мұндай шағын
ұйымдар оқушылар мен мұғалімдердің бірігіп, жеке экономикалық мәселелерді
шешіп отыру үшін құрған топтары. Бос уақытқа арналған ұйымдар оқушылардың
сенімділігін, мәнерлі сөйлеуін, қабілеттерін, адамдармен қарым-қатынасын
жасау мүмкіндіктерін арттыруға көмектеседі.

2.1.4 Ұжымды басқару мүшелері
Сәтті функцияланған оқушылар ұжымы оларды ортақ мақсаттарына қарай
бағыттап отыратын ұжымның бас мүшелерін керек етеді. Ұжымның басты ұйымы
жиналыс болып табылады. Оперативті тапсырмалардың орындалуы үшін староста
және профорг сайланады. Топтың бас мүшелері осылар болады.
Старостаны жиналыста жақсы оқитын оқушылар қатарынан сайлап, оны оқу
орнының директорының рұқсатымен бекітеді. Егер староста өзіне жүктелген
қызметті дұрыс орындай алмаса, топ басқа старостаны талап ете алады.
Староста оқу ісі меңгерушісінің басшылығында қызмет жасап, оған есеп беріп
отырады.
Топ старостасы (топ жетекшісі): мұғалімдерге сабақ өткізуді дайындауға
көмектесуге, оқушыларды ішкі тәртіпті сақтаумен қамтуға, тәртіп бұзылған
жағдайды топ жиналысында мәлімдеуге, кезекшіні тағайындап, оның өз міндетін
атқаруын қадағалауға, топы әр түрлі кружоктар мен спорттық секцияларға
қызықтыруға міндетті болып табылады. Профоргпен бірге староста сынып
оқушыларының тәрбиесі туралы жиналыс өткізеді.
Белсенді топтардың қарастыратын мәселелері төмендегілер: үлгерімді
жоғарылату, нашар оқушыларға көмектесу, экзаменге дайындық, тәртіптің
мықтылығы, мәдени шаралар жүргізу т.б.
Белсенді топтардың жұмыстары әр түрлі формада келеді. Олар:
индивидуалды және топтық инструтаж, кеңесулер және тәжірибе алмасу
семинарлары, т.б. Актив топтармен жүйелі түрде жұмыс жасау керек:
индивидуалды кеңестерді активист жұмыстарын анализдеу; оның топтағы нақты
тіркелген жағдайының тапсырмасын анықтау, кеңес рекомендацияларын белсенді
қабылданғандығын тексеру, өзі үшін қандай қортыдылар жасады осыны барлығын
тексеру. Топ кеңестерінде оқудағы қорытындылар, конференцияға дайындық,
шығармашылық қабілет мәселелері т.б. қаралады.
Белсенді ұйымдастыру – бұл тұтасқан, мықты оқушылар ұжымының
ұйымдасуына алғашқы қадам болмақ. Мұндай ұжымдардың әрекеті тәрбиесіне де
зор үлесін қосады. Сапалы білім мен тәрбие алудағы басты ролді оқушылардың
өздері иеленуі тиіс. Ұжымның жұмысын оның мүшелері жауапкершілікті тек
өздері үшін ғана емес жалпы ұжым үшін де сезінетіндей етіп ұйымдастыру
қажет.
Сондықтан, еңбек тәртібіне, жүріс-тұрыс мәдениетіне, еңбек
қауіпсіздігіне дайын өнімді тапсыру мен ОТК –ға жауаптыларды тағайындау
керек.
Оқу орнында педагог пен оқушы алдында тұрған тапсырмаларға барлық
оқушы өзінің қатынасын сезінетін қалпын жасауы керек. Бұл жағдайда
оқушылардың өз ұжымын басқару басты орынды иеленбек. Өзін басқарудың дамуы
әлеуметтік қарым - қатынасты сезінуге көмектеседі.
Өзін - өзі басқаруды түсінудің жаңа әдісі оқушылардың әлеуметтік
қалыптасу шарттарының пайда болуын болжайды. Ал бұл ұжымдағы күрделі
мәселелерді шешуімен қамтамассыз етеді. Оқушылар осындай күрделі
мәселелерді шешуге атсалысу барысында, өмірде кездесетін қиындықты төтеп
бере алатын қасиетке ие болады. Басқарушылық проблемаларының шешімін табу
позициясы олардың бірлескен іскерлікке деген қатынасына тәуелді болады.
Оқушылардың өзін - өзі басқару – қоғамдық маңызды мақсаттарға жету
үшін өздігінен жеке шешімдер қабылдауды дамытудағы оқушылар ұжымындағы
ұйымның формасы. Өзін -өзі басқару ол оқушылардың таңдау мен алға қойылған
мәселелерді өзі шешім қабылдайтын жағдайда ғана пайда болады. Сонымен
ұжымның дамуы мен қалыптасуында шешім қабылдау ғана бастау болады.

2.1.5 Ұжым дамуын басқару мен ұжымның даму кезеңдері
Оқу орнында педагог пен оқушы алдында тұрған тапсырмаларға барлық
оқушы өзінің қатынасын сезінетін қалпын жасауы керек. Бұл жағдайда
оқушылардың өз ұжымын басқару басты орынды иеленбек. Өзін басқарудың дамуы
әлеуметтік қарым - қатынасты сезінуге көмектеседі.
Өзін - өзі басқаруды түсінудің жаңа әдісі оқушылардың әлеуметтік
қалыптасу шарттарының пайда болуын болжайды. Ал бұл ұжымдағы күрделі
мәселелерді шешуімен қамтамассыз етеді. Оқушылар осындай күрделі
мәселелерді шешуге атсалысу барысында, өмірде кездесетін қиындықты төтеп
бере алатын қасиетке ие болады. Басқарушылық проблемаларының шешімін табу
позициясы олардың бірлескен іскерлікке деген қатынасына тәуелді болады.
Оқушылардың өзін - өзі басқару – қоғамдық маңызды мақсаттарға жету
үшін өздігінен жеке шешімдер қабылдауды дамытудағы оқушылар ұжымындағы
ұйымның формасы. Өзін -өзі басқару ол оқушылардың таңдау мен алға қойылған
мәселелерді өзі шешім қабылдайтын жағдайда ғана пайда болады. Сонымен
ұжымның дамуы мен қалыптасуында шешім қабылдау ғана бастау болады.
Ұжым болу үшін топ сапалы өзгерістердің әртүрлі жолдарынан өтуі қажет.
Ұжымның даму кезеңдерін А.С.Макаренко балалар ұжымы дамуының мақсатына, іс
- әрекетінің мазмұнына, тәртібіне, балалардың ара - қатынасы тәуелділігіне
байланысты ажыратты. Оқушылар ұжымы дамудың негізгі үш кезеңінен өтеді.
Бірінші кезең – ұжымның қалыптасуы (алғашқы ұйымдасудың сатысы). Бұл
кезеңде ұжым ең алдымен педагогтың тәрбиелік ықпалдарының мақсаты ретінде
қызмет атқарады, ұйымдасқан топты ұжымға айналдыру, демек, әлеуметтік-
психологиялық қоғамдастық, онда оқушылардың қарым - қатынасы олардың
бірлескен қызметінің мазмұнымен, оның мақсаттарымен, міндеттерімен,
құндылықтарымен анықталады.
Бірінші кезеңде оқушылар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ.
Сондықтан мұғалім сынып өмірін ұйымдастыратын жұмысты талап қоюдан
бастайды. Талап баланың іс - әрекетінің барысында орындалуға тиісті нақты
міндеттер. Талап қою бала - ларды мінез-құлық нормасына үйрету, әлеуметтік
тәжірибеге тарту. Бұл кезеңде балалар ұжымы сирек кездесетін құбылыс.
Мұндай жағдай бастауыш сыныптарда және әр мектептен біріктірілген
оқушылардың жоғары сыныптарында болуы мүмкін.
Бұл кезеңде мұғалім ұжым іс-әрекетінде белсенді, ынталы, оқушыларға
сүйену керек. Ұжым өміріндегі мұндай тәсіл сыныпта белсенді жұмыс істейтін
оқушылар тобын көбейтуге және балалар мен мұғалімдердің жұмысты бірлесіп
істеуіне әсер етуі мүмкін.
Бірінші кезең аяқталу үшін мына мәселелерді еске алған жөн:
* ұжымды нығайтуға бағытталған мақсаттарды анықтау;
* ұжым іс-әрекетінің дамуы;
* жеке адам арасындағы қарым-қатынас, іскерлік және гуманистік
қатынастардың пайда болуы;
* барлық ұжым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының бөлінуі.
Бұл кезеңде мұғалімнің негізгі қызметі - оқушылардың ұжымдық іс-
әрекетін ұйымдастыру, оларды өр түрлі іс-әрекеттеріне қатыстыру, ұжымды
балаға педагогикалық ықпал жасайтын құралға айналдыру.
А.С.Макаренко ұжымды нығайту үшін тәрбие жұмысын барлық ұжымды тәрбиелеуден
бастау қажет дейді.
Екінші кезеңде ұжым өзін-өзі басқаруға, сынып жетекшісінің
ұйымдастырушылық қызметі тұрақты ұжым органдарына көшеді. Бұл кезеңде
белсенді топпен жұмыс істеудің маңызы зор. Мысалы: жұмысты бірігіп
жоспарлау, әр түрлі оқу, қоғамдық еңбек тапсырмаларын орындау, әрбір ұжым
мүшелеріне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.