Қазақстан тарихының батыс деректемесінен көрініс табуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

«Қазақстан тарихы» кафедрасы

Ғылыми жұмыс

Тақырыбы: «Тоталитарлық жүйе кезеңіндегі Қазақстан тарихына қатысты дерек көздері»

Орындаған: ТҚБ-41 тобының студенті

Алхабекова М. А.

Қабылдаған: т. ғ. к., доцент Сейтқасымов А. А.

Көкшетау

2011 жыл

Мазмұны:

І. Кіріспе . . . 3-4

ІІ. Негізгі бөлім.

а) Тоталитарлық жүйе кезеңіне қатысты деректерге жалпы

сипаттама . . . 5-7

ә) Идеологиялық қысым кезеңіндегі қазақ ғалымдарының зерттеу

еңбектері . . . 7-9

б) Отызыншы жылдар ойранының көркем әдебиетте орын алуы . . . 9-11

в) Сталинизм кезеңіндегі Қазақстан тарихының батыс деректемесінен көрініс табуы . . . 11-14

ІІІ. Қорытынды . . . 15-16

ІV. Семинар сұрақтары . . . 17-25

V. Глоссарий . . . 26-27

VІ. Реферат тақырыптары . . . 28

VІІ. Тест . . . 29-33

VІІІ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 34-35

Кіріспе.

Өткендегі ұрпақтар бізге мәселенің

шешімінен гөрі бітеу күйіндегі сол мәсе- лелердің өздерін қалдырыпты.

Кіші Сенека

Ғылыми жұмыстың өзектілігі: Кеңес өкіметіндегі ең саясаттанған сала тарих ғылымы болды. Бұл туралы Л. Троцкий «Сталинская школа фальсификаций» деген кітабында былай деген болатын: «В результате официальная история партии и революции представляет собою сейчас свиток, исписанный во всех направлениях разными писцами, мало заботившимся о том, что им написано вчера» /1/.

Тоталитаризм кезеңінде ұлттық республикалардағы халықтардың тарихы екінші орынға ысырылған болатын. Ұзақ уақыт бойы ХХ ғасырдағы Отан тарихының мәселелері жалпыресейлік революциялық қозғалыстармен, большевизм тарихымен бірігіп қарастырылды, сонымен бірге өлкенің әлеуметтік-экономикалық жағдайы, оның халқының революцияшылдығы идеаландырылды, метрополия деңгейіне жеткізілді. Қазақ тарихын жазуға үлес қосқан ағаларымыз 1937-нің ойранында опат болғаннан соң, бұл дербес ғылыми пән ретінде өмір сүруден қалды, оқу орындарында ол Орта Азиямен араласып, КСРО тарихының бір тарауынан аспады. КСРО көлемінде бір-ақ тарих - Ресей мемлекетінің тарихы төңкеріске дейінгі және төңкерістен кейінгі кезең болып зерттелді. Оқу орындарында тарих пәні КСРО халықтарының тарихы деп аталса да, кейін КСРО тарихы деп түзетілді. Іс жүзінде орыс халқының тарихы зерттелді. Біртұтас елдің біртұтас тарихы ғана болу керек деген империялық ұғым орнады. 1920-30 жылдардағы репрессия салдарынан С. Асфендияров, М. Тынышпаев, Т. Шонанов, Қ. Кемеңгеров, т. б. ғалымдардың кітаптары ғылыми айналымнан шығарылды. М. П. Вяткиннің «Очерктері» ғана Қазақстанның ХҮІІІ ғасырға дейінгі тарихын қамтитын еңбек болатын. Сол кездегі көзқарастардан тұңғыш тарих ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алған Халел Әділгереевті атауға болады. /9/

Тарихшы-ғалымдар зерттеу барысында марксистік-лениндік теориялық қағидалар мен методологиялық жүйенің тарлығын, сыңаржақтылығын сезді, наразы да болды. Бірақ қатаң саяси, идеологиялық бұғау бәрінің де басын тұқыртып, еркін ой-пікір айтуына бой бермеді. Дегенмен, алдыңғы қатарлы тарихшылар, әсіресе, кеңес дәуіріне дейінгі кезде ғалым болып қалыптасқан мамандар тарихи оқиғаларды, өмір шындығын нақтылы деректерге сүйеніп, дәлелді түрде көрсетуге күш салды /15/.

Идеологиялық қудалаудан кейінгі кездегі қазақ ғалымдарының іс-әрекеттеріне зардабын тигізді. Қазақ интеллигенциясын конъюктурашылдық, жасқаншақтық, науқаншылдық іспетті нашар дерттерге үйір қылып, ұлттық санасын төмендетті. Осыған байланысты тарих ғылымы қасаң догмадан, партияны жөнсіз марапаттаудан аса алмады, көзі көріп тұрса да, ұлттық мәселелерден айналып өтуге дағдыландырды. Яғни, осы тоталитарлық режим кезеңіндегі Қазақстан тарихына қатысты деректемелер бұрмаланып, тарих ғылымына үлкен кеселін тигізген болатын. /12/

Ғылыми жұмыстың мақсаты: Тарих ғылымын тоталитарлық режим қыспағынан толық шыққандығын дәлелдеу, яғни тәуелсіз Қазақстан тұсында деректерді зерттеуде шынайылық принципін басшылыққа ала отырып, Отандық тарихты тыңғылықты зерттеу. Сонымен бірге отандық ғалымдармен қатар басқа да шетелдік ғалымдардың еңбектерін талқылау. Зерттеулерде бұрын кеңес дәуірі тарихын зерделеудің негізіне алынған деректемелердің мазмұнын жаңа көзқарастар тұрғысынан бағалау.

Ғылыми жұмыстың хронологиясы: Жалпы тоталитаризм кезеңі КСРО тарихы бойынша И. В. Сталиннің билік басына келуімен басталады. Ал Қазақстан территориясында Ф. И. Голощекиннің Қазақ өлкесінің басышысы болып сайланған уақытынан бастап толитарлық жүйе қалыптасты. Бұл режим И. В. Сталин дүниеден өткеннен кейін де, сонау 50-60 жылдарға дейін де жалғасын тапты.

Ғылыми жұмыстың жаңалығы: Тоталитарлық режим кезеңіндегі Қазақстан тарихына қатысты деректерді шетелдік деректермен салыстыру, зерттеулерде бұрын кеңес тарихын зерделеудің негізіне алынған деректемелердің мазмұнын жаңа көзқарастар тұрғысынан бағалау. Тоталитарлық жүйе кезеңіне қатысты деректердің көлемін анықтау, оған баса назар аудару.

Ғылыми жұмыстың құрылымы және ауқымы: Кіріспеден, негізгі бөлімнен және бұл бөлім 4 бөлімшеден (1. Тоталитарлық жүйе кезеңіне қатысты деректерге жалпы сипаттама, 2. Идеологиялық қысым кезеңіндегі қазақ ғалымдарының зерттеу еңбектері, 3. Отызыншы жылдар ойранының көркем әдебиетте орын алуы, 4. Сталинизм кезеңіндегі Қазақстан тарихының батыс деректемесінен көрініс табуы) және қорытынды бөлімнен тұрады. Сондай-ақ қосымша ретінде семинар сұрақтары, глоссарий, реферат тақырыптары тест тапсырмалары берілген. Жалпы алғанда барлығы 35 бетті құрайды.

Негізгі бөлім.

а) Кеңестік дәуір деректеріне жалпы сипаттама.

Ресей тарихшысы В. Кабановтың пікірінше, кеңестік дәуір деректеріне сын көзбен қарау керек. Ол мәселені былай түсіндіреді: әртүрлі жылдарда кеңестік тарихшылар кеңес кезеңі құжаттары толықтай шынтуайтты болды деген пікірде болды, бұған көп жағдайда қордаланған мұрағат құжаттарына рұқсаттың болмауы әсер етті /11/. Әрине, бұл пікірмен келісуге болады, себебі ұзақ жылдар бойы көптеген ұлт зиялыларының халқы үшін қызмет еткен тұстары мұрағат қойнауларында қалып келді. Дегенмен, кеңес тарихи мектебінің көрнекті өкілдерінің көптеген іргелі еңбектерінде аса құнды деректердің көрініс тапқанын жоққа шығара алмаймыз.

Бұл мәселеде ресейлік ғалымдардың талпыныстары назар аударуға тұрарлық деп ойлаймыз. Олардың кейбір тарихшылары жаңа жағдайда, тарихи деректерді жіктеудің негізінде, деректің жасалу қағидасы ретінде «адам - қоғам - мемлекет» үштігін ұстануда. Мұндайда тарихымыздың кеңестік кезеңінің барлық құжаттары төмендегідей үш топқа бөлініп жіктеледі: жеке адамдар жасаған құжаттары; саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар құжаттары; мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорын құжаттары /2/.

Енді Қазақстанның ХХ ғасырдағы тарихына көшелік. Бұл жүзжылдықта Қазақстан екі түрлі атпен белгілі болған (Ресей, КСРО) империяның құрамында еді. Сондықтан, Ресей халқының басынан кешкен тарихи оқиғалары бізге де тікелей қатысты болды. Үш революция, екі дүниежүзілік соғыс, азамат соғысы, шетел интевенциясы Қазақстанға да әсер етті. Қазақтар амалсыз Ресейде болып жатқан оқиғаларға араласуға мәжбүр болды. Ал әлеуметтік-экономикалық өзгерістер: Столыпиннің аграрлық саясаты, қоныс аударушылар (переселенцы), «әскери коммунизм», 1921-22 жж. жер-су реформасы, ЖЭС, ірі байларды тәркілеу, ұжымдастыру, отырықшыландыру, ет дайындау науқаны, 1921 және 1932 жж. аштық, индустрияландыру (1928-30 жж., 1940-50 жж. ), тың және тыңайған жерлерді игеру, жүгері дайындау, «кемелденген социализм» кезеңі, қайта құру кезеңі, КСРО-ның құлауы, т. с. с. Бір ғасырдың ішінде осылайша қазақ халқы ұлы өзгерістердің кезінде өмір сүрді. Әрине, осыдан келіп Отан тарихында кең көлемдегі құжаттар жинақталды. Міне, сондықтан да кеңес кезеңі Қазақстан тарихында қызығушылықтар туғызуда. /10/

Деректерге әлемде болып жатқан техникалық прогрестер әсер етпей қоймайды. Жаңа технологиялық жетістіктер кино, фото, фоно құжаттарын, телефон, радио, электроника, компьютерлік мәтіндерді әкелді. Әрине, бұл үрдіс тарихи деректерді дамытуға үлкен әсер етті, ғылыми зерттеу мүмкіндіктерінің көкжиегін кеңейтті.

Фото құжаттар деректің ерекше түріне айналды, тас баспаларға жазылып, мұрағаттарда сақталды. Арнайы кинофотофоно мұрағаты құрылып, жұмыс жасай бастады. Бұл құжаттар түрінің отандық тарихта маңызы зор. Әйгілі әншілеріміз Әміре Қашаубаевтың, Күләш Байсейітованың дауыстары, белгілі қоғам қайраткерлерінің, асыл азаматтарымыздың сөйлеген сөздері ерекше құнды құжаттар болып табылады. Бұл құжатттар да деректанулық зерттеу көзі болып табылады. Біздің ойымызша, фотокинофоно құжаттар белгілі бір дәрежеде шынтуайтты болып табылады. Өйткені олартарихи шындықты дәл сол күйінде көрсетеді. Мәселен, аштық, репрессия мәліметтері фотоқұжаттарда анық көрінеді. Ал деректі фильмдердің дерек ретінде маңызы зор, әртүрлі тарихи оқиғаларға байланысты құрылған кинолар оқиғаның барысын суреттей алады. Олар - тарихи оқиға туралы нақты, көзге көрініп тұрған, дәлелденген құжат. Тіпті, Кеңес өкіметінің саясатын марапаттайтын кинолардың өздері де бізге нақты деректер бере алады. Ал оны сараптап, талдау тікелей тарихшының міндеті. Бірақ, аталған құжаттардың да кемшін тұстары бар. кеңес кезінде фото құжаттарды саясатқа сай реттеу жұмысы да көрінді. /21/

ХХ ғасырдағы Қазақстан тарихының ең көлемді деректерінің бірі - іс жүргізу құжаттары. Іс жүргізу құжаттары басқа құжаттармен салыстырғанда жинақты. Оларды жөндеу, есепке алу, сақтау жолдары стандартты түрде болғандықтан, ыңғайлы. Жасалу жолдары да бүкіл Кеңес үкіметі жылдарында өзгерген жоқ (сонау Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарындағы іс жүргізу құжаттаарының құрылымы қазіргімен бірдей) . Мәселен, 1920 жылдары А. Байтұрсыновтың жазған хаттамасы мен бүгінгі хаттаманың пішіндері бірдей. Іс жүргізу құжаттарының түрлері де өте көп: хаттама, баянхат, бұйрық, баяндамалар, есептер және т. б. Кеңес дәуірінде аталған құжат түрлері толығып, дамып отырды.

Кеңес дәуірінің тағы бір маңызды құжаты - мерзімді басылым материалдары. Кеңес үкіметінің үгіт-насихат құралы баспасөз болды. Әрбір қазақ ауылында, тіпті мал фермаларына дейін «Правда», «Искра», «Социалистік Қазақстан», «Қазақстан коммунисі» журналдары тарап отырды. Аталған басылымдар өте көп тарайтын, өйткені, әрбір кеңес азаматы баспасөзбен танысуға міндетті болды. Осылайша, кеңес саясаты бүкіл халықты бір идеологияға бағыттап отырды. Дерек ретінде бізге олар көп мәлімет бере алды, себебі жинақталған материалдар қоғам өмірін дәл сол күйінде ашып беріп отырды.

Сонымен қатар, кеңес дәуіріндегі құжат түрі - съезд, конференция, пленум материалдары болып табылады. Олар ерекше құжат түрін құрайды. Сол үшін де аталған фактілермен кешенді түрде айналысу керек.

Осылайша, соңғы онжылдықтар тарихшыларға зор мүмкіндіктер ашып берді. Қазіргі заман тарихының деректері ғылыми айналымға енді, зерттеушілер көбейді. Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан және сол сияқты жақын шетелдердің мұрағаттарының қаншама материалдары Қазақстан тарихына енгізілді. Сөйтсе де, кеңес тарихы әлі түгелдей ашылған жоқ, өз зерттеушілерін күтіп жатыр. /16/

ә) Идеологиялық қысым кезеңіндегі қазақ ғалымдарының зерттеу еңбектері .

Кеңестік қуғын-сүргін мен қатаң идеологиялық қысым кезеңі тұлғалардың тарихи келбетіне баға беру деректанудағы жаңалық саналды. Мұның алғашқы сүрлеуі әйгілі тарихшы Е. Б. Бекмахановтың қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы мәселесіне қатысты ғылыми тұғырнамасын саралаған С. Ф. Мәжитовтің зерттеуі арқылы салынды.

90-жылдардың басында 30-жылдары қуғын-сүргінге ұшырағандарға, сондай-ақ ұжымдастыру мен жаппай террор кезеңінде зардап шеккендерге қатысты әділеттілікті қалпына келтіру және тақырыпты тыңғылықты зерттеу мәселесі алғаш рет мемлекеттік деңгейде күн тәртібіне қойылды.

Қазақстан аумағында НКВД лагерьлері Бас басқармасының қызметі мен тарихын зерделеуге байланысты жұмыстар зерттелінетін проблеманың құрамды бөлігі етіп алынды. Лагерьлер тарихы Д. Шаймұханов пен С. Шаймұханованың «Қарлаг» (Қарағанды, 1999), А. Р. Кукушкинаның «Алжир» (Қарағанды, 2000), С. Дильмановтың «Қазақстан аумағындағы НКВД - КСРО ІІМ-нің еңбекпен түзеу дагерьлері» (А., 2002) монографияларының зерттеу нысанына айналды. Ғалымдар ұжымы (А. Росляков, Г. Молдаханова, А. Оразбаев, С. Орынбаев, Ж. Байсалбаева және басқалар) «Қазақстан қауіпсіздік органдарының тарихы» (А., 2003) атты көлемді монография шығарып, 20-50-жылдардағы саяси қуғын-сүргін жағдайын ауқымды түрде құжаттық негізде зерделеді. /3/

Айта кету керек, саяси қуғын-сүргін тарихын зерттеу, оның құрбандарын анықтау мәселесінде қазақстандық «Әділет» тарихи-ағарту қоғамы үлкен жұмыс жүргізуде. «Әділет» қоғамы өзінің алғаш құрылған сәтінен бастап ғылыми семинарлар мен конференциялар өткізуге, деректік жинақтар мен кітаптар шығаруға ұйытқы болды.

«Әділет» тарапынан Алматыда және бірқатар облыстарда 20-40-жылдары атылғандардың тізімі - «Книга скорби - Азалы кітап» жарық көрді. Қазіргі кезде мұндай кітаптар Алматы қаласы, Алматы және Жамбыл облыстары (3-басылым, 1996, 1999, 2004), Маңғыстау облысы (1998), Ақтөбе облысы (1997) бойынша қайта басылып шықты, бұлар барлық қуғын-сүргінге ұшырағандар, оның ішінде атылғандар туралы деректі мәліметтер берілген. «Тағзым кітабы» («Книга скорби»), Қарағанды (2001), Шығыс Қазақстан облыстары (2002) және басқа аймақтар тізімдері бойынша да жарық көрді.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Жарлығымен 1997 жылдың «Жалпыұлттық келісім және саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы» деп аталуы саяси қуғын-сүргін тарихының проблемаларын зерттеуге серпін берді. Саяси қуғын-сүргін тарихын зерттеу елімізде тарихшы-ғалымдар мен ұлт зиялылары тарапынан қызу қолдау тапты. Т. Омарбеков пен Қ. Алдажұмановтың зерттеулерінде 20-30-жылдардағы күшпен ұжымдастыруға қарсы шаруалар көтерілістері мен қозғалыстар ауқымы алғаш рет көрсетілді. Қазақстанның барлық облыстары бойынша қуғын-сүргінге ұшырағандардың мәліметтер қорын жасауға қатысты жұмыстар жүргізілді. Зерттеуші С. Ә. Жәкішева бұл мәліметтерді ТМД елдерінің «Қайта оралған есімдер» атты бірыңғай электронды құжаттар қорына енгізілді (Мәскеу қаласы) . /4/

Кейбір зерттеулерде (А. Б. Тұрсынбаев, А. П. Кучкин және басқалар) жаппай ұжымдастыру барысында кездескен жекелеген жағымсыз салдарлар туралы мәселе де ішінара қозғалды, бірақ бұл шаралардың қажеттігі туралы негізгі қорытындыны теріске шығармады. Бұл тұғырнама ұзақ жылдар бойы басым идея болып қала берді.

60-80 жылдар әдебиеті ұжымдастыру проблемасына жаңаша көзқараспен сипатталады. Ұжымдастырудың бірқатар жақтары сынға алынып, оны жүргізу барысындағы келеңсіз құбылыстар ашылды. Алайда көшпелі және жартылай көшпелі өндірістен социалистік жолға түсу мәселесі бойынша негізгі қағидалар қайта қаралған жоқ. Осы ретте 30-жылдардағы ашаршылықтың қайғылы қасіреттері, қазақ ауылының дәстүрлі өмір сүру қалпын бұзудың ауыр салдарлары, адамгершіліктен тыс жүргізілген шаруа қожалықтарын ұжымдастыру әдістеріне тұрғындардың қарсылық білдіруі, бүкіл республиканы дерліктей қамтыған көтерілістер мен бас көтерулер де зерттеушілердің назарынан тысқары қалды. Шаруалардың наразылық қозғалыстары бұрынғыша «бай-кулактардың қарсылығы, бандиттік-бастамашылық әрекеттер» т. б. ретінде бағаланды.

80-жылдардың соңында қазақстандық тарихнамада алғаш рет Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ғалымдары күштеп ұжымдастыру, байларды тәркілеу, саяси қуғын-сүргін, 1931-1933 жылдардағы аштық, т. б. трагедиялық оқиғаларды кешенді түрде зерттеуге кірісті. 1988 жылы алғаш рет академик М. К. Қозыбаевтың бастамасымен «Қазақстанда және Орта Азия республикаларында ауыл шаруашылығын ұжымдастыру: тәжірибе және проблемалар» атты Бүкілодақтық ғылыми конференция ұйымдастырылып, онда 20-30 жылдар басындағы трагедияның себептері мен салдарлары талқыланды. /5/

Бұрын айтуға тыйым салынған күштеп ұжымдастырудың сұмдықтары туралы алғашқы тарихи зерттеулер топтамалары жарық көре бастағаны - өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарының басы. Атап айтқанда, бұл кезеңнен бастап Т. Омарбековтың («Халық қаһары». - «Жұлдыз», 1991, № 9, 10, 12; «Қазақстандағы халық көтерілісі қалай жазаланды» - «Ақиқат», 1993, №4), М. Қ. Қозыбаев, Ж. Б. Әбілғожин, Қ. С. Алдажұмановтың («Коллективизация в Казахстане трагедия крестьянства». Алматы, 1992; «Этноцид». - «Егемен Қазақстан», 1992, 30 мамыр) және тағы басқалардың тарихи-зерттеу мақалалары шықты.

Академик М. Қ. Қозыбаев жетекшілік етіп, құрамына ғалымдар Қ. Нүрпейісов, Ғ. С. Сапарғалиев, Ж. Б. Әбілғожин, М. К. Қойгелдиев, К. С. Алдажұманов, Т. О. Омарбеков, М. Б. Тәтімов, В. К. Григорьев, Ю. И. Романов, М. Ж. Хасанаев және басқалар енген ҚР Жоғарғы Кеңесі арнаулы комиссиясының (1991) жұмысы нәтижесінде бұрын құпия жатқан құжаттар ашылып, 30-жылдардағы аштық пен саяси қуғын-сүргіннің қаралы ақиқатын зерделеуге қол жеткізілді. /9/

б) Отызыншы жылдар ойранының көркем әдебиетте орын алуы.

Қазақ прозасында тоталитарлық кезеңде жабық болып келген тақырыптардың бірі - халқымыз 1928-1933 жылдары бастан кешірген ауыр нәубет кәмпеске, күштеп ұжымдастыру мен ашаршылық тақырыбы. Бұл тосын зұлматқа тарихымыздың қаралы беттері ретінде ғана баға беріліп отырғаны мәлім.

Қазақстандағы қоғамдық-саяси өзгерістердің орын алуы 1925 жылы Өлкелік партия комитетінің 1 хатшысы болып Ф. И. Голощекиннің келуіне тікелей байланысты болғандығына нақты деректер айғақ. Елде жаппай ұжымдастырудың басталуына байланысты Өлкелік партия комитетінің бюросы 1926 жылы 6 қарашасындағы мәжілісінде «Қазақ халқын отырықшыландыру туралы қарарды бекіту» мәселесін арнайы талқыға салады. /7/

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Егемен Қазақстан» газетінің 1998 ж. 16 қаңтарындағы санында жарияланған өзінің «Жадымызда жатталсын, татулық дәйім сақталсын» атты еңбегінде сол замандағы солақай саясатқа талдау жасай келіп, былай деп атап көрсетті:

«Осындай «әсіре белсендінің» бірі 1925 пен 1933 жылдардың ішінде ВКП(б) өлкелік комитетін басқарған Ф. Голощекин еді. Өзінің «тұзы кем болғанша, артық болсын» деген сүйікті нақылына сүйеніп, «қазақ ауылын қазақ сыпыртқысымен аршып шығу» деген атақты ұранының айтушысына да, атқарушысына да айналды. Мұның өзі қазақ халқы үшін нағыз тамұқ болып шықты».

Авторитарлық замандағы қаламгерлер саяси биліктің зорлығымен жантүршігерлік ауыр тақырыпқа тереңдеп қалам тарта алған жоқ. Қазақ прозасы шеберлерінің өзі кәмпеске мен ұжымдастыру науқандарын тарихи шындық деңгейінде көрсетуге мүмкіндік таба алмады. Бір-біріне жалғас осынау екі-үш саяси-тарихи құбылысты социалистік реализм талаптары шеңберінде ғана сылап-сипау етек алды.

Ұлт үшін қастерлі тақырыпқа алғашқылардың қатарында Б. Қыдырбекұлының «Алатау» (І кітабы), С. Жүнісовтің «Заманай мен Аманай», С. Елубаевтың «Ақ боз үй» роман-повестері жарық көрсе, іле-шала М. Мағауиннің «Сары қазақ», Ш. Мұртазаның «Қызыл жебе» романының «Қыл көпір» бөлімі, А. Мекебаевтың «Қазына сыры», К. Қазыбаевтың «Сұрапыл», З. Жәкеновтың «Зұлмат», С. Досановтың «Жиырмасыншы ғасыр», Т. Сәукетаевтың «Құзғын тойған қыс» сияқты шығармалары жазылды.

Осынау ауыр зұлмат кезеңге қатысты қолда бар деректер мен дәйектердің көбі өз қалпында сол күйі сақталмаған. С. Мұқтарұлының түсініктерін жазып әрі материалдарын құрастырған «Кәмпеске» («Жалын» баспасы, 1998 ж. ) кітабындағы сілтемелерге қарағанда, тиісті органдар көптеген құжаттарды кезінде жойып жібергенге ұқсайды. Оған дәлел ретінде келтірілген дәйектердің бірі мынау:

«Біріншіден, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық архивіндегі Құпия қор бөлімінде «Қазақ АКСР Орталық атқару комитетінің ірі байлар мен ақсүйек-шонжарларды кәмпескелеу және жер аудару жөніндегі орталық кәмесиесі» 1928-1929 жылдар аралығында жүргізген шаралары бойынша барлығы 927 пәпкілік жеке-дара істер сақталуға тиісті еді. Оның жетеуі (2-, 5-, 7-, 14-, 15-, 16 және 26-істер) 1941-1942 жылдары, ал жиырма бесі (9-, 50-, 59-, 65-, 73-, 86-, 92-, 93-, 104-, 127-, 133-, 134-, 140-, 141-, 148-, 152-, 180-, 181-, 182-, 200-, 424-, 529-іс пен 530-істер) 1992 жылы бұған дейін барлығы -32 іс жоғалған болып шықты». Бұл - тек кәмпеске шараларына қатысты жоғалған істер саны ғана. /24/

Аталған еңбекте мұрағаттағы әрқилы құжаттардың табылмай кеткендігі жөнінде бұдан басқа да мәліметтер келтіріледі.

Нақ осыған ұқсас ақпарат В. Михайловтың «Хроника великого джута» атты деректі повесінде де кездесіп қалады.

Енді жоғарыда аталған көркем шығармалардың жазылуына негіз болған қандай тиянақ көздерін атаған жөн?

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.