Материалдық емес активтер туралы түсінік

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..
І Бөлім. Материалдық емес активтер туралы түсінік
1.1 Материалдық емес активтер және олардың сипаттамасы 4
... ... ... ..
1.2 Материалдық емес активтердің шартты топтары 5
... ... ... ... ... ... ...
ІІ Бөлім. Материалдық емес активтермен жүргізілетін процесстер
және олардың амортизацияысын есептеу
2.1 Материалдық емес активтерді бағалау және тану 14
... ... ... ... ... ... ...
2.2 Материалдық, емес активтердің амортизациясын есептеу 22
... ... ... .
2.3 Материалдық емес активтердің есептен шығарылуы 23
... ... ... ... ... .
2.4 Материалдық емес активтерді түгелдеу және есеп беруде олардың 25
мәнін ашу
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
Қорытынды 27
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер 29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
...
Қосымшалар 30
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алды, ол
кәсіпорындардың қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді
қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналыст және басқа да
өндіріс проценссін көрсетіп береді. Қазақстан Республикасында шаруашылық
жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі
экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сонымен бірге, сенімді
ақпаратсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Мен бұл курстық жұмыстың тақырыбын Мтериалдық емес активтердің есебі
және олардың амортизациясы деп алып, материалдық емес активтердің есебін
тереңдетіп оқыту, ол арқылы осы тақырыптың теориялық білімін нығайту және
арттыру, яғни материалдық емес активтер үшін жүргізілетін есеп айырысу
нысандарын зерттеу, өндіріспен байланысын; коммерциялық қызметпен
байланысты есебін, пайдалану құқықтарымен байланысты жолдарын көрсете
отырып, материалдық емес активтер есебінің мазмұнын толық ашуды осы курстық
жұмыстың негізгі мақсаты ретінде алып отырмын.
Ал басты міндеті жоғарыда аталған мақсаттың негізінде осы курстық
жұмысты нақты прктикада келешек экономкалық олжа табатындығына көз жеткізу.

Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активпен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдай алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара–пар
қаржылық. техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Курстық жұмыс екі тарауға бөлінеді: Материалдық емес активтер және
олардың сипаттамасы және Материалдық емес активтермен жүргізілетін
процесстер және олардың амортизацияысын есептеу.
Бірінші тарауда материалдық емес активтер туралы түсінік, оларды
анықтау жолдары, келешек экономикада бейнеленуі және де оның экономикалық
олжаны алуға қолайлы жақтарын көрсете отырып, негізгі сипаттамасын беру.
Материалдық емес активтерді шарты түрде торт топқа бөліп қарастыра
отырып, оның өндіріс салаларымен байланысын, коммерциялық қызметпен
байланысын, қолану құқықтары және гудвиллді бухгалтерлік есебімен байланысы
мазмұндалады.
Екінші тарауда материалдық емес активтерге жқргізілетін процестер
қарастырылады. Оларға МЕА – ді бағалау және тану, МЕА – ді қабылдау және
беру, МЕА – дің амортизациясын есептеу, МЕА – дің есептен шығарылу, оларды
түгелдеу және есеп беруде олардың мәнін ашу жолдары танылады.

І – Бөлім: Материалдық емес активтер
және олардың сипаттамасы

1. Материалдық емес
активтер туралы түсінік

Материалдық емес активтер – бұл өндірісте ұзақ мерзім бойына пайдалану
үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік
мақсатқа және басқару объектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні)
жоқ ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар
субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта
экономикалық олжа табады деп күтіледі.
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
берсе, сатса. айырбастаса; болашақта алынатын экономикалық олжаға олардың
тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын
болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.
Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активпен тікелей
байланысты, егер олар мынадай жағдай алынса: болашақ экономикалық олжаны
өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы
активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара–пар
қаржылық. техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге
болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.
Материалдық емес (ұстап керуге болмайтын) активтер – нақты табиғи
нысаны жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де,
материалдық емес активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.
Мысалға, кәсіпорын технологиялық құрал–жабдықты басқару үшін. оны
компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету керек, өйткені онсыз
құрал–жабдықтар қызмет ете алмайды. Сондықтан, бағдарлама құрал–жабдықтың
бөлінбейтін бөлігі болып саналады. Осыдан компьютерлік бағдарламамен
қамтамасыз етуді ненің құрамында екенін байымдап ақыл–парасатпен анықтау
керек, өйткені ол негізгі құралдың да, материалдық емес активтің де
кұрамында есептелуі мүмкін.
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүрушілердің)
құрамына болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін
– диск етте, фильм–лентасында, заңды құжаттау (лицензия, патент) – қағазда
болады, бірақ дискетте, лента да, қағаз да ез кезегінде қосалқы элементтер
болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.
Бұған қарамастан, материалдық та, материалдық емес активтердің де
есебінде кептеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде теңестіру немесе
ұқсастыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты
аспектілері өте күрледі болып саналады.
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке
теңдестірілуі мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі сияқтылары, ал
басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүмкін, керісінше, осындай материалдық
емес активтердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста
шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтің қатарына жатады, ол
клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне
негізделеді. Мысал. Жоғары радиациялық (сәуле шашатын) зонада орналасқан
фармацевтикалы "Феникс" кәсіпорны дәрі–дәрмек препаратын өндіретін
фармацевтикалық "Бота" фирмасымен лицензиондық келісім жасасты делік. Ол
радиациондық сәуленің әсерінен болатын ауруларды емдеу үшін қажет.
Компанияның келешектегі экономикалық пайдасы (олжасы) жоғарыда аталған
лицензиондык келісіммен де тікелей байланысты болады, егер де:
сол жерде тұратын халықтың шығарылатын препаратқа деген сұранысы
жоғары болса және онда жүргізілген әлеуметтік мәселелерге, сондай–ақ
өндірілетін препараттың келешекте үлкен экономикалық пайда әкелетіндігіне
толық сенім болса;
препарат өндіру үшін компания басшылығы келісімді пайдалануға ниет
білдіріп, ол оның бизнес–жоспарында көрініс тапса;
кредиторлардың жасалған келісім–шартқа сәйкес, қаржылық және басқа да
қажет ресурстарды беруге ынтасы бар болса.
Субъекті кей жағдайларда тиесілі заңды құжаттардың құқын рәсімдемей–ақ
осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала
алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол
басқа субъектінің айналысуына тиым салады.
Материалдық емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік
бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, тауар
белгілері, қызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі–конструкторлық
жұмыстар және т.б.

1.2. Материалдық емес
активтердің шартты топтары

Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу–хау",
ЭЕМ мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды
микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы
пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік
үлгілері, сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу–хау" – құжаттама
өндірістік озық тәжірибесін құжатталған түрінде көрсетілген нысан және т.б.
түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықаралық
қатынастарда қолданылатын термин.
Кен мағынасында "ноу–шу" техникалық құжаттама түрінде рәсімделген,
бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға қажетті
өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да
қыр–сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім–шарттарда,
техникалық ынтымақтастық туралы шарттарда, лизингте, "кілті қолма–қол"
тапсырылатын
құрылыста және т.б. қызмет көрсетудің сан алуан түрлерінде кеңінен
қолданылады. Жаңалықтар патенті, тауар белгілері, авторлық құқықтар мен
патенттік ақпараттар субъектінің меншігі болып табылады. Кәсіпорын
"ноу–хаудың" құпиясын сақтап, оны пайдаланудан түскен табыстарын бақылай
алған жағдайда ғана материалдық емес активтің анықтамасына жауап бере
алады.
"Ноу–хау" өзінің бағасы мен басты көрсеткіштерімен құнды. Өзінін
табиғаты және төлем нысаны жағынан ол лицензия бағасына ұқсас. "Ноу–хау"
сатып алушылардан қосымша алынған табыстың есебінен қалыптасады және ол
оның есіне төленетін сыйақының орнықты тағайындалған сомасы түрінде
көрсетіледі. Субъект белгілі бір ақыға сатып алатын лицензиялар мен
патенттерден "ноу–хаудың" өзгешелігі, ол әдетте, субъектінің жарғылық
капиталына құрылтайшының қосқан материалдық үлесі ретінде салынуы мүмкін.
"Ноу–хаудың" субъект балансына алынатын кұны құрылтайшылар немесе
қатысушылардың келісім–шарттарының көмегімен анықталады.
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке ал: Оған материалдық
емес активтер қатарына белгілі бір уақыт кезеңі ішінде табыс әкелетін,
ақыға сатып алынған өндірістік ақпарат немесе субъектінің өнімін болашақ
кезеңдегі тұтынушылары туралы; шикізатпен, материалдармен және қызметтермен
жабдықтау туралы, бәсекелестері және тағысы тағылар туралы мәліметтер
жатады.
Ұйымдастыру шығындары бірлескен немесе акционерлік кәсіпорындарды құру
кезеңінде пайда болған шығындар ұйымдастыру шығындарына жатқызылады. Бұл
шығындар пайда болған кезеңнен бастап, материалдық емес активтер болып
есептелінеді. Бұған кәсіпорын қызметінің бастапқы кезеңіндегі шығындар мен
кәсіпорынның әрбір қатысушысының ұйымдастыру шығындары кірмеуге тиіс.
Мұндай шығындарға жарнамаларға кеткен шығын, кеңесшілерге төленген ақы,
кәсіпорынды тіркеу, құжаттарды дайындау, банктерде шоттарды ашу т.б.
шығындары жатады.
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын ұзақ уақыт бойы пайда әкелуге
қабілетті бағдарламаларды пайдалануға қажетті мәліметтерді талдау және
бағдарламалық құжаттар жүйесінің жиынтығы.
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа
тауар таңбалары, тауарлардың шыққан жері және т.б. жатады.
Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды тиесілі
таңбалар бойынша айыра алатын белгісін айтады. Кәсіпкерлікті жүзеге асырушы
заңды немесе жеке тұлға атына тіркелсе, тауардың таңбасы құқықтық заңдармен
қорғалады. Тіркелген тауар таңбасының иесі тауар таңбасын қалай
пайдаланамын десе де толық құқығы бар, басқа тұлғаларға пайдалануға тыйым
сала алады. Тауар таңбасын немесе тауарды рұқсатсыз жасау, қолдану, әкелу,
сатуға ұсыныс жасау, шаруашылық айналымына өзгеріс енгізу тағы басқа осы
іспеттес әрекет жасалса, онда ол тауар иесінің құқықтарына қол сұғу болып
есептелінеді.
Таңбалар соз түрінде. көркем сурет түрінде, көлемді немесе бәрінің
комбинациясы түрінде болуы мүмкін: олар кез–келген түсте немесе түстер
үйлесімінде тіркеледі.
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай–ақ мемлекеттік
елтаңба, ту, эмблемалар, мемлекеттердің ресми аттары, халықаралық және
үкіметаралық ұйымдардың эмблемалары, толық немесе қысқартылған аттары,
ресми қабылданған бақылау, кепілдік және сапасын (пробасын) көрсететін
белгілері, мөрлер, марапаттау белгілері және басқа да айырым белгілерінен
немесе соларға өте ұқсас, аралас деңгейіндегі белгілерден тұратын тауар
таңбалары рұқсат етілмейді. Тауарды, тұтынушыны немесе жасаушыны
жаңылыстыратын элементтері бар, коғамдық мүдделер мен адамгершілік
принциптеріне қайшы келетін тауар таңбалары да тіркелмейді.
Заңды немесе жеке тұлға тіркелген барлық тауарға немесе оның бір
бөлігіне қатысты тауар таңбасын, оның иесінің келісімі бойынша бере алады.
Бұл әрекет лицензиялық келісім бойынша белгіленген тәртіпке сай істелінеді.
Тауардың шыққан жерінің атауы – тауарды таңбалау үшін пайдаланылатын
елдің, елді мекеннің,, жердің немесе басқа географиялық объектінің атын
қоса және басқа да ерекшеліктері арқылы сипатталады.
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектің тарихи атауы болуы
мүмкін. Ол белгіленген тәртіп бойынша тіркеледі. Тауардың шыққан жерінін
атауын пайдалану деп оны тауарда, қорабында, жарнамада, проспектілерде,
банкілерде және басқа да тауарды шаруашылық айналымына енгізуге байланысты
басқа да құжаттарды пайдаланғанды санайды.
Тауар таңбасы мен тауардың шыққан жерінін атауы бәсекелестіктің әрекет
етуші құралы болып табылады. Мысалы, ТМД елдерінде жасалынған өнімдер
арасында шетелдік және ішкі нарықта сатылатын "Белорусь" (тракторлары),
"Зенит" (фототауарлары), "Новое заря" (парфюмериясы), "Лада"
(автомобильдері), "Рахат" (конфеттері) "Слава" және "Чайка" (сағаттары)
және т.б. тауарлық белгілермен бұйымдарды шығарушылар өздерінін сенімді де
іскер екендіктерін танытып отыр. Сонымен қатар, шетелге өнім шығарушы
кәсіпорындар тауар таңбаларымен тауарлардың шығу орындарының атын қорғауды
да қамқорлыққа алғаны жөн, себебі, мұндай қорғаудың болмауы ұқсас немесе
дәл сондай шетелдік тауар таңбаларын пайдалану, арам пиғылды
бәсекелестіктің де нәтижесі болып табылатын, кездейсоқ қайшылықтарға
ұрындыруы мүмкін. Ал енді географиялық белгілеулерге келсек, олардың
арасынан тауарлардың жасанды таңбалары өте жиі кездеседі, өйткені ол
кәсіпорынның танымал болуына септігін тигізеді және ол тауарлардың сату
мүмкіндігін кеңейтеді, сатып алушылардың санын өсіреді.
Сондықтан нарықтық экономика жағдайында тауар таңбасы кәсіпорынның өте
қымбат тұратын активі болып табылады, себебі компания оны сата алады немесе
жарғылық капиталға қосқан үлесі ретінде пайдалану құқығын береді. Бірақ ол
үшін тауар таңбасының құнын білу керек. Есеп тәжірибесінде кәсіпорынның.
Тауар таңбасын бағалаудың бірнеше әдісі бар: өзіндік құн, сатып алу құны,
нарықтық құны бойынша бағалау. Алайда, меншікті тауар таңбаларын өзіндік
құны арқылы есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе
тауар таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құнымен, ал жарғылық
капиталға үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық құнымен есепке
алған жөн. Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептеулер
жүргізу керек.
Тауарлық таңбалар, кызмет көрсету таңбалары, тауардың шығу орындарының
атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған құқықтық, экономикалық
және ұйымдастыру қарым–қатынастары 1993 жылғы қаңтардың 18–і күні Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету
таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан
Республикасы Заңымен реттеледі.
Қолдану (пайдалану) құқықтарымен байланысты материалдық емес активтер.
Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары,
копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.
Патенттер. Патент оның ұстаушысынын–патент қамтыған нәрсесін, процесін
немесе қызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына
тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып
табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана жүреді.
Патенттің қызмет мерзімі (15–20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді. Сонымен
қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен
шұғылданатын тұлғаларға берілген құжат саналады. Патент берілген депатентті
қалым (пошлина) ұсталынады. Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар
мүдделі болып келеді. Себебі
патентсатыпалуғада,патенттелінгенжа налықтардыөндіріскеенгізугедекаржыс ы
болуы керек.
Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрықша
құқықты растайтын патентер қолданылып жүрген заңдарға сәйкес беріледі.
Өнеркәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің
қосындысымен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазақстан
Республикасында немесе шетелдерде, белгісіз болып келсе, онда ол жана
өнеркәсіптік үлгі болып табылады. Егер өнеркәсіптік үлгі өнеркәсіптік
әдіспен бұйым ретінде жасалынып. шаруашылық айналымына түсуге дайын болса,
онда оның өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады. Өндірістік
үлгілер авторлардың шығармашылық еңбегі ретіңде мойындалады. Егер
өнеркәсіптік үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінің жемісі болса,
онда олардың бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді.
Өнеркәсіптік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
тізіліміне тіркелген соң беріледі.
Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өнеркәсіптік үлгіні
пайдалану құқығын басқа тұлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал соңғысы
лицензиарға төлемдер беріп тұруға және келісімде қарастырылған басқа да
іс–әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік үлгілердің құқықтық,
экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы заңдарымен
реттеледі.
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) – қандай да
бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы мемлекеттік оргаңдарының берген
рұқсаты. Лицензиялар келесі белгілері бойынша бөлінеді: Субъект бойынша:
– Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларына берілетіндер;
– шетелдік заңды және жеке тұлғаларға, азаматтығы жоқ тұлғаларға,
халықаралық. ұйымдарға берілетіндер.
Қызмет ету көлемі бойынша:
– негізгі (бас) – мерзімі шектеусіз, белгілі бір кызмет түрімен
шұғылданатындарға, егер де олардың қызметі бір тұтас технологиялық кешенге
кіретін болса, онда бас лицензия қызметтің бірнеше түрімен
шұғылданатындарға да беріледі;
– бір жолғы {бірақ рет пайдалануға берілетіндер) – белгілі бір
шаруашылық операциясын жасау үшін рұқсат етілген шегінде өнімнің көлемін,
санын немесе салығын (ақшалай немесе натуралды түрінде) алуға беріледі;
– операциондық – валюта заңдылығымен анықталған, валюталық
құндылықтарды пайдаланумен байланысты белгілі бір банк қызметінің
операцияларын жасау үшін беріледі.
Мерзімдік әрекеті бойынша:
– тұрақты – берілген мерзімі шектелмеген;
– уақытша – белгілі бір мерзімге берілген.
Аймақтық әрекет ету сферасы (территориялық әрекет ету аясы) бойынша:
– тұтастай Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етеді;
– Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында ғана әрекет
етеді;
– Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде де таратылады.
Материалдық емес активтердің басқа да түрлері. Материалдық емес
активтердің бұл тобына "Фирма бағасы" ("гудвилл"), интеллектуалдық меншік
және тағы басқалары кіреді ("гудвилл" құрамына кіретін материалдық емес
активтер сызбада көрсетілген).
Гудвилл. Гудвиллды бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда, ол
компанияларды біріктіріп немесе сатып алған кезде кәсіпорынның сатып
алынған бағасын және оның дербес бірлік болып тұрған кезіндегі баланстық
қалдық құнының (міндеттемелерін қоспағанда) арасындағы айырмасын көрсетеді.
Гудвгші материалдық. емес активтердің бұл түрі бүтіндей жұмыс істеп
тұрған кәсіпорындардың немесе олардың құрылымдық бөлімдерінің бір тобын
сатып алғанда пайда болады. Гудвиллдің пайда болу себептері әрқилы болып
келеді. Әдетте, мұндай кәсіпорындардың (бөлімшелердің) баланстық құнымен
емес, аукционда (конкурста), кәсіпорынның болашақтағы табыс әкелу
мүмкіндігіне, оның өнімді шығару нарығындағы беделіне жеке басқа
факторларға байланысты анықталған бағасына сатылатыны немесе сатып
алынатыны нарықтық қатынастар жағдайында пайда болатын заңды құбылыс.
Кәсіпорынның (бөлімшенің) сатылу құны оның балансындағы активтерінен асып
түсуі "Фирма бағасын" құрайды.

Демек, кәсіпорын өзінің баланстық құнынан артық бағаға сатылуы, оның
біршама үстемдігі (артықшылығы) бар болғандығынан.
Олардың ішіндегі ең айрықшасы: ерекше тиімді жарнама саясаты, бұрындары
белгісіз болған табиғи ресурстарының ашылуы, жоғары несиелік рейтингі,
қызметкерлерінің машықтығының жоғары болуы, географиялық орналасуының
артықшылығы, жабдықтаушылармен тиімді және тұрақты байланысының болуы, т.б.
Гудвилл кәсіпорынның бүкіл кызметінің барысында жоғарыда келтірілген
факторларға сәйкес тұрақты түрде қатысып отырғандығын, бірақ ол есеп беруде
тек кәсіпорынды сатқанда ғана көрініс табатындығын көреміз.
Дегенмен де, гудвиллдің сандық мөлшерін белгілеу, кәсіпорынның өз
табысын бағалауымен тікелей байланысты болып келеді.
Гудвиллді анықтаудың мысалы. "Тұлпар" ЖШС–тігі "Виста" ЖШС–гін 2200 мың
теңгеге сатып алды делік. Сатып алынғанға дейін кәсіпорынның балансының
көрсеткіштері мынадай болған:

Тұлпар ЖШС бухгалтерлік баланасы

Баланс баптары Сатып алынған кезіндегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 3000
Ағымдағы активтер 2000
Ақша қаражаттары 2500
Активтердің жиыны 7500
Меншік капиталы 4000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2000
Ағымдағы міндеттемелер 1500
Меншік капиталы мен міндеттемелердің жиыны 7500

Виста ЖШС бухгалтерлік баланасы

Баланс баптары Сатып алынған кезіндегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 2200
Ағымдағы активтер 1500
Ақша қаражаттары 500
Активтердің жиыны 4200
Меншік капиталы 1400
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2000
Ағымдағы міндеттемелер 800
Меншік капиталы мен міндеттемелердің жиыны 4200

Тұлпар ЖШС–ның сараптаушылары Виста ЖШС–нің активтері мен
міндеттемелерін тексеріп, оның нақты нарықтық бағасын шығарады. Ол мынадай
болады:

Баланс баптары Сатып алынған кезіндегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 5200 (3000+2200)
Гудвилл 800
Ағымдағы активтер 3500 (2000+1500)
Ақша қаражаттары 800 (2500–2200+500)
Активтердің жиыны 10300
Меншік капиталы 4000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 4000 (2000+2000)
Ағымдағы міндеттемелер 2300 (1500+800 )
Меншік капиталы мен міндеттемелердің жиыны 10300

"Виста" компаниясының таза активі 1 400 мың теңге құраған (4 200 мың
теңге – 2 800 мың теңге). "Тұлпар" компаниясы "Виста" компаниясын 2 200
мың. Теңгеге сатып алып, оның нәтижесінде "гудвиллдің" құны 800 мың теңге
құраған (2 200 мың теңге – 1 400 мың теңге).
Егер де компанияның мүлкін сатып алынған күніндегі бағасы бойынша
есептесек, оның нәтижесінде ондағы активтердің құны кем шықса, онда біз оны
келеңсіз гудвилл ретінде танимыз да. Оны кейінге қалдырылған болашақ
кезеңнің табысы ретінде 611 шотта есепке аламыз.
Қазақстан Республикасында материалдық емес активтерді есептен шығару
мерзімі жыл, бірақ ол субъектінің қызмет ету мерзімінен асып кетпеуі керек.
"Интеллектуалдық меншік" ұғымына: авторлық құқықтары,
орындаушы–артистердің қызметіне қатысты құқықтары (дыбысын жазуға, радио
және телехабарларға байланысты хабар беруге), ойлап табушылық патент
құқықтары, ғылыми жаңалық ашу құқықтары, өнеркәсіптік үлгілер, тауар
белгілері, т.б. интeллeктyaлдық меншік түрлері жатады.

ІІ Бөлім. Материалдық емес активтермен
жүргізілетін процесстер және олардың амортизацияысын есептеу

2.1. Материалдық емес активтерді
бағалау және тану

Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа
әкелетін активтер ретінде танылады (есепке тіркеледі). Өз кезегінде,
материалдық емес активтердің құны: активтердің белсенді нарығы бар кезде
ғана дұрыс анықталуы мүмкін; кез келген уақытта мәміле жасауға ынта
білдіруші сатып алушы мен сатушыны табуға және бұндай кезде сатылатын және
сатып алынатын тауардың бағасы да халық үшін қолайлы болады.
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені
олар ете сирек кездеседі, мысалға, тауар белгілері, басылым атауы, кино мен
музыкаға берілген авторлық құқықтары және бір актив үшін төленген сомасы,
осы тәріздес басқа активтің құнын өлшеу үшін, негіз бола алмайды.
Сондықтан кептеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі
жақтың келісімі бойынша анықтайды.
Материалдық емес активтер танылған кезеңінен бастап бастапқы құны
бойынша бағаланады. Материалдық емес активтердің бастапқы құны олардың
алынған тәсіліне байланысты болып келеді: сырттан түссе (сатып алынған
бағасы, ұйымдар бірлестігінің күшімен; айырбастау арқылы немесе мемлекеттік
субсидияның есебінен) немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің өз күшімен
жасалса.
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде
сол құны бойынша көрініс табуы тиіс. Сатып алу құнына сатып алумен
байланысты барлық шығындар енгізіледі, соның ішінде сатып алынған бағасы,
тасымалдау шығыны және т.б.
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса,
онда олардың бағасы нарықтық құн немесе осы тәріздес материалдық емес
активтер құны бойынша анықталады. Егер материалдық емес активтің бастапқы
құны несие есебінен алынса, онда сол несие үшін төленетін пайыз бастапқы
құнына қосылмайды, ал ол кезендік шығысқа жатқызылады. Егер материалдық
емес активтің бастапқы кұны мемлекеттің есебінен тегін (немесе номиналды
атаулы, немесе мемлекеттің субсидиясының есебінен) алынса, онда ол сату
немесе белсенді нарықтағы материалдық емес активтерінің тап осы түрінің
құны бойынша танылады.
Егер де Үкімет тарапынан ауыл шаруашылығының қажеттілігін қамтамасыз
ету үшін, мысалы, шегірткеге қарсы күресетін препаратқа "ABBA" кәсіпорынның
лииензиоңдық келісімін тегін алды делік, бұндай жағдайда аталған
лицензиондық келісімнің белсенді нарығы болмайды.
Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы "Материалдық емес
активтерді қабылдау–беру актісімен рәсімделеді. Актіде материалдық емес
активтердің түрі дәл аталады жөне кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында
жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация
нормасы және басқа қажетті мәліметтері көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір объектіге
бір данадан толтырылады. Бірнеше біртектес материалдық емес активтерді
қабылдау жөніндегі ортақ акт жасауға болады. Акт материалдық емес
активтердің объектісі, оларды пайдалану тәртібі немесе кәсіпорынның
мүліктік құқықтарын растайтын құжаттармен қоса бухгалтериям беріледі, оған
бас бухгалтер қол қояды және кәсіпорынның басшысы бекітеді. Материалдық
емес активтерді басқа кәсіпорынға бергенде (сату, тегін беру) акт екі дана
етіп жасалынады: беруші және алушы кәсіпорын үшін.
Актінің толтырылған үлгісі 1036. келтіріліп отыр.
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке алу 10
"Материалдық емес активтер" бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі. Осы
шоттардың дебеті бойынша – материалдық емес активтердің келіп түскен айдың
басы мен аяғындағы қалдықтары көрсетіледі де; ал кредит! бойынша –
материалдық емес активтердің есептен шығарылғандары көрсетіледі. 10–шы
бөлімшеге төмендегі шоттар кіреді: 101 "Лицензиялық келісімдер", 102
"Бағдарламалық жабдықтау", 103 "Патенттер", 104 "Ұйымдастыру шығындары",
105 'Тудвилл", 106 "Материалдық, емес басқа да активтер".
10 "Материалдық емес активтер" бөлімшесінің шоттарын талдамалық есепке
алу "Материалдық емес активтердің мүліктік есеп карточкасында" жүргізіледі.
Карточка кәсіпорынға түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерін
есепке алу үшін қолданылады. Материалдық емес активтердің әрбір жеке
объектісіне бухгалтерияда мүліктік карточка ашылады. Карточка "Материалдық
емес активтерді алу–беру актісінің", техникалық және басқа құжаттардың,
кәсіпорынның материалдық емес активтердің объектісін алғанын растайтын
құжаттардың негізінде толтырылады. Материалдық емес активтерді басқа
кәсіпорынға (ұйымға) берген кезде, оның есептен шыққаны туралы белгі беpy
үшін негізі "Материалдық емес активтерді алу–беру актісі" болып табылады.
Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік карточкасы 104 бетте
келтірілген. Материалдық емес активтердің мүліктік карточкалары
"Материалдық емес активтерді есепке алудың тізімдемелерінде"
топтастырылады. Тізімдемелерде материалдық емес активтердің айдың басы мен
аяғындағы қалдықтары, бір айдағы қозғалысы көрсетіледі.

Цемент ААҚ .
кәсіпорын, мекеме
Бекітемін:
Кәсіпорынның басшысы
Ахметбеков .
Ахметбеков С.С. .
қолы
аты–жөні

15 наурыз 2002 ж.
Материалдық емес активтерді қабылдау – беру
АКТІСІ
ҚұжаттыңЖасалған ОперацияДебет Кредит
номері күні түрінің
коды
шот, талдамалықшот, талдамалық
субшоты есеп коды субшоты есеп коды
23 15.03.01 23 106 26 671 239

Материалдық емес активтердің түрі Ноу–хау
.
Қысқаша сипаттамасы. Акционерлік қоғамның қосалқы шаруашылығы үшін алма
шырынын өндіру технологиясы

Беруші жақ Жол – өткен ААҚ .
Алушы жақ Тасты ААҚ .
Алынған Мат. Емес Мат. емес Пайдалану Тозу Тозу
күні активтерді активтердің мерзімі 200_ нормасы сомасы
бағалау бастапқы жылдан 200_
әдістеу құны, жылға дейін
15.03.02 10.03.02 600 000 15.03.2002 1.667
жылғы №210 жылдан
шотқа сай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.